Głównym przedmiotem rozważań w prezentowanej książce są

WPROWADZENIE
Głównym przedmiotem rozwaĪaĔ w prezentowanej ksiąĪce są zagadnienia
wzrostu gospodarczego, innowacyjnoĞci i funkcjonowania rynku pracy
analizowane w kontekĞcie procesu transformacji polskiej gospodarki i integracji
z Unią Europejską. Poznanie uwarunkowaĔ i czynników wzrostu
gospodarczego, rozwoju innowacyjnoĞci oraz poprawy funkcjonowania rynku
pracy ma istotne znaczenie dla zrozumienia i oceny makroekonomicznej polityki
gospodarczej.
W ksiąĪce składającej siĊ z czternastu rozdziałów, rozwaĪane są istotne
przesłanki i czynniki determinujące procesy wzrostu gospodarczego, dotyczące
zarówno inwestycji, kapitału ludzkiego, innowacji technologicznych
i organizacyjnych, jak i rynków finansowych i polityki pieniĊĪnej.
W rozdziale pierwszym Władysław Welfe podejmuje rozwaĪania
poĞwiĊcone modelowaniu inwestycji w gospodarce opartej na wiedzy. Autor
przedstawia podstawowe koncepcje, na których oparte jest modelowanie popytu
inwestycyjnego – od zasady akceleratora po neoklasyczną koncepcjĊ kosztów
uzyskania inwestycji Jorgensona oraz waĪniejsze wyniki badaĔ empirycznych.
Zostały one uzupełnione o elementy charakterystyczne dla współczesnych
gospodarek opartych na wiedzy. NaleĪą do nich; uwzglĊdnienie ryzyka
w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych, a z drugiej strony efektów absorpcji
kapitału wiedzy, zwłaszcza w krajach naleĪących do wschodzących rynków, na
przykład poprzez import inwestycyjny i zagraniczne inwestycje. Wspomniano
równieĪ o nurcie badaĔ opartym na analizie finansowej sytuacji przedsiĊbiorstw,
w tym koncepcji „Q” Tobina, oraz uwzglĊdniające restrykcje finansowe.
W koĔcowym fragmencie rozdziału nawiązano do roli, jaką odgrywają
inwestycje w procesie wzrostu gospodarczego, uwzglĊdniając rosnące znaczenie
absorpcji kapitału wiedzy, w znacznej mierze ucieleĞnionego w dokonywanych
4
Wprowadzenie
inwestycjach. Szczególne znaczenie przypisuje siĊ tu dynamice łącznej
produktywnoĞci czynników produkcji, powiązanej przede wszystkim z absorpcja
nakładów na B+R i ich transferu z zagranicy.
Rozdział drugi, autorstwa Sławomira Bukowskiego, zawiera analizĊ
związku miĊdzy rozwojem rynków finansowych a wzrostem gospodarczym oraz
wpływu rozwoju owych rynków na wzrost gospodarczy w obszarze Euro-12
w okresie 1991–2008. W pierwszej czĊĞci rozdziału przedstawiono równieĪ
wyniki wybranych badaĔ empirycznych nad wpływem rozwoju rynków
finansowych na wzrost gospodarczy. W analizie tej wykorzystano
wielorównaniowy model ekonometryczny estymowany za pomocą klasycznej
metody najmniejszych kwadratów.
Przeprowadzona analiza zaleĪnoĞci miĊdzy wybranymi wskaĨnikami
rozwoju rynków finansowych a wzrostem gospodarczym w obszarze Euro-12
w okresie 1991–2008 wskazuje, Īe istnieje statystycznie istotny związek miĊdzy
rozwojem rynków finansowych a wzrostem gospodarczym w obszarze Euro-12
w badanym okresie.
Rozdział trzeci, autorstwa Witolda Kasperkiewicza, poĞwiĊcony jest
zagadnieniu innowacyjnoĞci polskiej gospodarki. Autor dokonuje oceny
poziomu innowacyjnoĞci naszej gospodarki i przedstawia kluczowe warunki
rozwoju tej dziedziny. Zasadnicze znaczenie dla rozwoju innowacyjnoĞci
polskiej gospodarki ma sformułowanie odpowiedniej strategii rozwoju
gospodarczego ukierunkowanej na wzmocnienie potencjału technologicznego
kraju oraz stworzenie warunków ekonomicznych i instytucjonalnych
sprzyjających proinnowacyjnym zachowaniom przedsiĊbiorstw.
