prawo podatkowe_E.indd

SPIS TREŚCI
Przedmowa .................................................................................................................................. 13
Wykaz ważniejszych skrótów.................................................................................................. 15
Rozdział I
Ogólne zagadnienia podatków i prawa podatkowego ....................................................... 19
1.1. Podstawowe pojęcia ............................................................................................................ 19
1.1.1. Pojęcie i funkcje podatków ...................................................................................... 19
1.1.2. Pojęcia związane z konstrukcją podatku ............................................................... 21
1.2. System podatkowy .............................................................................................................. 23
1.2.1. Pojęcie i ewolucja systemu podatkowego ............................................................. 23
1.2.2. Klasyfikacje podatków.............................................................................................. 25
1.3. Pojęcie i źródła prawa podatkowego ............................................................................... 29
1.4. Wykładnia prawa podatkowego ....................................................................................... 34
1.5. Kontrowersje wokół wykładni prawa podatkowego dokonywanej
przez ministra finansów i organy podatkowe ................................................................ 47
1.6. Podstawowe pojęcia i instytucje z zakresu zobowiązań podatkowych ..................... 52
1.7. Zasady podatkowe .............................................................................................................. 58
1.8. Ogólna charakterystyka opodatkowania przedsiębiorców.......................................... 66
Literatura ...................................................................................................................................... 69
Rozdział II
Opodatkowanie dochodu osób fizycznych........................................................................... 70
2.1. Ogólna charakterystyka podatku dochodowego od osób fizycznych ....................... 70
2.1.1. Typy i podstawowe cechy podatku ........................................................................ 70
2.1.2. Zakres podmiotowy .................................................................................................. 72
2.1.3. Podmiot opodatkowania .......................................................................................... 72
2.1.4. Teorie dochodu i zakres przedmiotu opodatkowania......................................... 74
2.1.5. Okres podatkowy ...................................................................................................... 77
2.1.6. Taryfa podatkowa ...................................................................................................... 77
2.1.7. Pobór podatku ............................................................................................................ 78
2.1.8. Podatek dochodowy a inflacja ................................................................................ 78
2.1.9. Harmonizacja podatku dochodowego od osób fizycznych
w ramach prawa wspólnotowego .......................................................................... 79
2.1.9.1. Uwagi ogólne ................................................................................................ 79
2.1.9.2. Dyrektywa o dochodach z oszczędności.................................................. 79
2.1.9.3. Orzecznictwo ETS ........................................................................................ 80
5
2.2. Alternatywne koncepcje podatku dochodowego .......................................................... 81
2.2.1. Krytyka współczesnych podatków dochodowych od osób fizycznych .......... 81
2.2.2. Koncepcja podatku od wydatków .......................................................................... 83
2.2.3. Koncepcja podatku dochodowego o maksymalnie rozszerzonej
podstawie opodatkowania....................................................................................... 83
2.2.4. Koncepcja podatku od dochodu przedsiębiorców .............................................. 84
2.2.5. Koncepcja podatku liniowego ................................................................................. 85
2.3. Konstrukcja podatku dochodowego od osób fizycznych w Polsce ............................ 88
2.3.1. Zakres podmiotowy .................................................................................................. 88
2.3.2. Pojęcie dochodu ze źródła przychodu i katalog źródeł przychodu ................. 89
2.3.3. Pojęcie przedmiotu i podstawy opodatkowania .................................................. 93
2.3.4. Ustalanie wysokości podatku i zasady jego poboru ............................................ 95
2.4. Ustalanie i opodatkowanie dochodu osób fizycznych z działalności gospodarczej ..... 97
2.4.1. Formy opodatkowania dochodu z działalności gospodarczej........................... 97
2.4.2. Pozarolnicza działalność gospodarcza a działalność wykonywana osobiście ..... 98
2.4.3. Pojęcie dochodu z działalności gospodarczej ..................................................... 101
2.4.4. Przychód z działalności gospodarczej ................................................................. 102
2.4.4.1. Pojęcie przychodu należnego i moment jego powstania .................... 102
2.4.4.2. Szczególne rodzaje przychodów i wyłączenia z przychodów ........... 103
2.4.4.3. Różnice kursowe jako przychody podatkowe ...................................... 109
2.4.5. Koszty uzyskania przychodu z działalności gospodarczej............................... 112
