metody badań społecznych wykład 5

2016-12-03
METODY BADAŃ SPOŁECZNYCH
WYKŁAD 4
dr Agnieszka Kacprzak
BADANIA ILOŚCIOWE
MIERNIKI ZMIENNYCH




W celu pomiaru zmiennej używamy różnych jej
wskaźników
Wiek czy płeć: wystarczy jeden wskaźnik („zaznacz
płeć” „ile masz lat?”), jednak w przypadku badania
postaw czy poglądów używa się wielu wskaźników
(pytań) dla ich zmierzenia
Indeksy i skale służą połączeniu wielu wskaźników w
pojedynczy miernik
Indeksy i skale pozwalają zredukować dane,
poprzez podsumowanie wielu wskaźników w
pojedynczym wyniku liczbowym
1
2016-12-03
INDEKS A SKALA


Indeks – powstaje przez proste zsumowanie
wyników przypisanych do poszczególnych
wskaźników
Skala – powstaje przez przypisanie określonego
wyniku punktowego pewnym układom odpowiedzi,
przy założeniu, że niektóre pytania świadczą o
relatywnie wyższym, a inne niższym poziomie danej
zmiennej
INDEKS A SKALA
INDEKS:
Kobiety różnią
się od
mężczyzn
Kobiety nie
powinny mieć
praw
wyborczych
Miejsce kobiety
jest w domu
SKALA:
NIE
NIE
NIE
TAK
NIE
NIE
TAK
TAK
NIE
TAK
0
1
TAK
2
TAK
3
BUDOWA INDEKSU
1.
2.
3.
4.
Wybór pytań (wskaźników zmiennej)
Zbadanie zależności empirycznej między nimi
Ustalenie punktacji indeksu
Walidacja indeksu
2
2016-12-03
DOBÓR PYTAŃ




Trafność fasadowa: każde z pytań musi być
logicznie powiązane ze zmienną
Jednowymiarowość: jeden miernik powinien
mierzyć tylko jeden wymiar danego pojęcia
Ogólność czy szczegółowość: na ile ogólnie lub
szczegółowo chcemy mierzyć daną zmienną
Zmienność: odrzucamy pytanie, które nie
klasyfikują nikogo albo klasyfikują wszystkich jako
cechujących się daną wartością zmiennej
BADANIA ZALEŻNOŚCI EMPIRYCZNYCH



Zależność empiryczna polega na tym, że odpowiedź
respondenta na jedno pytanie kwestionariusza
pozwala przewidzieć jego odpowiedź na inne pytanie
Należy usunąć z indeksu wszystkie pytania, które
nie są powiązane empirycznie z innymi, bo
najprawdopodobniej nie mierzą tej samej zmiennej
W programach statystyczny liczy się to przy pomocy
współczynnika Alfa Cronbacha, który pokazuje
korelacje każdego pytania z wynikiem ogólnym i
pozwala na wychwycenie pytań nieskorelowanych i
usunięcie ich z indeksu
USTALENIE PUNKTACJI INDEKSU



Określenie zakresu punktacji (dążenie do szerokiego
zakresu pomiaru indeksu a odpowiednia liczba
przypadków dla każdego poziomu indeksu)
Określenie wagi poszczególnych pytań indeksu
(normą są identyczne wagi)
PRZYKŁAD: pomiar depresji związanej z pracą
(Wharton i Baron, 1987):
Często =4
Czasami =
3
Rzadko= 2
Nigdy=1
Czuję się przygnębiony i smutny
Czuję się zmęczony bez powodu
Jestem niespokojny
Jestem bardziej rozdrażniony niż zwykle
3
2016-12-03
WALIDACJA INDEKSU


Polega na ocenie trafności indeksu (czy rzeczywiście
mierzy zmienną o którą nam chodziło?)
Metody walidacji indeksu:


