УДК 37.091.12 М. Лушкєвич ХТО ВИХОВУЄ ДІТЕЙ? СУПЕРЕЧКА

Збірник наукових праць К-ПНУ імені Івана Огієнка
УДК 37.091.12
М.64Лушкєвич
ХТО ВИХОВУЄ ДІТЕЙ? СУПЕРЕЧКА МІЖ ШКОЛОЮ
ТА БАТЬКАМИ
У статті розкрито співпраця у виховані дитини, батьками та приватними
освітніми установами на прикладі двох польських шкіл, що діють у
Варшаві. Роль школи в керівництві, консультуванні в питаннях освіти.
Ключові слова: приватна освітня установа, батьківське виховання,
система Монтессорі в вихованні.
В статье раскрыто сотрудничество в воспитании ребенка, родителями и
коммерческими образовательными учреждениями на примере двух
польских школ, действующих в Варшаве. Роль школы в руководстве,
консультировании в вопросах образования.
Ключевые слова: частная образовательное учреждение, родительское
воспитание, система Монтессори в воспитании.
W dzisiejszych czasach, gdy tak wiele wartości uległo dewaluacji, a inne
niezrozumiałemu uwzniośleniu, trudno wypracować sobie system wartości,
którym będziemy się kierować w życiu. Dotyczy to nie tylko młodych ludzi,
wchodzących w dorosłe życie, ale również młodych rodziców, którzy dopiero
uczą się swojego rodzicielstwa i obmyślają sposób na wychowanie dzieci.
Dobrze, gdy rodzice w ogóle podejmują refleksję nad swoim rodzicielstwem,
gdy wiedzą, że jedynie wspólny pomysł na wychowanie ma szansę odniesienia
sukcesu. Zanim dojdzie do takiej konfrontacji obojga rodziców i rozmowy na
temat wychowania, warto zastanowić się nad tym, czym w ogóle jest
wychowanie.
Wychowanie, jako wartość, również uległo przemianie na przestrzeni
upływającego czasu. Dawniej, czasownik wychowywać, jak podaje "Słownik
języka polskiego" S. B. Lindego (Lwów 1860, t. 6, s. 461) oznaczał: 1)
"wyżywić aż do wzrostu", "odchować", "wykarmić, wyżywić, dać dostateczne
wyżywienie"; 2) "wychowywać młodego człowieka, wychowanie, ćwiczenie i
naukę mu dawać, kształtować go na człowieka". Bardziej współczesny pogląd na
wychowanie przedstawia A. Gurycka (Warszawa 1979, s. 55) twierdząc iż
wychowanie to „dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych,
instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich, wywołujących
zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego”.
64
© Лушкєвич М.
466
Збірник наукових праць К-ПНУ імені Івана Огієнка
Podążając tokiem myślenia Guryckiej dowiadujemy się, że wychowanie
zachodzi podczas interakcji społecznych, a więc nie tylko w rodzinnym domu,
ale także w przedszkolu, szkole czy innej placówce, w której przebywa dziecko.
Co więcej, wychowanie może odbywać się nie tylko w sposób bezpośredni, ale
również pośredni. Oznacza to, że wpływ na wychowanie mają nie tylko
bezpośrednie interakcje rodzic-dziecko czy nauczyciel-dziecko, ale również
książka-dziecko, film-dziecko oraz wiele innych kombinacji.
