Ja, czyli kto

Ja, czyli kto? Człowiek istotą społeczną
1. Tożsamość osobista to obraz własnej osoby. Składają się na nią takie cechy jak: wygląd,
charakter, inteligencja, światopogląd, moralność, umiejętności, płeć.
2. Tożsamość społeczna to świadomość związków z innymi ludźmi oraz dostrzeganie
przynależności do różnych grup (rodziny, narodu, społeczności lokalnej).
3. Samorealizacja polega na poszerzaniu wiedzy, rozwijaniu umiejętności, realizowaniu
własnych planów życiowych.
4. Konsumpcyjny styl życia przejawia się w gromadzeniu dóbr materialnych.
5. Osoba będąca autorytetem to człowiek cieszący się powszechnym szacunkiem,
poważaniem z powodu osiągnięć w określonej dziedzinie, zwykle pełniący
odpowiedzialne funkcje.
6. Człowiek jest istotą społeczną, ponieważ może istnieć, działać i rozwijać się tylko dzięki
związkom z innymi osobami.
7. Socjalizacja to proces przyswajania przez człowieka wartości, postaw i zachowań
charakterystycznych dla jego otoczenia. Proces ten trwa całe życie. Inaczej jest to
przystosowanie do życia w społeczeństwie.
8. Rola społeczna to pełnienie przez człowieka określonej funkcji w społeczeństwie. Ludzie
pełnią jednocześnie kilka ról społecznych. W przypadku, gdy dana osoba nie jest w stanie
ich godzić, mówi się o konflikcie ról społecznych (np. polityk i obiektywny dziennikarz).
Zadanie:
Napisz, kto jest dla Ciebie autorytetem lub kto może nim być dla współczesnej młodzieży.
Porozumiewamy się i rozwiązujemy konflikty
1. Komunikowanie się to przekazywanie informacji. Aby doszło do przekazu musi być
nadawca (wysyłający informację) i odbiorca (ten, kto odbiera, słucha).
a. Komunikacja werbalna to przekazywanie informacji za pomocą słów,
b. Komunikacja niewerbalna to przekazywanie informacji za pomocą gestów,
mimiki, tonacji głosu.
2. Autoprezentacja to przekazywanie innym ludziom, kim jesteśmy albo, kim chcemy
być w ich oczach.
3. Burza mózgów to sposób rozwiązywania problemów poprzez swobodne myślenie,
zgłaszanie i rozpatrywanie wszystkich pomysłów.
4. Moderator to osoba, która kieruje dyskusją, dba o kolejność zabierania głosu, czuwa
nad przebiegiem dyskusji i pobudza uczestników do zabierania głosu.
5. Dyskusja to wymiana zdań, której uczestnicy próbują udowodnić swoje racje za
pomocą odpowiednich argumentów.
6. Debata polega na prezentacji swoich racji przez jej uczestników oraz zestawieniu
różnić między nimi. Pomaga w znalezieniu najlepszego rozwiązania.
7. Konflikt to sytuacja, w której dwie osoby (lub dwie grupy) wyrażają odmienne
poglądy lub interesy, uznając, że są one nie do pogodzenia.
8. Sposoby rozwiązywania konfliktów:
a. Negocjacje – obie strony konfliktu dobrowolnie podejmują rozmowy i szukają
rozwiązania,
b. Mediacje – pomoc mediatora, który próbuje doprowadzić do porozumienia,
c. Arbitraż – strony zwracają się od osoby trzeciej (arbitra) z prośbą o
rozstrzygnięcie,
d. Proces sądowy – gdy strony nie mogą dojść do porozumienia,
e. Głosowanie – w większości przypadków, decyduje wola większości.
Grupy społeczne
1. Zbiorowość w skład, której wchodzą przynajmniej trzy osoby, połączone trwałymi
więziami nazywamy grupą społeczną.