W rozdziale czwartym Eliza Frejtag-Mika omawia zagadnienie dotyczące
wyboru odpowiedniego modelu prowadzenia badaĔ naukowych i prac
rozwojowych (B+R). Podstawą rozwaĪaĔ jest analiza modeli kapitału
intelektualnego w ujĊciu T. A. Stewarta i P. Sullivana. Kapitał ten składa siĊ
z kapitału ludzkiego (wiedza, umiejĊtnoĞci, zdolnoĞci, motywacje) i kapitału
infrastrukturalnego (software, bazy danych, rozwiązania telekomunikacyjne).
Kapitał intelektualny, naleĪący do najbardziej cennych aktywów
przedsiĊbiorstwa, formowany jest w wyniku złoĪonego procesu akumulacji
i transferu wiedzy i technologii, zarówno kanałem nieodpłatnym, jak
i komercyjnym oraz w wyniku prowadzonej działalnoĞci w zakresie B+R.
W jego wyniku zostaje uruchomiony wtórny i róĪnokierunkowy proces dyfuzji
wiedzy (spillovers). Autorka stwierdza, Īe działalnoĞü B+R moĪe byü
prowadzona według modelu kooperacyjnego lub konkurencyjnego. Dyskusja
stosowalnoĞci obu modeli odwołujących siĊ do wniosków z symulacji dylematu
wiĊĨnia sprowadza siĊ w ujĊciu S.A-Hörte do analizy trójwymiarowej macierzy
zmiennych (strategii firmy, fazy B+R i poziomu wiedzy).
Wprowadzenie
5
W piątym rozdziale Dariusz Błaszczuk podejmuje rozwaĪania na temat
zarządzania wiedzą w polskich przedsiĊbiorstwach w ujĊciu teoretycznym
i praktycznym. Autor charakteryzuje warunki niezbĊdne do tworzenia wiedzy
w przedsiĊbiorstwach i czynniki determinujące ich innowacyjnoĞü.
W szczególnoĞci, wskazane są czynniki zewnĊtrzne oraz „twarde” i „miĊkkie”
czynniki wewnĊtrzne. NastĊpnie przedstawione są obszary innowacyjnoĞci
w polskich przedsiĊbiorstwach oraz stan i ĞwiadomoĞü zarządzania wiedzą na tle
firm zagranicznych i z udziałem kapitału zagranicznego. Rozdział koĔczą
rozwaĪania na temat sposobów dostosowywania siĊ polskich przedsiĊbiorstw do
szybko zmieniającego siĊ otoczenia.
Rozdział szósty, autorstwa Stanisława M. Szukalskiego, poĞwiĊcony jest
procesowym i organizacyjnym innowacjom w korporacyjnych centrach wsparcia
biznesowego. Rozdział składa siĊ z czterech czĊĞci. W pierwszej przedstawiono
uwagi na temat innowacji w usługach, w drugiej podjĊto próbĊ przedstawienia
istoty innowacyjnoĞci w centrach usług wspólnych. Trzecia czĊĞü poĞwiĊcona
jest innowacjom procesowym i organizacyjnym w centrach ksiĊgowych. Ostatni
fragment rozdziału dotyczy charakterystyki zagranicznych centrów usług
wspólnych w Polsce.
W rozdziale siódmym Walentyna Kwiatkowska rozwaĪa zagadnienie
bezrobocia wĞród grup problemowych, czyli takich, które cechuje wysoka stopa
bezrobocia i są one najbardziej zagroĪone bezrobociem. Autorka
scharakteryzowała sytuacjĊ na rynku pracy w Polsce nastĊpujących grup osób:
młodych bezrobotnych do 25 lat, bezrobotnych kobiet, bezrobotnych o niskim
poziomie wykształcenia oraz długotrwale bezrobotnych. PodjĊto próbĊ
odpowiedzi na pytanie, czy połoĪenie tych grup na rynku pracy uległo
zasadniczej poprawie w latach 2000-2010. Przedstawione zostały przyczyny
bezrobocia w kaĪdej z analizowanych problemowych grup bezrobocia oraz
moĪliwoĞci poprawy ich połoĪenia na rynku pracy w wyniku stosowania
okreĞlonych instrumentów ich aktywizacji zawodowej.
