Źródła do dziejów Elbląga 1945 – 1947 w zasobie Archiwum

Tomasz Kukowski
Źródła do dziejów Elbląga 1945 – 1947 w zasobie Archiwum Państwowego w Elblągu z/s
w Malborku.
Głównym źródłem archiwalnym do dziejów administracji i życia ludności polskiej w Elblągu
po wyzwoleniu obrazuje zespół akt właśnie Miejskiej Rady Narodowej i Zarządu Miejskiego, z zasobu
Archiwum Państwowym w Elblągu z siedzibą w Malborku.
Miejska Rada Narodowa rozpoczęła swoją działalność w dniu 8 czerwca 1945 r. i była reprezentantem
samorządu na terenie miasta. W protokole z sesji inauguracyjnej Miejskiej Rady Narodowej miasta Elbląga
odnaleźć możemy porządek dzienny obrad, a więc m.in. wybór władz i pierwszego przewodniczącego
Miejskiej Rady Narodowej .
(...)
Referat Administracyjny zawiera akta mówiące o sprawach przemysłowych- wykazach przedsiębiorstw
poniemieckich, przejętych przez władze Elbląga; a więc spisy zdawczo – odbiorcze od Armii Czerwonej,
dokumentujące dość skrupulatnie stan zachowania i stopień zniszczeń, spisy zakładów rzemieślniczych
i handlowych na terenie miasta, m.in. akt zdawczo-odbiorczy Zarządu Wojennej Komendantury miasta
Elbląga przekazania władzom polskim w osobie Prezydenta Miasta Elbląga, Fabryki Wód Owocowych
w Elblągu z 5 czerwca 1945 roku, czy też akt zdawczo – odbiorczy dawnej Stoczni Schichau.
(...)
Rejonowy Urząd Likwidacyjny w Elbląg. Z akt tego zespołu wyłania się proces przejmowania
i zagospodarowania pozostawionego i opuszczonego majątku poniemieckiego. W aktach Urzędu
przedstawiony został proces zabezpieczania tych majątków, do czasu przekazania ich odpowiednim
władzom, oddawania ich w najem i dzierżawę. Jako źródło do badań nad strukturą narodowościową Elbląga
pomocne okazują się akta dotyczące nieruchomości pozostawionych przez obywateli szwajcarskich i innych
państw obcych. Duży procent akt Rejonowego Urzędu Likwidacyjnego stanowią opisy nieruchomości na
terenie poszczególnych ulic Elbląga, z których czerpać można wiedzę o przedwojennych i powojennych
właścicielach. Arkusze opisu tych nieruchomości dają także zarys ogromu zniszczeń budynków w mieście.
(...)
Wiedzę na temat ówczesnego rozwoju nauczania i szkolnictwa powojennego Elbląga i powiatu czerpać
możemy także z akt Inspektoratu Szkolnego w Elblągu. Akta te dostarczają informacji na temat
organizowania i realizowania pracy nad rozwojem i upowszechnianiem oświaty na terenie Elbląga i powiatu.
Inspektorat zajmował się na obszarze powiatu elbląskiego także działalnością Uniwersytetów Ludowych
oraz prowadził kursy repolonizacyjne, których celem było zżycie ludności autochtonicznej, repolonizowanej
z ludnością napływową na teren Ziem Odzyskanych (...).Dzięki aktom Inspektoratu Szkolnego w Elblągu,
badacze mogą zapoznać się jak była tworzona powojenna sieć szkolna i przedszkolna, jak przebiegało
kształcenie dorosłych. Wiele na ten temat dowiedzieć się można ze spostrzeżeń z inspekcji. Ciekawym
źródłem są akta dotyczące działalności publicznych szkół powszechnych nr 1,2 i 3 w Elblągu, które
uruchomione zostały już we wrześniu 1945 r., i gdzie można odnaleźć listy uczniów rozpoczynających
naukę, a także na podstawie protokołów inspekcji z poszczególnych lekcji, dowiedzieć się w jakich
warunkach były one prowadzone, oraz jak kształtowała się frekwencja uczniów na lekcjach .
(...)
akta Starostwa Powiatowego w Elblągu z lat 1945 – 1950 (...). W pierwszych dokumentach po przejęciu
miasta od Armii Czerwonej zwłaszcza w okresie do 10.1945 r., w aktach znaleźć można sprawozdania
opisujące nieprzychylny stosunek zarówno ludności, jak i co ważniejsze administracji polskiej niższego
szczebla do działalności Armii Czerwonej. W wielu sprawozdaniach i meldunkach można odnaleźć opis jej
działalności, tj. rabunki, gwałty, czy napady dokonywane przez żołnierzy Armii Czerwonej i to zarówno
w mieście jak i na terenie całego powiatu elbląskiego, także szabrownictwa, wywożenia pozostawionego
mienia prywatnego, wyposażeń fabryk czy zakładów przemysłowych.
(...)
najliczniejszą grupę akt, podobnie jak w przypadku akt Zarządu Miejskiego stanowią akta z referatu
Osiedleńczego. Dzięki zawartym w aktach raportom Starosty Powiatowego Aleksandra Kunickiego,
składanych, co pół miesiąca mamy możność w bardzo dokładny sposób zapoznania się z przebiegiem akcji
osiedleńczej na terenie Elbląga i całego powiatu (...).