2.4.5.1. Pojęcie kosztów uzyskania przychodów ................................................ 112
2.4.5.2. Udokumentowanie poniesienia kosztu .................................................. 116
2.4.5.3. Przypisanie kosztów do okresu podatkowego ...................................... 117
2.4.5.4. Różnice kursowe jako koszty podatkowe .............................................. 118
2.4.5.5. Koszty niestanowiące kosztów uzyskania przychodów...................... 119
2.4.6. Przychody z odpłatnego zbycia składników majątku podatnika ................... 131
2.4.6.1. Zasady ogólne ............................................................................................. 131
2.4.6.2. Zbycie środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych
oraz innych rzeczowych składników majątku w innej formie
niż wkład niepieniężny ............................................................................. 132
2.4.6.3. Zbycie papierów wartościowych, udziałów w spółkach
i innych finansowych składników majątku nabytych
w inny sposób niż za wkład niepieniężny i zbywanych
w inny sposób niż w formie wkładu niepieniężnego .......................... 134
2.4.6.4. Zbycie składników majątkowych w formie wkładu
niepieniężnego oraz udziałów (akcji) nabytych w zamian
za taki wkład ............................................................................................... 137
2.4.7. Ustalanie dochodu z działalności gospodarczej wspólników
spółki niemającej osobowości prawnej................................................................ 142
2.4.7.1. Charakterystyka ogólna ............................................................................ 142
2.4.7.2. Opodatkowanie przy zawiązaniu i likwidacji spółki
oraz wystąpieniu wspólnika ze spółki i zbyciu udziału ...................... 144
2.4.7.3. Relacja pomiędzy dochodem podatkowym z udziału
w spółce a rzeczywistą kwotą zysku wypłaconą wspólnikowi .......... 146
6
2.4.7.4. Wypłata przez spółkę wspólnikowi świadczeń z innego tytułu
niż udział w zysku ..................................................................................... 147
2.4.8. Problemy ustalania dochodów członków rodziny prowadzących
wspólnie działalność gospodarczą ....................................................................... 153
2.4.9. Opodatkowanie dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej ........... 159
2.4.9.1. Opodatkowanie dochodu według skali podatkowej ........................... 159
2.4.9.2. Opodatkowanie dochodu według stawki 19% ..................................... 160
2.4.9.3. Opodatkowanie przychodów z pozarolniczej działalności
gospodarczej podatkiem zryczałtowanym ............................................ 163
Literatura............................................................................................................................. 166
Rozdział III
Opodatkowanie dochodu osób prawnych .......................................................................... 167
3.1. Ogólna charakterystyka podatku dochodowego od osób prawnych ...................... 167
3.1.1. Cechy charakterystyczne konstrukcji podatku dochodowego
od osób prawnych ................................................................................................... 167
3.1.2. Dochód podatkowy a zysk brutto osoby prawnej............................................. 168
3.1.3. Podwójne opodatkowanie dochodu spółki kapitałowej i sposoby
jego rozwiązania ...................................................................................................... 171
3.1.4. Harmonizacja podatku dochodowego od osób prawnych w ramach
prawa wspólnotowego ........................................................................................... 173
3.1.4.1. Dyrektywy ................................................................................................... 173
3.1.4.2. Orzecznictwo ETS w zakresie opodatkowania
niezharmonizowanego.............................................................................. 176
3.2. Konstrukcja podatku dochodowego od osób prawnych w Polsce ........................... 176
3.2.1. Podmiot opodatkowania ........................................................................................ 176
3.2.2. Przedmiot opodatkowania..................................................................................... 178
3.2.3. Podstawa opodatkowania, stawki, pobór podatku............................................ 181
3.3. Ustalanie dochodu uzyskanego przez osobę prawną ................................................. 183
3.3.1. Pojęcie przychodu ................................................................................................... 183
3.3.1.1. Ogólna definicja przychodów.................................................................. 183
3.3.1.2. Przychody związane z działalnością gospodarczą ............................... 186
3.3.1.3. Przychody z nieruchomości udostępnionych nieodpłatnie ............... 187
3.3.1.4. Przychody z odpłatnego zbycia rzeczy
lub praw majątkowych.............................................................................. 188
3.3.2. Koszty uzyskania przychodu ................................................................................ 189
3.4. Pojęcie i zasady opodatkowania dochodu z tytułu udziału
w zyskach osób prawnych ............................................................................................... 195
3.4.1. Pojęcie dochodu z udziału w zyskach osób prawnych ..................................... 195
3.4.2. Opodatkowanie dochodu z udziału w zyskach osób prawnych .................... 198
3.4.2.1. Wspólnikami otrzymującymi dochód są osoby prawne...................... 198
3.4.2.2. Wspólnikami otrzymującymi dochód są osoby fizyczne..................... 200