Idąc tym tropem, nie trudno odmówić racji rodzicom, którzy część
obowiązków wychowawczych chcą scedować na szkołę czy inną placówkę
edukacyjną. Jednak należy pamiętać o tym, że w szkole odbywa się tylko część
tego wychowania i nie jest ona w stanie samodzielnie podjąć się takiego
wyzwania, jak wychowanie dziecka. Zrozumiałe jest, że w tak szybko
zmieniającej się rzeczywistości, coraz to nowych trendach w wychowaniu i
edukacji, rodzice czują się zagubieni. Rolą szkoły jest bycie niejako
przewodnikiem, konsultantem w sprawach wychowawczych. Należy jednak
pamiętać, że to rodzice są pierwszymi nauczycielami i wychowawcami swoich
dzieci. Jeśli chodzi o wychowanie, widzę tu pewną asymetrię i jej ciężar zawsze
będzie leżał po stronie rodziców. Chyba, że zmieni się system wychowania na
ten z „Państwa” Platona, gdzie dziecko było własnością państwa i swoistego
rodzaju szkoła w pewnym momencie przejmowała całkowicie funkcję
wychowawczą od rodziców, co jak pokazuje historia, nie było dobrym
rozwiązaniem.
Cała mądrość szkoły polega na umiejętnym prowadzeniu rodzica przez
meandry wychowania tak, aby to rodzic czuł się za nie odpowiedzialny, a
jednocześnie czuł wsparcie merytoryczne z jej strony.
Niezwykle istotnym elementem procesu wychowania jest spójność
oddziaływań w szkole i domu rodzinnym. Pierwszym etapem jest wypracowanie
przez rodziców wspólnego podejścia do wychowania swoich dzieci. Zarówno
wartości, które chcą w dzieciach ukształtować, jak system nagród i kar muszą
być jednolite, akceptowane i praktykowane przez oboje rodziców. Tylko takie
podejście da dzieciom poczucie bezpieczeństwa oraz zapewni sukces
wychowawczy. Gdy dziecko podrośnie, niezwykle ważnym momentem w jego
życiu będzie wybranie odpowiedniej placówki edukacyjnej. Placówka taka, aby
dobrze spełniała oczekiwania rodziców, musi być spójna z ich poglądem na
wychowanie, ponieważ od tej pory rodzice będą mieli realne wsparcie w swoich
dążeniach wychowawczych, ale też będą musieli dzielić poglądy wychowawcze
z wybraną przez siebie placówką.
W niniejszym artykule chciałabym się skupić na przykładach dwu polskich
placówek działających na terenie Warszawy, które moim zdaniem prezentują
ciekawe pomysły realizacji swojej funkcji wychowawczej. Mam tu na myśli
Niepubliczną Podstawową Szkołę Montessori Państwa Rotowskich oraz
Stowarzyszenie Wspierania Edukacji i Rodziny Sternik, które prowadzi szkoły
467
Збірник наукових праць К-ПНУ імені Івана Огієнка
żeńskie i męskie na poziomie szkoły podstawowej oraz gimnazjum. Obie
placówki działają w sektorze prywatnym, nie są placówkami państwowymi, obie
proponują nieco inny pomysł na wychowanie i edukację. Kluczem doboru
placówek nie była ich odmienność ze względu na system finansowania.
Chodzi raczej o zauważoną przeze mnie zależność, która polega na tym, że
łatwiej przeforsować pewne alternatywne pomysły wychowawczo – edukacyjne
w miejscu, gdzie wszelkiego rodzaju innowacje są mile widziane, a wręcz
pożądane. Wydaje się również, że nauczyciele placówek prywatnych mają nieco
ułatwione zadanie, jeśli chodzi o współpracę z rodzicami, więc i niektóre
pomysły łatwiej wprowadzić w życie. Mam tu na myśli oczywiście swego
rodzaju elitarne placówki edukacyjne, gdzie poziom kształcenia czy szeroko
pojęte dobro dziecka odgrywają znaczącą rolę. W takich placówkach rekrutacja
do szkoły odbywa się odpowiednio wcześniej i zazwyczaj jest kilkustopniowa.
Jednym z kryteriów przyjęcia dziecka do szkoły jest pisemna zgoda rodziców na
udział w życiu szkoły, a przede wszystkim aktywny udział w wychowaniu
własnego dziecka oraz współpracę z nauczycielami w tym zakresie. Jest to
niejednokrotnie ważniejsze od majętności rodziców.