2. Podział grup społecznych ze względu na:
a. liczebność (małe i duże)
b. rodzaj więzi (wtórne i pierwotne)
c. rodzaj członkostwa (formalne i nieformalne),
d. trwałość (trwałe i krótkotrwałe)
3. Rodzina jest grupą społeczną, do której człowiek należy od chwili urodzenia.
4. Funkcje rodziny:
a. Prokreacyjna – wydanie na świat potomstwa,
b. Opiekuńczo-wychowawcza – rodzice są pierwszym wychowawcą i nauczycielem.
Muszą zapewnić dziecku byt materialny
c. Socjalizująca to wychowanie dziecka do życia w społeczeństwie. Rodzina
przekazuje nam pewne wartości poglądy.
5. Rodzaje rodzin:
a. Wielopokoleniowe (gdy w jednym domu mieszkają dziadkowie, rodzice i dzieci)
b. Dwupokoleniowe (gdy w jednym domu mieszkają razem tylko rodzice z dziećmi),
c. Niepełne (gdy wychowaniem dzieci zajmuje się tylko jeden rodzic),
Życie szkoły
1. Szkoła to społeczność, którą tworzą nauczyciele, uczniowie i ich rodzice.
2. Na czele szkoły stoi dyrektor, który rozporządza finansami, kieruje pracami rady
pedagogicznej i rozstrzyga problemy kształcenia i wychowawcze.
3. Rada pedagogiczna to wszyscy nauczyciele szkoły
4. Rada szkoły to organ składający się z przedstawicieli uczniów, nauczycieli i rodziców.
5. Statut szkoły to dokument
określający zasady
funkcjonowania szkoły oraz
obowiązki i prawa szkolnej
społeczności.
6. Wszyscy uczniowie należą do
samorządu uczniowskiego i
wybierają swych przedstawicieli
do rady samorządu
uczniowskiego.
7. Kuratorium to instytucja dbająca
o właściwy poziom nauczania
szkołach. Na czele stoi kurator, a
kontrole w szkołach
przeprowadzają wizytatorzy.
Normy i zasady
1. Normy społeczne to zasady i wzorce zachowań obowiązujące w danym społeczeństwie.
Dzielimy je na formalne (normy prawne) oraz nieformalne (normy religijne, moralne).
2. Tolerancja to poszanowanie poglądów, uczuć, obyczajów, zachowań i wyglądu innych
ludzi, nawet jeśli różnią się one zdecydowanie od naszych.
3. Przeciwnością tolerancji jest nietolerancja rasowa, religijna, polityczna lub
narodowościowa.
Zadanie: Czy według Ciebie normy prawne mogą być sprzeczne z normami religijnymi lub
moralnymi? Podaj przykłady.
Mój udział w życiu społecznym
1. Społeczność to zbiorowość, którą łączą wspólnie miejsce zamieszkania, wspólna historia,
zbliżone warunki życia, podobne potrzeby.
2. Ze względu na miejsce zamieszkania wyróżniamy społeczność lokalna, regionalną,
krajową, kontynentalną i światową.
3. Społeczność lokalna to mieszkańcy najbliższej okolicy – osiedla, wsi, miasta. Łączą ich
więzi wynikające z częstych kontaktów oraz tradycja lokalna (charakterystyczne
zwyczaje, kibicowanie lokalnemu klubowi, gwara - lokalna odmiana języka).
4. Potrzeby człowieka według Abrahama Herolda Maslow dzielimy na dwie grupy:
a. Wyższego rzędu
 duchowe,
 samorealizacji,
 uznania i szacunku
b. Niższego rzędu:
 przynależności,
 bezpieczeństwa
 naturalne
Razem stanowimy naród
1. Naród to zorganizowana zbiorowość ludzi o wspólnych dziejach, pochodzeniu,
przywiązana do tej samej tradycji i najczęściej mówiąca tym samym językiem.
2. Dziedzictwo narodowe to najważniejsze działa sztuki, zabytki i obyczaje danego narodu.
3. Tożsamość narodowa to poczucie więzi pomiędzy członkami narodu. Nie można jej
nikomu narzucić.
