Pobierz - mikroekonomia.net

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 408
PRACE KATEDRY MIKROEKONOMII NR 10
2005
GRAŻYNA MANIAK
MIKRO-, MEZO- I MAKROEKONOMICZNE
POZIOMY KONKURENCYJNOŚCI
– UWARUNKOWANIA I MIARY
1. Istota i poziomy konkurencyjności
Podstawowym mechanizmem ekonomicznym gospodarki rynkowej jest
konkurencja. Jej idea sprowadza się do rywalizacji wielu jednostek lub grup
o osiągnięcie tego samego celu. Warunkiem pojawienia się procesów konkurencyjnych jest ograniczoność zasobów w stosunku do potrzeb; w konkurencji
rynkowej główny problem polega na ograniczonej wielkości popytu na dobra.
Formy tego zjawiska i podejście do niego jako elementu rynku zmieniały się
wraz z rozwojem gospodarki rynkowej. Globalizacja gospodarki i postępujący
proces integracji (szczególnie w Europie) tworzą nową jakość i natężenie procesów konkurencji oraz nasilają zainteresowanie ekonomistów, praktyków biznesu i kreatorów polityki gospodarczej problematyką konkurencyjności.
Współczesne rozumienie konkurencyjności jest niejednorodne i wynika
zarówno z rozwoju myśli ekonomicznej jak i wielu badań w tym zakresie.
W badaniach nad konkurencyjnością (których intensywny rozwój jest widoczny
od lat 70. XX wieku) wykorzystuje się wiele koncepcji ekonomicznych, które
tworzą pewne ogólne ramy odniesienia dla rozwoju teorii konkurencyjności.
Wynika to z faktu, że konkurencyjność jako zjawisko skomplikowane i wieloaspektowe nie poddaje jednoznacznym ocenom. Złożoność zagadnienia znajduje wyraz w mnogości opinii na temat istoty konkurencyjności i przejawia się
6
Grażyna Maniak
już na etapie definiowania pojęcia. W literaturze przedmiotu istnieje ponad 400
definicji konkurencyjności1, lecz nie ma jednej, uniwersalnej, która służyłaby za
punkt odniesienia.
Przegląd badań i literatury poświęconej problemowi konkurencyjności
upoważnia do stwierdzenia, że kontrowersje wokół pojęcia niejednokrotnie
wynikają z odmiennych płaszczyzn odniesienia. Traktując bowiem konkurencyjność jako nieodłączny element analiz rynkowych, odnosi się ją do różnych
poziomów bytu gospodarczego, formułuje postulaty o wysokiej konkurencyjności gospodarki, sektorów czy poszczególnych podmiotów gospodarczych, definiując (bądź nie) konkurencyjność na potrzeby szczegółowych badań i opracowań. Konieczne jest zatem pewne uporządkowanie kwestii poziomów i czynników określających konkurencyjność.
Konkurencyjność wywodzi się od konkurencji i jest jej elementem. Mechanizm konkurencji sprawia, że uzyskanie wygranej na rynku wiąże się z koniecznością podejmowania przez podmioty rynkowe działań podnoszących ich
atrakcyjność. Wygrana z rywalami jest bowiem możliwa wówczas, gdy konkurujące podmioty mają zdolność i potencjał umożliwiający osiągnięcie przewagi
konkurencyjnej; innymi słowy, aby móc konkurować, należy być konkurencyjnym. Idąc tym tokiem rozumowania można przyjąć, że pojęcie konkurencyjność oznacza pewną umiejętność (zdolność) konkurowania, a więc działania i przetrwania w konkurencyjnym otoczeniu2. Takie przedstawienie pojęcia konkurencyjność wymaga podkreślenia jej szczególnych aspektów.
Po pierwsze, konkurencyjność to określona właściwość (stan) podmiotu
konkurencyjnego, której poziom może być poddany ocenie, zarówno ilościowej
jak i jakościowej. Właściwość ta jest bezpośrednio związana z konkurencją, od
której zależy; to rynkowe procesy rywalizacji, ich dynamika i natężenie wyzwalają konieczność wykreowania umiejętności do działania w konkurencyjnym środowisku. Tak ścisły związek konkurencji i konkurencyjności nie oznacza tożsamości opisujących ich pojęć, co zilustrowano na rysunku 1.