Zanim dziecko podejmie naukę w systemie montessoriańskim, rodzice
muszą się zapoznać z jego specyfiką oraz ją zaakceptować. W Szkole
Montessori to rodzice zgłaszają swoją chęć, by dziecko się w niej kształciło.
Szkoła ta nie reklamuje się w prasie czy Internecie. Miejsc w każdej z klas jest
kilka do kilkunastu, a chętnych zawsze więcej. Chęć współpracy ze szkołą i
akceptacja sposobu jej pracy jest zawsze ważnym kryterium przy doborze
uczniów. Dzięki temu w szkole panuje atmosfera wzajemnej współpracy między
nauczycielem, uczniem i rodzicem. Wszyscy bowiem mają ten sam cel – dobro
dziecka. Szkoła wspiera funkcję wychowawczą rodziców przez organizowane
dla nich wykłady. Rodzice są cyklicznie zapraszani do udziału w wykładach,
które mają na celu zgłębianie przez nich pedagogiki Montessori, co skutkuje
lepszym zrozumieniem funkcjonowania szkoły, zapoznaniem ich z
poszczególnymi fazami rozwojowymi dzieci oraz sposobami radzenia sobie z
trudnościami wychowawczymi w nurcie montessoriańskim. Poza tym, każdy
wychowawca ma raz w tygodniu dyżur wychowawczy, podczas którego każdy z
rodziców danej klasy może przyjść i porozmawiać o nurtujących go sprawach
związanych z rozwojem swojego dziecka. Raz na trymestr odbywają się dni
otwarte w szkole, kiedy rodzice są zapraszani na zajęcia, a dzieci prezentują
osiągnięcia, z których są najbardziej dumni. Raz w semestrze wychowawcy klas
są zobowiązani do pisemnego przygotowania diagnozy każdego z
podopiecznych i omówienia jej wyników z rodzicami. Nie bez znaczenia są
nieliczne klasy, w których uczą się dzieci. Liczba ta wynosi od kilku do
kilkunastu uczniów w zależności od poziomu edukacyjnego. Daje to możliwość
dogłębnego poznania każdego dziecka, a także ułatwia kontakt wychowawcy z
rodzicami.
468
Збірник наукових праць К-ПНУ імені Івана Огієнка
Stowarzyszenie Wspierania Edukacji i Rodziny Sternik prezentuje podobne
zabiegi prowadzące do aktywnego udziału w wychowaniu zarówno szkoły, jak i
rodziców. Tu również rodzice mają do dyspozycji szereg wykładów, a nawet
warsztaty kształcące poszczególne umiejętności wychowawcze. Podczas tego typu
zajęć jest również zapewniona opieka dla dzieci. W szkołach Sternika każda
rodzina ma swojego opiekuna, który minimum trzy razy w roku spotyka się z
obojgiem rodziców, aby porozmawiać na temat funkcjonowania dziecka w szkole.
W razie potrzeby częstotliwość spotkań jest zwiększana. Co ważne, na spotkanie
zobowiązani są przybyć oboje rodzice. Chodzi o to, aby każde z nich brało aktywny
udział w wychowaniu i edukacji swoich dzieci. Zobowiązanie do tego typu spotkań
rodzice podpisują razem z umową edukacyjną w dniu przyjęcia dziecka do szkoły.
Daje to zabezpieczenie szkole, że rodzice faktycznie będą uczestniczyli w
wychowaniu swoich dzieci. Ponadto, podobnie jak w Szkole Montessori, tu też
dzieci są diagnozowane raz w semestrze, a wyniki takiej diagnozy są omawiane z
rodzicami. Pozwala to na stały monitoring nie tylko osiągnięć ucznia, ale także jego
procesu wychowawczego. Co warte podkreślenia, w szkole odbywają się cyklicznie
weekendy ojca i syna oraz matki i córki. Spotkania te dedykowane są wzmacnianiu
więzi między matkami i córkami oraz między synami a ojcami.
