Kredyt dla Europejczyka

Kredyt
dla Europejczyka
Unijna dyrektywa o kredycie konsumenckim
powinna być wdrożona we wszystkich krajach
członkowskich UE do końca 2009 r. Celem nowej
regulacji jest zapewnienie klientom wszystkich
banków jednakowych standardów oferty oraz
dostępu do porównywalnych informacji.
D
otychczas obowiązujące w krajach członkowskich zasady udzielania kredytów
konsumenckich opierały się na prawie
krajowym. Dyrektywa ma na celu harmonizację regulacji prawnych w szczególności
w zakresie informacji udzielanych przed zaciągnięciem kredytu, prawa do odstąpienia od umowy, przedterminowej
spłaty i tzw. rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania.
W momencie wejścia w życie dyrektywy konsumenci zyskają prawo do wyboru oferty banków w swoim lub w innym państwie członkowskim. Wprowadzenie standardowego Europejskiego Arkusza Informacyjnego dotyczącego kredytu konsumenckiego ułatwi porównywanie ofert
i może zachęcić także Polaków do korzystania z zagranicznych kredytów, np. w Niemczech. Z drugiej strony – przed
polskimi bankami otworzy nowe możliwości świadczenia
usług w innych krajach unijnych.
Kredytobiorca nasz Pan
Dyrektywa obejmuje kredyty konsumpcyjne w wysokości od 200 do 75 tys. euro (obecnie w Polsce ich górna
granica to 80 tys. zł). Ujednolicono definicje, na podstawie
których wyliczane są roczna stopa procentowa oraz oprocentowanie kredytu na rachunku bieżącym. Kredytodawca będzie miał obowiązek przekazywania potencjalnemu
klientowi wszystkich niezbędnych informacji pozwalających na podjęcie decyzji.
36
Nowoczesny B a n k S p ó ł d z i e l c z y
Dyrektywa wprowadza dwa podstawowe uprawnienia kredytobiorcy. Po
pierwsze, w momencie zawarcia umowy będzie miał on możliwość wycofania
się z niej w ciągu 14 dni bez podawania
przyczyny i 30-dniowy termin zwrotu
pożyczonych środków bez ponoszenia
jakichkolwiek kosztów. Po drugie zachowa uprawnienie do wcześniejszej spłaty
kredytu w dowolnym momencie. Kredytodawca natomiast uzyska prawo do
sprawiedliwej i obiektywnie uzasadnionej rekompensaty
za ewentualne koszty związane bezpośrednio z przedterminową spłatą, pod warunkiem że przypada ona na okres,
w którym stopa oprocentowania kredytu jest stała.
Ujednolicona zostanie zarówno lista danych, jakie powinny zostać zawarte w reklamie i formularzu oferty poprzedzającej zawarcie umowy, jak i sposób prezentowania
kosztów rocznego oprocentowania kredytu czy dozwolone
warunki kontraktu kredytowego. Zamieszczona w dyrektywie definicja „całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta” nie różni się znacząco od definicji
obecnie obowiązującej w polskim ustawodawstwie. Podobnie wiele innych zapisów o potencjalnych skutkach
ekonomicznych także funkcjonuje już w naszych bankach
m.in. obowiązek informowania o rzeczywistej rocznej stopie procentowej. Spod jurysdykcji dyrektywy mogą być
wyłączone niekomercyjne instytucje kredytowe, wśród
nich prawdopodobnie SKOK-i.
Prowizje pod kontrolą
Prawodawca europejski dopuścił możliwość zastrzegania prowizji za wcześniejszą spłatę kredytu, jednak z pewnymi ograniczeniami. Prowizja ta, nazywana w dyrektywie
rekompensatą za ewentualne koszty bezpośrednio związane z przedterminową spłatą kredytu, będzie przysługiwać
wówczas, gdy spłata następuje w czasie stałego oprocentowania kredytu. W praktyce dotyczy to początkowego okre-
Fot. www.fotolia.com
Dyrektywa o kredycie konsumenckim
su spłacania kredytu, w którym nierzadko banki stosują
niższą, stałą stopę oprocentowania z uwagi na związane
z tym efekty marketingowe
W wyjątkowych przypadkach kredytodawca może zażądać wyższej rekompensaty niż koszty bezpośrednio związane z przedterminową spłatą, jeśli udowodni, że poniesie
stratę z powodu różnicy w wysokości stopy referencyjnej
w chwili udzielania kredytu i w chwili jego przedterminowej spłaty. Dodatkowo istnieć będą dwa limity dotyczące
wysokości prowizji. Jeżeli kredytobiorca dokona przedterminowej spłaty kredytu w całości lub w części w ciągu ostatniego roku przed wygaśnięciem umowy o kredyt,
wówczas koszt ten nie może przekroczyć 0,5 proc. spłacanej przedterminowo kwoty kredytu. Natomiast gdy do
zamknięcia kredytu pozostanie więcej czasu, bank będzie
mógł naliczyć sobie do 1 proc. tytułem rekompensaty.
