VECU: Single

Tradycja i kultura ludowa w SBowacji
(Dyskusja do Projektu Grundtvig Vecu – Wirtualne Europejskie Centrum Kultury)
Rozwizanie zadaD: Dr fil.Nadia Hrapková
KsztaBcenie na UTW oferuje oprócz innych przedmiotów te| etnografi i folklorystyk. W interesie obszernego
zdobycia informacji oraz pogldów studentów UTW i rozwizujcych zadaD projektu Vecu, zdecydowali[my
uzyska wypowiedzi studentów-seniorów w formie okrgBego stoBu (Roundtable). Wybrane zakresy tematów
rozcigaBy si na kultur ludow w SBowacji, konieczno[ zachowania tradycji, mechanizm jej przekazania dla
mBodej generacji, wykorzystanie na ogóB efektywnych metod przekazania itd. Na podstawie otrzymanych
wypowiedzi i dostpnych zródeB literatury podzielili[my zbadan problematyk na cztery obszary:
1.
Kultura materialna
2.
{ycie spoBeczne i kultura duchowa
3.
Folklor
4.
Narzecza (jzyk)
Wszyscy uczestnicy byli pBci |eDskiej i stwierdzamy, |e z grupy 18 studentów, tylko 6 osób chciaBo nam
przekaza swoich wypowiedzi, co oznacza 1/3 tej grupy.
Do kultury materialnej zaliczamy tradycyjne formy rolnictwa, architektur ludow i zamieszkanie, kultur
odzie|ow, ksztaBcc sztuk ludow i kuchni tradycyjn. Uczestnicy nie ukierunkowanej dyskusji przy
okrgBym stole zabrali jedynie stanowisko do tematu kuchnia tradycyjna.
Do |ycia spoBecznego i do kultury duchowej przyporzdkowali[my tre[ciowo |ycie rodzinne i spoBeczne,
tradycyjne zwyczaje rodzinne (narodzenie, wesele, pogrzeb) i tradycyjne obyczaje w cigu roku (w czasie
zimy i lata).Do tej tematyki dyskusja bardziej si zbli|yBa, odpowiedzi respondentów byBy obszerniejsze i
bardziej konkretne. Okazuje si, |e pytania o kultur duchow i |ycie spoBeczne s im znacznie bli|sze i z tego
powodu dyskusja na te tematy zostaBy istotnie bardziej intensywnie potraktowane.
Trzeci obszar zajmuje si tematem Folklor, który zawiera prozaiczne tradycje ludowe (mówcy na wiecach i
rodzaje ich sformuBowaD), pie[ni ludowe , muzyka instrumentalna i tradycje taneczne.
Narzecza – zró|nicowane i charakterystyczne dla ró|nych regionów SBowacji- jako jzykowe [rodki wyrazu
narodu, s samodzielnym obszarem kultury ludowej.
Wypowiedzi uczestników dyskusji byBy ró|ne a osobiste do[wiadczenia |yciowe wywieraBy na nie wpByw.
W zakresie materialnej kultury ludowej wypowiedzi dotknBy jedynie marginesowo architektur ludow,
1/4
gBównie wypowiadali si w temacie kuchni tradycyjnej. Mówili[my o tradycjach chleba, o zu|ytkowaniu
owoców, o wy|ywieniu podczas towarzyskich wydarzeD, jak winobranie, [winiobicie , odpust (kiermasz) i
wesele.
Obszar kultury duchowej byB w naszej dyskusji najobszerniejszej.>
Pytanie: Czy konieczna jest pielgnacja naszych tradycji i dlaczego?
Tak. W obrbie rodziny – przekazanie do[wiadczeD z jednej generacji do nastpnej jest potrzebne. Przez to,
|e przystpili[my do UE, czBowiek traci swoj to|samo[ narodow. Dziki tradycji i kultury ludowej istnieje
mo|liwo[ zachowania swojej identyczno[ci. Ludzie wspóBdziaBaj z przyrod i dziki temu |yj w symbiozie z
ni i wykorzystuj to, co niezbdne. N.p. metod leczenia , gastronomi i odczuwanie kultury. Zwiadomo[
ludno[ci zostaBa podtrzymywana przez granie sztuk teatralnych, uczestniczenie w |yciu klubowym itd. Dzi[
przemija to, i dlatego trzeba to pielgnowa.
Pytanie: Gdzie jest baza dla utrzymywania tradycji?
W pierwszym rzdzie jest to rodzina. W SBowacji tradycje rodzinne s bardzo silne, w rodzinie panuje
wspólnota. Zauwa|alne jest zaBamanie tradycji i dlatego trzeba przekaza mBodszemu pokoleniu n.p.
religijne lub kulturalne tradycje ludowe .Tradycje o|ywiaj i spajaj rodzinne |ycie. Rodzina jest baz, ale |ycie
spoBeczne te| jest wa|ne.Tradycje utrzymuj równie| rado[ w rodzinie.
WidziaBam na wsi prezentacj strojów ludowych, nie tylko [witecznych, ale te| roboczych i dziecicych.
