docGlobalny rozwój w kontekście społeczno
download 
Reklamacja Transkrypt
Globalny rozwój w kontekście społeczno
Zagrożenia zewnętrzna dla przemian społecznych i politycznych we współczesnej Gruzji prof. Andrzej Furier Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl Wojna gruzińsko-rosyjska z lata 2008 r. spowodowała zwiększone zainteresowanie tym krajem. Liczni komentatorzy polityczni prześcigali się w wymienianiu aktów wrogości miedzy tymi dwoma państwami i narodami. Czy jednak takie postawienie sprawy biorące się z propagandy wojennej obu stron można uznać za słuszne? W moim przekonaniu nie. W historii kontaktów obu państw jest znacznie więcej pozytywów niż elementów wrogości i konfliktu. Zacznijmy więc od stwierdzenia, że objęcie Gruzji rosyjskim protektoratem pod koniec XVIII w. odbyło się na jej prośbę i zapewniło obronę przed agresywnymi poczynaniami Turcji i Persji. Niestety strona rosyjska nie dotrzymała warunków zawartego w 1783 r. porozumienia i wykorzystała je do stopniowego zaanektowania ziem gruzińskich. Dzieje wzajemnych kontaktów obfitowały odtąd zarówno w akty przemocy, jak też współpracy. Niezaprzeczalnym pozytywem było podniesienie na wyższy poziom gruzińskiej oświaty, kultury i gospodarki oraz zabezpieczenie południowej i wschodniej granicy. Negatywnie na rozwój gruzińskiego narodu wpływały działania rusyfikacyjne, utrwalające postawy oporu i niechęci wobec Rosji. Doprowadziły one w 1918 r. do próby zbudowania niepodległego demokratycznego państwa – Republiki gruzińskiej. Chociaż upadła ona w 1921 r. pod naporem sił bolszewickich, stała się punktem odniesienia dla kolejnej prób odzyskania politycznej samodzielności w okresie kryzysu ZSRR. Jesteśmy obecnie świadkami walki o utrwalenie przemian ustrojowych w Gruzji. Jak na przemiany te reaguje Rosja? Rosyjskie zainteresowanie Gruzją z pewnością wypływa z tradycji, prezentującej przyłączenie Gruzji do Rosji jako „chwalebną stronicę rosyjskiej historii”. Rosjanie z upodobaniem od XIX w. kształtowali wypaczony obraz pomocy jakiej udzielili ginącej pod naporem muzułmanów Gruzji. Sporo w tym prawdy jednak nie powinno to stanowić legitymacji do pozbawienia Gruzinów prawa do posiadania własnego państwa. Znacznie ważniejszy jest aspekt regionalny, związany z celami polityki rosyjskiej wobec regionu, ze szczególnym uwzględnieniem sąsiednich państw środkowoazjatyckich. W globalnym świecie znaczenie Gruzji jako korytarza tranzytowego dla kaspijskich bogactw naturalnych jest jednym z ważnych elementów podkreślających znaczenie tego państwa. Dla Rosji aktywna polityka w basenie Morza Kaspijskiego jest związana z możliwością odgrywania samodzielnej roli wobec Iranu. Państwo to skonfliktowane z USA, pozostaje jednak w orbicie zainteresowania dyplomatów europejskich. W podobny sposób zachowują się politycy krajów Kaukazu Południowego. W Gruzji przykłada się duże znaczenie do poprawnych relacji z Turcją, a 2 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl dyplomacji azerbejdżańskiej, otwierając swój kraj na wpływy zachodnie, zabiega o poprawne stosunki z Iranem. Odpowiada to polityce Unii Europejskiej zainteresowanej dostępem do nowych źródeł surowców energetycznych, w tym znajdujących się w basenie Morza Kaspijskiego. Działania Rosji nad Morzem Kaspijskim należy łączyć z realizowaną przez to państwo po rozpadzie po 1991 r. polityką reintegracji dawnego obszaru radzieckiego w ramach Wspólnoty Niepodległych Państw. Do końca lat 90. struktura ta była mało efektywna, ale korzystne przemiany jakie nastąpiły na początku XXI w. pozwoliły zaktywizować rosyjską politykę także w ramach WNP. Podstawowe znaczenie miał wzrost cen surowców energetycznych i wyjście z kryzysu ekonomicznego przez Rosję. Zwiększające się systematycznie dochody budżetowe pozwoliły jej podjąć zarzucone wcześniej projekty i zwiększyły siłę oddziaływania na dawne republiki. Z wyjątkiem państw nadbałtyckich, które silnie związały się z strukturami europejskimi prawie wszystkie dawne republiki uczestniczyły w tych działaniach. W efekcie przyspieszenia nabrały zarówno działania w sferze bezpieczeństwa zapoczątkowane podpisaniem porozumienia tworzącego 15 maja 1992 r. Organizację Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym (tzw. układ taszkiencki). Stworzyły go Armenia, Kazachstan, Kirgizja, Rosja, Tadżykistan Uzbekistan, a rok później przystąpiły Azerbejdżan, Białoruś i Gruzja. Zawierał on zapisy o niestosowaniu przemocy w stosunkach wzajemnych i udzielaniu pomocy napadniętemu sygnatariuszowi. W 1999 r. układ przedłużyły już tylko Armenia, Białoruś, Kazachstan, Kirgizja, Rosja i Tadżykistan. Mimo to stał się on dla Rosji dogodnym polem działań mających na celu podniesienie poziomu własnego bezpieczeństwa czego dowodziły zabiegi o stworzenie wspólnego systemu obrony powietrznej. Jak widać na zachodzie i północy tylko Białoruś popiera Moskwę, za to jej pozostali partnerzy polityczni pochodzą z Południa i środkowego wschodu dawnego ZSRR. Polityka rosyjska wobec Gruzji jest analizowana przez zewnętrznych obserwatorów, ponieważ zagrażała interesom politycznym i ekonomicznym Zachodu w regionie. Zasadnicze znaczenie dla rozwoju sytuacji w Gruzji miały działania USA i UE. Stany Zjednoczone po rozpadzie ZSRR postępowały zgodnie z zasadami wyłożonymi przez w „Freedom Suppoort Act” z października 1992 r. W skrócie można je określić, jako przeświadczenie, że zachodni (czytaj amerykański) model demokracji można przenieść na grunt wszystkich państw powstałych na