4. Symbole narodowe to znaki, barwy charakterystyczne dla każdego kraju:
5. Polskie symbole narodowe:
a. Hymn – Mazurek Dąbrowskiego, powstał w 1797 r,. we Włoszech, napisany przez
Józefa Wybickiego, od 1927 r. jest hymnem Polski,
b. Flaga biało-czerwona. Kolory te pierwszy raz uznano za narodowe w 1792 r.,
a w 1831 r. ustanowił je barwami narodowymi polski sejm.
c. Herb Polski – orzeł biały na czerwonym tle, zwrócony w prawo, ma złotą koronę,
dziób i szpony.
6. Godło to symbol bez tarczy, z tarczą z taje się herbem.
Od patriotyzmu do szowinizmu
1. Ojczyzna to miejsce, które jest każdemu człowiekowi uczuciowo najbliższe. Najczęściej
jest to miejsce urodzenia lub zamieszkania. Jeżeli odczuwamy związek z miejscowością
lub regionem to nazywamy ją małą ojczyzną.
2. Patriotyzm to miłość, szacunek i przywiązanie do ojczyzny. To również rzetelne
wypełnianie swych obowiązków wobec państwa (płacenie podatków), dbałość o
środowisko naturalne, służba wojskowa, poszanowanie tradycji. Patriota szanuje inne
państwa i narody.
3. Nacjonalizm mówi, ze obywatele powinni poświęcać całe swoje życie narodowi, nawet
kosztem innych narodów.
4. Szowinizm to skrajny nacjonalizm, głoszący pogardę do innych narodów i mniejszości.
5. Rasizm pogląd mówiący o wyższości jednej rasy nad drugą. Zakłada, że istnieją rasy
lepsze o gorsze.
6. Ksenofobia jest to postawa niechęci i wrogości wobec obcych i ich języka oraz
obyczajów.
7. Kosmopolityzm - traktowanie całego świata, jako swojej ojczyzny.
8. Stereotyp to uproszczony pogląd ogólny nie mający potwierdzenia w faktach (pracowici
Niemcy czy negatywnie spostrzegani Romowie).
Mniejszości narodowe
1. Mniejszości narodowe i etniczne to grupy osób innej narodowości niż dominująca na
terenie danego państwa. Ich członkowie często dążą do zachowania własnej kultury,
języka oraz tradycji czyli tożsamości narodowej.
2. Mniejszości etniczne różnią się tym od narodowych, że nie posiadają i nie posiadali nigdy
swojego państwa. np. Łemkowie, Tatarzy, Cyganie.
3. Mniejszości te mają w Polsce takie same prawa jak inni obywatele, a dodatkowo mogą
dbać o zachowanie własnej odrębności.
4. Grupy osób narodowości polskiej mieszkających poza Polską nazywamy Polonią. Łącznie
około 21 mln ludzi. Najwięcej Polaków mieszka w USA (10 mln, Brazylii, Kanadzie)
oraz w krajach europejskich.
Zadanie:
Czy według Ciebie przedstawiciele mniejszości narodowych i etnicznych powinni mieć
prawo mieszkać w Polsce?
Społeczeństwo i hierarchia społeczna
1. Społeczeństwo to zorganizowana zbiorowość zamieszkująca określone terytorium, którą
łączą więzi wynikające ze wspólnego udziału w wielu dziedzinach życia.
2. Świat, w którym relacje oparte są na swobodnym przepływie informacji coraz częściej
nazywany jest globalną wioską.
3. Ludzie, którzy, na co dzień korzystają z nowoczesnych technologii nazywamy
społeczeństwem informacyjnym.
