D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Białymstoku

Sygn. akt II AKa 69/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 maja 2015 r.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku w II Wydziale Karnym w składzie
Przewodniczący
SSA Brandeta Hryniewicka
Sędziowie
SSA Andrzej Czapka
SSA Piotr Sławomir Niedzielak (spr.)
Protokolant
Barbara Mosiej
przy udziale Danuty Dąbrowskiej - Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Białymstoku delegowanej do Prokuratury
Apelacyjnej
po rozpoznaniu w dniu 7 maja 2015 r.
sprawy: H. Z., J. N. (1) i P. N.
o odszkodowanie i zadośćuczynienie
z powodu apelacji wniesionej przez pełnomocnika wnioskodawców
od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku
z dnia 22 stycznia 2015 r. sygn. akt III Ko 235/14
I. utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy, uznając apelację za oczywiście bezzasadną;
II. zasądza od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. L. kwotę 147,60 złotych, w tym 27,60 złotych należnego podatku VAT,
tytułem kosztów zastępstwa procesowego udzielonego z urzędu w postępowaniu odwoławczym;
III. kosztami sądowymi za postępowanie odwoławcze obciąża Skarb Państwa.
UZASADNIENIE
Wnioskodawcy H. Z., P. N., J. N. (1) oraz A. N. i J. N. (2) – dzieci i wnuki J. N. (3) wnieśli o zasądzenie od Skarbu
Państwa na ich rzecz kwoty 300.000 zł tytułem zadośćuczynienia, 25.000 zł tytułem odszkodowania oraz 4.000 zł
tytułem kosztów symbolicznego upamiętnienia w związku z pozbawieniem życia J. N. (3) przez funkcjonariuszy (...)
z powodu działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego.
Wyrokiem z dnia 17 stycznia 2014 roku w sprawie o sygn. akt III Ko 314/12 Sąd Okręgowy w Białymstoku na podstawie
art. 8 ust. 2a i art. 9 ustawy z dnia 23 lutego 1991 roku o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób
represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. 91.34.149 z późn. zm.)
zasądził od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawców: H. Z., J. N. (1), P. N. kwoty po 30000 (trzydzieści tysięcy)
złotych tytułem zadośćuczynienia oraz na rzecz wnioskodawców: H. Z., J. N. (1), P. N. kwoty po 6000 (sześć tysięcy) zł,
a na rzecz wnioskodawców A. N. i J. N. (2) kwoty po 3000 zł tytułem odszkodowania, wraz z ustawowymi odsetkami
w wysokości 13 % w stosunku rocznym od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty. Zasądził ponadto
od Skarbu Państwa na rzecz H. Z. kwotę 4000 (czterech tysięcy) złotych tytułem pokrycia kosztów symbolicznego
upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej J. N. (3). W pozostałym zakresie wniosek oddalił.
Zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. L. kwotę 860 (osiemset sześćdziesiąt) złotych wraz z należnym
od tej kwoty podatkiem VAT w wysokości 23%, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego
wnioskodawczyni H. Z. z urzędu. Kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.
Apelacje od powyższego wyroku wnieśli prokurator oraz pełnomocnik H. Z..
Sąd Apelacyjny w Białymstoku, na skutek rozpoznania apelacji, wyrokiem z dnia 27 maja 2014r. w sprawie AKa 81/14
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Białymstoku do ponownego rozpoznania.
Sąd Okręgowy w Białymstoku, po ponownym rozpoznaniu sprawy, wyrokiem z dnia 22 stycznia 2015r. w sprawie o
sygn. akt III Ko 235/14, na podstawie art. art. 11 § 2 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu
za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego wniosek oddalił. Zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adw. J. L. kwotę 1033,20 złotych w tym kwotę 193,20
złotych podatku VAT, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego udzielonego wnioskodawczyni H. Z. z urzędu,
kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.
Apelację od powyższego wyroku wniosła adwokat J. L. – pełnomocnik wnioskodawczyni H. Z. – wyznaczona z urzędu
oraz J. N. (1) i P. N. – ustanowiona z wyboru.
Na podstawie art. 425 § 1 i 2 k.p.k w zw. z art. 444 k.p.k. zaskarżyła ww. wyrok w części, tj. pkt. I wyroku.