Walidacja wewnętrzna – analiza pytań (czy wszystkie
pytania są wystarczająco mocno powiązane z indeksem)
Walidacja zewnętrzna – porównanie z innymi
wskaźnikami tej zmiennej (zazwyczaj inne pytania
kwestionariusza)
BUDOWA SKALI


Skale uwzględniają poziomy intensywności
wskaźnika
Metody skalowania:
 Skala
Bogardusa
Thurstone’a
 Skala Likerta
 Skala dyferencjału semantycznego
 Skala Guttmana
 Skala
SKALA BOGARDUSA




Uszeregowanie pytań od „łatwiejszych” do „trudniejszych”
Zgodnie z logiką osoba, która odrzuciła jedno z pytań na
skali odrzuca tez wszystkie kolejne
Sprowadzamy wynik do jednej liczby (wiemy nie tylko ile
stwierdzeń akceptuje badany, ale też które)
PRZYKŁAD:
1.
2.
3.
4.
Czy zgodziłbyś
kraju?
Czy zgodziłbyś
miejscowości?
Czy zgodziłbyś
sąsiadem?
Czy zgodziłbyś
seksualnego?
się, aby przestępcy seksualni mieszkali w twoim
się, aby przestępcy seksualni mieszkali w twojej
się, aby przestępca seksualny był twoim
się, aby twoje dziecko poślubiło przestępcę
4
2016-12-03
SKALA THURSTONE’A





Dla wskaźników bez oczywistej
logicznej struktury jak w skali
Bogardusa
Wykorzystujemy 10-15 sędziów do
oceny wskaźników pod względem ich
siły
Odrzucamy pytania, które uzyskały
niejednoznaczną ocenę u sędziów
Resztę szeregujemy od
„najtrudniejszych” do „najłatwiejszych”
Tak jak w skali Bogardusa każdemu
respondentowi możemy przypisać
pojedynczy wynik
SKALA LIKERTA



Skala Likerta i format Likerta to nie to samo (!)
Obecnie jest powszechnie stosowany format Likerta:
zdecydowanie się zgadzam, raczej się zgadzam, ani
sie zgadzam ani się nie zgadam, raczej się nie
zgadzam, zdecydowanie się nie zgadzam
przydatny dzięki jednoznacznemu uporządkowaniu
kategorii odpowiedzi
SKALA DYFERENCJAŁU
SEMANTYCZNEGO



Wybór między dwiema przeciwstawnymi postawami
aby uniknąć obciążeń nie należy umieszczać po tej
samej stronie terminów, które mogą być ze sobą
powiązane
PRZYKŁAD: Co sądzisz o reklamie lizaków X?
Zbyt długa  Zbyt krótka
Etyczna 
 Nieetyczna
Ciekawa 
Nudna
5
2016-12-03
SKALA GUTTMANA



konstruując skalę poszukujemy „trudnych” i „łatwych”
wskaźników danej zmiennej
PRZYKŁAD: Poparcie dla prawa kobiet do aborcji w
rożnych sytuacjach (CBOS 2010)
poważne zagrożenie życia
matki
87 %
ciąża w wyniku gwałtu
78 %
z powodu trudnej sytuacji
społecznej matki
38 %
Założenie: każdy kto wykazuje wysoki poziom danej
zmiennej, wykaże także niższy
BADANIA SONDAŻOWE
TEMATY DLA BADAŃ SONDAŻOWYCH




Mogą być stosowane do celów opisowych,
wyjaśniających i eksploracyjnych
Są stosowane głównie w projektach gdzie
jednostkami analizy są pojedynczy ludzie
Najlepsza metoda do zbierania oryginalnych danych
na temat populacji, która jest zbyt duża, aby
obserwować ją bezpośrednio (możliwość uogólnień)
Doskonałe narzędzie do pomiaru postaw i poglądów
w dużej populacji
6
2016-12-03
KWESTIONARIUSZ


Zmienne operacjonalizujemy poprzez pytania
Kwestionariusz – narzędzie do zbierania informacji,
w badaniach ilościowych jest ustrukturalizowany i
zestandaryzowany
FORMUŁOWANIE PYTAŃ
PYTANIA CZY STWIERDZENIA?