4. Społeczeństwo dzieli się ze względu na poziom wykształcenia, rodzaj wykonywanej
pracy, wysokość dochodów, sposób życia. W ten sposób wyróżniamy trzy klasy
społeczne:
a. wyższa - najlepiej wykształceni, najbogatsi, najbardziej wpływowi, właściciele i
zarządcy największych firm,
b. średnia - osoby średnio zamożne, pracujące na własny rachunek prowadząc
średnie i małe przedsiębiorstwa lub w innej firmie, wykształceni,
c. niższa - słabo wykształceni, mało zarabiający i bezrobotni, ciężko im utrzymać
rodzinę.
5. Wśród klas społecznych wyróżniamy warstwy społeczne, które skupiają osoby
wykonujące podobne zawody i żyjące a podobnym poziomie materialnym.
Polskie społeczeństwo
1. Polska liczy około 38,3 mln mieszkańców, w tym 59,4% mieszka w miastach.
2. Polskie społeczeństwo starzeje się. Spada liczba urodzeń, a wzrasta liczba osób starszych i
dorosłych.
3. Demografia to nauka badająca zjawiska zachodzące wśród ludności zamieszkującej dany
obszar np. państwo (poziom urodzeń i umieralności, gęstość zaludnienia).
4. W Polsce wzrasta liczba osób z wyższym wykształceniem (około 17,5%).
Po co ludziom państwo?
1. Aby można było mówić o państwie muszą być spełnione trzy warunki: oddzielone
granicami terytorium, ludność je zamieszkująca oraz władza zwierzchnia niezależna od
innych państw.
2. Ze względu na strukturę terytorialną wyróżniamy państwa:
a. federacyjne - poszczególne części państwa mają własne rządy i odrębne prawo
(USA, Niemcy, Rosja),
b. unitarne - na całym terytorium obowiązuje takie samo prawo (Polska, Francja).
3. Cechy państwa:
a. terytorium (granice lądowe, wody przybrzeżne oraz przestrzeń powietrzna),
b. suwerenność - w relacjach zewnętrznych oznacza niezależność od innych państw,
a w stosunkach wewnętrznych oznacza, że tylko władze wybrane przez naród mają
prawo rządzić i wprowadzać przepisy prawa,
c. przymusowość - państwo ma uprawnienia by pobierać od swych obywateli podatki
oraz karać ich za nie przestrzeganie prawa,
4. Obywatelstwo to prawny stosunek wskazujący na przynależność jednostki do danego
państwa.
5. Aby cudzoziemiec uzyskał polskie obywatelstwo musi wystąpić z wnioskiem do
prezydenta poprzez wojewodę lub konsula i spełnić jeden z warunków:
a. obywatelstwo polskie jednego z jego rodziców
b. powrócić do kraju, jako repatriant,
c. pozostawać w związku małżeńskim z polskim obywatelem od 3 lat,
d. legalnie mieszkać w Polsce, co najmniej 3 lata
6. Obywatelstwo na świecie można uzyskać na dwa sposoby
a. prawo krwi czyli obywatelstwo rodzica (Polska),
b. prawo ziemi czyli na jakim terytorium się dziecko urodziło (USA)
7. Funkcje wewnętrzne państwa:
a. prawodawcza - tworzenie prawa,
b. administracyjna - zarządzanie krajem,
c. porządkowa - utrzymywanie bezpieczeństwa w kraju,
d. kulturalno-oświatowa - wspieranie szkół, sztuki, muzeów,
e. socjalna - pomoc dla biednych i potrzebujących,
f. gospodarcza - kontrola nad gospodarką,
8. Funkcje zewnętrzne państwa:
a. obrona granic - utrzymanie armii,
b. kontakty międzynarodowe - działalność dyplomatyczna,
Ustroje polityczne na świecie
1. Ustrój polityczny to sposób sprawowania władzy w państwie. Określa on relacje
pomiędzy organami władzy oraz prawa i obowiązki obywateli.
a. demokracja - władza ludu, obywatele wybierają władze,
b. autorytaryzm - udział obywateli w rządzeniu jest ograniczony i kontrolowany,
często rządzi jeden człowiek lub grupa z nim związana,
c. totalitaryzm - obywatele nie maja żadnego wpływu na władze, pełna kontrola
państwa przez rządzących, często rządzi jedna partia.