Na podstawie art. 438 pkt 2 k.p.k. wyrokowi temu zarzuciła:
• obrazę przepisów postępowania, tj. art. 7 w zw. z art. 410 k.p.k. mające wpływ na treść orzeczenia przez przyjęcie,
że J. N. (3) nie uczestniczył w działalności organizacji podziemnych mających na celu przywrócenie niepodległego
bytu Państwa Polskiego:
• podczas gdy przeprowadzone dowody, oceniane z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania, wskazań
wiedzy oraz doświadczenia życiowego prowadzą do wniosku, iż represje jakich doznał J. N. (3) związane były z
działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego lub z powodu takiej działalności,
• na podstawie wybiórczo ocenionego materiału dowodowego, z pominięciem istotnej części zeznań świadka historyka Instytutu Pamięci Narodowej M. Z., w której wskazywał, iż:
a/ nie może istnieć dokumentacja dotycząca przynależności do organizacji podziemnych bowiem nie była ona
tworzona przez ww. organizacje,
b/ obecnie wiedza na temat działalności na rzecz Państwa Polskiego dostępna jest jedynie z istniejących jeszcze
dokumentów (...) i to jedynie w sytuacji przyznania się i skazania danej osoby za tę działalność,
c/ sposób działań podjętych wobec J. N. (3) w realiach wydarzeń historycznych i działalności (...) w 1949r. ocenianych
z uwzględnieniem zasad prawidłowego rozumowania, wskazań wiedzy oraz doświadczenia życiowego prowadzą do
wniosku, iż represje jakich doznał J. N. (3) związane były z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego lub z powodu takiej działalności.
Wskazując na powyższe wniosła o:
1/ zmianę wyroku w zaskarżonej części przez zasądzenie od Skarbu Państwa zadośćuczynienia za doznaną przez J.
N. (3) krzywdę w wysokości 300.000 zł oraz odszkodowania w wysokości 25.000 zł, oraz kwoty 4.000 zł tytułem
pokrycia kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby niesłusznie represjonowanej J. N. (3) wraz z odsetkami
ustawowymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty, z podziałem w częściach równych na rzecz
wszystkich uprawnionych,
2/ zasądzenie na rzecz pełnomocnika ustanowionego z urzędu H. Z. kosztów zastępstwa w postępowaniu przed Sądem
II instancji, bowiem nie zostały pokryte w całości ani w części.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Kontrola zaskarżonego wyroku, przez pryzmat podniesionych przez apelującą zarzutów, w kontekście rzeczywistej
treści zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie daje podstaw do uwzględnienia apelacji, gdyż zaskarżony
wyrok jest co do zasady wolny od wad, które mogłyby prowadzić do jego zmiany albo uchylenia, zaś wywiedziona
apelacja jest bezzasadna w stopniu oczywistym.
Sąd Okręgowy wszechstronnie, w pełny sposób, ocenił wszystkie istotne okoliczności sprawy i na tej podstawie
poczynił trafne ustalenia faktyczne oraz ocenił je prawidłowo w świetle przepisów obowiązującego prawa. Wskazał
szczegółowo i przekonująco jakie fakty uznał za udowodnione, a jakie za nieudowodnione oraz na jakich w tej mierze
oparł się dowodach i dlaczego nie uznał dowodów przeciwnych. Respektował przy tym zarówno zasady prawidłowego
rozumowania, jak i wskazania wiedzy oraz doświadczenia życiowego. Dlatego też stanowisko Sądu meriti jest w pełni
swobodne w rozumieniu art. 7 kpk w zw. art. 4 kpk i oparte o prawdziwe ustalenia faktyczne, a wobec tego znajduje
pełną ochronę prawa procesowego.
Wbrew zapatrywaniom apelującej, Sąd I instancji, prawidłowo przyjął, w świetle całokształtu okoliczności
ujawnionych w toku rozprawy głównej, że J. N. (3) nie uczestniczył w działalności organizacji podziemnych mających
na celu przywrócenie niepodległego bytu Państwa Polskiego, a jego zatrzymanie wynikało z pomówienia o posiadanie
broni palnej. W konsekwencji represje skierowane przeciwko niemu skutkujące tragicznym skutkiem w postaci
śmierci nie były związane z jego działalnością niepodległościową, a także nie nastąpiły z powodu takiej działalności,
gdyż takiej nie prowadził. Z powyższych przyczyn wniosek o odszkodowanie za spowodowanie jego śmierci nie mógł
zostać uwzględniony i słusznie został przez Sąd Okręgowy oddalony.