Stwierdzenia są najczęściej stosowane do badania
postaw w połączeniu ze skalą Likerta
Użycie zarówno pytań jak i stwierdzeń w jednym
kwestionariuszu powoduje, że jest on ciekawszy i
daje więcej swobody w jego projektowaniu
7
2016-12-03
PYTANIA OTWARTE CZY
ZAMKNIĘTE?



Pytania otwarte – prosimy respondenta o
sformułowanie własnej odpowiedzi
Pytanie zamknięte – prosimy respondenta o
wybranie odpowiedzi z listy przedstawionej przez
badacza
RÓŻNICE: Odpowiedzi na pytania otwarte
wymagają kodowania i jest duże ryzyko braku
odpowiedzi, ale nie wymagają wcześniej wiedzy na
temat przedmiotu badania, są mniej sugerujące, nie
ma ryzyka pominięcia istotnych kwestii
JAK KONSTRUOWAĆ PYTANIA
ZAMKNIĘTE?


Proponowane kategorie odpowiedzi powinny być
wyczerpujące (zawierać wszystkie możliwe
odpowiedzi), często odbywa się to poprzez dodanie
kategorii „inne (jakie?...)”
Kategorie odpowiedzi muszą być wzajemnie
rozłączne (chyba, że pozwalamy na wskazanie
więcej niż jednej odpowiedzi)
PYTANIA MUSZĄ BYĆ
JEDNOZNACZNE



Często pewne terminy czy punkty widzenia
oczywiste dla badacza, który poświęcił na zbadanie
danego tematu dużo czasu są oczywiste, ale dla
respondenta, który pierwszy raz styka się z daną
kwestią wcale nie są np. „Co Pan sądzi o
proponowanym planie pokojowym?”
Błędy wynikające z wieloznaczności zdarzają się
nawet poważnym instytucjom jak Biura Spisowe
Np. Czy pracuje Pan w pełnym wymiarze godzin?
(dla Biura było to 35 h, a dla większości
respondentów 40 h)
8
2016-12-03
UNIKANIE PODWÓJNYCH PYTAŃ



Często zdarzają się prośby o odpowiedź na pytanie,
które składa się z wielu części np. „W jaki sposób
Pana firma robi cięcia budżetowe i jakie jest Pana
zadnie na ten temat?”
Przykład z badań opinii publicznej w USA:
„Jeśli Libia zwiększy teraz ataki terrorystyczne na
USA, a my będziemy wyrządzać dalsze szkody Libii,
wówczas w nieunikniony sposób doprowadzi to do
rozpoczęcia przez USA wojny i najechania tego
kraju, co będzie błędem” (zgadzam się, nie zgadzam
się, nie mam zdania)
PYTANIA NA KTÓRE RESPONDENT
NIE JEST W STANIE ODPOWIEDZIEĆ

Gdy prosimy respondentów o udzielenie informacji
trzeba się zastanowić czy są w stanie uczynić to
wiarygodnie np. Kiedy zaczął Pan mówić? Ile
kilometrów przejechał Pan od uzyskania prawa jazdy?
Jak ocenia Pan poziom obsługi klienta w
konkurencyjnych firmach?