Jeżeli jednak wcześniejsza spłata nastąpi w okresie,
w którym stopa oprocentowania kredytu nie jest stała,
a tak jest najczęściej, wówczas kredytodawcy nie będzie się
należała prowizja. Co więcej, państwa członkowskie mają
możliwość wprowadzenia przepisu, zgodnie z którym
ewentualna prowizja za wcześniejszą spłatę kredytu konsumenckiego będzie mogła dotyczyć jedynie spłat przekraczających określony próg, przy czym może on wynosić
nawet 10 tys. euro w okresie 12 miesięcy. Obecnie kre-
dytodawcy nie mają prawa zastrzegać prowizji ani innego
rodzaju opłat za wcześniejszą spłatę kredytu.
Obligatoryjne raporty kredytowe
Dyrektywa zawiera także postanowienia dotyczące korzystania przez instytucje kredytowe z baz danych o kredytobiorcach w procesie badania zdolności kredytowej klientów. Częsty jest bowiem pogląd, że budowanie przez banki
baz danych o kredytobiorcach służy interesom banków,
a nie kredytobiorców, którzy powinni być nawet chronieni
przed nadmiarem informacji gromadzonych w tych bazach. Wynika to z postrzegania baz danych o kredytobiorcach, jako zbioru głównie informacji negatywnych o zaległościach i niespłaceniu kredytów. Tymczasem obecnie
nowoczesne bazy, także ta prowadzona przez Biuro Informacji Kredytowej, zawierają przede wszystkim pozytywną
historię kredytową klientów.
Dyrektywa stanowi w pkt. 27 preambuły, że „aby określić status kredytowy konsumenta, kredytodawca powinien
także zasięgnąć informacji z właściwej bazy danych”. Takiego zapisu nie ma w prawie bankowym i ustawie o kredycie
konsumenckim, choć w praktyce w większości przypadków
pożyczkodawcy dla oceny zdolności kredytowej i oceny ryzyka kredytowego pobierają informacje o kredytobiorcach
z bazy BIK. Szczególnej ochronie interesu konsumenta służy
1/2009
37
w dyrektywie zasada wpisana w następny punkt preambuły.
Zasada ta mówi, że „gdy decyzja o odrzuceniu wniosku kredytowego wynika z zasięgnięcia informacji w bazie danych,
kredytodawca powinien poinformować konsumenta o tym
fakcie i o szczegółach pozyskanych z bazy”.
Kredytowanie niesprawdzonego, anonimowego klienta
jest obarczone wysokim ryzykiem, a zatem musi być dla
kredytobiorcy drogie. Potrzebny jest więc przepływ danych o kredytobiorcach pomiędzy krajami UE. Dyrektywa
obok „legalizacji” badania wiarygodności kredytowej m.in.
poprzez zasięganie informacji w bazach danych stanowi
(art. 9), że państwa członkowskie zapewnią na niedyskryminujących zasadach dostęp do krajowych baz danych
ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów, który
przenosi dotychczasowe regulacje o sprzedaży na odległość
na konsumenckie usługi finansowe.
Utrudnieniem dla konsumenta w korzystaniu z usług
transgranicznych są także problemy językowe i kulturowe
oraz różnice w terminologii i brak standaryzacji produktowej. Szczególnie akcentuje się wymogi przejrzystości (specjalnie oprogramowane porównywarki czy wyszukiwarki),
tworzenie słowniczków i ujednolicanie pojęć, promowanie
systemów informacji i edukacji finansowej konsumenta,
uruchamianie wielojęzycznych wersji stron WWW banków we wszystkich krajach członkowskich). SEPA przyniesie w długim okresie korzyści przede wszystkim poprzez
wzrost wolumenu transakcji transgranicznych. Ten wzrost będzie odbywał się stopniowo w ramach coraz efektywniejszego funkcjonowania jednolitego rynku wewnętrznego.
