pobierz

Opracowanie koncepcji
funkcjonalnej klastra (inicjatywy
klastrowej) w zakresie
odnawialnych źródeł energii
Autorzy:
Michał Przybyłowski
Piotr Tamowicz
Współpraca:
Tomasz Richert
Niniejsze opracowanie zostało sporządzone przez konsorcjum badawcze w składzie Instytut Badań
nad Gospodarką Rynkową oraz ICG – Piotr Tamowicz, w ramach projektu Urzędu Marszałkowskiego
Województwa Zachodniopomorskiego dotycząceo rozwoju i animacji klastrów na obszarze
województwa.
Gdańsk, maj 2011
SPIS TREŚCI
1. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII W EUROPIE I POLSCE...................................................... 3
2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA......................................................................................... 4
3. ROZKŁAD PRZESTRZENNY I PODMIOTOWY KLASTRA....................................................... 8
4. SPECYFICZNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE........................................................................... 14
5. WKŁAD KLASTRA W GOSPODARKĘ REGIONU ..................................................................... 16
6. POTENCJAŁ EKONOMICZNY I MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA.................................. 17
7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU I ANIMACJA KLASTRA ............................................. 19
8. INNOWACJE I WSPÓŁPRACA Z SEKTOREM B+R ................................................................... 20
9. KIERUNKI AKTYWNOŚCI I PLAN DZIAŁAŃ POTENCJALNEJ INICJATYWY
KLASTROWEJ..................................................................................................................................... 21
SPIS TABEL ......................................................................................................................................... 24
SPIS RYSUNKÓW............................................................................................................................... 24
SPIS WYKRESÓW .............................................................................................................................. 24
ZAŁĄCZNIK 1 KLASTRE OZE W GÓRNEJ AUSTRII – STUDIUM PRZYPADKU................... 25
Załącznik 2 CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH INSTYTUCJI OTOCZENIA BIZNESU Z
ZAKRESU OZE.................................................................................................................................... 28
2
1. ODNAWIALNE ŹRÓDŁA ENERGII
W EUROPIE I POLSCE
Od początku obecnego stulecia w krajach EU-25 odnotowywany jest systematyczny wzrost ilości
energii pierwotnej pozyskiwanej ze źródeł odnawialnych. W okresie 2001-2008 było to średnio
rocznie około 6,9%. PoniewaŜ w tym samym okresie wystąpił spadek produkcji energii pierwotnej (z
893,8 Mtoe w roku 2001 do 803,6 Mtoe w roku 2008 ) udział energii odnawialnej w bilansie
energetycznym Europy zwiększył się z niecałych 11% (rok 2011) do 17,6% (rok 2008)1.
Ilość energii pierwotnej pozyskanej ze źródeł odnawialnych oraz jej udział w pozyskaniu energii
ogółem jest bardzo zróŜnicowana w skali Europy. Do europejskich liderów rynku odnawialnych
źródeł energii naleŜą takiej kraje jak Łotwa gdzie całość wytwarzanej energii pochodzi ze źródeł
odnawialnych Austria z udziałem na poziomie 78%, Finlandia 56% i Szwecja 49% (dane dla roku
2008). Najsłabiej odnawialne źródła energii są eksploatowane w Czechach i Polsce gdzie udział ten
wynosi 7,6%2.
Podstawowym źródłem energii odnawialnej w skali Unii Europejskiej jest biomasa stała (np. odpady
drzewne, słoma, rośliny energetyczne). Paliwo to jest obecnie źródłem około 46% produkowanej
energii odnawialnej. Drugim źródłem energii jest woda (hydroelektrownie), których udział wynosi
18,6%. W następnej kolejności występuje energia pozyskiwana z odpadów komunalnych (biogaz) –
10,5% oraz energia wiatru – 7,2%. Ze względów klimatycznych i geograficznych takie źródła jak
promieniowanie słoneczne czy geotermia naleŜą do źródeł praktycznie nieistotnych.
Z uwagi na odmienne warunki klimatyczne i geograficzne struktura energii odnawialnej wytarzanej w
poszczególnych krajach wykazuje znaczne zróŜnicowanie. Dominuje energia pozyskiwana z biomasy
stałej, której udział w roku 2008 wynosił od 35% w Niemczech do 98% w Estonii. Największymi
producentami energii pierwotnej z biomasy są Niemcy, Francja, Szwecja, Finlandia i Polska. W
przypadku hydroenergetyki zróŜnicowanie jest jeszcze większe i wynosi od 0,3% w Estonii do 39,4%
w Austrii. Energetyka solarna największy udział osiąga w Niemczech – 2,5%.
Jednym z kluczowych celów UE w zakresie rozwoju energetyki odnawialnej jest zwiększenie udziału
OZE w produkcji energii elektrycznej. W latach 2004-2008 udział energii elektrycznej wytworzonej z
nośników odnawialnych zawierał się w przedziale 13,7% – 16,6%. Bardzo duŜe zróŜnicowanie
występowało na poziomie poszczególnych krajów gdzie udział odnawialnych nośników w produkcji
energii elektrycznej wahał się od 2% - 4% w przypadku Estonii i Polski do co najmniej 50% w
przypadku Austrii i Szwecji.
W krajach UE-25 głównym źródłem energii elektrycznej wytwarzanej z nośników odnawialnych jest
woda. Udział tego nośnika w roku 2008 wyniósł około 56,6% i był niŜszy o około 10 punktów
procentowych niŜ cztery lata wcześniej. Dla poszczególnych krajów udział energii wody w produkcji
energii elektrycznej z nośników odnawialnych wahał się do 14% (Estonia) do 97% (Łotwa). Do
największych rynków pod względem zainstalowanej mocy w przypadku tego źródła naleŜą takie kraje
jak Włochy (2,5 tys. MW), Francja (2 tys. MW), Hiszpania (1,9 tys. MW) i Niemcy (1,6 tys. MW).
Ze względu na bardzo zróŜnicowane warunki hydrologiczne ilość wytwarzanej energii elektrycznej
nie jest ściśle powiązana z wielkością zainstalowanych mocy wytwórczych. Z tego powodu
1
2
Energia ze źródeł odnawialnych w 2009 roku. GUS. Warszawa 2010.
TamŜe, str. 20.
3
największym wytwórcą energii są Włochy (10,3 tys. MWh), a następnie Niemcy (6,3 tys. MWh),
Francja (6,1 tys. MWh) i Austria (4,6 tys. MWh)3.
Drugie miejsce pod względem wykorzystania zajmuje energia elektryczna wytwarzana z wiatru. Jej
udział w okresie 2004-2008 w krajach UE-25 wzrósł z 13,5% do 21,8%. Obecnie energetyka wiatrowa
jest najszybciej rozwijającym się segmentem rynku energetyki odnawianej. W roku 2009 po raz drugi
z rzędu odnotowano bardzo szybki przyrost instalowanych mocy wytwórczych – zainstalowano 10
tys. MW, co oznacza wzrost do roku poprzedniego o 23%. W efekcie na energetykę wiatrową
przypada obecnie około 9% wszystkich mocy wytwórczych energetyki odnawialnej w Europie. Do
największych europejskich rynków energetyki wiatrowej naleŜą obecnie Niemcy i Hiszpania. Ich
udział w rynku pod względem wielkości zainstalowanej mocy wynosi odpowiednio 34% i 25,5%. Oba
kraje dominują teŜ w zakresie produkcji energii elektrycznej z udziałami wynoszącymi odpowiednio
28,6% i 28,8%. Kraje te najwcześniej zaczęły inwestować w energetykę wiatrową co spowodowało,
Ŝe znacznie wyprzedziły pozostałe kraje. W efekcie moc zainstalowana we Włoszech (4,8 tys. MW)
znajdujących się na trzecim miejscy w Europie jest blisko pięciokrotnie mniejsza w stosunku do mocy
posiadanej przez Hiszpanię. Na dalszych miejscach w Europie pod względem zainstalowanej mocy
znajdują się takie kraje jak: Francja (4,6 tys. MW), Wielka Brytania (4,4 tys. MW), Dania (3,5 tys.
MW).
Biomasa sucha, która jest podstawowym źródłem ciepła jest takŜe istotnym paliwem do produkcji
energii elektrycznej. Udział tego paliwa w bilansie energii elektrycznej wynosi obecnie około 10,2%
(r. 2008) wobec 8,6% w roku 2004. Ilość energii elektrycznej wyprodukowanej z biomasy suchej w
okresie 2001-2009 średniorocznie rosła o około 14,7%. Tradycyjnie największymi producentami
energii elektrycznej z biomasy są kraje skandynawskie, Niemcy oraz Polska.
