Przegląd chorób reumatycznych

reumatyzm.qxd
9/3/2008
10:09 PM
Page 9
Reumatyzm – prastara dolegliwość
Przegląd chorób reumatycznych
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje reumatyzm jako
schorzenie narządu ruchu. Wiele osób przez pojęcie reumatyzm rozumie również zapalenie stawów.
Choroby reumatyczne
. Schorzenia zapalno-reumatyczne: ich oznakami są
objawy zapalenia we krwi, złe samopoczucie oraz lekka
gorączka. Czasami mogą być zaatakowane również narządy wewnętrzne. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest przewlekłe zapalenie wielostawowe,
gościec stawowy. Do schorzeń zapalno-reumatycznych
należą również inne formy zapalenia stawów, zapalenie stawów kręgosłupa, tkanki łącznej i naczyń.
. Schorzenia związane ze zużyciem stawów (choroby
zwyrodnieniowe stawów): na zużycie szczególnie narażone są stawy biodrowe i kolanowe, z wiekiem również stawy rąk. Jeśli chodzi o kręgosłup, to dotyczy to
stawów lub krążków międzykręgowych.
. Niezapalne choroby tkanek miękkich: mogą występować albo w pojedynczych miejscach (ścięgna, kaletki
maziowe itp.), albo w całym narządzie ruchu (fibromialgia).
. Schorzenia parareumatyczne: przez to pojęcie rozumiemy choroby, których pochodzenie nie jest związane bezpośrednio z narządem ruchu, ale w późniejszym
stadium choroby dolegliwości przenoszą się na stawy
lub kręgosłup. Często dotyczy to chorób przemiany
materii. Dobrym przykładem jest dna, związana
z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we
krwi. Również osteoporoza należy do tych schorzeń.
Przewlekły rozpad tkanki łącznej wpływa na stabilność
kręgosłupa i innych kości.
9
Słowo reumatyzm
pochodzi z języka
greckiego i oznacza
„płynący”. W starożytności
przez to pojęcie
rozumiano mnogość
schorzeń, których
dzisiaj tak po prostu nie
zaliczylibyśmy do jednej
grupy: począwszy
od kataru (Katarrh,
w ostatnich literach
można rozpoznać
reumatyzm),
aż po schorzenia
reumatyczne.
reumatyzm.qxd
9/3/2008
10:09 PM
Page 10
Co rozumiemy przez pojęcie reumatyzm
Najważniejsze terminy specjalistyczne
Przy zapaleniu
wielostawowym,
jak sama nazwa
To, czy chodzi o chorobę zapalną stawów, czy związaną
z ich zużyciem, można często rozpoznać po końcówce
nazwy choroby.
wskazuje, chodzi
o zapalenie obejmujące
jednocześnie wiele
stawów. Jak przy
większości schorzeń
reumatycznych, choroba
jest przewlekła –
Arthritis – zapalenie stawu
Arthrose – zwyrodnienie
Spondylitis – zapalenie kręgosłupa
Spondylose – zwyrodnienie
pacjenci muszą się
nauczyć z nią żyć.
Po przedrostku można rozpoznać, ilu stawów dotyczy.
Przewlekłe zapalenie
wielostawowe zaczyna
się rozwijać ukradkiem,
początkowo przez
pewien czas spuchnięty
jest tylko jeden lub dwa
stawy lub tylko pojawia
Monoarthritis
zapalenie jednego stawu
Oligoarthritis
zapalenie kilku stawów
Polyarthritis
zapalenie wielu stawów
się w nich ból.
Po ustaleniu rozpoznania
przez lekarza najpierw
przepisuje się tylko leki.
10
reumatyzm.qxd
9/3/2008
10:09 PM
Page 11
Pochodzenie bólu należy wyjaśnić
Kiedy powinno się iść do lekarza
Jeśli odczuwasz nagły ból w narządach ruchu, który
samoistnie nie ustępuje, powinieneś natychmiast pójść
do lekarza. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy podejrzewasz zapalenie stawów. Jeśli lekarz potwierdzi twoje
podejrzenie reumatycznego stanu zapalnego, to chorobę
najczęściej leczy się, podając leki.
Przy silnych lub nasilających się bólach stawów lub ich
obrzęku zaleca się również wizytę u lekarza i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Do najczęstszych dolegliwości zalicza się bóle kręgosłupa. Jeśli przejdą one w ciągu
kilku dni, można nie szukać ich przyczyny.
Szczególnie uporczywe są dolegliwości reumatyczne
tkanek miękkich. Przy łokciu tenisisty może upłynąć wiele tygodni czy miesięcy, aż ustąpią.
Schorzenia ze zużycia
stawów określane są
jako zwyrodnienia.
Rozróżniamy
zwyrodnienia pierwotne,
dotyczące wszystkich
starszych ludzi, ale
w różnym stopniu
wywołujące dolegliwości
– i zwyrodnienia wtórne,
w których do
przedwczesnego zużycia
stawu doprowadza
przeciążenie.
Przyczynami wtórnych
zwyrodnień mogą być:
Budowa stawu
• wrodzone
zniekształcenie stawu
Każdy staw składa się z dwóch ruchomych względem siebie kości, które mają kształt główki i panewki. Końce tych
kości są pokryte chrząstką. Między kośćmi znajduje się jama stawowa otoczona torebką stawową. W środku torebka stawowa wyścielona jest błoną wewnętrzną. Wydziela
ona małą ilość mazi stawowej służącej jako środek poślizgowy. Za stabilność stawu odpowiadają więzadła i mięśnie. Mięśnie nie są przymocowane do kości bezpośrednio, ale za pomocą ścięgien. Bóle powstają między innymi
przez przeciążenie mięśni i ścięgien lub zużycie chrząstki
(kość bezpośrednio dotyka kości).
