badanie właściwości statycznych termometrów elektrycznych
Transkrypt
badanie właściwości statycznych termometrów elektrycznych
LABORATORIUM PODSTAW METROLOGII M-T Ćwiczenie nr 4 BADANIE WŁAŚCIWOŚCI STATYCZNYCH TERMOMETRÓW ELEKTRYCZNYCH Termometry elektryczne są przetwornikami temperatury ϑ badanego ośrodka (obiektu) na sygnał elektryczny Y (napięcie, prąd, rezystancję, częstotliwość lub inną wielkość) według określonej funkcji przetwarzania f zgodnie z zależnością: Y = f (ϑ). Zależność opisana jest przez właściwości statyczne (dla stanu ustalonego ,w którym zakończone zostały procesy ustalania się sygnału wyjściowego Y ) oraz właściwości dynamiczne określające wartości sygnału wyjściowego podczas ustalania się sygnału wyjściowego. Wielkością wejściową dla przetworników temperatury jest jej wartość ϑ jak w przypadku elektrycznych termometrów rezystancyjnych lub różnica wartości ϑ - ϑ0 (gradient temperatur) dla przetworników termoelektrycznych. Termometry rezystancyjne metalowe charakteryzuje przewodnictwo elektronowe i dlatego zależność rezystancji RT od temperatury ϑ opisuje zależność wielomianowa: [ R T = R 0 1 + α (ϑ − ϑ 0 ) + β (ϑ − ϑ 0 ) + γ (ϑ − ϑ 0 ) +… 2 3 ] (1) przy czym: 0 < α < 1 oraz β , γ ,… < < α , α, β, γ − współczynniki temperaturowe rezystancji materiału termorezystora, ϑ0 − temperatura odniesienia ( zwykle ϑ0 = 0°C), R0 − rezystancja termorezystora w temperaturze ϑ0 . W praktyce zwykle przyjmuje się zależność (1) jako liniową pomijając wyrazy wyższych rzędów jako pomijalnie małe w przyjmowanych zakresach pomiarowych : [ RT = R0 1 + α (ϑ − ϑ0 ) ] (2) Wartości współczynników temperaturowych α metali najczęściej wykorzystywanych do budowy termorezystorów podano w tablicy 1. Tablica 1. Lp Metal R100/R0 α [1/°C]⋅10-3 Zakres pomiarowy [°C] Typowy Graniczny 1 Pt -200 -250 3,85 ÷ 3,91 ÷650 ÷1100 1,391 2 Cu -200 -200 4,26 ÷ 4,31 ÷200 ÷400 1,425 3 Ni -50 -60 5,40 ÷ 6,17 ÷250 ÷350 1,617 Termometry półprzewodnikowe charakteryzuje najczęściej nieliniowa zależność rezystancji RT od temperatury ϑ wynikająca ze złożonych mechanizmów przepływu prądu. Występują tu równocześnie dwa mechanizmy przewodnictwa: elektronowe i dziurowe, które przy uwzględnieniu nieliniowych procesów generacji i rekombinacji nośników prądu elektrycznego prowadzą do złożonych relacji matematycznych. Szczególnie silną nieliniowością charakterystyki statycznej RT (ϑ) odznaczają się termistory. Charakterystykę statyczną termistora z dostateczną dla praktyki dokładnością opisuje zależność: ⎡ ⎛1 1 ⎞⎤ ⎟⎥ R T = R 0 exp ⎢ B ⎜ − ⎣ ⎝ ϑ ϑ0 ⎠ ⎦ MT ćw. 4 Badanie właściwości statycznych termometrów elektrycznych (3) 1 gdzie: B − stała materiałowa termistora z przedziału B = (3200 ÷ 4200)K, wartość przeciętna wynosi: B = 3820K. Współczesne monolityczne termorezystory półprzewodnikowe o specjalnie dobranym domieszkowaniu donorowym lub akceptorowym (np. termorezystory typu KTY ) charakteryzują się na tyle małą nieliniowością, że często w praktyce traktuje się je jako termometry liniowe zwłaszcza w niezbyt szerokich