1
Uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstw w Polsce. Red. K. Kuciński. Wyd.
SGH, Warszawa 2000, s. 11.
2
Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Red. M. Gorynia. Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2002, s. 48.
Mikro-, mezo- i makroekonomiczne poziomy konkurencyjności...
Konkurencja
Konkurencyjność
Proces
Właściwość
7
Rys. 1. Konkurencja a konkurencyjność
Źródło: H.G. Adamkiewicz-Drwiłło: Uwarunkowania konkurencyjności przedsiębiorstwa. PWN, Warszawa 2002, s. 91.
Drugim ważnym atrybutem konkurencyjności jest jej relatywizm. Na potrzeby oceny poziomu konkurencyjności charakteryzującej dany podmiot
uczestniczący w procesie konkurencji konieczne jest występowanie jakiegoś
elementu odniesienia (obiektu konkurencyjnego) i dokonanie porównań. Konkurencyjność bowiem należy do tej kategorii cech relatywnych, która jest określana jako własności porównawcze3. Wynika z tego, że badania empiryczne nad
konkurencyjnością musi poprzedzać określenie obiektu porównań, miar ocen
i ich wag, a ponadto wybór metod badawczych, dostosowanych do analizowanego przedmiotu.
W wielu definicjach konkurencyjności o znacznym poziomie uogólnienia
i niejednoznaczności decyduje kompleksowość problemu. Stan taki tradycyjnie
wiązany jest z dynamiką zmian w gospodarce, co z kolei prowadzi do rozróżnienia konkurencyjności statycznej (w danym momencie) i dynamicznej (czynniki określające zdolność do konkurowania przez długi okres z uwzględnieniem
zdolności do poprawy)4. Takie ujęcie ma znaczenie z uwagi na dużą dynamikę
i nieskokowy charakter zmian w gospodarce, które powodują poszerzenie palety czynników wywierających wpływ na stopień konkurencyjności. Aby
w pełni i poprawnie identyfikować i badać konkurencyjność – jej istotę, źródła i
uwarunkowania – należy wyodrębnić poziom bytu gospodarczego, będącego
podstawą badań i dokonywanych porównań (rysunek 2). Wyodrębnia się nastę3
4
Ibidem, s. 49.
J. Ziemiecki, K. Żukrowska: Konkurencja a transformacja w Polsce. Wybrane elementy
polityki gospodarczej. Wyd. SGH, Warszawa 2004, s. 18.
8
Grażyna Maniak
pujące główne poziomy hierarchii systemów gospodarczych, dla których generowane są odmienne grupy miar i czynników wpływających na konkurencyjność5:
a) poziom makro:
– makroregiony (na przykład Unia Europejska, regiony państw
azjatyckich czy południowo-amerykańskich),
– państwa,
– regiony;
b) poziom mezo: – sektory i branże;
c) mikro:
– firmy,
– gospodarstwa domowe,
– produkty.
PAŃSTWA
KRAJ A
KRAJ B
KRAJ C
FIRMY
PRODUKTY
Rys. 2. Poziomy konkurencyjności
Źródło: opracowanie własne na podstawie literatury przedmiotu.
5
Uwarunkowania konkurencyjności..., s. 113.
Mikro-, mezo- i makroekonomiczne poziomy konkurencyjności...
9
Badanie konkurencyjności określonego poziomu lub – precyzyjniej –
obiektu należącego do danego poziomu oznacza stwierdzenie, czy ten obiekt
jest bardziej, mniej lub tak samo konkurencyjny jak inne podmioty, będącego
dla niego punktem odniesienia. Mimo akcentowania współcześnie wagi globalnych problemów gospodarczych badanie konkurencyjności na tym poziomie nie
jest możliwe, ponieważ nie ma odniesienia do gospodarki światowej.