Polska z duŜym opóźnieniem przystąpiła do inwestycji w odnawialne źródła energii skutkiem czego
pomimo posiadania znacznego potencjału (biomasa, wiatr) zajmuje bardzo odległe miejsce w
rankingach europejskich. W efekcie udział źródeł odnawialnych w produkcji energii pierwotnej
wynosił w roku 2009 - 9% przy średniej dla UE-25 - 17,6%, a w przypadku energii elektrycznej 4,2% przy średniej dla UE-25 - 16,6% (rok 2008). Pod względem zainstalowanej mocy Polska
zajmowała w Europie (dane dla roku 2008) 13 miejsce w przypadku elektrowni wiatrowych, 12
miejsce w produkcji energii pierwotnej z biogazu czy 10 miejsce pod względem mocy
zainstalowanych kolektorów słonecznych.
Mimo znacznego zapóźnienia znaczenie i udział źródeł odnawialnych w bilansie energii
systematycznie rośnie. W przypadku produkcji energii elektrycznej głównym paliwem odnawialnym
jest biomasa stała (56,5% całej energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych w roku 2009), woda,
której udział spadł jednak z 68% w roku 2004 do 27,4% w 2009 r. oraz wiatr (udział w roku 2009
wynoszący 12,4% wobec 4,6% w roku 2004). Szczególnie dynamicznie rozwija się produkcja energii
elektrycznej z wiatru. W ciągu ubiegłej dekady zwiększyła się ona blisko 78 razy.
2. ZAKRES PRZEDMIOTOWY KLASTRA
Pod pojęciem klastra odnawialnych źródeł energii (OZE) rozumiemy zlokalizowaną na terenie regionu
zachodniopomorskiego zbiorowość podmiotów gospodarczych działających w zakresie wytwarzania
energii elektrycznej i cieplnej z tzw. źródeł odnawialnych, adekwatne instytucje otoczenia biznesu
oraz regionalne i ponadregionalne instytucje B+R. Pod pojęciem OZE będziemy rozumieć takie źródła
odnawialne jak:
3
The State of Renewable Energies in Europe. 10th EurObserv’ER Report. Paris 2010.
4
a) energia wiatru
b) energia spadku wody
c) energia otrzymywana ze spalania biomasy/biogazu
Ze względu na znaczne zróŜnicowanie warunków funkcjonowania poszczególnych „podsektorów”
energetyki odnawialnej, głównym składnikiem klastra OZE w zachodniopomorskim jest energetyka
wiatrowa.
Z zebranych danych oraz przeprowadzonych wywiadów wynika, Ŝe podmioty współtworzące klaster
OZE i realizowane przez nie procesy inwestycyjne oraz wytwórcze charakteryzuj się bardzo duŜą
komplementarnością, tj. zakresem i liczbą powiązań wewnątrz- i międzysektorowych. Zasięg
powiązań moŜna scharakteryzować następująco:
a) powiązania międzysektorowe
z przemysłem przetwórczym:
i. przemysł stalowy, wyrobów z metalu, hutniczy (konstrukcja wieŜ, gondoli, piast
wirników turbin, itd.)
ii. przemysł elektromaszynowy (generatory, transformatory, układy regulacji, itd.)
iii. przemysł maszynowy (sprzęgła, hamulce, łoŜyska, itd.)
iv. przemysł wyrobów z metalu (kotły do spalania biomasy).
z sektorem budownictwa
i. budowa farm, wykonywanie instalacji, przyłączeń
z sektorem usług
i. usługi developerskie
ii. usługi specjalistyczne (ekspertyzy środowiskowe, energetyczne)
iii. usługi projektowe
przemysł drzewny (dostawcy biomasy suchej)
rolnictwo (dostawcy hodowlanych roślin energetycznych)
z sektorem nauki i szkolnictwa wyŜszego (ZUT, AM)
i. zlecenia badawcze
ii. kształcenie w wybranych specjalnościach
b) powiązania wewnątrz-sektorowe
inwestorzy
i. wytwórcy energii
ii. spółki dystrybucyjne
NaleŜy wyraźnie zaznaczyć, Ŝe zasięg i intensywność tego typu powiązań będzie się zmieniać
(rozszerzać) wraz z rozwojem rynku OZE (liczbą zainstalowanych megawatów mocy wytwórczej).
Szczególnym impulsem dla klastra będzie rozwój farm wiatrowych na morzu (tzw. offshore). Projekty
tego typu ze względu na specyficzne miejsce lokalizacji wymagają znacznie silniejszego włączenia do
5
macierzy powiązań przemysłu produkcji środków transportu (statki do budowy farm offshore, statki
do bieŜącego dozoru/obsługi), producentów wyrobów z metalu (konstrukcje wieŜ/platform),
szkolnictwa specjalistycznego4.
4
MoŜna oczekiwać, Ŝe pierwsze korzyści dla zachodniopomorskiego klastra OZE związane z rozwojem farm
offshore będą wynikać z rozwoju tego typu energetyki po stronie niemieckiej (perspektywa 3-4 najbliŜszych lat)
niŜ polskiej (perspektywa 7-10 lat).
6
Przemysł
przetwórczy
Budownictwo
Inwestorzy
Usługi projektowe
Usługi
Inwestorzy
Operatorzy farm
Usługi eksperckie
Usługi
developerskie
MontaŜ instalacji
Budowa farm
Przemysł
maszynowy
Przemysł
elektromaszynowy
Przemysł stalowy
Rysunek 1 Struktura klastra OZE (w zakresie energetyki wiatrowej)
Inwestorzy
Operatorzy farm
Rynek
krajowy
Rynek
regionalny
Źródło: opracowanie własne.
WNIOSKI
Klaster OZE to:
struktura o wąskiej specjalizacji produktowej (wspólnota produktu – energia
elektryczna/cieplna), duŜej rozległości podmiotowej i zakresie powiązań wewnątrz- i
międzysektorowych
podmioty zajmujące się głównie wytwarzaniem czystej energii z wiatru, energetyka oparta o
biomasę czy siłę spadku wody jest znacznie mniej reprezentowana w strukturze klastra
podmioty dostarczające produktów i usług komplementarnych niezbędnych w procesie
inwestycji
i
eksploatacji
(usługi
projektowe,
instalacyjne,
developerskie,
producenci/dostawcy maszyn i urządzeń)
7
3. ROZKŁAD PRZESTRZENNY
I PODMIOTOWY KLASTRA
Analizując rozkład przestrzenny podmiotów współtworzących klaster naleŜy wyraźnie rozróŜnić
pomiędzy podmiotami gospodarczymi (firmami), a instalacjami wytwórczymi gdyŜ te dwa
zagadnienia nie są toŜsame. Jakkolwiek w energetyce odnawialnej najczęściej stosowanym
rozwiązaniem operacyjnym jest powoływanie do realizacji określonego zadania/projektu tzw. spółek
celowych, zlokalizowanych regionalnie nie oznacza to, Ŝe stojące za nimi podmioty (spółki matki) są
równieŜ zlokalizowane regionalnie.
W przypadku energetyki wiatrowej rozkład przestrzenny wskazuje na koncentrację instalacji w
północnej części województwa (powiaty: kamieński, kołobrzeski, sławieński, białogardzki). Z kolei
energetyka wodna to głównie powiaty koszaliński, gryficki i łobeski (tabela 1). Rozkład ten, choć nie
w pełni pokrywa się z siatką podmiotów tworzących klaster (w mniejszym stopniu dotyczy to
energetyki wodnej), pokazuje gdzie będą się koncentrować korzyści w postaci wpływów podatkowych
i czynszów dzierŜawnych. Lokalizacje te mogą teŜ mieć znaczenie dla lokalnych rynków pracy.
Tabela 1 Rozkład przestrzenny instalacji sektora OZE (stan na kwiecień 2011)
Elektrownie wiatrowe
Powiaty
Elektrownie
biogazowe
Elektrownie wodne
Liczba
instalacji
Moc
zainstalowa
na
Białogardzki
1
90
2
0,6
-
-
Choszczeński
1
6
1
0,03
-
-
Drawski
-
-
1
0,1
-
-
Goleniowski
1
0,2
1
0,01
-
-
Gryficki
1
29,9
9
3,4
-
-
Gryfiński
-
-
4
0,2
-
-
Kamieński
3
90,6
-
-
-
-
Kołobrzeski
2
71,5
1
0,02
-
-
Koszaliński(*)
2
50
10
4,4
3
1,3
Łobeski
-
-
10
0,6
-
-
Myśliborski
1
0,1
6
0,7
-
Policki
1
0,6
1
0,02
3
1,2
Pyrzycki
-
-
-
-
-
-
Sławieński
6
77,2
5
0,7
-
Stargardzki
2
34,6
6
0,3
1
0,2
Szczecinecki
-
-
3
0,2
1
0,2
Świdwiński
-
-
3
0,06
-
-
m. Świnoujście
-
-
-
-
1
0,3
Wałecki
2
5
1
0,1
m. Szczecin
-
-
1
0,04
3
1,3
Liczba
instalacji
Moc
zainstalowa
na
Liczba
instalacji
Moc
zainstalowa
na
Źródło: na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyki.