obszarze dawnego ZSRR. Jak naiwne i odległe od realiów politycznych były to tezy, pokazał szybko to rozwój wydarzeń w dawnych 3 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl republikach środkowoazjatyckich, gdzie ustabilizował się systemy autorytarne. Gruzja posiadała jednak tradycję własnej państwowości i podjęła w przeszłości próbę zbudowania demokratycznej republiki. Dlatego była jednym z nielicznych miejsc na terenie dawnego ZSRR, gdzie takie zabiegi mogły liczyć na dobre przyjęcie społeczne. Ogromny wpływ na przemiany dokonujące się po „rewolucji róż” w Gruzji mają działania USA. Celem amerykańskiej polityki wobec Gruzji nie było wyłącznie budowanie tam demokracji, która dla polityków amerykańskich była raczej środkiem w trwały sposób wiążącym ten kraj z polityką amerykańską. USA jako mocarstwo globalne dostrzegło strategiczne położenie Gruzji i krajów południowo-kaukaskich, którego znaczenie wzrosło po 2001 r. i zaangażowaniu się militarnym na Środkowym Wschodzie. Możliwość wykorzystania Kaukazu Południowego do kontrolowania sytuacji w Iranie była nader kusząca dla wojskowych amerykańskich. W USA zaczęto określać ten region jako przyczółek w walce z terroryzmem. Ze względu na politykę rosyjska wobec regionu, szybko stał się on najważniejszym miejscem starcia rosyjsko-amerykańskiego. Artykułowane w oficjalnych wystąpieniach amerykańskich polityków cele amerykańskiej polityki wobec Kaukazu Południowego obejmowały wspieranie niepodległości nowych państw, wspieranie ich współpracy w regionie, poprawa globalnego bezpieczeństwa energetycznego dzięki udrożnieniu przepływu kaspijskich surowców na rynki światowe. Deklarowano także poparcie dla inwestorów pragnących zaangażować się na tym terenie. W promowaniu nowych rozwiązań ekonomicznych integrujących region przywołano przykłady z przeszłości, promując odbudowę powiązań z okresu istnienia Jedwabnego Szlaku (1999 r. „Silk Road Strategy Act”). Gruzja jest państwem kaukaskim, które otrzymało po „rewolucji róż” największą pomoc amerykańską. Co więcej, w przeliczeniu na jednego mieszkańca, kraj ten plasuje się na drugim miejscu po Izraelu w grupie państw korzystających ze wsparcia USA. Szczególne miejsce w tej dziedzinie zajmuje współpraca wojskowa, której ramy określił już w 1995 r. Indywidualny Projekt Partnerstwa NATO – Gruzja. Chociaż już rok później grupa gruzińskich żołnierzy wzięła udział w ćwiczeniach NATO, dopiero kilka lat później współpraca ta nabrała tempa. W 2002 r. gruziński parlament podjął uchwałę uznającą członkostwo kraju w NATO jako cel strategiczny, co pozwoliło rządowi złożyć na szczycie sojuszu w Pradze wniosek o członkostwo. Dwa lata później Gruzja była pierwszym państwem, które podpisało z NATO Indywidualne Plany Działań Partnerstwa. George W. Bush przemawiając na szczycie sojuszu w Rydze w listopadzie 2006 r. 4 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl podkreślił, że Gruzja może liczyć na przyjęcie niezależnie od rozwiązania konfliktów w Abchazji i Osetii Południowej. Oznaczało to wyraźne wsparcie dla aspiracji Gruzinów, którzy w rozwiązaniu tych problemów nie byliby osamotnieni, a mieliby po swojej stronie NATO. Podjęta rok później przez Busha decyzja o zaliczeniu Gruzji do grupy krajów, którym może być okazywane wsparcie wojskowe umożliwiło skierowanie poważnych środków na modernizację armii gruzińskiej. Już w latach 2001-2005 pomoc wojskowa dla Gruzji była dwa razy większa niż dla Azerbejdżanu. Zrealizowany w latach 2002-2004 program „Georgia Train and Equip” umożliwił przeszkolenie czterech batalionów piechoty i jednej kompanii zmechanizowanej do walki z partyzantami. Realizacja projektu kosztowała 64 mln USD. W 2005 r. USA przeznaczyły na ten cel 53,55mln USD. Pomoc amerykańska pajaca na celu podniesienie bezpieczeństwa Gruzji, obejmowała nie tylko zakupy uzbrojenia i wysłanie instruktorów. Ważną dziedziną było zabezpieczenie granic państwowych, w celu zapobieżenia przenikaniu sil zewnętrznych, jak też lepszego rozpoznania sytuacji na pograniczu, W tym celu służby graniczne, straż przybrzeżna i celnicy, otrzymali nowy sprzęt łączności, transportu i rozpoznania elektronicznego. Amerykańska pomoc w tej dziedzinie w latach 1998-2002 przekroczyła sumę 89 mln USD. Jak bardzo zależy władzom gruzińskim na pozyskaniu amerykańskich wojskowych, świadczy ratyfikowana w maju 2003 r. przez parlament Gruzji umowa gruzińskoamerykańska o zniesieniu wiz dla nich. Zgodnie z jej zapisami wojskowych amerykańskich wyjęto spod jurysdykcji władz gruzińskich i zgodzono się na umieszczanie przez USA ciężkiego sprzętu na terytorium kraju. W tym samym czasie zasady swoich stosunków z Kaukazem zaczęła w ramach Europejskiej Polityki Sąsiedztwa wypracowywać Unia Europejska. Trwająca kilka lat dyskusja nad wypracowaniem wspólnego stanowiska wobec państw na obszarze proradzieckim dotyczyła także Gruzji. Jej przyjęcie do Rady Europy umożliwiło zbliżenie polityczne, co wraziło się w podpisaniu porozumienia UE i Gruzji o partnerstwie i współpracy. Weszło ono w życie w 1999 r. Celami tej współpracy określono zabiegi o przestrzeganie praw człowieka i poszanowanie zasad demokratycznych oraz rozwijanie gospodarki wolno rynkowej. Stworzono instytucje wspólne służące dialogowi politycznemu i rozwiązywaniu problemów bieżących: Radę Współpracy, Komitet Współpracy, Podkomitet do spraw Handlu, Gospodarki i Legislacji i Parlamentarny Komitet Współpracy. Już w następnych latach można było zaobserwować wzrost liczby kontaktów UE z Gruzją