2. Konkurencyjność gospodarki
Złożoność i dynamika procesów gospodarczych przełomu XX i XXI wieku, globalizacja i rozwój gospodarki opartej na wiedzy implikują konieczność
szerszego spojrzenia na konkurencyjność, uwzględniającego nie tylko ogólną
kondycję gospodarki w skali makro- i mikroekonomicznej, ale również aspekt
międzynarodowy.
Próby zdefiniowania istoty konkurencyjności w ujęciu makroekonomicznym podjęto w opracowaniach niektórych międzynarodowych organizacji gospodarczych, mocno zaangażowanych w ostatnich latach w badania konkurencyjności państw. Prowadzone badania pozwoliły na skonstruowanie miernika
– światowego indeksu konkurencyjności (The World Competitiveness Index)
– który jest podstawą rankingu krajów świata według stopnia konkurencyjności.
W World Competitveness Report 1994 konkurencyjność określano jako zdolność kraju lub przedsiębiorstwa do tworzenia większego bogactwa niż konkurenci na rynku światowym. Zdaniem ekspertów, zdolność konkurencyjna danego kraju jest rezultatem przekształcania zasobów kraju bądź już istniejących
(jak na przykład zasoby naturalne), bądź wytworzonych (infrastruktura, kapitał
ludzki) dzięki procesom (na przykład produkcji) w wyniki ekonomiczne, które
są następnie weryfikowane przez konkurencję na rynkach międzynarodowych6.
W podejściu zaproponowanym przez OECD przez pojęcie konkurencyjność
należy rozumieć zdolność firm, sektorów, regionów, krajów i obszarów ponadnarodowych do generowania relatywnie wysokich przychodów czynników produkcji i relatywnie wysokiego poziomu zatrudnienia w warunkach trwałego
poddania się konkurencji międzynarodowej7. Przedstawione definicje konku6
7
The World Competitiveness Report 1994. World Economic Forum, Lozanna 1994, s. 18.
Konkurencyjność przemysłowa Polski w procesie integracji z Unią Europejską. Red.
A. Zielińska-Głębocka. Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2000, s. 11–13.
10
Grażyna Maniak
rencyjności gospodarki zwracają uwagę na otwarty charakter współczes-nych
gospodarek, co oznacza, że na płaszczyźnie makroekonomicznej można mówić
o międzynarodowej konkurencyjności gospodarki.
Inaczej rozumie konkurencyjność gospodarki J. Bossak. Według niego,
konkurencyjność kraju można określić jako takie ukształtowanie się warunków
instytucjonalnych, makroekonomicznych i warunków konkurencji oraz sprawności mechanizmu rynkowego, które budują podstawy ekonomiczne dla dynamicznego rozwoju przedsiębiorstw w warunkach zmieniającego się otoczenia8.
Wspólną cechą większości prezentowanych ujęć jest to, że konkurencyjność gospodarki można traktować jako pochodną konkurencyjności firm.
W literaturze dotyczącej konkurencyjności gospodarki wyróżnia się zbliżone do siebie pojęcia:
– międzynarodowa konkurencyjność gospodarki krajowej,
– międzynarodowa zdolność konkurencyjna,
– międzynarodowa pozycja konkurencyjna gospodarki krajowej.
Pierwsze z wymienionych pojęć należy traktować jako kategorię najbardziej
ogólną. Kolejne dwa wynikają z faktu, że konkurencyjność jako właściwość jest
kształtowana w dynamicznym procesie, w którym występują elementy czynnikowe i wynikowe. Międzynarodowa zdolność konkurencyjna – określana też
mianem konkurencyjności typu czynnikowego – to dynamiczna właściwość,
stan i struktura krajowego układu gospodarczego, obrazująca możliwości konkurencyjne danej gospodarki w perspektywie innych krajów, widziane ex ante.