(*) wraz z miastem Koszalin
8
W poniŜszej tabeli (2) zaprezentowano listę i ogólną charakterystykę podmiotów operujących w
sektorze OZE (głównie energetyka wiatrowa). Mając na uwadze przedstawioną wcześniej
charakterystykę powiązań w ramach klastra – szczególnie tych międzysektorowych – łatwo zauwaŜyć,
Ŝe lista nie jest ani kompletna ani wyczerpująca. Liczne powiązania międzysektorowe sprawiają, Ŝe
taką kompletną listę trudno byłoby w sposób wiarygodny ustalić gdyŜ dla wielu podmiotów sektor
OZE jest jednym z kilku obszarów specjalizacji (np. firmy budowlane, producenci konstrukcji
stalowych, itp.).
Podmioty wymienione w tabeli (2) moŜna generalnie podzielić na trzy grupy. Po pierwsze mamy tu
szereg spółek developerskich (a więc de facto firm usługowych), zajmujących się realizacją projektu
uruchomienia farmy (od wyboru lokalizacji aŜ po prace budowlano-montaŜowe i przyłączeniowe). Są
to podmioty własnościowo powiązane z developerami międzynarodowymi (Niemcy, Hiszpania,
Dania), jak równieŜ podmioty o kapitale polskim. Wiele z tych spółek starając się być jak najbliŜej
rynku lokalizuje swoje biura na terenie regionu. PoniewaŜ działalność developerów często wykracza
takŜe poza samo uruchomienie farmy wielu z nich prowadzi takŜe – pośrednio poprzez spółki celowe
– operacyjne zarządzanie farmami. Stąd teŜ w zaleŜności od podejścia do struktury klastra moŜna
zaliczać spółki celowe lub tylko tzw. podmioty dominujące.
Druga kategoria to spółki dostarczające maszyn i urządzeń. Jest ona najmniej liczna bo zawiera
zasadniczo dwa podmioty: spółkę Vestas (dostawca turbin) i LM Wind Power (producenta łopat
wirników). DuŜą korzyścią jest fakt zlokalizowania tych firm na terenie regionu (głównie ze względu
na oddziaływanie na rynek pracy zwaŜywszy na przytaczane dane dotyczące struktury zatrudnienia w
sektorze energetyki wiatrowe).
Trzecia grupa to inwestorzy czyli podmioty będące właścicielami farm. W roli tej występują
praktycznie wyłącznie duŜe koncerny energetyczne posiadające koncesje na wytwarzanie i obrót
energią. Najczęściej są to zarówno krajowe firmy państwowe (np. KE ENERGA) i prywatne, jak i
filie koncernów międzynarodowych (RWE, E.ON) rejestrowane poza województwem.
Akuo Energy Sp. z o.o
70-419 Szczecin, Pl. Rodła
8
AOS Sp. z o.o. S.K.
75712 Koszalin
ul. Wojska Polskiego 2426
Anemos Bau Polska Sp. z
o.o , ul. Słowiańska 57
66-400 Gorzów Wlkp.
Bałtyckie Elektrownie
Wiatrowe S.A, 76-113
POSTOMINO 97
DOMREL Sp z o.o.
X
X
X
X
Produkcja /
obrót energią /
inne usługi
Operator farmy
Dostawca
urządzeń /
komponentów
developer
Podmiot (adres)
Lokalizacja na
terenie regionu
Tabela 2. Podmioty wchodzące w skład klastra OZE (energetyka wiatrowa)
Uwagi
Spółka córka międzynarodowej
korporacji
Prywatna, polska spółka doradczoinŜynierska.
X
Spółka zaleŜna firmy niemieckiej.
X
X
Operator farmy wiatrowej
X
X
X
X
Developer
9
71-502 Szczecin
ul. OdzieŜowa 12c/1
Dr Barzyk Consulting
72-006 Szczecin,
ul. Teresy 5
Elektrownie Wiatrowe
Lubiechowo Sp z o.o.
71-023 Szczecin, ul.
Chobolańska 29
Energia ECO
ul. Gotarda 9, 02-683
Warszawa
Energia Wiatrowa Strzelce
Sp. z o.o. , 71-622
Szczecin, ul. J. Ch. Paska 6
E.ON Energie Odnawialne
Sp. z o.o., Szczecin, Pl.
Rodła 8
EPA Wind Sp. z o.o. s.ka.,
71-324 Szczecin,
Al. Wojska Polskiego 154.
X
Operator farmy wiatrowej
X
KDE Energy Polska
Pl. S. Batorego 5/19
00-207 Szczecin
LM Wind Power Blades
Sp. z o.o. 72-100
Łozienica, ul. Nowa 3
X
Operator farmy wiatrowej
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Spółka córka niemieckiego
koncernu energetycznego
X
Podmiot wchodzący w skład grupy
kapitałowej; kompleksowe
przygotowanie projektów farm
wiatrowych (włączając w to
pomiary siły wiatru) na terenie
regionu i kraju.
Spółka córka niemieckiego
koncerny EWE AG.,
X
X
X
X
X
X
Nordex Polska Sp. z o.o. ,
ul. Pulawska 182
02-670 Warszawa
Polish Energy Partners
Operator parku wiatrowego w
gminie Darłowo
X
EWE Polska Sp. z o.o.
ul. Małe Garbary 9
61-756 Poznań
GSG Towers
ul. Na Ostrowiu 15/20,
80-873 Gdańsk
Int. Transport - Production
- Wind Energy Jens Chr.
Siig - ul. Pełczycka 17, PL
74-320 Barlinek
kompleksowe usługi doradcze
związane z przygotowaniem i
prowadzeniem inwestycji
X
X
X
Grupa Stocznia Gdańsk S.A;
producent sprzętu offshore dla
energetyki wiatrowej (wieŜe
wiatrowe, konstrukcje stalowe,
statki).
Firma transportowa (przewozy
ponadgabarytowe, specjalizacja w
przewozach elementów
wiatraków), dostawca elementów
konstrukcyjnych do farm
wiatrowych
Projektowanie, budowa i
eksploatacja farm wiatrowych.
Renomowany, globalny producent
łopat do turbin wiatrowych; firma
zlokalizowana na terenie
Goleniowskiego Parku
Przemysłowego.
Podmiot wchodzący w skład
międzynarodowej grupy
kapitałowej; renomowany
producent turbin wiatrowych.
podmiot zajmujący się takŜe
10
S.A., ul. Wiertnicza 169
02-952 Warszawa
Renpro Sp. z o. o.
ul. Małopolska 43
70-515 Szczecin
RP Global Poland Sp. z
o.o. 70-481 Szczecin,
Al. Wojska Polskiego 70
Sevivon Sp. z o.o.
75- 712 Koszalin
ul. Wojska Polskiego 2426
Windpol Servis Sp. z o.o.
S.ka., Al. Wojska
Polskiego 70, 70 – 479
Szczecin
Wiatropol International Sp.
z o.o
ul. Jaśkowa Dolina 81
80-286 Gdańsk
Windhunter S.C.
75-664 Koszalin, ul.
Zielona 29
Vatenfall Poland
00-120 Warszawa
Ul. Złota 59
Vestas – Poland Sp. z o.o.,
70-812 Szczecin,
ul. Pomorska 61-65
Vortex Polska
Management sp. z o.o.
Vortex Polska sp.k.
70 - 437 Szczecin
ul. Jagiellońska 89/5
X
X
X
X
X
X
X
X
X
outsourcingiem zarządzania
dostawami energii; spółka
notowana na GPW.
Projekty z zakresu energetyki
wiatrowej i biogazu.
X
realizacja projektów
developerskich z zakresu
elektrowni wodnych i wiatrowych.
Spółka doradcza; zajmuje się
kompleksowym przygotowaniem,
projektowaniem i nadzorem nad
budową farm elektrowni
wiatrowych.
Firma developerska
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
Spółka zaleŜna duńskiej firmy
Greentech Energy Systems A/S;
developer, realizacja projektów
związanych z budową oraz
eksploatacją elektrowni
wiatrowych.
firma usługowo-konsultingowa;
wykonywanie pomiarów wiatru,
usługi szkoleniowe
Spółka naleŜąca do Grupy
Kapitałowej Vattenfall AB;
czwarty producent energii
elektrycznej w Europie; właściciel
farmy wiatrowej w Zagórzu
Wiodący w świecie dostawca
nowoczesnych turbin wiatrowych;
B+R, produkcja, sprzedaŜ,
marketing i serwisowanie
elektrowni wiatrowych.
Podmiot naleŜący do niemieckiej
grupy kapitałowej VORTEX
ENERGY; renomowany developer;
zajmuje się planowaniem,
finansowaniem, budową i
zarządzaniem parkami
wiatrowymi.
Źródło: opracowanie własne.