2. Forma rządów to sposób rządzenia państwem:
a. monarchia - rządzi dożywotnio korowany władca (cesarz, król). Rodzaje
monarchii:
 dziedziczna,
 elekcyjna,
 absolutna,
 konstytucyjna,
b. republika - najczęściej ma prezydenta, premiera i parlament, które są wybierane na
określoną kadencję przez obywateli. Rodzaje republik
 parlamentarna - dominuje parlament (Polska),
 prezydencka - duża władza prezydenta (USA).
Demokracja, jako dominujący ustrój państw
1. Demokracja to obecne dominujący ustrój państwowy na świecie. Zapewnia on ludziom
szereg praw oraz umożliwia im wpływ na władzę.
2. Rodzaje demokracji:
a. pośrednia - obywatele w wyborach wybierają swoich przedstawicieli (wójt, radny,
poseł, prezydent RP), którzy sprawują władzę w jego imieniu,
b. bezpośrednia - obywatele sami podejmują decyzję w określonej sprawie:
 referendum - powszechne głosowanie np. w sprawie wejścia do Unii Europejskiej
czy przyjęcia konstytucji,
 plebiscyt - forma głosowania na określonym obszarze na temat przynależności do
jakiegoś państwa,
 inicjatywa ustawodawcza - 100 tys. obywateli może w Polsce zgłosić projekt
ustawy do sejmu,
 konsultacje społeczne, np.: władze pytają swoich mieszkańców czy są za
likwidacją szkoły czy poszerzeniu granic miasta.
3. Rodzaje praw obywatelskich w państwach demokratycznych:
a. osobiste,
b. wolności polityczne,
c. ekonomiczne, socjalne i kulturalne
Zalety i wady demokracji
1. Do zalet demokracji nazywamy:
a. udział obywateli w życiu społecznymi politycznym,
b. równość ludzi bez względu na płeć, pochodzenie, rasę, religię, wykształcenia,
majątku,
c. wolność słowa, wolność osobista, równość wobec prawa,
d. prawo do udziału w wyborach,
e. wolność tworzenia różnych organizacji,
2. Wady demokracji:
a. większość rządzi mniejszością, choć nie zawsze podejmuje trafne decyzje,
b. krytyka rozstrzygania w głosowaniu spraw związkach z karą śmierci, eutanazją czy
aborcją,
c. nepotyzm (obsadzanie stanowisk przez członków rodziny i partii) i korupcja
Współczesne społeczeństwo obywatelskie
Bircza I
1. Społeczeństwo obywatelskie charakteryzuje się tym, że jego członkowie nie czekają na
rozwiązanie niektórych problemów przez władze państwowe i sami starają się pokonać
trudności stojące przed społecznościami lokalnymi.
2. Przykłady inicjatyw obywatelskich:
a. budowa placu zabaw,
b. wytyczenie ścieżki rowerowej,
c. zamontowanie progu zwalniającego,
3. Obywatelskie nieposłuszeństwo polega na świadomym naruszeniu prawa uznawanego za
niesprawiedliwe. Dana osoba godzi się jednocześnie na poniesienie konsekwencji
swojego czynu, czyli przyjście kary nałożonej przez władze. Działanie to ma na celu
zmuszenie rządzących do zmiany prawa powszechnie uważanego za krzywdzące.
4. Obywatele mogą również składać petycje, w których zawarta jest prośba np. o nie
likwidowanie szkoły oraz skargi, w których skarżą się np. na złą jakość kupionego
towaru.
Zadanie:
Napisz petycję lub skargę w dowolnej sprawie.