Unijna dyrektywa o kredycie konsumenckim
Zwiększenie wolumenu transakcji transgrazawiera także postanowienia dotyczące
nicznych odbywać się będzie poprzez zwiększenie wymiany handlowej. Ta zaś nie musi
korzystania przez instytucje kredytowe
oznaczać tylko i wyłącznie kontaktów stricte
z baz danych o kredytobiorcach w procesie
gospodarczych, ale np.: umów sprzedaży poprzez elektroniczne platformy typu eBay.
badania zdolności kredytowej klientów.
Łatwo można sobie wyobrazić bowiem
większe zainteresowanie transgranicznym
instytucjom kredytowym nieprowadzącym działalności
handlem w obszarze drobnych umów sprzedaży przy
w tym kraju. To poważne wyzwanie, które wymagać bękoszcie przelewu takim samym jak w przypadku przeledzie wielu dalszych prac legislacyjnych, standaryzacyjnych
wu krajowego. Opisaną powyżej sytuację można określić
i rozważenia modelu biznesowego transgranicznej wymiapojęciem dodatkowego efektu popytowego, gdyż redukcja
ny informacji. Prawdopodobnie następnym etapem prac
cen przelewów ponoszonych przez konsumentów zwiększy
Komisji będą próby standaryzacji baz.
intensywność wymiany w ramach jednolitego rynku.
Oprócz pozycji standardowych, czyli kosztów dostoConsumer finance bez granic
sowania systemów IT, marketingu czy kosztów stworzenia
Powstaje pytanie, czy mobilność klientów na rynku bannowych procedur mogą wystąpić również nierozpoznane
kowości detalicznej (w szczególności konsumentów) w zakrejeszcze źródła wydatków. Przykładem może być kwestia
sie rachunków bankowych oraz kredytów konsumenckich
alfabetu. Jeśli założymy, że Polak będzie mógł otworzyć rajest realnym problemem. Wątpliwość ta pozostaje zwłaszcza
chunek w Hiszpanii i będzie miał w adresie, imieniu czy
w odniesieniu do usług transgranicznych. W bankowości
nazwisku litery ą, ę ł, ć lub ś, to wymusi to wprowadzedetalicznej , a zwłaszcza na rynku consumer finance, typowy
nie kosztownej aplikacji do systemu banku hiszpańskiejest raczej wybór banku blisko miejsca pracy lub zamieszkago, która będzie rozpoznawała te znaki. Dodajmy do tego
nia. Mobilność ta nigdy nie będzie taka, jak na rynku towaprzykład Bułgarii, gdzie obowiązuje cyrylica.
rów, ze względu na długookresowe relacje między bankiem
a klientem, oparte na wzajemnym zaufaniu.
E-płatności z „wartością dodaną”
Obecnie nie istnieje szersze zjawisko transgraniczneNależy wskazać na wyzwania SEPA (instrumenty jednogo świadczenia usług consumer finance. Usługi zdalne są
litego rynku usług płatniczych spowodują, że nawet ludzie,
oferowane przez filie lub oddziały banków zagranicznych
którzy czasowo są w innym kraju UE z powodu nauki czy
obecne w Polsce (nie zaś bezpośrednio z zagranicy). Są
pracy, nie muszą zakładać konta w innym banku). Internet
to usługi e-banking, których podstawą prawną jest ustaumożliwia metody świadczenia usług finansowych na odwa o elektronicznych instrumentach płatniczych, a nie
ległość, z wykorzystaniem technologii IT np. infrastruktu– będąca implementacją dyrektywy 65/2002 – rozdział 2a
ry podpisów elektronicznych. Szczególne możliwości wy38
Nowoczesny B a n k S p ó ł d z i e l c z y
korzystania technologii mają dostawcy usług finansowych,
które nie muszą być dostarczane w formie materialnej.
Wdrożenie SEPA jest ewidentnym, jednorazowym kosztem dla banku. Jednakże przed bankami otworzą się nowe
rynki oraz nowe nisze. Łatwo można wyobrazić sobie bank,
który znajdując niszę bankową w jednym kraju będzie miał,
dzięki SEPA, ułatwiony dostęp do analogicznych klientów
w innych państwach członkowskich. Dodatkowo, nastąpi
racjonalizacja i usprawnienie funkcjonowania infrastruktur
międzybankowych. Mechanizmy rozliczeń i rozrachunku
mogą stać się bardziej efektywne dzięki wprowadzeniu systemów elektronicznego transferu funduszy. Projekt SEPA
poprzez stworzenie wspólnej, zaawansowanej infrastruktury
(opartej na neutralnych izbach rozliczeniowych) umożliwi
rozwój szeregu usług o wartości dodanej.