Do mierników tak rozumianej międzynarodowej konkurencyjności należy zaliczyć:
a) wskaźniki ogólnego rozwoju gospodarczego danego kraju, szczególnie
tempo wzrostu produktu krajowego, kształtowanie się stopy inflacji,
wielkość zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego;
b) wskaźniki informujące o zmianach strukturalnych i zmianach efektywności wykorzystania poszczególnych czynników wytwórczych,
a także ich mobilności przestrzennej w kraju i za granicą;
c) wskaźniki informujące o stopniu zaangażowania w międzynarodową
wymianę gospodarczą; ta grupa mierników jest jednocześnie wykorzy8
J. Bossak: Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki polskiej – ujęcie instytucjonalne. W: Konkurencyjność gospodarki polskiej a rola państwa przed akcesją do Unii Europejskiej.
Red. H. Podedworny, J. Grabowiecki, H. Wnorowski. Uniwersytet w Białymstoku, Białystok
2000, s. 38.
Mikro-, mezo- i makroekonomiczne poziomy konkurencyjności...
11
stywana jako wyjściowa do określenia międzynarodowej pozycji konkurencyjnej danego kraju9 (alternatywną dla tej grupy wskaźników
miarą konkurencyjności są realne koszty pracy związane z produkcją
dóbr, podlegających wymianie na rynku międzynarodowym).
Pojęcie międzynarodowa pozycja konkurencyjna gospodarki odnosi się
głównie do udziału gospodarki danego kraju w szeroko rozumianej międzynarodowej wymianie gospodarczej. W takim układzie międzynarodową pozycję
konkurencyjną należy traktować jako miarę osiągniętej przewagi konkurencyjnej, a więc raczej jako wynik konkurowania, a nie źródło sił w konkurowaniu
wykorzystywanych (konkurencyjność ex post). Przejawem międzynarodowej
pozycji konkurencyjnej danego państwa jest jego miejsce w rankingach przygotowanych przez liczące się pod tym względem instytucje międzynarodowe.
Wiodącą rolę w tej dziedzinie odgrywają Międzynarodowy Instytut Rozwoju
Zarządzania (IMD) z Lozanny i Światowe Forum Ekonomiczne z Genewy,
które wspólnie opracowały wspomniany syntetyczny miernik o nazwie światowy indeks konkurencyjności (pozycję Polski w rankingu konkurencyjności
państw na tle gospodarek wiodących w tej dziedzinie ilustrują dane zawarte
w tabelach 1 i 2).
Tabela 1
Ranking międzynarodowej konkurencyjności
według Światowego Forum Ekonomicznego
Kraj
Finlandia
Stany Zjednoczone
Szwecja
Dania
Tajwan
Singapur
Szwajcaria
Islandia
Norwegia
Australia
Polska
Miejsce
w 2003 roku
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
45
w 2002 roku
1
2
3
4
6
7
5
12
8
10
50
Źródło: Global Competitiveness Report 2003–2004. World Economic Forum.
9
J. Ziemiecki, K. Żukrowska: op.cit., s. 24–26.
12
Grażyna Maniak
Tabela 2
Ranking międzynarodowej konkurencyjności
według IMD World Competitiveness Yearbook
Kraj
Stany Zjednoczone
Singapur
Kanada
Australia
Islandia
Hongkong
Dania
Finlandia
Luksemburg
Irlandia
Polska
w 2003 roku
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
57
Miejsce
w 2002 roku
1
4
6
7
8
10
5
3
2
11
55
w 2001 roku
1
2
9
11
13
6
15
3
4
7
47
Źródło: World Competitiveness Yearbook 2004. International Institute for Management
Development.
Zarówno IMD jak i WEF (Światowe Forum Ekonomiczne) posługują się
wskaźnikami obliczonymi na podstawie złożonych formuł. WEF za podstawę
swych analiz przyjmuje następujące wskaźniki:
– otwarcie gospodarki (handel zagraniczny, bezpośrednie inwestycje zagraniczne, transfery finansowe, polityka kursów walutowych),
– rząd (zaangażowanie państwa w gospodarkę, udział wydatków rządowych, deficyt budżetowy, stopa oszczędności, stopy podatkowe, przygotowanie administracji),
– finanse (konkurencja na rynku finansowym, proporcje między krajowymi oszczędnościami a inwestycjami),
– infrastrukturę,
– technologię (liczba komputerów, poziom i jakość badań rozwojowych),
– zarządzanie,
– prace (wydajność, konkurencyjność wewnętrznego rynku pracy),
– instytucje (konkurencja przedsiębiorstw, jakość instytucji prawnych)10.