W rozdziale ósmym, autorstwa Eugeniusza Kwiatkowskiego
i Przemysława Włodarczyka, celem rozwaĪaĔ jest ustalenie podstawowych
czynników determinujących rozmiary zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej,
okreĞlenie charakteru mechanizmów dostosowawczych działających na rynku
pracy oraz analiza siły oddziaływania owych czynników w róĪnych
gospodarkach. Autorzy dokonali analizy czynników determinujących
zatrudnienie w krajach UE w okresie 2005–2010 oraz podjĊli próbĊ oceny zmian
procesów dostosowawczych na rynkach pracy obserwowanych w czasie kryzysu
gospodarczego 2007–2010.
Rozdział dziewiąty, autorstwa Anny OrganiĞciak-Krzykowskiej,
przedstawia zagadnienie wpływu bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych na
rynek pracy w Polsce. Autorka dowodzi, Īe napływ owych inwestycji do
6
Wprowadzenie
polskiej gospodarki wykazuje tendencjĊ rosnącą. Jest to spowodowane
zwiĊkszającą siĊ atrakcyjnoĞcią naszej gospodarki w sensie rozmiarów rynku
zbytu, niskimi kosztami pracy, umiĊdzynarodowieniem siĊ gospodarek itp.
Funkcjonujące w Polsce podmioty z udziałem kapitału zagranicznego tworzą
nowe miejsca pracy i tym samym przyczyniają siĊ do poprawy sytuacji na rynku
pracy. WaĪną kwestią jest wypracowanie przez politykĊ gospodarczą
odpowiednich instrumentów, które oddziałują na kierunki bezpoĞrednich
inwestycji zagranicznych do sektorów o istotnym znaczeniu dla
długookresowego rozwoju gospodarki.
W rozdziale dziesiątym, autorstwa Agaty Zagórowskiej, zawarta jest
analiza uwarunkowaĔ demograficznych rozwoju zasobów pracy województw
nadodrzaĔskich
(opolskiego,
dolnoĞląskiego,
lubuskiego
i zachodniopomorskiego). Głównym celem rozwaĪaĔ jest odpowiedĨ na pytanie,
jak w nastĊpujących po sobie nowych warunkach ustrojowych, w nowym
podziale terytorialnym kraju oraz w nowych warunkach wynikających
z integracji Polski z Unią Europejską, dokonywał siĊ rozwój zasobów pracy
wspomnianych województw. Analizowane jest równieĪ zagadnienie
wykorzystania dywidendy demograficznej w postaci licznych roczników
zasilających zasób pracy przez pryzmat kształtowania siĊ sytuacji na rynku
pracy.
W rozdziale jedenastym Leszek Kucharski podejmuje zagadnienie
bezrobocia równowagi w Polsce w okresie 1998–2009, a takĪe próbĊ
odpowiedzi na pytanie, czy polityka pieniĊĪna w analizowanym okresie
przyczyniała siĊ do poprawy czy teĪ pogorszenia sytuacji na rynku pracy.
W latach 1998–2009 poziom bezrobocia równowagi oszacowany w oparciu
o metody przepływów zmieniał siĊ w tym samym kierunku co faktyczna stopa
bezrobocia. MoĪe to wskazywaü na wystĊpowanie efektu histerezy bezrobocia
w polskiej gospodarce. JednakĪe ta hipoteza wymaga odrĊbnej analizy. Co
wiĊcej, prawie w całym okresie (z wyjątkiem 2001 roku) poziom faktycznej
stopy bezrobocia przewyĪszał poziom bezrobocia równowagi.
Z analizy indeksów MCI wynika, Īe w badanym okresie zmieniał siĊ stopieĔ
restrykcyjnoĞci polityki pieniĊĪnej. JednakĪe zmiany stopnia restrykcyjnoĞci tej
polityki nie zawsze wspierały procesy zachodzące na rynku pracy. W latach
2002–2003 oraz 2004–2006 wzrost stopnia restrykcyjnoĞci polityki pieniĊĪnej
mógł przyczyniü siĊ do pogorszenia sytuacji na polskim rynku pracy. NaleĪy
jednak zwróciü uwagĊ, Īe poluzowanie polityki pieniĊĪnej w 2008 roku
złagodziło nieco negatywne skutki kryzysu finansowego dla polskiego rynku
pracy.