Wszystkie wyżej opisane zabiegi wpływają na umocnienie i ujednolicenie
oddziaływań edukacyjno – wychowawczych rodziców oraz szkoły, co daje
zdecydowanie lepszy efekt w postaci ukształtowanego kręgosłupa moralnego i
solidnych podstaw z zakresu wiedzy u wychowanka.
Chciałabym podkreślić, że wspomniane przeze mnie zabiegi mają również
miejsce w placówkach publicznych i one również mogą sprzyjać współpracy z
rodzicami.
Wspieraniu rodziny w jej wychowawczej funkcji służy najnowsze
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 roku w
sprawie szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologicznopedagogicznych, w tym publicznych poradni
Specjalistycznych (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572, z późn. zm.2), w
którym aż cztery spośród czternastu funkcji, jakie pełni poradnia psychologiczno
– pedagogiczna dotyczy wspierania rodziców (§ 1. 2.): 6) pomoc rodzicom i
nauczycielom w rozpoznawaniu i rozwijaniu indywidualnych możliwości,
predyspozycji i uzdolnień dzieci i młodzieży;
7) podejmowanie działań z zakresu profilaktyki uzależnień i innych
problemów dzieci i młodzieży, w tym udzielanie pomocy psychologiczno –
pedagogicznej dzieciom i młodzieży z grup ryzyka oraz ich rodzicom; 11)
wspomaganie wychowawczej i edukacyjnej funkcji rodziny; 13) prowadzenie
edukacji dotyczącej ochrony zdrowia psychicznego, wśród dzieci i młodzieży,
rodziców i nauczycieli.
Można ogólnie stwierdzić, że istnieje w Polsce dobra tendencja do
współpracy między rodzicami a placówkami edukacyjnymi. Jestem głęboko
469
Збірник наукових праць К-ПНУ імені Івана Огієнка
przekonana, że tylko takie współdziałanie i wzajemnie wsparcie, gdzie nacisk jest
położony nie tylko na zdobywanie wiedzy, ale i na przekaz pewnych wartości ma
przyszłość i jest słuszne. Jako podsumowanie przytoczę tylko znaną maksymę
Theodore’a Roosevelta, który powiedział że „kształcić tylko umysł człowieka, nie
udzielając mu nauk moralnych, to stwarzać zagrożenie społeczne”.
Список використаних джерел
1. Antonina Gurycka, „Struktura i dynamika procesu wychowawczego”,
PWN, – Warszawa 1979.
2. Rozporządzenie MEN z dnia 17 listopada 2010 roku w sprawie
szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologicznopedagogicznych, w tym publicznych poradnispecjalistycznych.
3. S. B. Linde „Słownik języka polskiego”, Drukarnia Zakładu Ossolińskich, –
Lwów 1860.
The article explores cooperation brought the child and parent friendly
educational institutions on the example of two Polish institutions operate in
Warsaw. The role of school management, consulting in the educational
Keywords: private educational institution, parental education, the system in
Montessori education.
Отримано 06.02. 2011 р.
УДК 343.62-058.5
65
Ж.В. Мельник
Т.М. Харькова
ДИТЯЧА БЕЗПРИТУЛЬНІСТЬ ТА БЕЗДОГЛЯДНІСТЬ ЯК ФОРМИ
ПОРУШЕНЬ ПРАВ ДИТИНИ
Стаття присвячена науково-практичному осмисленню процесу
соціального захисту бездоглядних та безпритульних дітей. Розкривається
сутність понять “бездоглядні діти” та “безпритульні діти”, причини
виникнення даних явищ, законодавчі документи та технологія соціальнопедагогічної діяльності з подолання дитячої бездоглядності і
безпритульності.
Ключові слова: соціальний захист, безпритульні діти, бездоглядні діти.
65
© Мельник Ж.В., Харькова Т.М.
470