Zarzuty skarżącej w przedmiotowym względzie mają zdecydowanie polemiczny, a z uwagi na wybiórcze podejście do
ujawnionych okoliczności sprawy, zarazem dowolny charakter i nie mogły prowadzić do oczekiwanego przez skarżącą
rezultatu. Taki przymiot mają wywody apelacji w szczególności na tle rzeczywistej treści zeznań świadka – historyka
Instytutu Pamięci Narodowej M. Z., analizy dokumentów wytworzonych w toku procesu funkcjonariuszy (...) w B.,
którzy dopuścili się pobicia J. N. (3) oraz zeznań jego najbliższych.
Sąd Okręgowy dokonał właściwej oceny tych dowodów w kontekście pozostałego zgromadzonego w sprawie materiału
dowodowego i wyciągnął z wypływających z nich okoliczności trafne wnioski w zakresie ustaleń faktycznych i ich
prawnej oceny.
Nie ma potrzeby przytaczania w tym zakresie całej argumentacji zawartej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, gdyż
Sąd Apelacyjny co do zasady ją podziela.
Odnosząc się szczegółowo do zarzutów apelacji, zauważyć należy, że skarżąca, domagając się odmiennych ustaleń, niż
poczynione przez Sąd I instancji odnośnie działalności konspiracyjnej J. N. (3), opiera się przede wszystkim na dwóch
dowodach, tj. zeznaniach historyka M. Z. i zeznaniach świadka J. Z., które zresztą interpretuje w dowolny, korzystny
dla wnioskodawców sposób.
Analiza zeznań świadka M. Z., wbrew zapatrywaniom apelującej, nie dowodzi, że J. N. (3) prowadził działalność na
rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego. Podobnie rzecz się ma z zeznaniami osób najbliższych dla J. N. (3) osoby te nie posiadały wiedzy o tym, aby J. N. (3) prowadził taką działalność.
Świadek M. Z. na początkowym etapie rozpoznania sprawy zeznał, że odniósł wrażenie, że sprawa J. N. (3) miała
związek z działalnością gospodarczą, gdyż J. N. (3), osoba zamożna postrzegany był jako wróg państwowy. Podał,
że przyczyną zatrzymania J. N. (3) były zeznania innego zatrzymanego, który w czasie śledztwa oskarżył J. N. (3)
o posiadanie broni. Z późniejszej dokumentacji wynikało, że było to oskarżenie fałszywe, co próbowali zamaskować
funkcjonariusze podrzucając broń. Świadek podał także, że „z dokumentów wynika, że nie miał on związku z
podziemiem.” (k. 125 verte).
W kolejnych zeznaniach świadek zaczął natomiast oceniać fakty, a nie przedstawiać wiedzę jaką posiada w odniesieniu
do osoby J. N. (3), w tym odwoływał się do ogólnej wiedzy historycznej, którą próbował przetransponować na
przypadek J. N. (3) nie mając do tego żadnych obiektywnych podstaw dowodowych.
Także z początkowych zeznań wstępnych J. N. (3), w szczególności jego córki H. Z. jasno wynika, że J. N. (3) nie miał
związku
z podziemiem. H. Z. zeznała, „nic mi nie wiadomo na temat działalności ojca w jakiś organizacjach, mama też nic na
ten temat nie wiedziała. Tato podobno miał jakieś nadużycia w młynie.”(k. 124-125). Nie sposób w tym miejscu
nie zauważyć, że z kserokopii „Repertorium spraw spekulacyjnych I RS za rok 1949 (...)
w B.” w odniesieniu do J. N. (3) widnieje zapis „pobieranie nadmiernych cen za przemiał” (k. 168).