Funkcjonowanie organizacji pozarządowych
1. Stowarzyszenia są to dobrowolne zrzeszenia ludzi w celu prowadzenia działalności
społecznej, niezarobkowej. Same ustalają swój cel i program działania, działają zgodnie z
ustawą o stowarzyszeniach. Przykładem stowarzyszenia jest: BKS Leśnik Bircza. Do
założenia stowarzyszenia potrzeba 15 osób.
2. Fundacje są formą aktywności społecznej obywateli. Są tworzone do realizacji celów
publicznych, np. fundacje naukowe, społeczne, socjalne. Najbardziej znana fundacja –
Nagroda Nobla od 1900 r. Może ją założyć jedna osoba. Fundacja nie ma swoich
członków, a działające w niej osoby pełnią jedynie określone funkcje w jej władzach.
Patologie w państwie demokratycznym
1. Patologia to sytuacja negatywnie wpływająca na społeczeństwo. Pojawia się, gdy
instytucje państwowe przez długi czas funkcjonują w sprzeczności z obowiązującymi
zasadami.
2. Przykłady patologii w państwie demokratycznym:
a. populizm rodzaj polityki polegającej na głoszeniu haseł zdobywających
popularność w społeczeństwie (demagogia), a niemożliwych do zrealizowania,
bądź bez podania rozwiązań).
b. korupcja to przestępcze nadużywanie swojego stanowiska dla uzyskania pewnych
korzyści. Np. urzędnik za łapówkę (określony prezent lub pieniądze) oferuje
szybciej i lepiej załatwić daną sprawę lub sam otrzymuje taką propozycję.
c. biurokratyzacja - to system rozrostu administracji polegający na tworzeniu nowych
stanowisk pracy dla "swoich" ludzi oraz tworzenie przepisów zmuszających
petenta (osoba załatwiająca sprawę w urzędzie) do wypełniania dużej liczby
dokumentów, wniosków oraz chodzenia do wielu biur i okienek.
d. centralizacja polega na umieszczania ważnych instytucji w dużych miastach i
stolicy, przez co przeciętny obywatel ma utrudnioną możliwości załatwienia
swojej sprawy. Załatwienie sprawy trwa długo.
Po co ludziom pieniądze?
1. Pieniądze to monety, banknoty i papiery wartościowe, za które można nabywać dobra lub
usługi.
2. Historia pieniądza i sposobów zakupów:
a. towar za towar,
b. towary uniwersalne (zboże, futra, zwierzęta, sól),
c. metale (żelazo, miedź później droższe srebro i złoto),
d. monety (ważono je, a później dopiero wytłaczano nominał),
e. banknoty - papierowe,
f. pieniądze elektroniczne (karty płatnicze, przelewy elektroniczne).
3. Funkcje pieniądza:
a. mierzenie wartości towarów - możemy porównać ceny,
b. jest środkiem płatniczym - za niego kupujemy dobra i usługi,
c. gromadzenie oszczędności - np. na zakup auta,
4. W Polsce za emisję pieniędzy odpowiada narodowy Bank Polski (NBP).
5. Cechy pieniądza:
a. trwałość,
b. łatwe w przenoszeniu i przechowywaniu,
c. podzielne na mniejsze jednostki (1 zł - 100 groszy).
ABC współczesnej gospodarki
1. Gospodarka to całokształt działań społeczeństwa, związanych z organizacją produkcji
oraz wytwarzaniem wszelkich dóbr o usług.
2. Obecnie podstawą są gospodarki rynkowe.
a. Rynek jest miejscem, gdzie spotykają się kupujący i sprzedający oraz ogół
czynności związanych z procedurą kupna i sprzedaży.
b. Na rynku negocjuje się cenę, ilość oraz zawiera umowy.
c. Obecnie rynek może być wirtualny np.: kupowanie akcji przez Internet, aukcje
internetowe (Allegro).
3. Popyt – to ilość dóbr (towarów i usług), którą chcą kupić w danym czasie i po określonej
cenie nabywcy.