Zagadnieniem oddzielnym jest możliwość łączenia
ofert w pakiety. Dzięki projektowi SEPA przybędzie więcej możliwości w tym zakresie. Na marginesie warto zauważyć, że pakietyzacja to nie tylko potencjalne zyski, ale
także efekt synergii po stronie kosztów głównie w zakresie
wydatków marketingowych oraz finalnej redukcji kosztów
obsługi klienta. Proces dostosowywania się do wymogów
projektu SEPA banki powinny wykorzystać do optymalizacji własnej struktury i procesów biznesowych.
Political fiction? Na razie…
Rozszerzeniu ulegnie lista wyłączeń spod ustawy o kredycie konsumenckim. Dyrektywa wyraźnie wskazuje tutaj
m.in. umowy o kredyt, który zabezpieczony jest hipoteką.
Do umów leasingu dyrektywa nie ma zastosowania, jeżeli ani sama umowa, ani jakakolwiek umowa odrębna nie
przewidują obowiązku nabycia przedmiotu umowy. Prawodawca wspólnotowy wprowadza domniemanie, że obowiązek taki istnieje, jeżeli kredytodawca decyduje o tym
jednostronnie. Obecne wyłączenie zawarte w polskiej ustawie dotyczące umów odpłatnego korzystania z rzeczy lub
praw znajduje zastosowanie, jeżeli umowa nie przewiduje
przejścia własności rzeczy lub praw na konsumenta. Dyrektywa obejmuje transakcje dokonywane za pomocą kart
kredytowych, z wyjątkiem kart debetowych z odroczonym
terminem płatności.
Dyrektywa, która ma być wdrożona w krajach członkowskich UE w ciągu dwóch lat, ma ułatwić obywatelom
krajów UE zaciąganie kredytów konsumenckich w innym
kraju członkowskim. Oznacza to, że Polacy będą mogli
korzystać z ofert kredytowych dostępnych w innych krajach członkowskich, jeśli uznają zagraniczne oferty za korzystniejsze od polskich, nawet jeśli będą się one wiązać np.
z wyższym oprocentowaniem.
Fot. www.photos.com
Dyrektywa o kredycie konsumenckim
Tymczasem w polskim prawie istnieje, uchwalona
w lipcu 2005 r., tzw. ustawa antylichwiarska, która zmieniła niektóre przepisy Kodeksu cywilnego oraz ustawy
o kredycie konsumenckim. Ustawa ograniczyła wysokość
dopuszczalnych odsetek od kredytów konsumenckich do
czterokrotności stopy lombardowej NBP. Konsekwencją wejścia w życie dyrektywy o kredycie konsumenckim
byłoby uchylenie ustawy antylichwiarskiej, skoro polscy
konsumenci będą mogli korzystać z zagranicznej oferty
kredytowej.
Realne korzystanie z zagranicznych ofert kredytowych
przez polskich konsumentów nie nastąpi jednak szybko.
Zagraniczni kredytodawcy nie dysponują oceną ryzyka
polskich klientów, może to więc przekładać się na cenę

kredytu. Opracowano na podstawie wykładów prof. dr. hab. Włodzimierza Szpringera
ze Szkoły Głównej Handlowej oraz dr. Andrzeja Topińskiego – głównego
ekonomisty BIK SA podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej
nt. „Prawne uwarunkowania wymiany informacji – nowe wyzwania”.
Konferencję zorganizowały: Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu
Warszawskiego oraz Biuro Informacji Kredytowej SA.
1/2009
39
reklama_SWD.qxp
7/23/08
10:21 AM
Page 1
Chroƒ najcenniejszy skarb – swojà to˝samoÊç!
System s∏u˝y eliminowaniu z obrotu gospodarczego wy∏udzeƒ
dokonywanych przez osoby pos∏ugujàce si´ skradzionymi
lub fa∏szywymi dokumentami oraz cudzà to˝samoÊcià.
www.dokumentyzastrzezone.pl
Administrowaniem Systemami Wymiany Informacji zajmuje si´:
Centrum Prawa Bankowego i Informacji Sp. z o.o.
ul. Kruczkowskiego 8, 00-380 Warszawa;
tel.: (+48 22) 48 68 400, faks: (+48 22) 48 68 403
strona internetowa: www.cpb.pl, e-mail: [email protected]