Rozdział dwunasty, autorstwa Doroty Kotlorz, poĞwiĊcono analizie
strumieni przepływów osób miĊdzy zasobami pracujących, bezrobotnych
i biernych zawodowo. Badaniami objĊto polski rynek pracy w latach 2000–
Wprowadzenie
7
2010. Analizy statystyczne wykazały, Īe: primo, najgorszy pod wzglĊdem skali
i struktury odpływu osób z zasobu bezrobotnych był rok 2008, a pod wzglĊdem
skali i struktury napływu do tego zasobu najgorszy był rok 2009; secundo, co siĊ
tyczy napływu do zasobu bezrobotnych w rozbiciu na napływ osób dotychczas
pracujących i biernych zawodowo, to proporcje kształtowały siĊ jak 70/30,
a proporcje odpływu z zasobu bezrobotnych do zasobu pracujących i biernych
kształtowały siĊ mniej wiĊcej 50/50.
Analizy ekonometryczne z uĪyciem modelu panelowego dla 24 krajów Unii
Europejskiej wykazały, Īe:
−zarówno produkcja, jak i płace realne są istotnymi czynnikami
determinującymi poziom zatrudnienia w krajach Unii Europejskiej,
−w okresie kryzysu wystĊpuje zjawisko „chomikowania” siły roboczej,
o czym Ğwiadczy zmniejszona wraĪliwoĞü zatrudnienia na zmiany PKB,
−istnieją róĪnice w mechanizmach dostosowawczych w wyróĪnionych
grupach krajów; wraĪliwoĞü zatrudnienia na zmiany PKB była niĪsza
w krajach „starej Unii” niĪ w nowych krajach członkowskich i niĪsza
w krajach, które odnotowały niewielkie spadki zatrudnienia w czasie
kryzysu.
W rozdziale trzynastym Wacław Jarmołowicz prezentuje, analizuje
i ocenia funkcjonowanie regionalnego rynku pracy na przykładzie województwa
wielkopolskiego w latach 2000–2010. Województwo wielkopolskie naleĪy do
najsilniejszych gospodarczo regionów w Polsce. Autor przeprowadził analizĊ
rynku pracy w oparciu o poziom i strukturĊ zatrudnienia, poziom wynagrodzeĔ
oraz poziom i strukturĊ bezrobocia. WaĪny fragment rozwaĪaĔ stanowi
porównanie głównych wskaĨników opisujących rynek pracy w województwie
wielkopolskim z przeciĊtnymi wskaĨnikami charakteryzującymi rynek pracy
w Polsce.
Rozdział czternasty, autorstwa Katarzyny Madaj, poĞwiĊcony jest
zagadnieniu wpływu bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych na polski rynek
pracy w kontekĞcie miĊdzynarodowego kryzysu finansowego. Autorka
podejmuje próbĊ oceny sposobu, w jaki globalna recesja przełoĪyła siĊ na
wielkoĞü oraz strukturĊ bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych w Polsce oraz
politykĊ zatrudnienia przedsiĊbiorstw z udziałem kapitału zagranicznego.
Badanie posłuĪyło ocenie stabilnoĞci miejsc pracy przygotowanych przez
wspomniane podmioty. Jego celem była ponadto weryfikacja, na ile
praktykowane w Polsce zachĊty dla inwestorów zagranicznych sprzyjają
tworzeniu stabilnych wakatów i zwalczaniu bezrobocia. Punktem wyjĞcia do
empirycznej czĊĞci rozdziału jest teoretyczny zarys charakteru i uwarunkowaĔ
wpływu bezpoĞrednich inwestycji zagranicznych na rynek pracy paĔstwa
przyjmującego inwestycje.
8
Wprowadzenie
KsiąĪka nie stawia sobie za zadanie wyczerpującego przedstawienia
wszystkich zagadnieĔ, jakie moĪna by sformułowaü w odniesieniu do bogatej
problematyki wzrostu gospodarczego, innowacyjnoĞci gospodarki i rynku pracy.
Na wiele z pytaĔ i dylematów wyłaniających siĊ w ksiąĪce nie ma
jednoznacznych rozstrzygniĊü czy odpowiedzi. NaleĪy je traktowaü jako kwestie
do dalszych studiów wymagających bacznej obserwacji przemian, które
dokonują siĊ w gospodarkach Unii Europejskiej, Intencje niniejszej ksiąĪki bĊdą
spełnione, jeĞli zawarte w niej przemyĞlenia i wnioski zachĊcą Czytelników do
głĊbszego zainteresowania siĊ zagadnieniami rozwoju gospodarczego Polski.
Witold Kasperkiewicz
Eugeniusz Kwiatkowski