i ich polityzację. Dla krajów Kaukazu Południowego ogromne 5 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl znaczenie miała rola mediacyjna UE w toczących się konfliktach etnicznych. Po wizytach na Kaukazie przedstawicieli Rady Europy w 2001 i 2003 r. utworzono stanowisko Specjalnego Przedstawiciela UE do spraw Kaukazu Południowego. Towarzyszyło tym działaniom rosnące zaangażowanie w rozwój ekonomiczny Kaukazu Południowego. Po rozszerzeniu Unii w 2004 r. z rekomendacji Komisji Europejskiej, Rada UE zaoferowała trzem państwom zakaukaskim udział w EPS. Dwa lata później Gruzja, Armenia i Azerbejdżan podpisały w Brukseli Plany Działania EPS. Miało to niezwykle pozytywne znacznie dla zbliżenia z UE, stwarzając możliwość dostępu do części jej programów. Pozytywna ocena aktywność państw Kaukazu Południowego w realizacji tych zapisów spowodowała, że rok później dyskutowano już poszerzenie formuły współpracy jako EPS Plus. W tym kontekście należy odnotować rosnącą po 1991 r. pomoc finansową UE dla Kaukazu Południowego. Realizowana w ramach programu TACIS, obejmowała programy narodowe oraz regionalne. Równolegle Unia uruchomiła programy skierowane na zaspokojenie potrzeb w określonych dziedzinach np. działań humanitarnych. Do 2000 r. Unia wycofała się z realizacji programów doraźnych, preferując działania długofalowe, wpływające na zmiany strukturalne. Unia próbowała także wpływać na rodzaj inwestycji realizowanych w regionie. Gdy Gruzja z Azerbejdżanem porozumiały się w sprawie modernizacji szlaku kolejowego łączącego Baku z Turcją przez Gruzję z pominięciem Armenii, Unia odmówiła wsparcia projektu. Wynikało to z przekonania, że takie działanie utrwali istniejący stan konfliktu azersko-ormiańskiego. Według danych zaczerpnięty z strony internetowej Komisji Europejskiej Gruzja była największym beneficjentem unijnej pomocy kierowanej na Kaukaz Południowy. W latach 1991-2006 uzyskała 505,2 mln euro (38,8% całości pomocy dla trzech państw regionu). Na okres 2007-2010 zaplanowano przekazanie Gruzji 120,4 mln euro (38,7%), jednak ze względu na wybuch wojny rosyjsko gruzińskiej w sierpniu 2008 r. już teraz można uznać te plany za nierealne – pomoc ta będzie znacznie wyższa. Ich przeznaczeniem było pięć obszarów uznanych za priorytetowe: sieci transportowe (w tym energetyczne), środowisko, ochrona granic, informacja, likwidacja pozostałości wojen (np. min). Ważne znaczenie dla zacieśnienia współpracy z Unią miało założenie w stolicach Gruzji, Armenii i Azerbejdżanu przedstawicielstw Komisji Europejskiej. Drugim elementem sprzyjającym rozwijaniu kontaktów był wzrost liczby wizyt wysokich urzędników UE na początku XXI w. Dla Gruzji zasadnicze znaczenie miały nie tylko podpisane w latach 90. porozumienia, ale także przemiany zapoczątkowane w listopadzie 6 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl 2003 r. przez rewolucję róż. Jej przywódcy objęli rządy w kraju dzięki wygranym wyborom prezydenckim i parlamentarnym ma początku 2004 r. Nowa ekipa deklarowała przeprowadzenie reform, które miały ukrócić korupcję i umożliwić rozwój gospodarki rynkowej oraz wprowadzić rządy prawa oparte o zasady demokracji. Wzrost poparcia okazywanego Gruzji jest widoczny w celach na jakie przeznaczano granty. Początkowo dominowały problemy ekonomiczne, potem coraz więcej środków przeznaczano także na odbudowę rejonów konfliktów i wsparcie pokojowego rozwiązywania konfliktów wewnętrznych. W latach 2002-2010 zaplanowano na ten cel wydanie 19 mln euro z funduszy europejskich. Określa to precyzyjnie oczekiwania Unii wobec sposobu rozwiązywania konfliktów etnicznych na terenie Gruzji. Trzeba przyznać, że środki te wzmocniły siłę gruzińskiego oddziaływania, szczególnie w kierunku Południowej Osetii. Budowano tam boiska sportowe, organizowano spotkania przedstawicieli korpusu dyplomatycznego i inne imprezy. Z drugiej strony, powołany do życia w Tbilisi ruch społeczny „Kukojty Fenderast”, który propagował hasła zmiany władz na tym terenie. Propagandą gruzińską zajął się aktywnie kanał telewizyjny „Alania”. Niezależnie od ocen krytycznych poszczególnych działań, w całości tworzyły one nowy obraz tego problemu, którego rozwiązanie starano się osiągnąć na drodze pokojowej. O ile z uznaniem można odnotować silniejsze zaangażowanie się Unii na Kaukazie Południowym w ostatnich latach, to jednak trzeba też odnotować jego ograniczenia. Pozytywnie realizowano głównie projekty odnoszące się do współpracy ekonomicznej i humanitarnej. Znacznie mniej sukcesów odnotowano w dziedzinie stosunków politycznych. Taka dysproporcja wynikała z traktowanie jako nadrzędnych dla UE stosunków z Rosją, w której interesy takie zaangażowanie uderzało. Trzeba podkreślić istotną niekonsekwencję w postępowaniu polityków europejskich. Doceniali oni znaczenie Gruzji i Azerbejdżanu dla prowadzenia własnej polityki zapewniającej bezpieczeństwo energetyczne, co w oczywisty sposób zagrażało interesom rosyjskim. Gdy doszło do próby sił podczas konfliktu gruzińsko-osetyjskiego, zabrakło zdecydowania i woli politycznej do osiągnięcia zadowalających dla Unii rezultatów. Jedynym działaniem na jakie zdobyła się Unia było wysłanie misji obserwatorów, co nie przyniosło żadnych rezultatów. Bezsilność unijnej dyplomacji obnażył kilka miesięcy później kryzys gazowy, w grudniu 2008 r. będący wynikiem napięcia w stosunkach rosyjsko-ukraińskich. W obu przypadkach politycy europejscy, najpierw Sarkozy, a potem Barroso, byli niechcianymi petentami zmuszonymi czekać na decyzje zapadające na Kremlu. 