Także syn J. N. (3) - P. N., do którego wiedzy odwoływała się H. Z., który w czasie tragicznych dla całej rodziny
wydarzeń miał 14 lat, niczego na temat działalności podziemnej swojego ojca nie wiedział. W toku przesłuchania
w dniu 4 listopada 1996 r. zeznał, że jego ojciec po wojnie mógł należeć do (...). Jego zeznania wskazują też
jednoznacznie, że rzekomo ujawniona
w czasie przeszukania domu rodzinnego broń został podrzucona przez jednego
z funkcjonariuszy przeprowadzających przeszukanie. Spostrzegł on bowiem, że pistolet znaleziony na strychu był
identyczny jak ten, który na chwilę przed rzekomym ujawnieniem posiadał funkcjonariusz(...), który idąc na strych
przekładał broń z kieszeni spodni do płaszcza. Nie można też nie dostrzec, że w toku przeszukania znaleziono radziecki
pistolet(...) – który ma kaliber 7,62 mm, nie zaś pistolet o kalibrze 7,6 mm, czy też rewolwery, które
w świetle pomówień M. M. miał rzekomo posiadać J. N. (3).
Potwierdzają to także zeznania świadka – żony J. N. (3) - M. N., która stanowczo twierdziła, że jej mąż nie należał do
żadnej organizacji podziemnej. (k.26).
Powyższego zapatrywania nie niweczy twierdzenie córki J. N. (3) - H. Z. że do domu rodzinnego przychodziło
wiele osób jej nie znanych. Podobnie rzecz się ma z zeznaniami świadka M. Z., w zakresie dotyczącym wspomnień
J. Z. odnoszących się do wizyt nieznanych jej osób, co w ocenie świadka było charakterystyczne dla dzielności
konspiracyjnej. W tym zakresie wskazać należy, że J. N. (3) prowadził działalność gospodarczą - młyn. Prowadzenie
działalności gospodarczej, zwłaszcza polegającej na świadczeniu usług bezpośrednio konsumentom w warunkach
wiejskich musiało wiązać się z licznymi spotkaniami z klientami. W okolicznościach niniejszej sprawy, wbrew
twierdzeniom pełnomocnika wnioskodawców, Sąd I instancji prawidłowo przyjął, że częste wizyty osób nieznanych
J. Z. nie świadczą
o prowadzeniu działalności konspiracyjnej.
Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że J. N. (3) w dniu 22 grudnia 1949r. został zatrzymany przez funkcjonariuszy (...)
w B. w związku z podejrzeniem o nielegalne posiadanie broni, a nie działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa
Polskiego, co jasno wynika z kserokopii „Terminarza spraw dot. osób aresztowanych z terenu pow. A., E., G., G., B.,
K. O., S. (...), za lata 1948-1950 (k.137). W dokumencie tym przy nazwisku J. N. (3), podobnie jak i M. M., w rubryce
„o co podejrzany” widnieją jedynie wpisy – „o broń”. Tymczasem, gdy powodem zatrzymania
i aresztowania poza nielegalnym posiadaniem broni był rzeczywiście udział lub współpraca
z podziemiem niepodległościowym wyraźnie odnotowywano ten fakt – przykładowo wpisy widniejące przy innych
osobach: „za broń czł.(...)”, „za współpracę z bandą(...)” (dwukrotnie).
Należy przy tym zauważyć, że informacje odnośnie działalności konspiracyjnej J. N. (3) zaczęły się pojawiać dopiero
na etapie postępowania dyscyplinarnego i karnego przeciwko funkcjonariuszom, którzy śmiertelnie pobili J. N. (3).
Funkcjonariusze B. P. i W. T. wyjaśniali, że J. N. (3) przyznał się do posiadania broni i uczestniczenia w podziemnej
organizacji. Wyjaśnienia funkcjonariuszy
w tym zakresie nie są spójne i konsekwentne. W. T. powiedział o przyznaniu się do udziału w organizacji podziemnej
tylko podczas przesłuchania w dniu 9 maja 1950 r. Składając wyjaśnienia w innych dniach twierdził jedynie, że J. N.
(3) przyznał się do nielegalnego posiadania broni. B. P., który wymusił na J. N. (3) przyznanie się, twierdził natomiast,
że przyznanie dotyczyło początkowo tylko udziału w organizacji podziemnej, później również nielegalnego posiadania
broni. Znamienne jest, że funkcjonariusz B. B., na którego zapewne polecenie zatrzymano J. N. (3), w ogóle nie
wspomniał o tym, aby nastąpiło to w związku z podejrzeniem o udział lub współpracę z podziemiem „reakcyjnym”,
czy też, aby J. N. (3) przyznał się do uczestniczenia w organizacji podziemnej. W jego obecności J. N. (3) odwołał
natomiast przyznanie się do nielegalnego posiadania broni.