(np. krótsza noga)
• złe ustawianie
(np. nogi koślawe lub
szpotawe)
• zapalne choroby
stawów lub dna
• uszkodzenie stawu
w wyniku wypadku
lub nieprawidłowego
nagłego ruchu
• uszkodzenia łękotki
w stawie kolanowym
• nadwaga
11
reumatyzm.qxd
9/3/2008
10:09 PM
Page 12
Co rozumiemy przez pojęcie reumatyzm
Możliwości diagnozy
Dolegliwości kręgosłupa
należą do najczęstszych
schorzeń
reumatycznych.
Dotyczą one 70% ludzi.
Są też najczęstszą
przyczyną zachorowań
w miejscu pracy.
Przyczyny bólów
kręgosłupa są różnorodne:
wrodzone uszkodzenia
Nawet w dzisiejszych czasach większość rozpoznań chorób
reumatycznych stawiana jest nie na podstawie różnych
badań technicznych, ale w wyniku wywiadu chorobowego uzyskanego od pacjenta, przez udzielanie odpowiedzi
na szczegółowe pytania lekarza i opierając się na dokładnym badaniu przedmiotowym. Przy chorobach zapalnych szczególnie ważne jest dokładne badanie całego ciała, ponieważ w pojedynczych przypadkach może być
zaatakowane również oko, skóra i narządy wewnętrzne.
Wyniki tego badania potwierdzają prawidłową diagnozę
lekarza.
kręgosłupa, uszkodzenia
związane ze złą postawą
lub jednostronnym
Badanie krwi
obciążeniem, stres,
nadwaga oraz schorzenia
kręgosłupa. W obrębie
kręgosłupa występują
podobne procesy
ze zużycia jak
w stawach rąk, nóg
i szczęki.
W celu wyjaśnienia reumatycznego stanu zapalnego lekarz musi pobrać krew. Najważniejszym badaniem laboratoryjnym w stanie zapalnym jest odczyn opadania krwinek
czerwonych (OB), pozwalający odczytać w milimetrach,
jak szybko one w ciągu godziny opadają.
Te wartości mogą być jednak zakłócone przez różne
czynniki, między innymi silną niedokrwistość lub podwyższone stężenie białka we krwi. Dlatego stan zapalny musi
być diagnozowany dodatkowymi metodami.
Często przy reumatycznym stanie zapalnym stwierdza
się zbyt niskie stężenie żelaza we krwi i zmniejszone hemoglobiny. Te zmiany pojawiają się, ponieważ w krwiobiegu
dochodzi do magazynowania żelaza. Jeśli określimy wartość zmagazynowanego żelaza (ferrytyna), które jest wielokrotnością wolnego żelaza, wtedy okaże się, że ta wartość
w trakcie zapalenia jest prawidłowa lub podwyższona.
12
reumatyzm.qxd
9/3/2008
10:09 PM
Page 13
Różne metody badawcze
ROZPOZNANIE CHOROBY BECHTEREWA
Przy chorobie Bechterewa i pokrewnych często wykry−
wany jest tzw. czynnik HLA−B 27 – znak szczególny grupy
krwi, który – w odróżnieniu od innych wartości laborato−
ryjnych – nigdy się nie zmienia.
Samo potwierdzenie występowania HLA−B 27 jest tak
samo mało użyteczne w rozpoznaniu chorób reuma−
tycznych, jak i czynnik reumatyczny. Tylko u 7–8% ludzi
udaje się go potwierdzić, ale tylko 5% z nich rzeczywi−
ście ma tę poszukiwaną w badaniu chorobę.
Choroba Bechterewa
należy do tzw. serologicznie
ujemnych schorzeń
stawów kręgosłupa.
Serologicznie ujemny
oznacza, że czynnik
reumatyczny nie wykazuje
żadnego objawu tej
choroby. Choroba
Bechterewa zaczyna się
najczęściej w wieku
młodzieńczym i prawie
Inną znaną wartością laboratoryjną jest czynnik reumatyczny. U dwóch trzecich pacjentów z przewlekłym zapaleniem wielostawowym jego stężenie jest podwyższone.
Może ono jednak być dodatnie także przy innych zapalnych
chorobach reumatycznych oraz przy innych chorobach.
zawsze od zapalenia kości
krzyżowo-biodrowej.
Często pozostaje w tym
stadium. U kobiet choroba
przebiega zreguły łagodniej
niż u mężczyzn. Osoby
nią dotknięte początkowo
Kiedy pomaga badanie mazi stawowej
odczuwają głęboko
zlokalizowane bóle krzyża,
To, czy pacjent cierpi na dnę, można wyjaśnić przez określenie stężenia kwasu moczowego. Stężenie kwasu moczowego nie zawsze jest jednak podwyższone podczas ataku
dny. Dna występuje z dużą dozą prawdopodobieństwa
wtedy, gdy w mazi stawowej zostaną stwierdzone kryształki kwasu moczowego. W mazi stawowej można określić
również liczbę i rodzaj białych krwinek (leukocytów). Pozwala to różnicować, czy mamy do czynienia z obrzękiem
stawu kolanowego w ramach choroby zwyrodnieniowej
stawów, czy raczej jest to zapalenie stawów. Przy dużym nacieczeniu białych krwinek należy brać pod uwagę ropne zapalenie stawów – nagły przypadek reumatyczny.
13
które często promieniują
do uda. Charakterystyczne
są nocne bóle krzyża,
często we wczesnych
godzinach porannych,
które się zmniejszają
przy poruszaniu. Często
na początku choroby
występuje również
przelotne zapalenie
stawów, najczęściej
kolanowych.