7 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl Brak sukcesów politycznych UE na Kaukazie Południowym jest faktem, czy jednak oznacza to, że w chwili obecnej nie może ona aktywnie działać na rzecz przemian demokratycznych w tym regionie? Oczywiście nie. Dopóki nie zostaną wypracowane jasne kryteria prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej UE, należy się skupić na działaniach , które są realizowane z powodzeniem od wielu lat. Dziedziną dającą największe pole do działania jest wpływanie na tworzenie się społeczeństwa obywatelskiego w krajach Kaukazu Południowego. Ten filar demokracji rozwija się stosunkowo najlepiej w tym regionie, w porównaniu z innymi dziedzinami życia polityczno-społecznego, o czym świadczą analizy sporządzane corocznie przez amerykańską instytucję monitorującą Freedom House. Poniższa tabela prezentuje poziom funkcjonowania struktur i standardów demokratycznych w trzech państwach Kaukazu Południowego oraz dla porównania w Rosji i w Polsce (skala 1-7, wynik 1 oznacza najlepsze spełnianie standardów demokracji, 7 – najgorsze). GRUZJA ARMENIA AZERBEJDŻAN ROSJA POLSKA 4,79 5,21 6,00 5,96 2,39 5,75 5,25 6,00 6,25 3,50 4,75 5,50 6,50 6,75 2,00 3,50 3,50 5,25 5,50 1,25 Niezależne media 4,25 5,75 6,25 6,25 2,25 Samorządność 5,50 5,50 6,00 5,75 2,25 4,75 5,25 5,75 5,25 2,50 5,00 6,25 5,75 6,00 3,00 Demokracja (podsumowanie) Rządy demokratyczne w skali kraju Demokratyczność procesu wyborczego Społeczeństwo obywatelskie (demokracja na poziomie lokalnym) Praworządność i niezależność sądownictwa Korupcja Na podstawie: Freedom House, Nations in Transition, Country Report 2008, http://www.freedomhouse.org/template.cfm?page=46&year=2008 Jak wynika z powyższego, Gruzja jest liderem demokracji na Zakaukaziu, choć wciąż poziom spełniania przez nią wielu kryteriów jest bardzo daleki od idealnego. 8 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl Najkorzystniej wygląda rozwój społeczeństwa obywatelskiego – pod tym względem Gruzja zbliża się do poziomu państw Europy Środkowej. W tej dziedzinie niezwykle ważną rolę odgrywają działające w regionie organizacje pozarządowe – NGO. Pierwsze tego typu organizacje powstawały w Gruzji już na początku lat 90., jednak nie odgrywały wtedy jeszcze tak dużej roli jak obecnie. Jedną z najstarszych gruzińskich NGO jest ATINATI – Stowarzyszenie założone w 1995 r., które działa na rzecz edukacji, rozwoju społeczeństwa obywatelskiego, wsparcia ludzi pokrzywdzonych. Prowadzi własne liceum, rozgłośnię radiową i centrum wolontariatu. Podobnymi problemami zajmowały się niewielkie lokalne organizacje, jak stworzone w 1999 r. Stowarzyszenie Rodziców i Nauczycieli w Rustawi, które zmieniło potem nazwę na Gruzińskie Stowarzyszenie Inicjatyw Edukacyjnych. Prowadzi działalność na rzecz społeczeństwa obywatelskiego, edukacji i promocji zdrowia. Tego rodzaju lokalne organizacje nauczycieli i rodziców są obecnie mocno popierane przez władze związane z prezydentem Saakaszwilim, którym zależy na kształtowaniu współodpowiedzialności społeczności lokalnych za system edukacyjny – w 2006 roku wprowadzono instytucję rad szkolnych. W Gruzji dopiero w 1997 r. wprowadzono prawne regulacje pozwalające wyodrębnić NGO z grupy organizacji społecznych. Według oficjalnych danych Ministerstwa Sprawiedliwości w 2000 r. działało w kraju 1500 NGO, z czego tylko 300 poza Tbilisi. Widoczna dysproporcja wynikała z małego zainteresowania na prowincji tego typu działalnością oraz większym zainteresowaniem państw zachodnich finansujących działalność NGO finansowaniem tego typu przedsięwzięć w stolicy kraju. Istotne było to, że organizacje tego typu działały we wszystkich najważniejszych dziedzinach życia społecznego – poczynając od reformy prawa systemu politycznego, edukacji, po ochronę środowiska, problemy socjalne, opieki zdrowotnej i problemów młodzieży. Dane na temat zasięgu, kierunku i skali działalności organizacji są dość niepełne. Dane zebrane przez amerykańską organizację Civil Society International monitorującą i wspierającą sektor pozarządowy oraz przemiany demokratyczne, pochodzące sprzed „Rewolucji Róż”, obrazują kierunki działania kilkudziesięciu największych gruzińskich NGO następująco: 9 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl Kierunek działania Liczba organizacji Rolnictwo 1 Biznes 4 Edukacja i kultura 5 Ochrona środowiska 4 Zdrowie 2 Prawa człowieka, rozwój demokracji 12 Media 5 Pomoc społeczna, działalność na rzecz 5 niepełnosprawnych Kobiety 3 Młodzież 1 Wsparcie NGO, fundacje 11 Na podstawie: Civil Society International, http://www.civilsoc.org/nisorgs/georgia/georgia.html Działalność NGO w Gruzji stała się ważnym elementem życia politycznego, wpływając na decyzje rządu w poszczególnych sprawach. Przykładem może być doprowadzenie do demonstracji w obronie stacji telewizyjnej Rustawi-2 w 2001 r. (rząd podał się do dymisji). NGO wnosiły nową jakość w życie społeczne Gruzji, aktywizując społeczeństwo w obronie jego praw. Czy jednak sytuacja rzeczywiście wyglądała tak dobrze? Chociaż liczba istniejących w kraju NGO rosła lawinowo (w 2002 r. zarejestrowano 3948 stowarzyszeń i 1000 fundacji), jedynie około 200 działało stabilnie realizując swoje cele w dłuższej perspektywie czasu. Pozostałe kończyły swoją aktywność po zrealizowaniu projektu, do którego zostały powołane. Mimo to NGO już przed 2003 r. stanowiły poważną siłę społeczną, która pozwalała na wyłonienie nowych elit zainteresowanych przeprowadzeniem