Pobierz PDF - Racjonalista TV

Błędem jest postrzeganie starych monarchii 17 i 18 wieku jako
krajów, w których król czy książę zbiera jedynie podatki na
wojsko, a reszta to wolna amerykanka, zaś czasów oświecenia
jako czasu wzmożonej biurokratyzacji. Nie mówię tu o tym, że
handel był ograniczany przez ciągle istniejące gildie i cechy,
dziedziczące przywileje gospodarcze, ale o polityce ścisłej
dworów i absolutystycznych ministerstw. Pisałem nieco na ten
temat w moich książkach, z których większość traktuje o tych
czasach.
Przykładem polityki edyktów i zakazów może być edykt landgrafa
Hesji-Darmstadt z z 14 października 1722 roku, mającym na celu
zniechęcenie ludności dotkniętej nieurodzajem od emigracji na
Węgry. W edykcie zwrócił się do swego ludu jak to miał w
zwyczaju; jako do „wiernych” (Liebe getreue). Edykt miał w
dużym stopniu wymiar propagandowy. Landgraf opisał podróż na
jaką decydują się wędrowcy, jako „długotrwałą i niebezpieczna”
i przypomniał poddanym, że są ewangelikami i jako tacy będą w
Królestwie
Węgier
znajdować
się
„w
największym
niebezpieczeństwie ciała i duszy” (in die grösseste Leibs –
und Selen – Gefahr). Ostatecznie ci co chcą mogą opuścić kraj,
ale po zapłaceniu wszystkich długów i pamiętając, że nie
zostaną przyjęci z powrotem . Darmstadzkie przepisy przeciw
nadmiernie wystawnym ślubom i szkodliwemu nadużywaniu kawy to
kolejny
przykład
bynajmniej
nie
libertariańskoanarchistycznego podejścia dawnych barokowych władców do spraw
społecznych.
To samo mamy w przypadku dużych państw. Walcząca z oświeceniem
barokowa katoliczka Maria Theresia Habsburg (pan. 1740-1780),
kontrolowała życie poddanych, zwłaszcza Wiedeńczyów za pomocą
tzw. komisji cnoty (Tugend-Comission), regulującej zachowania
uliczne. Kawa i śluby również były ograniczane. Dzisiejsci
libertarianie zapominają też, że socjalną opiekę sprawowały
wówczas kościoły i klasztory, a wszystko co zrobiło państwo po
rewolucji francuskiej i wiośnie ludów, to oddanie tej
działalności w ręce świeckie sponsorowane – tak jak wcześniej
klasztory i kościoły – przez państwo. Skąd ta zmiana? Bo
kościoły nie wsparły rewolucji i demokratyzacji – stąd te
zmiany. Dawni monarchowie nie byli w przeciwieństwie do
libertarian idiotami, i wiedzieli, że zajęcie się ubogimi jest
w interesie ogółu.
Oświecenie – biurokratyczne? Biurokracja jest starsza niż
oświecenie; brylowali w niej Filip II i Ludwik XIV, zaś
oświeceniowcy byli zwykle wolnorynkowcami i deregulatorami. Na
przykład Friedrich Karl von Moser (1723-1798), który w latach
1772-1780 był pierwszym ministrem Landgrafstwa HesjiDarmstadt, wzmacniając ten kraj ekonomicznie, przyczynili się
do rozwinięcia niektórych liberalnych idei . Jego pracodawca
landgraf Ludwik IX (pan. 1768-1790) jest przykładem
oświeconego względnie liberalnego władcy, który zerwał także z
tradycją państwowych ograniczeń i monopoli, twierdził bowiem,
że synowie rolników i żołnierzy o wiele lepiej znają się na
swym fachu niż synowie dworzan i urzędników, a każdy zdaje się
na siebie a nie na protekcję .
Wraz
z
postępami
oświecenia
wielu
władców
niemieckich
liberalizowało handel i łagodziło przepisy prawne, lecz potem
rewolucja francuska odstraszyła większość z nich od
kontynuowania tego kursu. Ten sam Johann Baptis Pergen, który
pomagał budować aparat policji państwowej oświeconego i
liberalnego Józefa II, służył potem konserwatywnej i
klerykalnej polityce kontrrewolucjonisty, cesarza Franciszka
II panującego od 1792 roku. Zresztą już sam Józef II ulegał
naciskom biskupa Wiednia, i ograniczał uprzednio gwarantowana
w pełni tolerancję.
Anarchia prawna związana z limitowanym wpływem dworu na kraj,
np. w folwarkach szlacheckich wystepowała np. w Rosji,
anarchia i niepewność to jednak nie wolność. W anarchii możesz
dostać bądź pouczenie, bądź stryczek za kradzież 1000 rubli,
lub jabłka, i tak było w Rosji carów, od guberni do guberni
inne prawo, czy inne bezprawie właściwie, podobnie w Turcji,
sułtan rozsądzał spory według swego widzimisie, w zależności
od dobrego humoru, absolutyzm europejski opierał się mimo
wszystko na wysokiej kulturze prawnej, podobnie jak dzisiejsza
liberalna demokracja. To umyka libertarianom, którzy uważają,
że każdy przepis jest zły, i tak buduja u nas Turcję i Rosję
carską, myśląc że bronią wolności…
Piotr Napierała, Hesja-Darmstadt w XVIII stuleciu. Wielcy
władcy małego państwa, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2009.
ISBN 978-83-232-2007-7