4. Prawo popytu oznacza, że wzrostowi ceny na dane dobro towarzyszy spadek
zapotrzebowania na nie, natomiast obniżenie jego ceny powoduje zwiększenie
zapotrzebowania na to dobro.
5. Podaż oznacza ilość dóbr (towarów i usług) zaoferowaną do sprzedaży w danym czasie i
po określonej cenie.
6. Prawo podaży głosi, że wyższej cenie jakiegoś produktu odpowiada zwiększenie jego
dostawy na rynek i odwrotnie, gdy cena tego produktu maleje, wówczas zmniejsza się
jego podaż.
7. Cena to wartość dobra lub usługi wyrażona w pieniądzu.
8. Podstawą gospodarki rynkowej jest własność prywatna (przedsiębiorstw, ziemi,
surowców).
9. Cechą gospodarki rynkowej jest konkurencja, czyli dążenie producentów i sprzedawców
do najlepszej pozycji na rynku.
a. Producenci starają się udoskonalać swe wyroby oraz zmniejszać koszty produkcji,
b. Celem tego jest zdobycie nowych klientów i zwiększenie zysku,
10. Marketing to ogół działań producentów i sprzedawców mających na celu:
a. Rozpoznanie, na co jest zapotrzebowanie w społeczeństwie,
b. Ocenienie popytu na dane dobro,
c. Reklamę swych produktów (radio TV, Internet, ulotki, katalogi),
d. Zapoznanie się z ofertą konkurencji,
11. Kupując dany towar, rezygnujemy z zakupu innego. Taka sytuacja zmusza producentów
do ciągłej zmiany ilości i rodzaju produkcji. To zjawisko nazywa się rynkiem
konsumenta.
Ekonomia w moim domu
1. Gospodarstwo domowe to zazwyczaj wspólnota, której członkowie za wspólnie uzyskane
dochody, zaspokajają swoje potrzeby.
2. Rodzaje gospodarstw domowych:
a. indywidualne - jego członkowie połączeń są więzami rodzinnymi lub partnerskim,
może je tworzyć także osoba samotna,
b. zbiorowe - jego członków nie łączą więzy rodzinne (internat, dom dziecka,
klasztor, koszary wojskowe).
3. Budżet domowy to zestawienie dochodów i wydatków danego gospodarstwa:
a. dochody: pensje, emerytury, renty, zasiłki, zyski z działalności gospodarczej, zyski
z lokat bankowych, z wynajmu,
b. wydatki dzielimy na stałe (czynsz, woda, gaz, telefon, prąd, zakup żywności,
środków czystości, rachunki za telefon, bilety komunikacyjne, koszty kształcenia)
i zmienne (zakup odzieży, butów, książek, bilety do kina, teatru, ochrona zdrowia,
leki, fryzjer, kosmetyczka, samochód, AGD, RTV).
4. Konsument to osoba kupująca jakieś dobro lub korzystająca z usługi.
5. Gwarancja to dokument uprawniający nas do bezpłatnej naprawy lub wymiany kupionego
produktu przez dany okres czasu.
6. Reklamacja to pisemne zgłoszenie wad zakupionego produktu.
Zadanie:
Wypisz główne dochody i wydatki Twojego gospodarstwa domowego.
Podatki i budżet państwa
1. Podatek to określone prawem świadczenie pieniężne, które obywatele są zobowiązani
płacić na rzecz państwa lub wspólnoty lokalnej.
2. Struktura podatków w Polsce.
a. podatki bezpośrednie:
 PIT – podatek dochodowy od osób fizycznych, płaci każdy podatnik. Mamy
obowiązek rozliczyć się z urzędem skarbowym do 30 kwietnia każdego roku. W
Polsce istnieją dwie stawki podatkowe: 18% i 32%, tą drugą płacą osoby,
których roczny dochód przekroczy 85 528 zł. (2013 rok).