Wielk rol odgrywa tu tak|e znaczenie kierownictwa gmin, miast i wsi oraz zale|y od stosunku i uczuciu
przedstawicieli zachowania kultury ludowej i mdro[ci ludowej. Na wsi ludzie bardziej interesuj si tradycjami
ni| w mie[cie, gdzie tylko maBa cz[ populacji wykazuje zainteresowanie nimi.
W SBowacji nie tylko rodzina i gmina zajmuj si tradycjami, ale te| szkoBa. Wyro[li[my w otoczeniu innym ni|
nasze dzieci. Rodzice nie maj ju| dla swoich dzieci tyle czasu , jak to byBo w przeszBo[ci. Dlatego
obowizkiem szkoBy jest przejcie tego zadania. Niestety dzi[ zaBatwia si wszystko na bazie komercyjnej.
Du|e znaczenie przypisuje si te| ko[cioBowi i przynale|nym parafiom. Dzieci ucz si tu nie tylko pie[ni
religijnych, ale te| ludowych.
Pytanie : Kto jest nosicielem tradycji?
Przez zmiany rozwoju , jakie nastpiBy w spoBeczeDstwie zmieniB si tradycyjny wzór ojca i matki. Dzi[ w
wielu rodzinach brakuje czsto obraz przewodni ojca i przekazanie tradycji zmieniBo nosiciela, funkcj t
przejBa matka. Bardzo wa|ne jest, by od maBego po[wici dzieciom czasu na wychowanie w duchu naszych
tradycji. Niestety, postpu nie mo|emy zastopowa. Ale tradycje mo|na dalej pielgnowa za pomoc ksi|ek, jak
np. monografie –historie ludzkie – naszych seniorów, które swoje prze|ycia opracowywaBy.
Pytanie: Jakie tradycje kulturowe Pan/i zna?
U[wicenie chleba lub ciasta istnieje do dzi[ w Liptovie (w rejonie Tatr i wschodniej SBowacji). Z okazji
Wielkiej Nocy u[wica si te| ciasto i potrawy w koszyku.
Podczas pogrzebu [piewaBy kobiety |aBobne przy zmarBym. Dzi[ ju| nie jest to zwyczajowy obrzd. WizaBo
si to tym, |e ludzie we wsi znali si. Obrzd ten zanika te| dlatego, |e w przeszBo[ci zmarli zostali w domu
wystawieni na marach. Obecnie za[ s w kaplicy |aBobnej, gdzie ludzie uczestnicz w nabo|eDstwie. Dawniej
[piewaBo si przy zmarBym, teraz tylko podczas rytuaBów pogrzebowych
Swaty praktykuje si dzi[ gBównie na wsi i tu wida wyraznie ró|nic midzy wsi a miastem. W mie[cie |ycie
jest zró|nicowane, ludzie |yj bez legalizacji stosunków maB|eDskich. Je|eli si szBo na swaty, to jechaBo si
do rodziców panny mBodej. Dzi[ jest wa|ne, z jakiej rodziny pochodz mBodzi ludzie. Dawniej [wie|o
2/4
po[lubionym podarki przynosiBo si jeszcze przed weselem, n.p. w pitek a uroczysto[ci weselne trwaBy do
3-ch dni. Teraz przynosi si prezenty wprost na wesele. Niektóre zwyczaje wygldaj prawie brutalnie, jak np.
rozbicie talerzy (na progu domu przyp. tBum.)a nastpnie zamiatanie skorup.
Pytanie: W jaki sposób powinno si zagwarantowa przekazanie tradycji?
Powinno si prezentowa wymienione publikacje ksi|kowe, organizowa wieczory dyskusyjne i dokona
osobiste wizyty w szkoBach. Zbiór opowiadaD naszych seniorów, który podarowali[my uczniom szkóB
[rednich jest prób demonstracji przekazania informacji kulturowych. W pewnej mierze oczekujemy, by
wydawnictwo to mogBo mBodych ludzi cho cz[ciowo motywowa. Wykazali[my, |e dzieci zaznajomione z
obrzdami, domagaj si ich, w razie braku tych|e w rodzinie i w |yciu. Dobrym przykBadem tego, s np.
festiwale folklorystyczne i [piewanie pie[ni ludowych. Przy tym wa|ne jest zachcanie bez przymusu. Czasami
zaczto u dzieci koBysankami.
Je|eli dzieci urodziBy si w rodzinie muzykalnej , to maj predyspozycje do muzyki. Nale|y je rozwija ju| w
wczesnym wieku. MaBe dzieci wykazuj zainteresowanie, w wieku dojrzewania zainteresowanie znika, ale
wraca u dorosBych.
Znaczc rol dla zachowania tradycji odgrywaj domy kultury i miejscowe muzea. Jednak nie s one
dostatecznie rozpropagowane i zareklamowane. Te instytucje kulturalne potrzebuj wsparcia i podnoszenia
ich warto[ci. Du|y udziaB w przekazywaniu tradycji maj pro[ci ludzie wiejscy , gdy| s nosicielami kulturowych
tradycji i informacji.