reform w kraju. Jak ważne były działania w tej dziedzinie pokazały rozpisane na listopad 2003 r. wybory. Międzynarodowe Stowarzyszenie na rzecz Wolnych Wyborów i Demokracji i Gruzińskie Stowarzyszenie Młodych Prawników wydelegowało razem 2800 obserwatorów (krótko i długoterminowych). USA dofinansowały te działania sumą 3 mln USD, a inne kraje 1 mln USD. Bardzo mocno w te działania była zaangażowana młodzież związana ze studencką organizacją „Kmara!” („Dosyć!”). Bez przesady można powiedzieć, ze zwycięstwo rewolucji róż było możliwe dzięki współpracy partii politycznych, niezależnych mediów i 10 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl sprzeciwu partii opozycyjnych. Poparcie społeczne uzyskano w dużej mierze dzięki postawom wypracowanym przez działające w Gruzji NGO, a duża część ich działaczy weszła w skład nowych władz. Co ciekawe, niektóre NGO nie poparły zmiany władzy uznając ją za dokonaną w sposób niekonstytucyjny. W związku z rosnącym zainteresowanie działalnością tego typu pojawiły się opracowania na ten temat. Academy for Peace and Development – to organizacja pozarządowa, która działa na rzecz pokoju, edukacji, demokracji, także na szeroką skalę prowadziła działalność w zakresie pomocy humanitarnej. Istnieje od 2002 r. w oparciu o program Young Leaders for Peace and Development., finansowany przez United States Agency for International Development (USAID). Jej staraniem wydano poradnik dla wolontariuszy w Gruzji. Niektóre NGO obejmują swoim działaniem obszar kilku dawnych republik proradzieckich. Przykładem jest SALTO-EECA Resource Center, który stanowi zaplecze intelektualne dla programu Unii Europejskiej Youth in Action. Założone w 2003 r., swoim działaniem obejmuje obszar Armenii, Gruzji, Azerbejdżanu, Mołdowy, Ukrainy, Białorusi i Rosji. Do aktywniejszych NGO należy też UN Association of Georgia, prowadzące dziennik internetowy Civil.Ge. Organizacja ta jest wspierana również przez USAID, oraz przez niemiecką Fundację Friedricha Eberta oraz inne fundacje z Niemiec i Szwajcarii. W Gruzji działa także od 1994 Open Society Georgia Foundation, założone przez George’a Sorosa. Przemiany polityczne zainicjowane w Gruzji od listopada 2003 r. doprowadziły do całkowitej wymiany dawnej nomenklatury. Jej miejsce zajęli ludzie nowi, którzy stworzyli rząd o średniej wieku ministrów najniższej na świecie. Także na innych szczeblach aparatu władzy znaleźli się ludzie poniżej 40 roku życia, których atutem było nie uwikłanie w struktury starej władzy, a wadą brak doświadczenia politycznego. Wymiana kadr była konieczna ze względu na konieczność realizowania programu negującego dotychczasowy sposób uprawiania polityki i realizowania zadań. Działacze dawnych NGO posiadali ważną cechę osób aktywnych społecznie, realizujących już wcześniej pewne projekty zmian cząstkowych. Dlatego ich zaangażowanie w struktury państwowe było zrozumiałe. Jednak zmieniało to całkowicie rolę NGO w Gruzji, które zostały pozbawione najaktywniejszych kadr. Organizacje pozarządowe stanowią bowiem zazwyczaj dopełnienie systemu państwowego, aspirując do funkcji kontrolnej. Na początku 2004 r. w Gruzji okazało się, że tylko nieliczne organizacje zachowały taki status. Trzeba było kilku 11 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl następnych lat i stworzenia nowych organizacji oraz odrodzenia części starych, by ta funkcja NGO mogła zostać przywrócona. Rozwój NGO w Gruzji rządzonej przez ekipę M. Saakaszwilego jest możliwy dzięki stosunkowo liberalnemu ustawodawstwu regulującemu ich działalność. Poprawki wprowadzone 1 marca 2005 r. określiły, że rejestracja nowych NGO należy do Ministerstwa Sprawiedliwości. Prowadzi ono ewidencję tych instytucji, dostępną na swojej stronie internetowej. Umożliwiono rejestrację przez pełnomocnika i skrócono czas rejestracji do 15 dni. Z kolei od 1 sierpnia 2006 rejestrację przejął Urząd Podatkowy. Ułatwiono przekazywanie darowizn od firm. Organizacja pozarządowe mogą też współuczestniczyć jako partnerzy w realizacji zadań administracji państwowej i samorządowej. Z drugiej strony, organizacje pozarządowe są obciążone podatkami i płatnościami na ubezpieczenia społeczne takimi samymi jak przedsiębiorstwa. W takiej sytuacji nadal podstawowym źródłem środków na działalność gruzińskich NGO są dotacje zagraniczne. Mimo możliwości prawnych, przekazywania części podatku na działania charytatywne, gruzińskie firmy raczej nie korzystają z tej drogi. Pewne utrudnienie dla gruzińskich NGO stanowi mała dostępność mediów, co związane jest z polityczną orientacją poszczególnych organizacji. Duża część gruzińskich NGO bowiem opowiada się za konkretną opcją polityczną, w 2007 roku podczas wyborów prezydenckich niektóre otwarcie wspierały konkretnych kandydatów. W roku 2006 w Gruzji istniało już ponad 10000 organizacji pozarządowych, z tym że znaczna ich część najprawdopodobniej istniała tylko na papierze albo zawiesiła działalność po zrealizowaniu jednego lub dwóch projektów. Istnieje bardzo duża przepaść między nielicznymi „elitarnymi” profesjonalnie kierowanymi organizacjami z Tbilisi, a większością organizacji krajowych. Najbardziej aktywne są te organizacje, które otrzymują stałe wsparcie od zagranicznych donatorów. Część z nich dzięki temu stać na utrzymywanie stałego (profesjonalnego) personelu, stałych biur itd. Niestety działalność takich organizacji ma także mniej pozytywne oblicze - np. część działaczy traktuje je jako odskocznię w budowie karier politycznych lub