11
Tabela 2 Dane finansowe wybranych podmiotów sektora OZE
Podmiot
Przychody ze sprzedaŜy
(mln zł)
Wynik finansowy netto
(mln zł)
50,5
64,3
42,5
+1,9
+12,8
+4,3
EPA Sp. z o.o.
2009
2008
2007
EWE Polska Sp. z o.o.
2007
85,2
2006
42,2
Int. Transport - Production - Wind Energy
Jens Chr. Siig
2007
22,9
2006
17,2
Polish Energy Partners
2010
175,9
2009
106,1
2008
96,1
Vestas Poland
2008
582,2
2007
164,1
Źródło: sprawozdania finansowe poszczególnych spółek.
-13,2
-16,1
+2,9
+0,1
61,7
46,9
33,3
40,9
11,3
Równie liczna jest zbiorowość podmiotów z obszaru energetyki wodnej. W tym przypadku
praktycznie zawsze mamy do czynienia z powiązaniem własności obiektu z lokalnie działającym
podmiotem gospodarczym. W poniŜszej tabeli przedstawiono podmioty posiadając aktualne koncesje
na wytwarzanie energii elektrycznej (energetyka wodna lub biogazownie).
Tabela 3 Podmioty z terenu regionu zachodniopomorskiego posiadające licencje na wytwarzanie
energii
Nazwa firmy
EKOBIOGAZ s.c.
Mała Elektrownia Wodna
Leon Momot
Elektrownia Wodna i Usługi
Elektryczne WEMAK
Mała Elektrownia Wodna
STORKOWO, K. Babiak, J.
Ortmann s.c.
Mała Elektrownia Wodna
Zbigniew Szychulski
Elektrownia Wodna
Przedsiębiorstwo Produkcji
Energii Elektrycznej
EKOPRĄD Krzysztof Kawa
Mała Elektrownia Wodna w
Strachocinie Andrzej
Dutkiewicz
Adres
Trzebiatów, ul.
Nowotki 8A
Brojce, Mołostówko
1
Łobez, ul. H.
Sawickiej 18a
Grzmiąca, Storkowo
32
Czarnogłowy,
Derkacz 44
Kolin, Kolin 13
Łobez, ul. Drawska
29
Stargard
Szczeciński, ul.
Sadowa 32
Powiat
Energetyka
wodna
Gryficki
Biomasa
/biogaz
X
Gryficki
X
Łobeski
X
Szczeciniecki
X
Goleniowski
X
Stargardzki
X
Łobeski
Stargardzki
X
12
Elektrownia Wodna
Troszczyno
Elektrownia Wodna śerzyno
Eko Energia 97 Tomasz
Michno
Mała Elektrownia Wodna
MEW - PROMO Piotr Letki
ECOENERGIA A.
Kamiński, A. Barański, M.
Wójcik spółka cywilna
Kamiński - Barański
Elektrownia Wodna s.c.
Małe Elektrownie
Ekologiczne Zommer - Fiske
s.c.
Elektrownia Nowy śytnik –
Sultana Wojciechowicz
MAŁE ELEKTROWNIE
WODNE Zbigniew Mosiądz
Barbara Złotowicz Mała
Elektrownia Wodna
BOJKO Firma Produkcyjno
Usługowa Regina Bojko
Zakład Przerobu Surowców
Mineralnych MINERAŁ Sp.
z o.o.
Źródła Energii Odnawialnej
BIOENERGIA Remigiusz
Cudo
Mała Elektrownia Wodna
Janina Sak i Spółka s.c.
ELEKTROWNIA WODNA
Jan Nowicki
Mała Elektrownia Wodna
POPIELAWY s.c.
Przedsiębiorstwo
Produkcyjno Handlowe
UNIRAD Sp. z o.o.
Przedsiębiorstwo InŜynierii
Środowiska EKOWODROL
Sp. z o.o.
Wereszka Dorota Firma
Transportowo-Handlowa
EKOWAT Karol Zwoliński
Elektrownia Wodna INA s.c.
Mieczysław Karaczun,
Resko, ul. B. Prusa
59 m.3
Resko, ul. B. Prusa
59 m.3
Dębno, Barnówko
49C
Gryfino, śurawki,
ul. Stokrotki 2
Szwecja, ul. Górna 1
Łobez, ul.
Niepodległości 44
Łobez, ul. Gen.
Bema 17
Szczecin, ul.
Włodkowica 23/4
Ostrowiec, Nowy
śytnik 3
Łobez, ul. Kamienna
3
Bobolice, Kępsko 7
Łobeski
X
łobeski
X
Myśliborski
Gryfiński
Wałecki
Łobeski
Szczeciński
X
Myśliborski
X
Łobeski
X
koszaliński
X
Szczecinecki
Szczecin, ul.
Grodzka 14/14
Szczecin
Sławieński
Koszaliński
X
Koszalin
X
Świdwiński
X
Szczecin, ul.
Mickiewicza 155/1
Szczecin
Koszalin, ul.
Słowiańska 13
Koszalin
Malechowo,
Niemica 45
Szczecin, ul.
Przestrzenna 19A/1
Stargard
Szczeciński, ul.
X
Łobeski
Darłowo, ul.
Zamkowa 3B
Gwda Mała 15,
Szczecinek
Koszalin, ul.
Jagoszewskiego 8/4
Koszalin, ul.
Walerego
Wróblewskiego 24/2
Rąbino, Rzęcino 9/1
X
Sławieński
Szczecin
Stargard
Szczeciński
X
13
Mirosław Karac
Firma Produkcyjno Handlowa BIOZET
Krystyna Kwiatkowska
TERRA Przedsiębiorstwo
Handlowo-Usługowe
BETA Sp. z o.o.
SYMBIOS Sp. z o.o.
MEGAWAT POLSKA
Przedsiębiorstwo
WielobranŜowe s.c. Andrzej
Ordon, Kazimierz Ordon
Teresa Malinowska Mała
Elektrownia Wodna
Goldap 2007 Management
GmbH EW Gołdap Sp.k.
Helena Sokalska
Megawatt Baltica Sp. z o.o.
ACOMASS EKOŹRÓDŁA
ENERGII Robert Matera
AMS
Windpark Sniatowo
Management GMBH EW
Śniatowo Sp.k.
Grzegorz Barzyk DR
BARZYK CONSULTING
ETG - EKO s.c. Ernest
Gołębiowski, Teresa
Janicka, GraŜyna Płońska
Limanowskiego 44
Kołobrzeg, ul.
Chodkiewicza
26A/20
Gryfino, ul.
Henryka
Sienkiewicza 6/3
Szczecin, ul. Wojska
Polskiego 156
Straszyn, ul.
Modrzewiowa 37
Postomino, Tyń 48
Kołobrzeski
Gryfiński
Szczecin
Myśliborski
Sławieński
Polanów, ul.
Sławieńska 7
Szczecin, ul.
Jagiellońska 89
Stargard Szcz., ul.
RóŜyckiego 4
Szczecin, Al.
Wojska Polskiego
70
Szczecin, ul. Boh.
Getta
Warszawskiego
11/10
Szczecin, ul.
Jagiellońska 89
Koszaliński
X
Szczecin
Stargard Szcz.
Szczecin
Szczecin
Szczecin
Szczecin, Mierzyn,
Szczecin
ul. Teresy 5
Trzebiatów, ul.
Marcelego Nowotki
Gryficki
8A
Źródło: Urząd Regulacji Energetyki.
4. SPECYFICZNE CZYNNIKI LOKALIZACYJNE
Warunkiem rozwoju energetyki odnawialnej jest występowanie specyficznych czynników
geograficzno-środowiskowych. W przypadku poszczególnych źródeł energii są to:
a) występowanie wiatrów o określonej sile i częstotliwości
b) występowania rzek o odpowiedniej sile spadku wody
c) dostęp do paliwa (biomasa)
14
Odpowiednia konfiguracja tych czynników stanowi podstawę podejmowania decyzji inwestycyjnych i
lokalizacyjnych. Brak ciągłości rozkładu czynników w przestrzeni moŜe stanowić o szczególnej
atrakcyjności inwestycyjnej danego regionu/obszaru.
Energetyka wiatrowa
Według analizy Instytutu Energetyki Odnawialnej (IEO) region zachodniopomorski charakteryzuje się
najlepszymi, w porównaniu do reszty kraju, warunkami inwestycyjnymi dla rozwoju energetyki
wiatrowej (region uzyskał 37 punktów na 40 moŜliwych w rankingu opracowanym przez IEO)5. Są to:
a) połoŜenie regionu w I i II strefie siły wiatru (powyŜej 6,5 - 7 m/s),
b) występowanie znacznych terenów uŜytków rolnych charakteryzujących się niską
szorstkością podłoŜa i brakiem obiektów zaburzających przepływ powietrza (1,1 mln ha
co stanowi 49% powierzchni regionu),
c) wskaźnik wykluczenia (obszary, na których nie jest moŜliwe prowadzenie inwestycji w
energetykę wiatrową ze względu na występowanie stref ochronnych – np. natura 2000)
kształtujący się na poziomie 41% obszarów (uŜytków rolnych) jedynie nieznacznie
przekraczający średnią krajową (38%),
d) bardzo korzystna struktura agrarna gospodarstwa rolnych: najwyŜszy w kraju odsetek
największych gospodarstw rolnych – 5,9% gospodarstw ma powyŜej 50ha; bardzo mało
gospodarstw najmniejszych o pow. poniŜej 10ha (struktura taka oznacza znaczne
uroszczenie procesu inwestycyjnego – mniejsza trudność z pozyskaniem praw do gruntu;
mniejsza liczba zainteresowanych stron w procesie negocjowania warunków
lokalizacyjnych).