Pytanie: {ycie SBowaków zagranic i tradycje?
Nasze dzieci u[wiadamiaj sobie – zwBaszcza zagranic – jak pikn przyrod i tradycje mamy. WBa[nie tam
odczuwaj brak warto[ci kulturowych. Nasi mBodzi ludzie s mocno zwizani ze SBowacj
i w razie
wyjazdu za granic do pracy, w wikszo[ci wypadków wracaj do SBowacji. SBowacy zagranic spotykaj si
regularnie i organizuj programy kulturalne, w których przedstawiaj nasze tradycje. Te spotkania naszych
rodaków za granic przypominaj im ojczyzn, i to co im tam brakuje. Niektórzy zaBatwili sobie stroje ludowe,
które ubieraj przy ró|nych wydarzeniach i spotkaniach. Zagraniczni SBowacy czsto posBuguj si
Badniejszym jzykiem, ni| my tutejsi SBowacy. Wielu z nich odwiedza nasze festiwale folklorystyczne tu w
SBowacji, by prze|ywa nasz folklor. Respondenci s zdania, |e wschodni SBowacy najbardziej trzymaj si
razem.
Pytanie: Co zaliczamy do tradycji?
Architektura ludowa – jak ju| przy wy|ej wymienionych obszarach tematycznych wspominali[my - ma wielkie
znaczenie. Niestety, niektóre budynki, jak np. magazyny zbo|owe na wsi niszczej . UtraciBy one swoje
znaczenie, i nikt ich nie utrzymuje.
Werbalna kultura i literatura maj równie| swoje znaczenie. Nawet gdy dzieciom podarujemy publikacje, to
problemem jest ich brak chci do czytania., bo wol siedzie przed komputerem. Wa|ne jest, by posiada
wiksz ilo[ pie[ni ludowych , poniewa| bez nich uroczysto[ci rodzinne nie maj potrzebne znaczenie.
Po|ywienie – szczególnie obcokrajowcy - tury[ci interesuj si nasz tradycyjn kuchni Dalsze wydarzenia:
Chrzest Podczas spotkania i uczty ustala si porzdek miejsc przy stole, wg stanowiska w rodzinie oraz
okre[la si menu.
Winobranie i kiermasze odbywaj si na wsi i w niektórych dzielnicach miasta, w dniu imienin patrona
dzielnicy, a kiermasz przy ko[ciele w mie[cie lub na wsi.
Zapusty, postawienie drzewka majowego (?)dla dziewczt, jest do dzi[ lokaln tradycj.
3/4
Do|ynki istniej do dzi[ , jednak w zmienionej formie. Niedawno jeszcze urzdziBo si uroczysto[ci przy
zakoDczeniu zbierania plonów. Dzisiaj jest to cz[ folkloru scenicznego w ró|nych zespoBach
folklorystycznych
Zwiniobicie – dawnej rodzina swoje produkty rozdzieliBa we wsi i przez to mieli zagwarantowany zapas
[wie|ego misa, pózniej w ramach rewan|u otrzymali to z powrotem. Dzi[ ten zwyczaj praktykuje si jedynie w
najbli|szej rodzinie. Wieczorna uczta [winiobicia te| ju| nie jest tak obfita jak kiedy[.
Darcie piór gsich , byBo towarzysko-roboczym wydarzeniem, podczas którego wszystkie plotki i historyjki
byBy na tapecie.
Obyczaje wiejskie, jak zbieranie owoców i gotowanie marmolady nazywaBo si te| zbieranie pie[ni. Z owoców
wyrobiBo si ró|ne destylaty, po spo|yciu których ludzie chtnie [piewali.
Dzi[ mamy nowe tradycje – dzieD kapusty - festiwal kapusty w Zahorie (zachodnia SBowacja) , gdy jesieni
zakwasza si kapust w beczkach.
Kultura sakralna: Trzej królowie i koldnicy. Tradycja kold staje si u dzieci miastowych coraz bardziej
lubiana. Przychodz do domów i [piewaj koldy, za co potem otrzymuj datki pieni|ne. S one przeznaczone
na cele charytatywne. Poza tym znajce si dzieci z wie|owców zespalaj si.
Propozycje seniorów:
·
Do planów lekcyjnych wszystkich klas szkóB [rednich –nie tylko w wybranych klasach jak to dzi[ ma
miejsce – wBczy przedmiot ,,etniczno-kulturowe tradycje w SBowacji”.
·
Metodyk i materiaBy studyjne przekaza w sposób zabawowy, by trafiBy do [wiadomo[ci nastpnych
generacji.
·
Zbiór ,,Rozmy[lania i wspomnienia seniorów” wstawi do internetu, by ludzie mieli mo|liwo[ zapoznania
si z jego tre[ci. ByBaby to motywacja, by pielgnowa regionalne tradycje kulturowe, i rozwija je dla
przyszBych pokoleD.
TBumaczyBa z j. niemieckiego
(OryginaB po sBowacku)
Urszula Mierzejewska
10.09.2009r.
4/4