3.4.3. Problem „ukrytej dywidendy”.............................................................................. 200
3.5. Szczególne zasady opodatkowania dochodu niektórych osób prawnych .............. 203
3.5.1. Grupy spółek............................................................................................................ 203
3.5.1.1. Teorie opodatkowania ............................................................................... 203
7
3.5.1.2. Opodatkowanie grup spółek w wybranych państwach Unii
Europejskiej ................................................................................................. 207
3.5.1.3. Wyrównywanie strat pomiędzy spółkami z siedzibą w różnych
państwach członkowskich ........................................................................ 208
3.5.1.4. Wspólna skonsolidowana podstawa opodatkowania (CCCTB) ......... 210
3.5.1.5. Opodatkowanie grup spółek w Polsce ................................................... 214
3.5.2. Wspólnicy spółek niemających osobowości prawnej ........................................ 219
3.5.3. Instytucje finansowe ............................................................................................... 221
3.5.3.1. Banki ............................................................................................................. 221
3.5.3.2. Ubezpieczyciele .......................................................................................... 228
3.5.3.3. Fundusze kapitałowe................................................................................. 233
3.5.4. Osoby prawne powołane do prowadzenia działalności niezarobkowej ....... 234
Literatura .................................................................................................................................... 237
Rozdział IV
Wybrane zagadnienia z zakresu opodatkowania dochodu osób fizycznych
i prawnych ................................................................................................................................. 238
4.1. Księgi podatkowe .............................................................................................................. 238
4.1.1. Pojęcie ........................................................................................................................ 238
4.1.2. Księgi rachunkowe .................................................................................................. 238
4.1.3. Podatkowa księga przychodów i rozchodów ..................................................... 242
4.1.4. Księgi podatkowe jako dowód w postępowaniu podatkowym ...................... 248
4.2. Amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych .......... 250
4.2.1. Funkcje i metody amortyzacji ............................................................................... 250
4.2.2. Uregulowania prawnopodatkowe w zakresie amortyzacji
środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych ....................... 253
4.2.2.1. Pojęcie środków trwałych oraz wartości niematerialnych
i prawnych................................................................................................... 253
4.2.2.2. Zasady wyceny środków trwałych oraz wartości niematerialnych
i prawnych dla celów amortyzacji........................................................... 255
4.2.2.3. Zasady dokonywania odpisów amortyzacyjnych ................................ 262
4.3. Ulgi inwestycyjne i alternatywne formy wspierania inwestycji ............................... 268
4.3.1. Ewolucja rozwiązań w zakresie ulg inwestycyjnych ........................................ 268
4.3.2. Ulgi podatkowe w specjalnych strefach ekonomicznych ................................ 270
4.3.3. Podstawy prawne udzielania pomocy publicznej przedsiębiorcom
po 1 maja 2004 r. ....................................................................................................... 274
4.4. Opodatkowanie stron wybranych umów cywilnoprawnych.................................... 275
4.4.1. Umowy leasingowe................................................................................................. 275
4.4.1.1. Uwagi wstępne ........................................................................................... 275
4.4.1.2. Podstawowe pojęcia................................................................................... 276
4.4.1.3. Warianty umów i odpowiadające im skutki podatkowe ..................... 277
4.4.1.4. Problemy związane z wypowiedzeniem umowy leasingu ................. 281
4.4.1.5. Rozwiązania szczegółowe ........................................................................ 282
4.4.1.6. Ocena uregulowań podatkowych dotyczących leasingu.................... 285
4.4.2. Umowy faktoringowe............................................................................................. 286
Literatura .................................................................................................................................... 289
8
Rozdział V
Opodatkowanie dochodu przy zdarzeniach restrukturyzacyjnych .............................. 290
5.1. Ogólna charakterystyka zdarzeń restrukturyzacyjnych ............................................ 290
5.2. Kupno/sprzedaż przedsiębiorstwa ................................................................................. 291
5.3. Kupno udziałów (akcji) jako alternatywna forma przejęcia przedsiębiorstwa....... 294
5.4. Nabycie/zbycie przedsiębiorstwa w formie wkładu niepieniężnego do spółki...... 295
5.5. Ogólna charakterystyka przekształceń, fuzji i podziałów przedsiębiorców ........... 298
5.5.1. Pojęcie przekształceń, fuzji i podziałów .............................................................. 298
5.5.2. Podstawy prawne przekształceń, fuzji i podziałów .......................................... 299