10
www.weforum.org.
Mikro-, mezo- i makroekonomiczne poziomy konkurencyjności...
13
Podobne, choć nie identyczne, czynniki brane są pod uwagę przez IMD.
Miernik, wykorzystywany przez tę instytucję do oceny pozycji konkurencyjnej
państw skonstruowano na podstawie następujących grup kryteriów:
– gospodarka krajowa (makroekonomiczna ocena gospodarki),
– umiędzynarodowienie gospodarki,
– rząd (ocena skuteczności polityki państwa w poprawie konkurencyjności),
– finanse (sposób działania rynku kapitałowego i systemu bankowego),
– infrastruktura,
– zarządzanie przedsiębiorstwami,
– nauka i technologia,
– zasoby ludzkie11.
Kompleksowość ujęcia zagadnienia konkurencyjności gospodarki z uwzględnieniem dynamiki procesu stanowi o dużych walorach przywołanych mierników. Ich zaletą jest zarówno wynikowy charakter (umożliwiający pozycjonowanie państw według kryterium konkurencyjności) jak i jednoczesne wskazanie
uwarunkowań rozwoju gospodarki, czyli czynników determinujących jej zdolności konkurencyjne.
3. Mezokonkurencyjność
Mezokonkurencyjność może być analizowana na poziomie branży lub
sektora. Tak jak w przypadku całej gospodarki, konkurencyjność tego obszaru
analizy jest wypadkową zdolności do sprostania siłom konkurencji podmiotów
gospodarczych należących do danej branży. Uzyskane rezultaty badań poziomu
mezokonkurencyjności to swoista „średnia” dla branży. Faktyczne „wewnątrzbranżowe” różnice między poszczególnymi firmami, czasem znaczne, mogą być
konsekwencją takich czynników, jak lokalizacja, kombinacje nakładów, struktury produkcji i ekonomii skali, uwarunkowań historycznych i wielu innych12.
Konkurencyjność indywidualnych firm działających na lokalnym czy regionalnym rynku może być porównywana z lokalnymi lub regionalnymi rywalami,
lecz poziom konkurencyjności danej branży musi być oceniany przez porówna11
12
www.imd.ch.
D.G. McFetridge: Competitiveness: Concepts and Measures. „Occasional Paper” 1995,
No 5, s. 11.
14
Grażyna Maniak
nia z taką samą branżą w innym regionie lub innym kraju, z którym są nawiązane stosunki handlowe. Oznacza to, że przez pojęcie konkurencyjność branży lub
sektora należy rozumieć zdolność firm tworzących daną branżę do zyskownego
działania w warunkach otwartego rynku, w wymiarze interregionalnym lub
międzynarodowym.
Do pomiaru mezokonkurencyjności mogą być stosowane takie same mierniki, jak do oceny konkurencyjności firm. Wśród nich można wyodrębnić dwie
grupy mierników: proefektywnościowe i proeksportowe. W grupie miar proefektywnościowych najważniejsza jest rentowność; branża, która konsekwentnie osiąga rentowność porównywalną lub wyższą od zagranicznych rywali,
może być uznana za konkurencyjną. Ponadto dla oceny konkurencyjności branż
dokonywane są międzynarodowe porównania kosztów i produktywności czynników wytwórczych. Przyjmuje się, że branża jest konkurencyjna, jeżeli poziom
produktywności czynników wytwórczych jest równy lub wyższy niż
w przypadku branży zagranicznej. Podobnie branża jest konkurencyjna, jeżeli
poziom jednostkowych kosztów wytwarzania dobra bądź usługi jest na poziomie podobnym lub niższym niż u rywali.
Do oceny konkurencyjności na poziomie branży wykorzystuje się także informacje płynące z analizy salda bilansu handlowego i analizy udziałów w rynku danego produktu w wymiarze międzynarodowym (lub globalnym, w zależności od specyfiki rynku). W takim ujęciu branżę należy uznać za konkurencyjną, jeśli rośnie jej udział w eksporcie danego kraju lub maleje udział importu
w krajowej konsumpcji danego dobra13.