UWAGA: mimo że respondent nie ma pojęcia co
odpowiedzieć, otrzymamy odpowiedzi na
załączonych skalach.
PYTANIA NA KTÓRE RESPONDENT
NIE CHCE ODPOWIEDZIEĆ


Respondenci często nie chcą prezentować skrajnych
postaw lub takich o których uważają, że są w
mniejszości, zamiast tego wybierają opcję „nie mam
zdania”
Zwłaszcza jest to widoczne w przypadku
kwestionariuszy wypełnianych przez ankietera
9
2016-12-03
PYTANIA POWINNY BYĆ ADEKWATNE


Jeśli badamy postawy wobec spraw, które mało
kogo interesują, to istnieje ryzyko, że respondenci
będą wyrażać jakieś postawy, nawet jeśli nigdy nie
zastanawiali się nad daną kwestią
Np. Jak jest twoja opinia o działaczach
samorządowych z naszej gminy?
NAJLEPSZE SĄ KRÓTKIE PYTANIA



Respondentom nie chce się czytać długich i
skomplikowanych pytań
Często mają problemy z ich zrozumieniem
Należy wychodzić z założenia, że respondenci będą
szybko czytać pytania i szybko na nie odpowiadać
UNIKAJ FORM PRZECZĄCYCH


Pojawienie się słowa „nie” w pytaniu powoduje, że
wielu respondentów go nie zauważa i odpowiada tak
jakby go tam nie było
To samo dotyczy innych „negatywnych słów” np.
Następującym osobom powinno się zabronić
nauczania w szkołach (przy każdej „tak” „nie”) - wiele
osób automatycznie zaznaczy „tak” przy osobach
które akceptuje, a „nie” przy tych , których nie
akceptuje
10
2016-12-03
UNIKAJ FORM PRZECZĄCYCH



Badania prowadzone przez Komitet Żydów
Amerykańskich (1993) –przyniosły szokujące wyniki:
20 % Amerykanów uważa, że Holokaust nigdy nie
miał miejsca, kolejne 33 % ma wątpliwości czy to się
wydarzyło
Pytanie brzmiało: „Czy wydaje się to Panu(i) możliwe
czy niemożliwe, że nazistowska eksterminacja
Żydów nigdy nie miała miejsca?”
Po wyeliminowaniu przeczenia z pytania i
powtórzeniu badania tylko 1 % respondentów
uważało, że Holokaust nigdy nie miał miejsca, a 8%
miało wątpliwości
UNIKAJ OBCIĄŻONYCH PYTAŃ




Obciążenie – każda własność pytania, która
nakłania respondentów do odpowiadania w
określony sposób
Skojarzenie postawy czy poglądu z jakąś ciesząca
się prestiżem osobą lub instytucją np. „Czy zgadza
się pani z ekspertami że…”
68 % Amerykanów uważa, że zbyt mało pieniędzy z
budżetu jest przeznaczonych na „pomoc dla
biednych”, a tylko 23% że na „pomoc społeczną”
Inne przykłady: powstrzymanie wzrostu
przestępczości i egzekwowanie prawa, zajmowanie
się uzależnieniem od narkotyków i leczenie
narkomanów
BUDOWA KWESTIONARIUSZA
11
2016-12-03
FORMAT KWESTIONARIUSZA



Jest równie ważny jak sposób sformułowania pytań
Niewłaściwie rozplanowany kwestionariusz może
powodować, że respondenci będą przeskakiwać
pytania, omijać je, albo wyrzucą go do kosza.
Nie należy bać się długości kwestionariusza
PYTANIA WARUNKOWE




Często zdarza się, że pewne pytania
kwestionariusza odnoszą się do jednych
respondentów, a do innych nie
Zazwyczaj zdarza się to w sytuacji, gdy zadajemy
serię pytań na dany temat
Pytanie warunkowe – to czy zostanie ono zadane
jest uwarunkowane odpowiedzią na pierwsze
pytanie w tej serii
Dzięki ich stosowaniu respondenci nie muszą
odpowiadać na pytania, które się do nich nie
odnoszą
PYTANIA WARUNKOWE

Najlepiej stosować schemat blokowy
Czy był Pan(i) kiedyś porwany(a) przez kosmitów?

Tak

Nie
Jeśli tak: Czy pozwolili Panu(i) kierować statkiem kosmicznym?