 CIT – podatek dochodowy od osób prawnych płacą firmy od osiągniętego
zysku, nie zależy on od wysokości przychodu, wynosi 19%
b. podatki pośrednie:
 VAT – podatek pośredni, będący w cenie większości towarów i usług.
Podstawowa stawka to 23%
 Akcyza – to podatek pośredni wliczany w cenę niektórych towarów (papierosy,
alkohol, benzyna, broń myśliwska),
 podatek od gier i zakładów
c. inne podatki:
 cło - to podatek pobierany na granicy przy wwożeniu towarów do kraju,
 od czynności prawnych (zakup mieszkania),
 od nieruchomości, środków transportu, rolny, leśny, od spadków i darowizn, od
posiadania psów.
3. Budżet państwa to plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa. Jeżeli
dochody są wyższe od wydatków mamy nadwyżkę budżetową, a gdy odwrotnie to deficyt
budżetowy, który jest pokrywany z kredytów, nowych podatków, prywatyzacji i
ograniczania wydatków.
Zadanie:
Jakie są główne dochody i wydatki budżetu naszego państwa?
Współczesny system bankowy
1. Bank to instytucja, która zajmuje się gromadzeniem, przechowywaniem środków
pieniężnych, udzielanie kredytów i prowadzeniem rozliczeń finansowych.
2. System bankowy tworzą bank centralny i banki komercyjne.
3. W Polsce bankiem centralnym jest Narodowy Bank Polski (NBP). Realizuje on politykę
finansową państwa poprzez:
a. Kontrolowaniem ilości pieniądza na rynku,
b. Określanie rezerw monetarnych państwa,
c. Udzielanie kredytów innym bankom,
d. Jako jedyny ma prawo emitować pieniądze
4. Inflacja - to spadek wartości pieniądza. Np. za 100 zł możemy kupić mniej danego dobra
niż miesiąc czy rok temu.
5. Deflacja - wzrost wartości pieniądza. Np. za 100 zł możemy kupić więcej danego dobra
niż miesiąc czy roik temu (realny spadek cen).
6. Kredyt to rodzaj pożyczki, którą może udzielać tylko bank (pożyczkę każdy) i jest oparta
na prawie bankowym. Pieniądze oddajemy rwa z ustalonymi odsetkami.
7. Lokata to powierzenie bankowi swoich pieniędzy na określony czas. W zamian
otrzymujemy odsetki, czyli ustalony procent zysków.
Giełda papierów wartościowych
1. Giełda to miejsce, gdzie na bardzo dużą skalę odbywa się handel (giełda towarowa, rolna,
samochodowa).
2. W 1991 r. otwarto w Warszawie Giełdę Papierów Wartościowych. Jest to instytucja, która
umożliwia obrót (kupno, sprzedaż) papierami wartościowymi (akcje, obligacje).
3. Akcja to papier wartościowy określający udział właściciela w majątku firmy i jej zyskach.
4. Obligacja to papier wartościowy określający dług. Emitent sprzedaje obligację i jest
zobowiązany odkupić ją wraz z odsetkami. Czyli jest to rodzaj pożyczki dla emitenta.
Ożywienie gospodarcze i kryzys
Bircza I
1. Produkt Krajowy Brutto (PKB) - to wartość wszystkich dóbr i usług wytworzonych ciągu
roku w gospodarce, pomniejszona o koszty ich uzyskania. Porównując wskaźnik PKB z
danego i poprzedniego roku, obliczamy o ile % wskaźnik zrósł lub zmalał.
2. Gdy w danym roku PKB ma wartość większą niż w roku poprzednim to gospodarka się
rozwija i mówimy o wzroście gospodarczym.
3. Natomiast, gdy PKB ma wartość mniejszą niż w poprzednim to gospodarka przeżywa
recesję.
4. Często podajemy PKB na osobę. Aby otrzymać takie dane dzielimy wartość PKB w
danym kraju przez liczbę ludności. Najczęściej podajemy w dolarach (w Polsce ok. 19000
$ na osobę, Katar - 88.559).