Energia z biomasy
Dominacja na terenie regionu upraw roślinnych stwarza stosunkowo korzystne warunki dla budowy
instalacji opartych o biomasę. Według danych Instytutu Energetyki Odnawialnej region posiada
aktualnie jedną z największych w kraju nadwyŜek słomy (piąta co do wielkości) w wysokości około
456 tys. ton (w skali roku). Korzystna struktura agrarna sprzyja teŜ powstawaniu duŜych plantacji
roślin energetycznych (choć naleŜy zaznaczyć Ŝe będzie tu istniała konkurencja o ziemię ze strony
rolnictwa zorientowanego na uprawy roślinne; opłacalność upraw energetycznych będzie teŜ
uzaleŜniona od ceny płaconej przez odbiorców – np. elektrociepłownie).
MoŜliwości rozwoju energetyki opartej o tzw. suchą biomasę (np. odpady w produkcji drzewnej)
pomimo posiadania przez region znacznych obszarów leśnych są bardzo ograniczone. Wynika to z
ograniczeń środowiskowych nakładanych przez Unię Europejską, wysokich kosztów produkcji tego
typu energii oraz konkurencję o surowiec ze strony przemysłu meblarskiego (akurat bardzo dobrze
rozwiniętego na terenie regionu).
Energetyka wodna
Bardzo dobre warunki do funkcjonowania energetyki wodnej występują w rejonie Koszalina gdzie
istnieje duŜo rzek o znacznej szybkości przepływu. Czynnikiem negatywnym jest to, Ŝe budowa
nowych instalacji natrafia na duŜe ograniczenia środowiskowe; równieŜ efektywność instalacji jest
uzaleŜniona od warunków klimatycznych – wielkość opadów deszczu.
5
Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w województwie
zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa, kwiecień 2011.
15
WNIOSKI
Unikalne czynniki lokalizacyjne (środowiskowe) sprzyjające powstaniu struktury klastra OZE:
bardzo dobre warunki wiatrowe !
duŜe obszary moŜliwe do wykorzystania inwestycyjnego!
korzystna struktura agrarna regionu (duŜa liczba gospodarstw o pow. powyŜej 10 ha!)
znaczne nadwyŜki słomy moŜliwe do wykorzystania w produkcji ciepła!
5. WKŁAD KLASTRA W GOSPODARKĘ
REGIONU
Według danych GUS (rejestr REGON) na terenie województwa zachodniopomorskiego w sekcji PKD
„wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz…” zarejestrowanych jest 448 podmiotów
(stan na 31.12.2010). Rok wcześniej w sekcji tej znajdowały się 393 podmioty (przyrost o 14%).
Podmioty te stanowią 2% wszystkich podmiotów zarejestrowanych na terenie regionu.
Praktycznie niemoŜliwe jest dokładne określenie liczby podmiotów ściśle powiązanych z OZE
(komplementarne usługi, producenci maszyn, urządzeń), ale pod względem klasyfikacyjnym (PKD)
nie zaliczanych do sektora energetycznego. Mamy tu na myśli np. takie podmioty jak LM Wind Power
(produkcja wirników), EPA (developer), Vestas (producent turbin), jak równieŜ róŜnego rodzaju
podwykonawców (firmy budowlane, instalacyjne) i poddostawców działających na ich rzecz.
Szacunkowo moŜna załoŜyć, Ŝe populacja tego typu podmiotów moŜe liczyć do kilkudziesięciu
podmiotów.
Większość firm (91%) naleŜących do sekcji „wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną…”
to firmy o zatrudnieniu w przedziale 0-9 pracowników. W sektorze działa teŜ 27 firm małych i 10 firm
o zatrudnieniu ponad 50 pracowników.
Liczba pracujących w tej sekcji PKD wynosi (stan na 31.12.2009) 7514 osób co stanowi 1,5%
wszystkich pracujących. W porównaniu do roku wcześniejszego odnotowano nieznaczny spadek
liczby pracujących (o 253 osoby). NaleŜy zaznaczyć, Ŝe jest to liczba obejmująca takŜe wytwórców
energii konwencjonalnej. Z danych publikowanych przez „EurObserv’ER Report”6 wynika, Ŝe w roku
2009 w Polsce w sektorze energetyki wiatrowej było zatrudnionych około 3000 osób (blisko dwa razy
więcej niŜ rok wcześniej). Oznaczałoby to, Ŝe faktyczny wpływ OZE (i de facto klastra) na rynek
regionalny rynek pracy jest znacznie mniejszy niŜ wskazują to statystyki GUS (gdyŜ traktują one
sektor OZE i energetykę konwencjonalną łącznie).
Obecna liczba pracujących w sektorze jest stosunkowo mała z punktu widzenia bilansu całego rynku
pracy. Dostępne dane i szacunki wskazują jednak, Ŝe sytuacja w tym względzie będzie się zmieniać z
korzyścią dla regionu. Z prognoz Europejskiego Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej
6
10th „EurObserv’ER Report”. Str. 109. Raport ten podaje, Ŝe w Polsce w roku 2009 w sektorze energii
słonecznej (fotovoltaika i wytwarzanie ciepła) zatrudnionych było 2100 osób, w sektorze małych elektrowni
wodnych - 300 osób, energii geotermalnej – 565 osób, biogazowni – 950 osób, wytwarzania energii z biomasy –
7000. Łącznie według tych danych włącznie z sektorem wytwarzania biopaliw w sektorze OZE pracuje ok. 19
tys. osób.
16
(wskazujących, Ŝe w roku 2020 w Europie zatrudnienie w energetyce wiatrowej wyniesie 350 tys.
miejsc pracy; a na kaŜdy 1 MW mocy będzie bezpośrednio i pośrednio przypadało 15 pracujących)
oraz szacunków IEO wynika, Ŝe w Polsce w roku 2020 energetyka wiatrowa będzie dawała ok. 66 tys.
miejsc pracy. PoniewaŜ obecnie zachodniopomorskie posiada około 1/3 tego rynku (pod względem
zainstalowanej mocy) byłoby ono jednocześnie największym beneficjentem wzrostu podaŜy nowych
miejsc pracy. Szacuje się, Ŝe instalacja na terenie regionu nowych farm wiatrowych dających w
perspektywie roku 2020 przyrost mocy do 4100 MW będzie wiązała się z szacunkowym wzrostem
liczby miejsc pracy o 11 tys.7. Jakkolwiek przyrost ten będzie obejmował takŜe miejsca pracy
wygenerowane poza regionem (poddostawcy, podwykonawcy) duŜa jego część przypadnie na region.
Stworzenie na terenie regionu dogodnych warunków (parki przemysłowe, SSE) do lokalizacji
inwestycji komplementarnych moŜe przyczynić się do przechwycenia jeszcze większej części
przyrostu miejsc pracy8.
Przychody netto ze sprzedaŜy produktów, towarów i materiałów przedsiębiorstw sekcji „wytwarzanie
i zaopatrywanie w energię elektryczną…” w całym roku 2010 wyniosły 309 mln zł co stanowiło 2,2%
przychodów przetwórstwa przemysłowego; wynik finansowy brutto dla tej sekcji (dane dla okresu IIX 2010) wyniósł 20,7 mln zł czyli 3,6% wyniku całego przetwórstwa przemysłowego.
Niewielka zyskowność tego sektora nie przekłada się na korzyści podatkowe (CIT) dla gmin. Istotnym
źródłem przychodów są i będą jednakŜe dochody z podatku od nieruchomości, które mogą sięgnąć 710% (nominalnie 90-130 mln zł) aktualnych dochodów własnych wszystkich gmin wiejskich i
wiejsko-miejskich. Źródłem korzyści mikroekonomicznych będzie takŜe niewątpliwie wzrost
dochodów rolników z tytułu dzierŜawy terenów pod farmy (około 100 mln zł rocznie w skali całego
kraju).