zawodowych. Zdecydowana większość organizacji działa od projektu do projektu, czasem podporządkowując się bardziej wytycznym donatorów, niż rzeczywistym potrzebom kraju. Generalnie, baza członkowska większości organizacji, także tych najaktywniejszych, jest niewielka – tylko nieliczne organizacje mają rozbudowane struktury oparte na społecznie zaangażowanych członkach. W większości 12 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl faktycznie główną siłą napędową są dyrektorzy wykonawczy (pracownicy), a działalność wolontariuszy jest ograniczona. Wraz z pewną stabilizacją gospodarczą i rozwojem klasy średniej w okresie 20032008 pojawiła się szansa, by donatorami organizacji pozarządowych byli w coraz większym stopniu krajowi, gruzińscy przedsiębiorcy. W społeczeństwie gruzińskim hojność, dobroczynność i łożenie przez zamożnych obywateli na cele wspólnotowe jest tradycyjnie wysoko cenioną wartością. Jednakże hojność zamożnych Gruzinów koncentruje się raczej na kierunkach bardziej „tradycyjnych”, takich jak filantropia (pomoc biednym, chorym itd.) lub kultura. Finansowanie organizacji działających na rzecz aktywności obywatelskiej, samorządności, nadzoru przestrzegania standardów demokratycznych (watch dog) nie cieszy się jeszcze powszechnym zrozumieniem. Ponieważ działalność NGO jest kojarzona z „Rewolucją Róż”, prezydentem Saakaszwilim i całokształtem przemian demokratyczno-liberalnych, część obywateli która straciła ekonomicznie na tych przemianach, a także obywatele słabiej wykształceni, biedniejsi itd., postrzegają często NGO negatywnie, uważając je – wbrew samej definicji – za „przedłużenie rządu”, wytwór młodych elit z Tbilisi. Dlatego bardzo ważne jest kreowanie pozytywnego wizerunku NGO, praca u podstaw i pokazywanie obywatelom, że działalność NGO przynosi konkretne korzyści wszystkim mieszkańcom. W warunkach gruzińskich aktywność NGO jest niezwykle ważnym elementem kształtowania aktywnych postaw społecznych. Jak już podkreślono wcześniej, zdecydowana większość tych organizacji powstawała w Tbilisi., poza stolicą są znacznie słabsze i mniej liczne, a w niektórych rejonach kraju nie działają wcale. Oznacza to, że warto zainteresować się okazanie pomocy w ich tworzeniu na prowincji. Ważne jest to, że NGO mogą powstawać dla realizacji bardzo zróżnicowanych przedsięwzięć. Oznacza to, że ich obszarem działania może być praktycznie cały kraj. Dotarcie z propozycją realizacji takich projektów jest niezwykle ważnym elementem utrwalania w Gruzji demokratycznych przemian i pozyskiwania poparcia dla ładu społecznego opartego na standardach zachodnich. W działalność NGO na terenie Gruzji zaangażowały się liczne państwa. Szczególnie duże jest zainteresowanie Stanów Zjednoczonych, które są najwiękzym donatorem pomocy dla organizacji pozarządowych. Pomoc ta przekazywana jest głównie za pośrednictwem United States Agency for International Development (USAID). Zaangażowanie USAID, duże już przed konfliktem zbrojnym 2008 roku, znacznie wzrosło 13 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl po sierpniu 2008. Do października 2008 administracja Stanów Zjednoczonych przekazała Gruzji 55 milionów USD przeznaczonych na pomoc uchodźcom, odbudowę infrastruktury, odbudowę podstaw rozwoju gospodarczego i wspieranie procesu budowy demokracji i zaufania. W październiku 2008 kierownictwo USAID zadeklarowało zamiar przekazania Gruzji docelowo pomocy w wysokości 1 miliarda USD. Dobre doświadczenia ma w tej dziedzinie Polska, która okazuje wsparcie gruzińskim inicjatywom na wielu poziomach. Obok kilkunastu projektów realizowanych z pomocą polskiego rządu, aktywną pomoc okazują także samorządy lokalne. To bardzo ważne, ponieważ ich aktywność skierowana jest na obudzenie gruzińskiej prowincji. W kwietniu 2001 r. zorganizowano szkolenie ośmiu trenerów samorządowych. Wspólnie z Bankiem Światowym zorganizowano dwumiesięczne szkolenia w Gruzji, a potem w Polsce i Francji. Znaczenie wizyty w Polsce było duże ponieważ, struktura samorządu lokalnego jest tu podobna do Gruzji, podobnie jak doświadczenia w jego kształtowaniu. Te szkolenia kontynuowana w następnych latach, a ich znaczenie wynikało z konieczności przygotowania kadr dla przygotowywanej reformy decentralizacyjnej w Gruzji. Projekt współfinansowało polskie MSZ w ramach pomocy rozwojowej, którą objęto także inne kraje Azji i Afryki. Gruzińskie potrzeby w dziedzinie przygotowania kadr potrafiących realizować reformowanie państwa są ogromne, ponieważ obejmują wszystkie dziedziny życia społecznego. Dlatego uruchamianie kolejnych projektów jest niezwykle ważne dla powodzenia tych reform. Dobre wyniki przynosi realizacja projektu wspólnie z organizacją miejscową, która nie tylko zna potrzeby, ale pomaga w rekrutacji uczestników. Przykładem takiego działania jest projekt realizowany przez Fundację Rozwoju Demokracji Lokalnej (FRDL) wspólnie z Gruzińskim Stowarzyszeniem Praktyków Samorządowych (SATMA). Projekt obejmuje przekazywanie stronie gruzińskiej doświadczeń w metodologii prowadzeniu szkoleń oraz zarządzaniu projektami. Służy podnoszeniu kompetencji pracowników instytucji i organizacji szkoleniowo-doradczych świadczących usługi dla administracji publicznej i organizacji pozarządowych. Celem projektu jest podniesienie poziomu szkoleń organizowanych przez gruzińską SATMA-ę. Realizacja polega na szkoleniach pracowników w zakresie: sposobów prowadzenia szkoleń, szkoleń w zakresie zarządzania projektami, wizytach studyjnych trenerów gruzińskich w