Źródłami konkurencyjnej lub komparatywnej przewagi są czynniki o charakterze kosztowym i rynkowym oraz innowacyjność. M.E. Porter, który zajmując się szeroko zagadnieniem konkurencji, nie zdefiniował jednoznacznie
pojęcie konkurencyjności, utożsamia je z produktywnością gospodarki. Jego
zdaniem, istotne jest określenie determinantów produktywności nie dla gospodarki jako całości, ale dla poszczególnych branż i grup przedsiębiorstw (segmentów branż). Twierdzi, że wzrost produktywności gospodarki i jej branż jest
funkcją „diamentu” przewagi konkurencyjnej, na który składają się:
a) warunki czynnikowe (pozycja danego kraju pod względem wyposażenia w czynniki produkcji, takie jak wykwalifikowani pracownicy, infrastruktura itp.);
13
Ibidem, s. 15–16.
Mikro-, mezo- i makroekonomiczne poziomy konkurencyjności...
15
b) warunki popytowe – charakter popytu krajowego na dobra i usługi;
c) branże pokrewne i wspierające obecność lub brak branż dostawców
i pokrewnych, które są międzynarodowo konkurencyjne;
d) strategia, struktura firm i rywalizacja między nimi – warunki regulujące w danym kraju zarządzanie firmami i charakter rywalizacji;
e) czynniki wspomagania: zasoby ludzkie (kwalifikacje, koszty pracy,
etyka pracy), zasoby fizyczne, zasoby wiedzy, zasoby kapitału, infrastruktura14.
4. Konkurencyjność przedsiębiorstwa
Podstawowym podmiotem badań konkurencyjności jest przedsiębiorstwo.
Konkurencyjność jako kategoria mikroekonomiczna, wielopłaszczyznowa, jest
postrzegana w relacji: podmiot gospodarujący, jego potencjał, możliwości
i umiejętności a struktura rynku i występujące na nim szanse strategiczne. Odzwierciedleniem tego jest stanowisko wyrażone przez D. Faulknera i C. Bowmana. Wyróżniają oni konkurencyjność podstawową i kluczową. Pierwsza
obejmuje procesy i systemy, które dają firmie pozycję lidera w branży i jest
związana z umiejętnością zwiększania przez przedsiębiorstwo wartości użytkowej postrzeganej przez klienta. Druga jest utożsamiana z umiejętnościami wymaganymi do zdobycia trwałej przewagi konkurencyjnej na danym rynku15.
Istotą konkurencyjności na tym poziomie jest zdolność przedsiębiorstwa:
a) do konkurowania, czyli zwiększania udziału w rynku lub utrzymania
dotychczasowej pozycji16;
b) przystosowywania się podmiotów rynkowych albo ich produkcji do
zmieniających się warunków, pozwalająca utrzymać lub poprawić ich
pozycję na rynku w globalnych warunkach17;
14
M.E. Porter: The Competitive Advantage of Nations. Mcmillan, London 1990.
15
D. Faulkner, C. Bowman: Strategie konkurencji. Gebethner i S-ka, Warszawa 1996,
s. 44.
16
P. Krugman: Competitiveness a Dangerous Obcession, „Foreign Affairs” 1994, Vol. 73,
No 2, s. 45.
17
K. Żukrowska: Umiędzynarodowienie produkcji a konkurencyjność. W: Międzynarodowa konkurencyjność gospodarki Polski – uwarunkowania i perspektywy. Seria Raporty. Studia
nad konkurencyjnością z. 35. Instytut Rozwoju i Studiów Strategicznych, Warszawa 1995.
16
Grażyna Maniak
c) do zrównoważonego rozwoju w długim okresie oraz dążność do utrzymywania i powiększania udziałów rynkowych18;
d) do forsowania własnego systemu celów, zamierzeń bądź wartości19;
e) do podnoszenia przez przedsiębiorstwa efektywności wewnętrznego
funkcjonowania przez umocnienie i poprawę swojej pozycji na rynku20;
f) do projektowania, wytwarzania i sprzedawania towarów, których ceny,
jakość i inne walory są atrakcyjniejsze od odpowiednich cech towarów
oferowanych przez konkurentów21.