Tak
Nie
Jeśli tak: Jak prędko Pan(i) leciał(a)?

z zawrotną prędkością

z małą prędkością
12
2016-12-03
PYTANIA TABELARYCZNE



Często wykorzystywane przy likertowskich
kategoriach odpowiedzi
Zalety: efektywne wykorzystanie przestrzeni,
respondenci szybciej wypełniają, łatwo porównać
zgodę na różne stwierdzenia
Wady: zachęca respondentów do odpowiadania
według wzorca (np. zgadzania się ze wszystkim)
Całkowicie
się
zgadzam
Raczej się
zgadzam
Ani się
zgadzam,
ani się nie
zgadzam
Raczej się
nie
zgadzam
Całkowicie
się nie
zgadzam
Mam swoje ulubione forum/fora
internetowe
Mam hobby, które dzielę z grupą
znajomych poznanych przez Internet
Mam wrażenie, że ludzie, których znam na
żywo, nie rozumieją mnie tak dobrze, jak
moi znajomi poznani przez Internet.
KOLEJNOŚĆ PYTAŃ W
KWESTIONARIUSZU





Pojawienie się jakiegoś pytania
może wpływać na odpowiedź na
kolejne
Kolejność powinna być logiczna a nie losowa
Na początku powinny się znaleźć najłatwiejsze i
najciekawsze pytania
Pytania trudniejsze i stwarzające poczucie
zagrożenie zamieszczany w dalszej części, dane
demograficzne na końcu
W przypadku badania prowadzonego przez
ankietera odwrotna zasada: na początku nudne
dane demograficzne, bo to pozwala przełamać lody.
INSTRUKCJE DO KWESTIONARIUSZA




Każdy kwestionariusz wymaga na początku
zamieszczenia instrukcji jego wypełniania
Jeśli kwestionariusz zawiera działy tematyczne
dobrze opatrzyć je krótkim wprowadzeniem np. „W
tej części chcemy dowiedzieć się co ludzie sądzą o..”
Wprowadzenie do metryczki: „Na koniec
chcielibyśmy poprosić o kilka podstawowych
informacji na Pana(i) temat”
Dla pytań odbiegających od ogólnego wzorca
odpowiedzi zamieszczamy osobne instrukcje (np.
prośba o rangowanie czy wybranie 3 odpowiedzi)
13
2016-12-03
PILOTAŻ KWESTIONARIUSZA



Niezależnie od tego jak starannie go przygotujemy
zawsze istnieje możliwość popełnienia pomyłki
Dlatego warto przetestować kwestionariusz dając go
kilku – kilkunastu osobom do wypełnienia
Ważne jest, aby prosić je o wypełnienie, a nie
przeczytanie i wychwycenie błędów
WADY I ZALETY BADAŃ
SONDAŻOWYCH






Są szczególnie przydane w opisywaniu cech
większej populacji
Umożliwiają stosowanie dużych prób (nawet kilka
tysięcy osób)
Często są powierzchowne (wymóg standaryzacji)
Nieelastyczność
Akt pomiaru często wpływa na zachowani
respondenta (np. zmusza go do wyrobienia sobie
opinii w jakiejś kwestii)
Mniej trafne, ale bardziej rzetelne od badań
jakościowych
ANALIZA DANYCH
ILOŚCIOWYCH
14
2016-12-03
KWANTYFIKACJA DANYCH


Aby możliwe było poddanie danych analizie
ilościowej konieczna jest ich kwantyfikacja, czyli
przekształcenie w format czytelny dla
komputerowych programów statystycznych
Wszystkim zmiennym należy przypisać odpowiedniki
liczbowe (np. kobieta - 1, mężczyzna – 2)
KODOWANIE ODPOWIEDZI NA
PYTANIA OTWARTE