Polsce. Program wizyty opracowano w oparciu o zgłoszone wcześniej przez stronę gruzińską potrzeby. Obejmował dwie wybrane dziedziny – najlepiej zarządzane 14 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl miasto w Polsce i kryteria konkursów i rankingów w Polsce. Miejscem seminariów i sesji były Warszawa i Białystok. Działaniami tymi objęto 30 osób zaliczonych do grupy trenerów – konsultantów. SATMA powstała w lutym 2004 r. w Tbilisi, jako organizacja edukacyjno-doradcza. Jej założycielami byli lokalni eksperci i urzędnicy samorządowi, zainteresowani uzyskaniem wiedzy o sposobach realizacji projektów pomocowych i rozwoju samorządu lokalnego. Działając na rzecz podniesienia kwalifikacji miejskich i gminnych urzędników, organizacja ta wpływ na zmianę standardów obowiązujących w urzędach tego szczebla. SATMA wdraża w urzędach regionalnych i gminnych podstawy Good Urban Governance. Jeden z pierwszych projektów dotyczył koncepcji rozwoju miasta Achalcyche. W Polsce wizytę złożyli w październiku 2006 r. samorządowcy z Imeretii. Oznacza to, że przemiany ustrojowe na najwyższym szczeblu uzyskują przełożenie na obywateli Gruzji mieszkających nawet daleko od stolicy i załatwiających najzwyklejsze, codzienne sprawy. Polskimi partnerami SATMA-y są Stowarzyszenie Rozwoju Gospodarczego Gmin (siedziba w Szczecinie) oraz stowarzyszenie „PALGA” (Partnerzy dla Lokalnego Samorządu). SATMA współpracuje nie tylko z polskimi odpowiednikami, ale także z organizacjami z innych krajów – Niemcy (INWENT), USA (The Echo Group), także z sąsiednich państw Kaukazu Południowego – Armenii i Azerbejdżanu. To ważne, ponieważ umożliwia korzystanie z różnorodnych doświadczeń i buduje wzajemne zaufanie między społeczeństwami regionu. Obok wspierania samorządności ważnym obszarem działania jest wspieranie lokalnej przedsiębiorczości. Głęboki kryzys ekonomiczny w jakim znalazła się Gruzja w okresie transformacji ustrojowej wynikał w dużej mierze z likwidacji funkcjonującego wcześniej centralnie zarządzanego systemu gospodarczego. Gruzini przez całe dekady byli systematycznie oduczani samodzielności, a przyzwyczajani do czekania na dyrektywy ze stolicy. Wprowadzanie gospodarki wolno rynkowej jest związane z konieczności zmienienia takich postaw. Zamiast czekać na polecenia z Tbilisi, przedsiębiorcy w terenie muszą samodzielnie podejmować inicjatywy gospodarcze, uwzględniające miejscowe możliwości i potrzeby. Obok znanych wcześniej w Gruzji dziedzin gospodarki związanych z przemysłem wydobywczym, rozwijają się dzięki temu nowe działy gospodarki. Jednym z najważniejszych jest turystyka. Doceniając walory przyrodnicze i klimatyczne kraju ekipa prezydenta Saakaszwilego podjęła intensywne działania mające na celu rozwój turystyki w kraju. Podjęto szereg 15 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl inwestycji centralnych, których celem był rozwój infrastruktury – od transportu po bazę hotelową. Zadbano o promocję i współpracę Gruzji z zachodnimi biurami podróży. Doprowadziło to do dużego wzrostu ruchu turystycznego. Widocznym znakiem tych przemian było wybudowanie w Tbilisi nowoczesnego portu lotniczego. Jego oddanie do użytku było opóźnione z powodu błędów popełnionych podczas budowy. Jednak znakomicie poprawił on warunki przyjmowania turystów. Podobne inwestycje, choć na mniejszą skalę, są prowadzone w innych gruzińskich miastach i portach lotniczych. Przykładem jest Batumi, którego centrum w 2007 r. zostało przebudowane i odnowione. W Tbilisi powstały nowe hotele, których inwestorami zostały najbardziej znane na świecie firmy działające w tej branży. Na prowincji na potrzeby turystów zbudowano specjalne wioski turystyczne, stylizowane na historyczne gruzińskie osiedla, ale posiadające nowoczesne zaplecze usługowe. Zaspokaja to wymagania coraz liczniejszych turystów z państw zachodniej Europy i USA. Obok turystyki realizowanej przez zagraniczne biura podróży, dla osób zamożnych, podejmowane są wysiłki mające na celu poszerzenie oferty. Warto odnotować w tej dziedzinie próbę wykorzystania polskich doświadczeń. W wąwozie Pankisi zamieszkiwanym przez Czeczenów polskie NGO podjęły próbę przekazania doświadczeń na temat organizowania agroturystyki. Zainteresowanie takim sposobem zarabiania pieniędzy przez tamtejszą ludność,dowodzi jej dużej otwartości na nowe, nieznane wcześniej w Gruzji formy aktywności zawodowej. Dowodzi także zmian dokonujących się w obyczajowości obywateli Gruzji. Obowiązek gościnności był bowiem od pokoleń normą obyczajową, która nie pozwalała go wiązać z uzyskiwaniem z tego tytułu korzyści materialnych. W działaniach promujących rozwój demokracji i lokalnej gospodarki istotne znaczenie ma wsparcie okazywane Gruzji przez polskie samorządy. Wykorzystując forum Komitetu Regionów zorganizowano z polskim udziałem szereg przedsięwzięć w Brukseli i Polsce. Osobą szczególnie zaangażowaną był marszałek województwa wielkopolskiego Marek Woźniak, który pełni także funkcję wiceprzewodniczącego Komitetu Regionów. Szczególne nasilenie tych działań przypada na 2008 r., co związane było z wojną gruzińsko-rosyjską. Do Brukseli zaproszono kilkudziesięciu gruzińskich samorządowców, a potem zorganizowano szkolenie w Tbilisi. Szczególnie ważne było przekazanie informacji na temat możliwości aplikowania o fundusze europejskie. Ten projekt REGIO 16 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl TAMAR doprowadził do wydania podręcznika Europejska Polityka Sąsiedztwa, też w języku gruzińskim. Polscy działacze