6. POTENCJAŁ EKONOMICZNY I
MOśLIWOŚCI ROZWOJU KLASTRA
Według danych Urzędu Regulacji Energetyki na terenie regionu działają obecnie 23 instalacje
wiatrowe (farmy), a ich łączna moc wynosi ok. 456 MW. Stanowi to 34% mocy krajowej energetyki
wiatrowej (tabela 5). Moc zachodniopomorskich elektrowni wiatrowych jest jednocześnie ponad
dwukrotnie większa od drugiego najsilniejszego pod tym względem regionu czyli Wielkopolski gdzie
wynosi ona 211 MW (około 60 instalacji).
Tabela 4 Sektor OZE w zachodniopomorskim na tle kraju
Energetyka wiatrowa
Liczba instalacji
Moc zainstalowana (MW)
Energetyka wodna
Liczba instalacji
Moc zainstalowana (MW)
Biogazownie
Polska
Zachodniopomorskie
453
1351,9
23
455,9
737
946,3
65
11,76
7
Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w województwie
zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa, kwiecień 2011.
8
Z danych Europejskiego Stowarzyszenia Energetyki Wiatrowej wynika, Ŝe w strukturze zatrudnienia sektora
energii wiatrowej dominują miejsca pracy związane z produkcją turbin (37%), wytwarzaniem komponentów
(22%) i działalnością developerską (16%).
17
Liczba instalacji
168
480,7
Moc zainstalowana (MW)
Źródło: na podstawie danych Urzędu Regulacji Energetyki.
12
4,54
Z projekcji rozwoju energetyki wiatrowej wykonanych przez IEO wynika, Ŝe przy kontynuacji
obecnych kierunków inwestowania, koncentracji na inwestycjach w najlepszych lokalizacjach i przy
najlepszych parametrach opłacalności (wysokowydajne turbiny) wartość zainstalowanej mocy w
regionie w roku 2020 moŜe wynieść około 4100 MW, a w roku 2030 ok. 5000 MW. Zarówno w
jednym jak i drugim wariancie prognozy, region pozostanie w kraju niekwestionowanym liderem
(rysunek 2).
Wykres 1 Potencjał rynkowy energetyki wiatrowej w regionach Polski w perspektywie
2020/2030
Źródło: Michałowska-Knap K., G. Wiśniewski, Potencjał energetyki odnawialnej i biomasy w
województwie zachodniopomorskim do roku 2020/2030. Instytut Energetyki Odnawialnej. Warszawa,
kwiecień 2011.
Warunki środowiskowe panujące na terenie regionu zachodniopomorskiego sprzyjają takŜe rozwojowi
małej energetyki wiatrowej. Małe elektrownie wiatrowe mogą być wykorzystywane do podgrzewania
ciepłej wody uŜytkowej, oświetlania miejsc (ulice, parkingi) i obiektów (znaki drogowe, reklamy).
PoniewaŜ instalacje takie nie mają charakteru zarobkowego głównym motywem takich inwestycji jest
oszczędność kosztów pozyskania energii elektrycznej. Zainteresowanie tego typu instalacjami
dynamicznie rośnie szczególnie ze strony rolników, przedsiębiorców i jednostek samorządu
terytorialnego. DuŜą sprzedaŜ instalacji notuje się w regionach gdzie energia elektryczna jest
najdroŜsza lub teŜ dynamika jej wzrostu jest największa (Pomorskie, Dolnośląskie).
Dobre warunki wiatrowe w zachodniopomorskim mogłyby sprzyjać lokowaniu tego typu instalacji
jako sposobu na zapewnienie lokalnej samowystarczalności energetycznej. Wymagałoby to jednak
szeregu działań wspierających proces inwestycyjny jak i promowanie tego typu inwestycji.
Mimo posiadania na terenie regionu znacznych nadwyŜek słomy nie jest ona wykorzystywana jako
paliwo energetyczne. MoŜliwości rozwoju energetyki w oparciu o biomasę – szczególnie tzw.
uprawową – są jednak dość znaczne. Biorąc pod uwagę areał uprawowy oraz warunki klimatyczne,
18
jak wynika z szacunków IEO zachodniopomorskie posiada piąty w kraju potencjał ekonomiczny
biomasy uprawowej umoŜliwiający wytworzenie 690 GWh co odpowiadałoby 85 MW mocy
zainstalowanej w regionie.
Na pierwszym miejscu w kraju pod tym względem znajduje się województwo lubelskie, następnie
mazowieckie, kujawsko-pomorskie i podkarpackie. NaleŜy jednak zauwaŜyć, Ŝe dystans do tych
dwóch ostatnich regionów jest bardzo mały (praktycznie pozycje ex-equo).
Czynnikami utrudniającymi rozwój energetyki opartej o biomasę na terenie regionu, obok kwestii
opłacalności upraw energetycznych, będzie takŜe duŜe regionalne znaczenie wielkotowarowej
produkcji roślinnej, której opłacalność ulega poprawie.
Mimo istnienia na terenie regionu 12 instalacji elektrowni biogazowych (gdzie biogaz pozyskiwany
jest głównie ze składowisk odpadów komunalnych) o łącznej mocy 4,5 MW ten kierunek rozwoju
energetyki jest najmniej perspektywiczny. Główną przeszkodą jest tu podaŜ paliwa (odpady rolnicze z
hodowli zwierzęcej), która w warunkach nastawienia gospodarstw na produkcję roślinną jest bardzo
mała. W efekcie szacuje się, Ŝe na terenie regionu będzie moŜliwość zainstalowania biogazowni o
mocy ok. 20 MW. Daje to regionowi 12 pozycję w kraju (na pierwszym miejscu znajduje się
Wielkopolska i Mazowsze).
Warunki środowiskowe regionu nie sprzyjają istotnie (z powodów o których wspomniano powyŜej)
rozwojowi małej energetyki wodnej. Na terenie regionu jest obecnie zlokalizowanych 65 elektrowni
wodnych o mocy do 5 MW, dających łącznie 11,7 MW mocy (1,2% mocy krajowej); w zakresie
najmniejszych moc tj. do 0,3 MW na terenie regionu działa 59 elektrowni.
WNIOSKI
Potencjał i perspektywy rozwoju klastra:
szczególnie duŜy potencjał i korzystne prognozy w zakresie energetyki wiatrowej !
region jest niekwestionowanym liderem i prawdziwym zagłębiem energii wiatrowej!
duŜy potencjał rozwoju energetyki opartej o biomasę uprawową (piąte miejsce w kraju)
małe szanse na istotniejszy rozwój energetyki opartej o biogaz (jedno z ostatnich miejsc w
kraju)
duŜe choć lokalne znaczenie energetyki wodnej
7. INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU
I ANIMACJA KLASTRA
Wokół firm z sektora OZE powstaje szereg instytucji otoczenia biznesu. Są to głownie inicjatywy
oddolne, funkcjonujące w formie stowarzyszeń, fundacji czy izb gospodarczych. Na podstawie
kwerendy róŜnych źródeł informacji naleŜy tu wymienić takie instytucje, jak (w kolejności
alfabetycznej):
1) Bałtycka Agencja Poszanowania Energii (80-298 Gdańsk, ul. Budowlanych 31)
2) Polska Izba Biomasy (Warszawa, ul. Chmielna 100)
3) Polska Izba Energii Odnawialnej (02-683 Warszawa, ul. Gotarda 9)
19
4) Polskie Stowarzyszenie Energetyki Wiatrowej (70-440 Szczecin, ul. Księcia Bogusława
X, 1/m.11-12)
5) Polskie Towarzystwo Biomasy (02-532 Warszawa, ul. Rakowiecka 32, p. 136)
6) Polskie Towarzystwo Energetyki Wiatrowej (80-286 Gdańsk, ul. Jaśkowa Dolina 75)
7) Towarzystwo Rozwoju Małych Elektrowni Wodnych (86-300 Grudziądz, ul. Królowej
Jadwigi 1)9.
Spośród wymienionych instytucji do najaktywniejszych naleŜy Polskie Stowarzyszenie Energetyki
Wiatrowej (PSWE) z siedzibą w Szczecinie. Powstało ono w roku 1999 i w ciągu ponad 10 letniej
działalności skupiło wokół siebie wszystkie liczące się w tym sektorze podmioty (członkami
stowarzyszenia jest około 100 osób fizyczny; w roli członków wspierających występują wszystkie
wiodące firmy tego sektora). Swoją działalność stowarzyszenie koncentruje na trzech obszarach:
a) lobbingu na rzecz zmian regulacyjnych sprzyjających rozwojowi energetyki wiatrowej
(np. Stowarzyszeniu udało się doprowadzić do korzystnych zmiany w Prawie
Budowlanym i Ustawie o podatku od nieruchomości)
b) promocji tematyki energetyki wiatrowej na formach publicznych
c) działaniach informacyjnych i integracyjnych branŜy (organizacja dwóch stałych
corocznych imprez:
Forum Energetyki Wiatrowej, Konferencja „Rynek energetyki
wiatrowej w Polsce”).