Na tej podstawie można podjąć próbę wskazania istoty konkurencyjności
przedsiębiorstwa i przyjąć za M.J. Stankiewiczem, że pojęcie to oznacza zdolność do sprawnego realizowania celów na rynkowej arenie konkurencji22.
W tym sensie przez konkurencyjność przedsiębiorstwa należy rozumieć właściwość (cechę) przedsiębiorstwa, odgrywającą istotną rolę w formułowaniu
strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Podobnie interpretuje konkurencyjność
M. Gorynia – jako umiejętność osiągania i/lub utrzymywania przewagi konkurencyjnej – i traktuje to pojęcie jako tożsame ze zdolnością konkurencyjną23.
Osiąganie sukcesu na rynku, będącego odzwierciedleniem realizacji zamierzonych celów, wymaga od przedsiębiorstwa zdolności do konkurowania.
Oznacza to konieczność wypracowania w ramach strategii konkurencji określonego wzorca działań i zachowań na obsługiwanym rynku. Kształtowanie konkurencyjności przez przedsiębiorstwo wymaga podjęcia decyzji i strategicznych
działań, które można ująć jako elementy modelu zilustrowanego na rysunku 3.
Przedstawiony model struktury konkurencyjności i zarządzania konkurencyjnością przedsiębiorstwa obejmuje:
18
M. Lubiński: Konkurencyjność gospodarki czy przedsiębiorstwa. „Gospodarka Narodowa” 1995, nr 6, s. 10.
19
W. Jakóbik: Konkurencyjność gospodarki polskiej. Stan i perspektywy. Materiały VII
Kongresu Ekonomistów Polskich, sesja IV, z. 7. Warszawa 2001, s. 3.
20
E. Jantoń-Drozdowska: Strategia fuzji przedsiębiorstwa a konkurencja. „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1994, z. 2, s. 18.
21
S. Flejterski: Istota i mierzenie konkurencyjności międzynarodowej. „Gospodarka Planowa” 1984, nr 9, s. 391.
22
23
M.J. Stankiewicz: Konkurencyjność..., s. 36.
Luka konkurencyjna na poziomie przedsiębiorstwa a przystąpienie Polski do Unii Europejskiej. Wyd. AE w Poznaniu, Poznań 2002, s. 69.
Mikro-, mezo- i makroekonomiczne poziomy konkurencyjności...
17
a) potencjał konkurencyjności, którym jest ogół zasobów materialnych
i niematerialnych przedsiębiorstwa, niezbędnych do tego, aby mogło
ono funkcjonować na rynkowej arenie konkurencji;
b) instrumenty konkurowania, które można określić jako środki świadomie kreowane przez przedsiębiorstwo w celu pozyskania kontrahentów
dla przedstawionej lub projektowanej (przyszłej) oferty;
c) przewagę konkurencyjną, definiowaną jako efekt takiego wykorzystywania potencjału konkurencyjności przedsiębiorstwa (uwzględniającego uwarunkowania otoczenia), które umożliwia efektywne generowanie atrakcyjnej oferty rynkowej i skutecznych instrumentów konkurowania;
d) pozycję konkurencyjną, rozumianą jako osiągnięty przez przedsiębiorstwo wynik konkurowania w danym sektorze, rozpatrywany na tle
wyników osiąganych przez konkurentów24.
MAKROOTOCZENIE
OTOCZENIE KONKURENCYJNE
PRZEDSIĘBIORSTWO
Zdobywanie
przewagi
Firma na rynku docelowym
Wyniki konkurowania
– pozycja
Kształtowanie
instrumentów
Budowanie
potencjału
Zdobywanie
przewagi
f
ó
Firma w sferze zasobów
Kształtowanie
pozycji
konkurencyjnej
w sferze zasobów
Kształtowanie
instrumentów
konkurowania
w sferze zasobów
Rys. 3. Model kształtowania konkurencyjności firmy
Źródło: W. Glabiszewski: Kształtowanie konkurencyjności przedsiębiorstwa. „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstw” 2004, nr 4, s. 16.
