Problem przebiegu po³udniowo-wschodniej części bruzdy

GEOLOGIA • 2008 • Tom 34 • Zeszyt 3/1 • 195–196
Problem przebiegu po³udniowo-wschodniej czêœci
bruzdy œródpolskiej w póŸnej jurze
Bronis³aw A. MATYJA
Uniwersytet Warszawski, Instytut Geologii Podstawowej;
Al. ¯wirki i Wigury 93, 02-089 Warszawa;
e-mail: [email protected]
Od pocz¹tku wprowadzenia pojêcia bruzdy œródpolskiej (Po¿aryski 1957a) jej rozci¹g³oœæ
obejmowa³a równie¿ obszar Polski po³udniowo-wschodniej. W ewolucji pogl¹dów na jej temat, od basenu sedymentacyjnego o charakterze geosynklinalnym (Po¿aryski 1957b) poprzez
aulakogen (Po¿aryski & Brochwicz-Lewiñski 1979) do ryftu (Kutek 1996, 2001) istotn¹ rolê
odgrywa³ póŸnojurajski etap jej rozwoju. Tropem, którym pod¹¿y³o kilku badaczy, by³a potê¿na, licz¹ca ponad 1300 metrów mi¹¿szoœæ utworów, które stwierdzono w pod³o¿u zapadliska przedkarpackiego, a którym przypisano oksfordzki i kimerydzki wiek, a które na dodatek
znalaz³y siê mniej wiêcej na przed³u¿eniu ku po³udniowemu-wschodowi osi bruzdy œródpolskiej (Niemczycka & Brochwicz-Lewiñski 1988, Kutek 1994, 2001).
Nowe dane biostratygraficzne dotycz¹ce górnej jury pod³o¿a zapadliska przedkarpackiego (Matyja & Barski 2007) pos³u¿y³y do rekonstrukcji dotychczasowego obrazu paleogeograficznego póŸnej jury i do weryfikacji rozk³adu i wartoœci mi¹¿szoœci przypisywanej poszczególnym piêtrom jury.
Ni¿sz¹ czêœæ sekwencji osadów górnojurajskich buduj¹cych pod³o¿e zapadliska przedkarpackiego stanowi megafacja g¹bkowa wykszta³cona w postaci wapieni u³awiconych i du¿ej mi¹¿szoœci bioherm mikrobialitowo-g¹bkowych. Pomiêdzy biohermami wystêpuj¹ margle i wapienie margliste, a rzadziej wapienie mikrytowe. W odró¿nieniu od po³o¿onych bardziej
ku pó³nocy obszarów po³udniowo-zachodniego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich i bardziej
pó³nocnej czêœci niecki Nidy utwory megafacji g¹bkowej siêgaj¹ tu stratygraficznie du¿o wy¿ej,
miejscami do najni¿szego tytonu. Wy¿sza czêœæ sekwencji wykazuje zró¿nicowanie terytorialne. W pó³nocnej czêœci obszaru wystêpuj¹ p³ytkowodne wapienie ziarniste wieku tytoñskiego, przykryte marglistymi utworami muszlowcowymi o nieustalonym wieku. W regionie
po³udniowym, w s¹siedztwie obecnej granicy nasuniêcia karpackiego, stwierdzono potê¿nej
mi¹¿szoœci tytoñskie rafy koralowcowe odpowiadaj¹ce, równie¿ wiekowo, wapieniom sztramberskim. Ponad nimi pojawiaj¹ siê wapienne utwory wokó³p³ywowe, a jeszcze wy¿ej skrajnie
196
ABSTRAKTY
p³ytkomorskie i l¹dowe utwory margliste (Zdanowski et al. 2001) reprezentujace berias (Olszewska 1999). Zachowan¹ czêœæ sukcesji wieñcz¹ uwtory walan¿ynu (Bobrek et al. 2008)
reprezentuj¹ce wysokoenergetyczne œrodowisko otwartego morza. Maksymalna mi¹¿szoœæ
opisanej sekwencji wynosi 1373 m i tej to sekwencji przypisywano oksfordzki i kimerydzki
wiek (Niemczycka & Brochwicz-Lewiñski 1988). W œwietle nowych danych sumaryczna
mi¹¿szoœæ oksfordu i kimerydu na obszarze zapadliska przedkarpackiego wynosi od 370 m do
maksymalnie 750 m.
Równole¿nikowy przebieg krawêdzi wczesnokimerydzkiej p³ytkowodnej platformy
wêglanowej, która nie dotar³a nigdy na obszar zapadliska, równole¿nikowy uk³ad facji utworów tytonu i wczesnej kredy w obszarze zapadliska, kapryœny rozk³ad mi¹¿szoœci, a przede
wszystkim znacznie mniejsza ni¿ w obszarze SW obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich mi¹¿szoœæ
utworów oksfordu i kimerydu, nie potwierdzaj¹ istnienia na obszarze zapadliska strefy wzmo¿onej subsydencji rozci¹gniêtej zgodnie z postulowanym przebiegiem bruzdy œródpolskiej.
Literatura
Bobrek L., Œwietlik B. & Urbaniec A., 2008. Zespo³y mikroskamienia³oœci z utworów walan¿ynu w rejonie Czarna Tarnowska–Dêbica. Konferencja naukowo-techniczna „Ropa
i gaz a ska³y wêglanowe po³udniowej Polski”, Czarna, 16–18 kwietnia 2008, 1–1.
Kutek J., 1994. Jurassic tectonic events in south-eastern cratonic Poland. Acta Geologica Polonica, 44, 3–4, 167–221.
Kutek J., 1996. Obszar niecki nidziañskiej jako czêœæ polskiego permsko-mezozoicznego basenu ryftowego. Zagadnienia geologii niecki nidziañskiej. Prace Instytutu Geografii
WSP w Kielcach, 1, 51–68.
Kutek J., 2001. The Polish Permo-Mesozoic Rift Basin. W: Ziegler P.A., Cavazza W., Robertson A.H.F. & Crasquin-Soleau S. (eds), Peri-Tethys memoir 6: Peri-Tethyan Rift/Wrench
Basins and Passive Margins. Memoire of Museum Natural History, 186, 213–236.
Matyja B.A. & Barski M., 2007. Stratygrafia górnej jury pod³o¿a zapadliska przedkarpackiego. Tomy Jurajskie, 4, 39–50.
Niemczycka T. & Brochwicz-Lewiñski W., 1988. Rozwój górnojurajskiego basenu sedymentacyjnego na Ni¿u Polskim. Kwartalnik Geologiczny, 32, 1, 137–156.
Olszewska B., 1999. Thin sections microbiostratigraphy of the well Zagórzyce 6. Biuletyn
Pañstowego Instytutyu Geologicznego, 387, 149–153.
Po¿aryski W., 1957a. Pod³o¿e pó³nocno-zachodniej Polski na tle struktur otaczaj¹cych. Kwartalnik Geologiczny, 1, 1, 9–30.
Po¿aryski W., 1957b. Po³udniowo-zachodnia krawêdŸ Fennosarmacji. Kwartalnik Geologiczny,
1, 3–4, 383–424.
Po¿aryski W. & Brochwicz-Lewiñski W., 1979. O aulakogenie œrodkowopolskim. Kwartalnik Geologiczny, 23, 2, 271–289.
Zdanowski P., Baszkiewicz A. & Gregosiewicz Z., 2001. Analiza facjalna utworów najwy¿szej jury i kredy dolnej rejonu Zagórzyc. Przegl¹d Geologiczny, 492, 161–178.