samorządowi z Wielkopolski zorganizowali także u siebie wiele przedsięwzięć dla gruzińskich samorządowców. W ich programie znalazły się spotkania z ekspertami i przedstawicielami polskich NGO. Pomagano stworzyć strategię rozwoju Kutaisi, prezentując dokonania, Torunia, Płocka, Poznania. Działania wsparły Fundacja Rozwoju Demokracji Lokalnej, Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, Fundacji im. Stefana Batorego i „Gazeta Wyborcza”. Koordynatorem ze strony polskiej została Katarzyna Morawska, a ze strony gruzińskiej George Kelauridze. Te sporadyczne kontakty polskich samorządów uzupełniały porozumienia o stałej współpracy niektórych miast polskich i gruzińskich. Takie porozumienie podpisało i realizuje na przykład podpoznańskie Puszczykowo. Nawiązane przez działaczy samorządowych kontakty odegrały ogromną rolę w kryzysowym okresie wojny gruzińsko-rosyjskiej latem 2008 r. Wykorzystując nawiązane wcześniej kontakty w krajach UE podjęto działania, których celem było zorganizowanie pomocy humanitarnej dla Gruzji. W Polsce deklarację zaangażowania się w pomoc dla obywateli Gruzji złożył Marek Woźniak. Doprowadziło to do przekazania sprzętu i materiałów medycznych oraz zorganizowania w Polsce wypoczynku dla dzieci z terenów objętych działaniami wojennymi. Realizacja tych form pomocy kolejny raz ujawniła niezdolność do jej przyjęcia ze strony gruzińskich urzędów w niej uczestniczących. Okazało się na przykład, ze pomoc medyczna była przetrzymywana na lotnisku, co groziło zniszczeniem jej części. Konieczne były monity i interwencja na szczeblu ministerialnym by odblokować te dostawy. Rozumiejąc konieczność stałego wspierania pomocą humanitarną Gruzji, zadeklarowano udzielanie takiej pomocy także w przyszłości. Niezwykłe nasilenie kontaktów z Gruzją w 2008 r. spowodowało, że Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego złożył w ramach Programu Polskiej Pomocy Zagranicznej, projekt „REGIO – TAMAR – Samorząd ponad podziałami”. Jego beneficjentami są po stronie gruzińskiej – SATMA, Samorząd regionu Mchceta-Mtianeti i miasto Tbilisi. Obok przeszkolenia około 60 pracowników administracji w zakresie Europejskiej Polityki Sąsiedztwa, zaplanowano wizytę studyjną w Brukseli i staże w Polsce. Doświadczenia zebrane podczas wojny z Rosją spowodowały poszerzenie projektu o szkolenia z zakresu zarządzania kryzysowego. Projekt sfinansowały wspólnie polski MSZ i Wielkopolski Urząd Marszałkowski. To działanie dowodzi dużej operatywności 17 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl organizatorów, którzy dostrzegli nowe potrzeby wynikające z rozwoju sytuacji w Gruzji i poszerzyli o nie oferowany gruzińskim partnerom projekt. To ważna konstatacja, ponieważ pozwala ona wskazać jako podstawowy wymóg proponowanych Gruzji projektów stawiać ich aktualną przydatność dla rozwiązywania najważniejszych problemów. Niewątpliwie priorytetami przy współpracy z gruzińskimi organizacjami pozarządowymi powinno być: - wspieranie organizacji lokalnych, działających poza Tbilisi - wspieranie rozwoju bazy członkowskiej organizacji, - budowanie ich pozytywnego wizerunku - zaangażowanie polskich organizacji opiniotwórczych – wyższych uczelni, instytucji badawczych. * Niedoskonałość zastosowanych przez gruzińskie władze metod postępowania w przeszłości, doprowadziła do zaostrzenia się konfliktów interetnicznych na terenie kraju. Efektem jest zagrożenie integralności terytorialnej państwa gruzińskiego. Na przemiany te aktywnie oddziaływały czynniki zewnętrzne, wśród których najistotniejsze znaczenie ma oddziaływanie sąsiadów, wśród których najważniejsze znaczenie uzyskała w XIX w. Rosja. Od przyłączenia prawie całego Kaukazu samodzielnie decydowała ona o przemianach kaukaskich, przyznając początkowo Gruzji specjalny status. W Tbilisi umieszczono siedzibę namiestnika kaukaskiego i centralnych władz kaukaskich. Wynikało to ze zrozumienia znaczenia tego kraju na Kaukazie. Jednak w XX w. znaczenie Gruzji ulegało systematycznej marginalizacji, w czym istotną rolę odgrywały dwa czynniki. Z jednej strony rosło znaczenie zasobnego w ropę naftową Azerbejdżanu, a z drugiej osłabianie pozycji Gruzji ułatwiało kontrolowanie sytuacji w całym regionie. Konflikty toczące się współcześnie na Kaukazie Południowym są w dużej mierze spadkiem po okresie panowania rosyjskiego. Ich rozwiązanie na drodze militarnej nie jest możliwe. Dlatego należy promować takie sposoby szukania porozumienia, które rokują trwałą stabilizację. UE może wspierać ten proces, przez wspieranie inicjatyw pozarządowych, których celem jest poprawa warunków życia ludzi. Z pewnością jest to droga długa i wymagająca sporych nakładów, ale umożliwia zbudowanie nowej jakości w relacjach między grupami etnicznymi mieszkającymi na Kaukazie. Doświadczenia z działalności gruzińskich NGO są tego świetnym przykładem możliwości w tej dziedzinie. Dopiero zmiana sposobów myślenia i działania może pozwolić mieszkańcom Kaukazu Południowego znaleźć 18 Globalny rozwój w kontekście społeczno-gospodarczych wyzwań Azji Środkowej i Kaukazu Południowego Projekt współfinansowany przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP w ramach programu POLSKA POMOC www.iw.amu.edu.pl www.polskapomoc.gov.pl porozumienie i zbudować stabilność. Istotną przeszkodę w realizacji tych zamierzeń stanowi ingerencja Rosji, zainteresowanej w destabilizowaniu sytuacji. Dlatego powodzenie działań stabilizujących powinno być wspierane przez skłonienie jej do rezygnacji z tej polityki. 19