PSWE ze względu na swoją aktywność i posiadane zasoby organizacyjne juŜ obecnie pełni rolę
naturalnego animatora klastra. Słabością takiego rozwiązania jest jednak zdominowanie aktywności
przez tematykę energetyki wiatrowej czy teŜ skoncentrowanie się na lobbingu. Dla ograniczenia tego
typu słabości czy ryzyk bardzo korzystne było by włączenie w proces animacji klastra takŜe instytucji
zorientowanych na inne specjalności OZE (przede wszystkim energetyka oparta na biomasie). Tu z
kolei problemem jest nieobecność tego typu partnerów na terenie regionu, jak i ich słabość finansowoorganizacyjna. Prawdopodobnie jedynym racjonalnym rozwiązaniem zakładającym poszanowanie
niezaleŜności PSWE byłoby zawiązanie konsorcjum kilku podmiotów i realizowanie wspólnych
projektów zorientowanych na rozwój klastra. UwaŜamy, Ŝe powoływanie nowego podmiotu
mającego pełnić rolę animatora (w formie fundacji czy stowarzyszenia) nie jest konieczne (moŜe być
wręcz niepoŜądane).
8. INNOWACJE I WSPÓŁPRACA Z SEKTOREM
B+R
Sektor OZE charakteryzuje się bardzo wysokim poziomem innowacyjności. Wynika to z konieczności
ponoszenia wysokich nakładów na B+R w zakresie rozwoju technologii związanych z wytwarzaniem
energii: turbiny wiatrowe, turbiny wodne, elementy konstrukcyjne turbin (np. śmigła), urządzenia
kontrolno–pomiarowe, nowoczesne systemy informatyczne.
Ze względu na wieloletnie opóźnienie w rozwoju krajowej myśli naukowej w zakresie energetyki
odnawialnej kluczowe urządzenia wykorzystywane do wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych są
importowane (dostawcą turbin jest np. duński Vestas, niemiecki Enercon czy hiszpańska Gamesa).
Głównym źródłem innowacyjności dla krajowego sektora OZE są zatem zagraniczne ośrodki
naukowe.
9
Ogólna charakterystyka tych instytucji została zamieszczona w załączniku nr 2.
20
Z zebranych danych wynika, Ŝe jedynie kilka krajowych ośrodków naukowych – i to w wąskim
zakresie – prowadzi prace analityczne i badawcze dotyczące OZE (głównie tzw. małej energetyki
wiatrowej, bioenergii). Są to:
a) Akademia Górniczo-Hutnicza (Kraków),
b) Politechnika Warszawska (Wydział Mechaniczny, Energetyki i Lotnictwa, Instytut
Elektroenergetyki),
c) Politechnika Gdańska (Wydział Elektrotechniki i Automatyki),
d) Politechnika Łódzka (Instytut Elektroenergetyki),
e) Instytut Elektrotechniki (Warszawa),
f) Politechnika Wrocławska (Zakład InŜynierii Lotniczej)
Do grona tego trzeba teŜ zaliczyć Ośrodek Szkoleniowo-Badawczy w Zakresie Energii Odnawialnej w
Ostoi (k/Szczecina) naleŜący do Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego. Prowadzi
on prace analityczne i badawcze w zakresu OZE jednak ich skala jest stosunkowo ograniczona.
Jak na razie największe przedsięwzięcie badawcze dotyczące energii z biomasy zostało uruchomione
w połowie 2010 roku. Jest to projekt o wartości około 110 mln zł pn.: „Opracowanie zintegrowanych
technologii wytwarzania paliw i energii z biomasy, odpadów rolniczych i innych”. Projekt ten będzie
realizowany przez konsorcjum naukowo-przemysłowe stworzone przez Grupę Energa S.A. i Instytut
Maszyn Przepływowych Polskiej Akademii Nauk w Gdańsku. Projekt obejmuje badania naukowe i
prace rozwojowe, których celem jest: opracowanie i udoskonalenie innowacyjnych technologii
wytwarzania energii elektrycznej i ciepła z biomasy i odpadów, wykorzystujących metody konwersji
biologicznej (zgazowania fermentacyjnego), zgazowania termicznego i pirolizy, opracowanie
technologii ukierunkowanych na wykorzystanie ogniw paliwowych zintegrowanych z układami
kogeneracyjnymi do produkcji prądu i ciepła, opracowanie efektywnej technologii produkcji paliw
płynnych z biomasy rolniczej i odpadowej, opracowanie i wykonanie 12 pilotaŜowych instalacji
demonstracyjnych.
Stosunkowo słabe bieŜące zaadresowanie problematyki B+R w zakresie OZE przez polskie ośrodki
naukowe nie powinno być przeszkodą dla potencjalnej inicjatywy klastrowej do wypracowanie
strategii zmian w tym zakresie. Jest to tym bardziej realne, Ŝe istnieje stosunkowo duŜa dostępność
środków finansowych na badania nad OZE na poziomie Unii Europejskiej (w ramach priorytetu
piątego 7 Programu Ramowego Badań i Rozwoju podejmowane są badania dotyczące wytwarzania
energii elektrycznej ze źródeł odnawialnych: wzrost ogólnej wydajności przetwarzania, efektywności i
niezawodności oraz zmniejszenie kosztów produkcji energii elektrycznej z lokalnych odnawialnych
źródeł energii, w tym odpadów).
9. KIERUNKI AKTYWNOŚCI I PLAN DZIAŁAŃ
POTENCJALNEJ INICJATYWY
KLASTROWEJ
Kierunki działania potencjalnej inicjatywy klastrowej powinny być kontynuacją i uzupełnieniem
aktywności obecnych instytucji otoczenia biznesu, powinny mieć na uwadze problemy ogólnosektorowe (horyzontalne) oraz zagadnienia perspektywiczne (np. rozwój offshore). Na podstawie
analizy zebranego materiału i przeprowadzonych wywiadów moŜna wskazać następujące kierunki
aktywności i adekwatny katalog działań/zagadnień:
21
Tabela 5 Ogólny plan działania dla potencjalnej inicjatywy klastrowej
Kierunki aktywności (uwagi)
MoŜliwe działania
Działania lobbingowe
cel: wprowadzenie zmian prawnych
ułatwiających prowadzenie inwestycji i
eksploatowanie OZE. Pomimo iŜ tematyka OZE
jest szeroko dyskutowana na forum publicznym
w odczucie naszych respondentów kwestia
zmian regulacyjnych nie stanowi priorytetu
politycznego pomimo istnienia określonych
wymogów prawa unijnego.
1. Organizacja cyklu/seminariów dedykowanych
dla regionalnych i lokalnych decydentów
politycznych (np. radni) celem przedstawienia
korzyści z rozwoju OZE w regionie oraz
wskazania barier regulacyjnych (plany
zagospodarowania przestrzennego),
Promocja OZE i klastra
Jakkolwiek region zachodniopomorski jest
niekwestionowanym liderem pod względem
energetyki wiatrowej duŜe moŜliwości rozwoju
i jednocześnie duŜe zapóźnienie występuje w
przypadku pozostałych źródeł odnawialnych.
Szczególnie waŜne jest tu propagowanie
wykorzystania biomasy (potencjał regionu to
85MW mocy).
1. Organizacja cyklicznych kampanii
promocyjnych (radio, media) ukierunkowanych
na gospodarstwa domowe i MSP; intensywna
promocja bioenergetyki.
2. Organizacja w ogólnodostępnym miejscu (np.
Park naukowy Szczecinie i Koszalinie, Ośrodek
Naukowo-Badawczy w Ostoi)
„Eksperymentatorium” OZE (zespół stanowisk
wyposaŜonych do przeprowadzania prostych
doświadczeń i zabawy edukacyjnej) jako atrakcji
edukacyjnej i turystycznej promującej OZE
szczególnie wśród młodzieŜy (tzw. park
tematyczny).
3. Wydawanie regionalnego newslettera OZE o
charakterze informacyjno-promocyjnym.
Działalność szkoleniowa i edukacyjna
Diagnozowanie potencjalnego popytu na
określone specjalności zawodowe i
uruchamianie adekwatnej podaŜy w oparciu o
zasoby edukacyjne i szkoleniowe dostępne w
regionie. Z przeprowadzonych wywiadów
wynika, Ŝe dynamiczny rozwój zainstalowanych
mocy będzie (zasadniczo juŜ to się dzieje)
generował znaczny popyt na
wysokokwalifikowane kadry inŜynierskie z
takich specjalności jak obsługa sprzętu
pływającego offshore. Szczególnym źródłem
popytu będzie energetyka offshorowa. JuŜ
obecnie PSEW prowadzi wstępne rozmowy z
Zachodniopomorskim Uniwersytetem
4. Promowanie regionalnych firm OZE
(szczególnie MSP) na imprezach zagranicznych
(targi, wystawy, konferencje); przygotowanie
materiałów promocyjnych, prezentacji
tematycznych.