zakresach pomiarowych. Producent podaje jako nominalną charakterystykę aproksymacyjną wielomian drugiego stopnia (szczegóły w Internecie). W termometrach termoelektrycznych (potocznie termoparach) sygnałem wyjściowym Y jest siła termoelektryczna STE będąca różnicą sił termoelektrycznych powstających na przewodnikach z różnych materiałów w przypadku występowania w tych przewodnikach gradientów temperatury. Ogólnie dla termopary wykonanej z przewodników A i B, w której spojone końce znajdują się w temperaturze ϑ , a końce wolne w temperaturze ϑ0 można napisać E T (ϑ ) = V A − V B + ⎛k n n ⎞ kT ln B = ⎜ ln B ⎟ ( T − T0 ) e nA nA ⎠ ⎝ e (4) gdzie: VA , VB ,nA ,nB − odpowiednio prace wyjścia i objętościowe koncentracje elektronów w przewodnikach A i B stanowiących termoparę, k − stała Boltzmana ; k = 1,38⋅10-23[J/K], e − ładunek elektronu ; e = 1,602⋅10-19[C]. T − temperatura w skali bezwzględnej. W praktyce często ze względu na małą nieliniowość dla większości termopar przyjmuje się liniową ich charakterystykę: Y = S T E = E T (ϑ ) ≈ S T (ϑ − ϑ 0 ) (5) gdzie: ST − czułość termopary zwykle podawana w [µV/K]. W tablicy 2 podano przeciętne wartości siły termoelektrycznej wybranych metali względem platyny dla ϑ = 100°C i ϑ0 = 0°C. Tablica 2. Lp Metal Siła termoelektryczna [mV] 1 Aluminium 0,42 2 Cynk 0,76 3 Konstantan -3,51 4 Miedź 0,76 5 Nikiel -1,48 6 Platyna 0 7 Platynorod 0,643 8 Żelazo 1,89 W pomiarach temperatury termoparami przy wymaganej dużej dokładności należy uwzględnić błąd wynikający ze zmiany temperatury złącza wskutek przepływu prądu przez złącze (zjawisko Peltiera). Termometry złączowe. Współcześnie do wykorzystuje się półprzewodnikowe złącza Wykorzystując złącze tranzystora na czujnik napięcia na złączu diodowym baza − emiter, a pomiaru temperatur ( -50 ÷ +150 )°C często p−n dostępne w diodach lub tranzystorach. można dodatkowo uzyskać efekt wzmocnienia tym samym większą czułość czujnika ( np. S ≥. MT ćw. 4 Badanie właściwości statycznych termometrów elektrycznych 2 10mV/°C). Spadek napięcia na diodzie spolaryzowanej w kierunku przewodzenia maleje niemal liniowo ze wzrostem temperatury złącza diody i ta właśnie cecha wykorzystywana jest w termometrach złączowych. Termometry diodowe i tranzystorowe jednozłączowe umożliwiają w praktyce pomiary temperatury z rozdzielczością 0,1°C. Monolityczne diodowe termometry różnicowe (dwa złącza p−n w układzie różnicowym współpracujące ze wzmacniaczem na jednym, wspólnym podłożu ) umożliwiają pomiary temperatury z rozdzielczością (0,01 ÷0,05)°C. Termometry diodowe pracują przy polaryzacji złącza w kierunku przewodzenia. Spadek napięcia na diodzie spolaryzowanej w kierunku przewodzenia opisuje zależność: UD kT aT n = − ln , dla złącz krzemowych n ≈ 3 e e IF Eg (6) gdzie: Eg − szerokość pasma zabronionego (przerwa energetyczna) atomów półprzewodnika podawana zwykle w [eV] , e, k, T − znaczenia jak w zależności (5), aTn − zależność opisująca natężenie nośników w złączu (prąd nasycenia równy w przybliżeniu prądowi zerowemu