W przypadku pytań otwartych – konieczne jest
kodowanie odpowiedzi np. Jaki jest Pan/i zawód?
Trzeba wybrać schemat kodowania: kierownicze i
niekierownicze, wykwalifikowane i
niewykwalifikowane, umysłowe i fizyczne, zależnie
od sektora gospodarki (przemysł, handel, służba
zdrowia, edukacja itd.)
KSIĄŻKA KODOWA

Jest to dokument, który opisuje pozycje zmiennych i
wymienia kody przyporządkowane wartościom
składającym się na zmienne. Pomaga w procesie
kodowania i później w interpretowaniu kodów
podczas analizy.
15
2016-12-03
ANALIZA JEDNOZMIENNOWA


Najprostsza forma analizy ilościowej, polegająca na
opisywaniu pojedynczej zmiennej, ze szczególnym
uwzględnieniem rozkładu jej wartości
Rozkład wartości:
Jak często odwiedzasz
galerie handlowe?
Wartość
Częstość
Procent
Procent
skumulowany
Codziennie
6
8
3%
3
2-3 razy w tygodniu
5
62
20 %
23
Raz w tygodniu
4
74
24 %
47
2-3 razy w miesiącu
3
84
27 %
74
Raz w miesiącu
2
36
12 %
86
Rzadziej niż raz w miesiącu
1
45
14 %
100
309
100 %
100 %
ogółem
ANALIZA JEDNOZMIENNOWA

Miary tendencji centralnej – pozwalają sprowadzić
wszystkie dane na temat zmiennej do pojedynczej
liczby



Średnia arytmetyczna
Domiananta (wartość występująca najczęściej)
Mediana ( wartość środkowa)

Średnia – jest bardzo podatna na oddziaływanie
wartości skrajnych np. średnia wartość majątku
mieszkańca Redmond w stanie Waszyngton to
milion dolarów… ale zameldowany jest tam Bill
Gates.

Miary rozproszenia – odnoszą się do rozkładu
wartości wokół wartości centralnej, takiej jak
przeciętna
ANALIZA JEDNOZMIENNOWA


Zakres – odległość między najwyższa a najniższą
wartością
Odchylenie standardowe – wskaźnik poziomu
zmienności (im wyższe tym bardziej rozproszone dane)
16
2016-12-03
ZMIENNE CIĄGŁE I DYSKRETNE


Zmienna ciągła – wzrasta stale w minimalnych
przedziałach np. wiek, dochód, wzrost – zmienne
ilorazowe
Zmienna dyskretna - przeskakuje z jednej kategorii
do drugiej (np. częstotliwość wizyt w centrach
handlowych, płeć, rok studiów, zawód) – zmienne
nominalne i porządkowe



Zamienne nominalne i porządkowe – dominanta
Zmienne interwałowe – mediana
Zmienne ilorazowe - średnia
ANALIZA DWUZMIENNOWA


O ile analiza jednozmiennowa używana jest do
celów opisowych, tak analiza dwuzmiennowa do
celów wyjaśniających (określenie zależności między
zmiennymi)
PRZYKŁAD: Jak często uczestniczysz w obrzędach
religijnych?
Mężczyźni
Kobiety
Co tydzień lub
częściej
25 %
33 %
Rzadziej niż co
tydzień
75 %
67%
Dane dla USA, 2000

Zmienna „płeć” ma wpływ na zmienną
uczestniczenie w „obrzędach religijnych”

Analiza zależności:
ANALIZA DWUZMIENNOWA



Test chi kwadrat – dla zmiennych nominalnych i
porządkowych
Jednoczynnikowa analiza wariancji – jedna zmienna
porządkowa a druga ilorazowa
Współczynnik korelacji – dla zmiennych ilorazowych





pow. 0,7 – bardzo silna korelacja
0,5-0,7 – silna korelacja
0,3-0,5 – średnia korelacja
0,1-0,3 – słaba korelacja
KORELACJA NIE ZAWSZE OZNACZA
WSPÓŁZALEŻNOŚĆ!
17