1. Organizacja we współpracy z
przedsiębiorstwami i sektorem szkolnictwa
wyŜszego nowych specjalności zawodowych na
uczelniach regionu oraz róŜnych form kształcenia
podyplomowego i specjalistycznego (działania
takie są juŜ podejmowane przez Akademię
Morską),
2. Prowadzenie analizy rynku pracy (popyt i
podaŜ) w zakresie OZE w formie
„obserwatorium rynku pracy OZE”.
22
Technologicznym oraz Akademią Morską na
temat wdroŜenia programów nauczania oraz
programów szkoleniowych dotyczących
specjalności związanych z obsługą farm
pływających.
Promocja BIZ
Promocja regionu w celu przyciągania
inwestycji green field. PoniewaŜ kluczowy
wzrost liczby pracujących w sektorze OZE
będzie dotyczył produkcji urządzeń i
komponentów istotne jest aby działać w
kierunku przyciągania na obszar regionu
kolejnych firm produkcyjnych (tak jak LM
Wind Power). Potrzebne jest do tego
przygotowanie zintegrowanej oferty
lokalizacyjnej przede wszystkim z
wykorzystaniem takich instytucji jak parki
przemysłowe.
Promocja kontaktów z B+R
1. Działania promocyjne w kierunku akwizycji
BIZ (we współpracy z PAIZ),
2. Ukierunkowanie oferty instytucji otoczenia
biznesu (szczególnie parków przemysłowych) na
inwestorów OZE.
1.Stworzenie punktu kontaktowego promującego
udział regionalnych firm w programach
badawczych (międzynarodowych) dotyczących
OZE,
2. Stworzenie systemu stypendiów oraz grantów
badawczych dla doktorantów w zakresie nauk
ścisłych piszących prace o walorach
aplikacyjnych w obszarze OZE.
Źródło: opracowanie własne.
23
SPIS TABEL
Tabela 1 Rozkład przestrzenny instalacji sektora OZE (stan na kwiecień 2011).....................8
Tabela 2 Dane finansowe wybranych podmiotów sektora OZE ............................................12
Tabela 3 Podmioty z terenu regionu zachodniopomorskiego posiadające licencje na
wytwarzanie energii..............................................................................................................12
Tabela 4 Sektor OZE w zachodniopomorskim na tle kraju....................................................17
Tabela 5 Ogólny plan działania dla potencjalnej inicjatywy klastrowej ..................................22
SPIS WYKRESÓW
Wykres 1 Potencjał rynkowy energetyki wiatrowej w regionach Polski w perspektywie
2020/2030 ............................................................................................................................18
SPIS RYSUNKÓW
Rysunek 1 Struktura klastra OZE (w zakresie energetyki wiatrowej) ......................................7
24
ZAŁĄCZNIK 1
KLASTRE OZE W GÓRNEJ AUSTRII
– STUDIUM PRZYPADKU
Rok powołania inicjatywy
2000
Liczba uczestniczących firm
150
Łączna liczba zatrudnionych
6200
Łączne przychody firm
€1,7 mld
Udział eksportu w przychodach
>50%
Liczba zrealizowanych projektów B+R
74
Liczba mieszkańców Górnej Austrii
1,4 mln
Inicjatywa klastrowa została utworzona w roku 2000 z inicjatywy władz municypalnych regionu
Górnej Austrii. Jej głównym celem jest wsparcie rozwoju przedsiębiorstw funkcjonujących w zakresie
wytwarzania energii ze źródeł odnawialnych (głównie biomasa, energia słońca), wytwarzania
technologii i urządzeń stosowanych w sektorze energetyki odnawialnej oraz przedsiębiorców
zajmujących się optymalizacją zuŜycia energii (zarządzanie). Region posiadający bardzo dobre
warunku geograficzne i naleŜy obecnie do czołowych krajowych producentów energii ze źródeł
odnawialnych (32% energii pierwotnej pochodzi z OZE w tym 13,9% z wody, 13,6%, wiart i słońce
łącznie 3,7%). Funkcję animatora klastra pełni regionalna agencja ds. energii O.O.
Energiesparverband.
Do głównych zadań animatora naleŜy:
Prowadzenie działań informacyjnych i komunikacyjnych (dystrybucja informacji w ramach
klastra i na zewnątrz, prowadzenie punktu kontaktowego i informacyjnego na temat
dostępnych źródeł finansowania publicznego, uruchamiania wspólnych projektów, itd.)
Programowanie i organizowanie szkoleń i innych form dokształcania dla pracowników firm
członkowskich; dystrybucja informacji rekrutacyjnej
Inicjowanie kontaktów i współpracy w ramach krajowych i międzynarodowych projektów
współpracy i projektów badawczych pomiędzy członkami klastra a innymi firmami oraz
instytucjami naukowymi
Wsparcie członków klastra w udziale w projektach badawczych
Wsparcie działalności eksportowej poprzez organizację wyjazdów zagranicznych (targi,
konferencje, prezentacje), nawiązywanie kontaktów z zagranicznymi rynkami, organizacjami,
sieciami,
Opracowywanie materiałów promocyjnych
edukacyjnych.
na temat
OZE,
prowadzenie
kampanii
25
26
27
Załącznik 2
CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH INSTYTUCJI OTOCZENIA
BIZNESU
Z ZAKRESU OZE
Nazwa podmiotu
Bałtycka
Agencja
Poszanowania
Energii
Rok
powstania
1996
Polska Izba
Biomasy
2004
Liczba
Członków
Cele działania
Działania słuŜące racjonalizacji
przetwarzania, przesyłania i
Brak danych wykorzystania energii oraz
promocję odnawialnych źródeł
energii.
Wzrost energetycznego
wykorzystania biomasy
wszędzie tam, gdzie jest to
ekonomicznie i społecznie
Około 100 uzasadnione, wzrost produkcji
podmiotów urządzeń do przetwarzania i
energetycznego wykorzystania
biomasy, wsparcie dla rozwoju
rynku biomasy w Polsce dla
energetyki rozproszonej.
Dorobek
Opis
Wiele zrealizowanych projektów,
Spółka zajmuje się projektowaniem,
niektóre z nich otrzymały wyróŜnienia planowaniem oraz audytem systemów
i nagrody.
energetycznych. Działa głównie w celach
zarobkowych.
Członek konsorcjum projektu
badawczego zamówionego przez
Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa
WyŜszego.
Polska Izba Biomasy działa na rzecz
integracji środowiska producentów biomasy
jak i producentów urządzeń do przetwórstwa
i wykorzystania biomasy. Promuję energię z
biomasy na róŜnorakich targach
wystawienniczych.
Polska Izba
Energii
Odnawialnej
2004
Polskie
Towarzystwo
Biomasy
1999
Polskie
Towarzystwo
Energetyki
Wiatrowej
Towarzystwo
Rozwoju
Małych
Elektrowni
Wodnych
29
1997
1988
Integracja przedsiębiorców,
zmiana prawa, zwiększenie i
ułatwienie dostępu inwestorów
kilkadziesiąt do źródeł finansowania
przedsięwzięć OZE, promocja
firm
przedsięwzięć OZE.
Aktywnie uczestniczy w działaniach
legislacyjnych dotyczących OZE
zarówno na poziomie krajowym jak i
lokalnym. Współpraca na poziomie
międzynarodowym z podobnymi
organizacjami europejskimi i
światowymi.
Polska Izba Gospodarcza Energii
Odnawialnej aktywnie działa na rzecz
korzystnych zmian legislacyjnych. Zrzesza
wiele firm z sektora OZE i nie tylko.
Wspólnie z Wojskową Akademią Techniczną
prowadzi studia podyplomowe z zarządzania
projektami wykorzystującymi OZE.
Promocja informacji o
korzyściach uŜycia biomasy,
integruje środowisko
około 60 producentów i odbiorców
członków biomasy, opracowuje strategię
wprowadzania biomasy do
krajowych i lokalnych planów
energetycznych.
Promocja, publikacje i lobbing
około 30 dotyczący Morskiej Energetyki
podmiotów Wiatrowej (MEW).
Udział w targach i nieliczne
publikacje.
Towarzystwo poprzez swoje działania dąŜy
do zwiększenie produkcji energii z biomasy.
Inicjuje i wspiera badania naukowobadawcze dotyczące wykorzystania biomasy
w sektorze przemysłu.
Prowadzi kilka projektów
dotyczących morskiej energii
wiatrowej przy wybrzeŜach Bałtyku.
Organizacja wspiera rozwój energetyki
morskiej u wybrzeŜy Bałtyku. Swoje
działania prowadzi równieŜ na poziomie
międzynarodowym
Reprezentowanie małej energetyki wodnej na arenie politycznej poprzez czynny udział w procesach legislacyjnych,
działalność integrującą branŜę MEW poprzez organizowanie spotkań branŜowych, konferencji, szkoleń oraz
Brak danych działalność edukacyjną w zakresie małej energetyki wodnej oraz pozostałych odnawialnych źródeł energii.