diody), IF − prąd przewodzenia diody. Dla złącza krzemowego jest: Eg e = 1,1[V ] . Dla większości diod krzemowych w złączu są generowane termicznie nośniki prądu tak, że aT n ≈ const . spełniona jest relacja : IF Czułość termometru diodowego określa zależność : ST = dU D dU D k ⎡V ⎤ = ≈A ⎢ ⎥ e ⎣K ⎦ dϑ dT (7). µV ⎤ Przeciętnie można przyjąć dla diod krzemowych S T ≈ 83 ,3 ⎡⎢ . ⎣ K ⎥⎦ Różniczkując dwukrotnie zależność (6) przy IF = const można wyznaczyć dryf temperaturowy termometru diodowego (zmienność temperaturową czułości − zwykle pomijaną ): dST d 2U D nk ⎡ V ⎤ = =− ⎢ 2⎥ 2 dT dT eT ⎣ K ⎦ (8). Przeciętna wartość dryfu określona zależnością (8) dla diod krzemowych wynosi -450ppm/K. Jeśli przez diodę przepływa prąd , którego wartość zmienia się naprzemian z IF1 na IF2 w postaci fali prostokątnej to amplituda spadku napięcia na diodzie ∆UD jest równa: ∆U D = kT I F 2 ln e I F1 (9), a dynamiczny współczynnik temperaturowy tego spadku napięcia jest równy: d∆U D k I = ln F 2 (10). dT e I F1 Z zależności (9) i (10) wynika, że przy spełnieniu warunku: IF2 /IF1 = const czułość czujnika diodowego nie zależy od temperatury − czujnik jest liniowy. Na rys.1 pokazano schematycznie stanowisko pomiarowe do badania właściwości statycznych termometrów elektrycznych. MT ćw. 4 Badanie właściwości statycznych termometrów elektrycznych 3 Rys.1. Schemat stanowiska pomiarowego do badania właściwości statycznych termometrów elektrycznych. Program ćwiczenia. 1. Dokonać identyfikacji rodzajów termometrów na stanowisku laboratoryjnym (3 termometry rezystancyjne: Cu100, KTY, NTC; 4 czujniki półprzewodnikowe: D- złącze pn diody, T- złącze pn tranzystora, Tw- tranzystor w układzie wzmacniającym, Us – układ scalony LM335; 2 termozłącza różnego typu) 2. Zanotować temperaturę otoczenia ϑ0 na stanowisku pomiarowym 3. Przeprowadzić pomiar charakterystyk statycznych Y = f (ϑ) przy ϑ0 = const. poszczególnych termometrów oraz sporządzić wykresy tych charakterystyk. 4. Na podstawie zmierzonych charakterystyk wyznaczyć charakterystyki czułości ST = f (ϑ) przy ϑ0 = const. dla poszczególnych termometrów oraz sporządzić wykresy. 5. Sporządzić wykresy zależności błędu nieliniowości termometrów od temperatury :δnl = f (ϑ) przy ϑ0 = const. 6. Przeprowadzić analizę porównawczą charakterystyk zbadanych termometrów. 7. Wnioski z pomiarów. Pytania kontrolne. 1. Określić i wymienić zasadnicze różnice charakterystyk statycznych termometrów elektrycznych. 2. Porównać termometry elektryczne pod względem zakresu pomiarowego. 3. Które termometry są najbardziej liniowe. 4. Porównać ze sobą czułość różnych termometrów elektrycznych. 5. Czy dobre właściwości dynamiczne termometru oznaczają dużą jego czułość statyczną? 6. Co to jest dryf termometru? 7. Z czego wynika większa czułość termometrów typu tranzystorowego od termometrów typu diodowego? 8. Czy duża stabilność czasowa charakterystyki statycznej termometru jest równoznaczna z małą nieliniowością termometru? MT ćw. 4 Badanie właściwości statycznych termometrów elektrycznych 4