24
M.J. Stankiewicz: op.cit., s. 86–89.
18
Grażyna Maniak
Zaletą prezentowanego modelu kształtowania konkurencyjności firmy jest
kompleksowe ujęcie i ukazanie tego zjawiska jako procesu dynamicznego,
w którym występują elementy wynikowe i czynnikowe. Rezultatem zarządzania
konkurencyjnością firmy i dobrą miarą jego skuteczności jest bowiem udział
firmy w rynku i jej pozycja na rynku wobec jej rywali. Źródłem konkurencyjności firmy jest natomiast jej potencjał konkurencyjny, czyli możliwości
i działania firmy w sferze pozyskiwania zasobów i przekształcania ich w kluczowe kompetencje i umiejętności. Zgodnie z tym elementy kształtujące konkurencyjność przedsiębiorstw można podzielić na czynniki o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym. Do najważniejszych wewnętrznych determinant
należy zaliczyć:
– charakter własności przedsiębiorstwa,
– system organizacji i zarządzania,
– marketing,
– kapitał ludzki firmy,
– jakość i sposób podejmowania decyzji produkcyjnych25.
Za najważniejsze czynniki o charakterze zewnętrznym należy uznać:
a) czynniki o charakterze rynkowym (wielkość oferty rynkowej, cenę
i jakość oferowanego dobra, warunki sprzedaży tego dobra itp.);
b) szeroko rozumiany postęp techniczny;
c) prawne, ekologiczne i techniczne normy regulujące funkcjonowanie
przedsiębiorstw26.
Na zdolność przedsiębiorstw do konkurowania duży wpływ ma system interwencji państwa (polityka fiskalna, monetarna, walutowa, konkurencji, budżetowa). Przyjęte i stosowane przez państwo metody i instrumenty interwencji
z zasady powinny tylko wspomagać działania mechanizmów samoregulujących
właściwych gospodarce rynkowej, w przeciwnym przypadku będą bowiem
zakłócały naturalny rozwój gospodarki i jej podmiotów i tym samym negatywnie oddziaływały na ich konkurencyjność.
Konkurencyjność zawsze była istotnym warunkiem powodzenia przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa niekonkurencyjne, niezdolne do tworzenia wartości
co najmniej na normalnym poziomie, muszą po prostu upaść. Najważniejszym
zadaniem w zarządzaniu przedsiębiorstwem jest zatem zapewnienie mu konku25
H.G. Adamkiewicz-Drwiłło: op.cit., s. 130–131.
26
Ibidem, s. 130–131.
Mikro-, mezo- i makroekonomiczne poziomy konkurencyjności...
19
rencyjności na odpowiednim poziomie. Procesy prowadzące do tego celu nie
mogą przebiegać spontanicznie i przypadkowo, ale muszą być systematycznie
planowane, wdrażane i kontrolowane. Rośnie więc ranga strategii konkurencji,
rozumianych jako kompleksowe, długofalowe koncepcje tworzenia względnie
trwałej przewagi nad wszystkimi uczestnikami otoczenia konkurencyjnego.
Reasumując, należy zauważyć, że nowe teorie i badania zmierzają do bardziej kompleksowego spojrzenia na konkurencyjność, wykraczającego poza
ramy konkurencyjności rozumianej wyłącznie jako cecha podmiotów rynkowych. Kształtowanie na wysokim poziomie konkurencyjności firm, branż, całych gospodarek i/lub jej regionów jest uznawane za jedno z najważniejszych
wyzwań współczesnej gospodarki i opisujących ją teorii ekonomicznych.
MICRO-, MEZO- AND MACROECONOMIC LEVELS
OF COMPETITIVENESS
– DETERMINANTS AND MEASURES
Summary
The purpose of this paper is to present the select aspects of competition. Specially
there are analysed the competitiveness on the level of economy, industry and firm. This
paper also attempts to discuss basic measures and determinants of competitiveness on
the each level.
Translated by Grażyna Maniak