5.5.3. Sukcesja podatkowa przy przekształceniach, fuzjach i podziałach................ 300
5.5.4. Problemy opodatkowania dochodu przy przekształceniach, fuzjach
i podziałach .............................................................................................................. 302
5.6. Opodatkowanie przy wybranych rodzajach przekształceń przedsiębiorców ........ 304
5.6.1. Przekształcenie spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową ........................ 304
5.6.2. Przekształcenie spółki osób fizycznych niemającej osobowości prawnej
w spółkę kapitałową ............................................................................................... 305
5.6.3. Przekształcenie spółki osób fizycznych niemającej osobowości prawnej
w inną spółkę niemającą osobowości prawnej................................................... 312
5.6.4. Przekształcenie spółki kapitałowej w spółkę osobową ..................................... 313
5.7. Opodatkowanie dochodu przy fuzjach przedsiębiorców .......................................... 315
5.7.1. Fuzje spółek kapitałowych..................................................................................... 315
5.7.1.1. Rok podatkowy przy fuzji ........................................................................ 315
5.7.1.2. Strata spółki przy fuzji............................................................................... 315
5.7.1.3. Sposób podatkowego traktowania nadwyżek wartości
ujawnionych przy przeszacowaniu majątku spółki przejmowanej .....316
5.7.1.4. Sposób podatkowego traktowania nadwyżek wartości
przejętego majątku nad wartością udziałów u spółki przejmującej ...... 316
5.7.1.5. Sposób traktowania nadwyżek wartości udziałów
u wspólników............................................................................................ 321
5.7.1.6. Obejście prawa przy fuzjach .................................................................... 323
5.7.1.7. Opodatkowanie dochodu przy fuzji przez przejęcie oraz przy
wniesieniu do spółki kapitałowej aportu w postaci całego
przedsiębiorstwa innej spółki – porównanie obciążeń ........................ 324
5.7.2. Fuzje z udziałem spółek osobowych .................................................................... 325
5.7.2.1. Fuzje spółek osobowych osób fizycznych przez zawiązanie
spółki kapitałowej ...................................................................................... 325
5.7.2.2. Fuzje przez przejęcie spółki osobowej przez spółkę kapitałową ....... 326
5.8. Opodatkowanie dochodu przy podziałach spółek...................................................... 327
5.8.1. Rodzaje podziałów spółek ..................................................................................... 327
5.8.2. Podziały spółek polegające na przeniesieniu zorganizowanych
części przedsiębiorstwa .......................................................................................... 328
5.8.3. Podziały spółek polegające na przeniesieniu składników majątkowych
niestanowiących zorganizowanych części przedsiębiorstwa .......................... 331
5.8.4. Porównanie obciążeń podatkowych przy podziałach spółek.......................... 333
Literatura .................................................................................................................................... 335
9
Rozdział VI
Międzynarodowe aspekty opodatkowania dochodu........................................................ 336
6.1. Ogólna charakterystyka umów o unikaniu podwójnego opodatkowania ............. 336
6.1.1. Pojęcie międzynarodowego podwójnego opodatkowania i środki
przeciwdziałania temu zjawisku .......................................................................... 336
6.1.2. Charakterystyka treści rozdziałów i podstawowych pojęć
umowy modelowej OECD .................................................................................... 338
6.1.3. Normy rozdzielające dotyczące poszczególnych kategorii dochodów ......... 343
6.1.4. Treaty shopping i ,,podwójne nieopodatkowanie”............................................... 345
6.2. Uregulowania wewnętrznego prawa podatkowego służące unikaniu
podwójnego opodatkowania........................................................................................... 347
6.2.1. Uwagi ogólne ........................................................................................................... 347
6.2.2. Uregulowania dotyczące rezydentów uzyskujących dochody
(przychody) z zagranicy ......................................................................................... 348
6.2.3. Uregulowania dotyczące nierezydentów uzyskujących dochody
(przychody) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ...................................... 350
6.3. Opodatkowanie dochodu zagranicznego zakładu w świetle umów
o unikaniu podwójnego opodatkowania i prawa wewnętrznego ............................ 352
6.3.1. Pojęcie zakładu......................................................................................................... 352
6.3.2. Ustalanie dochodu przypisanego do zakładu ................................................... 353
6.3.2.1. Metody ustalania dochodu ...................................................................... 353
6.3.2.2. Zasady przypisania dochodu do zakładu w oparciu
o prowadzoną ewidencję .......................................................................... 354
6.3.2.3. Dywidendy, odsetki, należności licencyjne jako dochody zakładu ..... 359
6.3.2.4. Pokrywanie strat zakładu ......................................................................... 360
6.4. Opodatkowanie podmiotów powiązanych w świetle umów o unikaniu
podwójnego opodatkowania i prawa wewnętrznego ................................................ 361
6.4.1. Pojęcie podmiotów powiązanych ......................................................................... 361
6.4.2. Przyczyny szczególnych regulacji podatkowych dotyczących
podmiotów powiązanych ...................................................................................... 362
6.4.3. Zasada dystansu i jej odzwierciedlenie w prawie polskim .............................. 365
6.4.4. Metody ustalania cen transakcyjnych ................................................................. 366
6.4.5. Ustalanie dochodów z transakcji między podmiotami powiązanymi
na przykładzie świadczenia usług........................................................................ 368
6.4.5.1. Zasady ogólne ............................................................................................. 368
6.4.5.2. Zasady szczegółowe dotyczące wybranych rodzajów usług ............. 372
6.4.5.3. Problem ciężaru dowodu przy świadczeniu usług
niematerialnych pomiędzy podmiotami powiązanymi ...................... 374
6.4.6. Obowiązki w zakresie dokumentacji ciążące na podatnikach
dokonujących transakcji z podmiotami powiązanymi ..................................... 376
6.4.7. Zasady dokonywania korekty zobowiązań podatkowych .............................. 378
6.4.8. Uprzednie porozumienia cenowe ........................................................................ 379
6.5. Status podatkowy spółek niemających osobowości prawnej
w świetle umów o unikaniu podwójnego opodatkowania
i prawa wewnętrznego ..................................................................................................... 380
6.6. Szkodliwa konkurencja podatkowa ............................................................................... 382
10
6.7. Międzynarodowe prawo podatkowe a wspólnotowe prawo podatkowe .............. 384
6.7.1. Umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania a prawo wspólnotowe ..... 384
6.7.2. Współpraca państw członkowskich w sprawach podatkowych
a współpraca międzynarodowa ............................................................................ 388
6.7.2.1. Wymiana informacji podatkowych ......................................................... 388
6.7.2.2. Ceny transakcyjne i Konwencja Arbitrażowa ....................................... 390
6.7.2.3. Postępowanie w celu zwalczania szkodliwej
konkurencji podatkowej ........................................................................... 393
Literatura .................................................................................................................................... 394
Rozdział VII
Wybrane zagadnienia z zakresu opodatkowania transgranicznych
przepływów dochodów .......................................................................................................... 395
7.1. Opodatkowanie transgranicznego przepływu dywidend ......................................... 395
7.1.1. Opodatkowanie dywidend na podstawie przepisów implementujących
dyrektywę o spółkach-matkach i spółkach-córkach i orzecznictwa ETS ....... 395
7.1.1.1. Podstawowe pojęcia................................................................................... 395
7.1.1.2. Zasady opodatkowania dywidend do końca 2006 roku
i przyczyny ich zmiany ............................................................................. 397
7.1.1.3. Zasady opodatkowania dywidend obowiązujące od 2007 roku ........ 398
7.1.1.4. Opodatkowanie dywidend w konkretnych sytuacjach ...................... 399
7.1.2. Opodatkowanie dywidend z uwzględnieniem postanowień umów
o unikaniu podwójnego opodatkowania ............................................................ 403
7.2. Opodatkowanie transgranicznego przepływu odsetek
i należności licencyjnych .................................................................................................. 409
7.2.1. Opodatkowanie odsetek i należności licencyjnych na podstawie przepisów
implementujących dyrektywę o odsetkach i należnościach licencyjnych ....... 409
7.2.2. Opodatkowanie odsetek na podstawie przepisów implementujących
dyrektywę o dochodach z oszczędności ............................................................. 411
7.2.3. Opodatkowanie odsetek i należności licencyjnych
z uwzględnieniem umów o unikaniu podwójnego opodatkowania ............. 413
7.3. Opodatkowanie przy transgranicznych zdarzeniach restrukturyzacyjnych ......... 416
7.3.1. Ogólna charakterystyka dyrektywy o fuzjach .................................................. 416
7.3.2. Podstawowe pojęcia stosowane w dyrektywie o fuzjach................................. 417
7.3.3. Charakterystyka uregulowań prawnych dyrektywy o fuzjach ...................... 428
7.3.4. Zastosowanie przepisów dyrektywy o fuzjach w praktyce ............................. 434
7.3.5. Przeciwdziałanie obejściu przepisów dyrektywy o fuzjach ............................ 434
7.3.6. Implementacja dyrektywy o fuzjach w ustawie o podatku dochodowym
od osób prawnych ................................................................................................... 435
7.3.7. Opodatkowanie transgranicznych zdarzeń restrukturyzacyjnych
– przykłady .............................................................................................................. 438
7.4. Transgraniczne zdarzenia restrukturyzacyjne z udziałem
spółki europejskiej (SE) .................................................................................................... 440
Literatura ................................................................................................................................... 442
Bibliografia ............................................................................................................................... 445
Skorowidz.................................................................................................................................. 445
11