Nie może umknąć uwadze, że funkcjonariusze B. P. i W. T. składając wyjaśnienia w swojej sprawie karnej i
dyscyplinarnej związanej
ze stosowaniem niedozwolonych metod śledztwa w stosunku do J. N. (3)
i spowodowania uszkodzeń ciała, które doprowadziły do jego zgonu dążyli do uniknięcia odpowiedzialności karnej.
Byli oni zainteresowani tym, jak słusznie zauważył Sąd meriti, aby przedstawić J. N. (3) ówczesnym władzom w jak
najgorszym świetle. Dlatego twierdzili, że J. N. (3) uczestniczył w działalności skierowanej przeciwko komunistycznym
władzom.
Ustalenia Sądu I instancji, że J. N. (3) został zatrzymany na skutek pomówienia o posiadanie broni potwierdza też
raport Dyrektora Biura ds. Funkcjonariuszy
płk. S., który sporządził go przed wszczęciem postępowania p-ko funkcjonariuszom. Raport ten został sporządzony na
podstawie materiałów źródłowych, całościowych. Ich autor dysponował zatem najszerszym materiałem dowodowym.
Nie ma
w nim ani słowa o tym, aby powodem zatrzymania J. N. (3) był udział lub współpraca z niepodległościowym
podziemiem, przeciwnie wynika z niego jasno,
że powodem tym były wyjaśnienia niejakiego M. M., iż otrzymał od J. N. (3) broń na przechowanie – pistolet kalibru
7,65. M. M. zeznał ponadto,
że J. N. (3) miał mieć dwa rewolwery bębenkowe (k.69-72). Dyrektor Biura
ds. Funkcjonariuszy płk. S. miał dostęp do akt sprawy p-ko J. N. (3), informacje zawarte w notatce pochodzą wprost
z nich. M. M. został zatrzymany
za pobicie żony i broń, sprawa jego nie miała charakteru politycznego. Nie twierdził on,
że J. N. (3) należy do organizacji podziemnej. J. N. (3) przyznał się
do posiadania broni, inny zarzut nie był mu stawiany. W raporcie płk S. nie wspominał w ogóle o przynależności
J. N. (3) do organizacji podziemnej. S. nie miał powodów żeby zatajać takie informacje prowadząc postępowanie
wyjaśniające przeciwko funkcjonariuszom (...) – B. P. i W. T.. Z raportu tego wynika także, że nie zweryfikowano
twierdzeń M. M. o nielegalnym posiadaniu broni przez J. N. (3), szef (...) funkcjonariusz B. B. początkowo nie
zarządził nawet przeszukania w celu jej poszukiwania, które to zaniechanie było przedmiotem zainteresowania osób
prowadzących postępowanie dyscyplinarne i karne p-ko w/w funkcjonariuszom.
Reasumując, Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że w przedmiotowej sprawie nie ma dowodów na to, że J. N. (3) po
zakończeniu wojny prowadził działalność
o charakterze konspiracyjnym, której celem było przywrócenie Polsce suwerenności. Jego zatrzymanie wynikało z
pomówienia o posiadanie broni palnej. Dotkliwe bicie w czasie przesłuchiwania spowodowało jego śmierć, skutek
tragiczny dla samego J. N. (3) jak i dla jego najbliższych. Represje skierowane przeciwko J. N. (3) nie były jednak
związane z jego działalnością niepodległościową, bo takiej faktycznie nie prowadził.
Z powyższych przyczyn zasadnie wniosek o odszkodowanie za spowodowanie jego śmierci nie został uwzględniony.
Mając na względzie całość powyższych wywodów Sąd Apelacyjny nie znalazł żadnych podstaw do podzielenia zarzutów
i wniosków apelacji i dlatego też zaskarżony wyrok jako jednoznacznie trafny utrzymał w mocy, uznając apelację za
oczywiście bezzasadną.
O wynagrodzeniu za pomoc prawną udzieloną wnioskodawczyni H. Z. z urzędu w postępowaniu przed sądem
odwoławczym rozstrzygnięto
na podstawie § 14 ust. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za
czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z
urzędu (tj. Dz. U. z 2013r. poz. 461).
O kosztach postępowania orzeczono zgodnie z dyspozycją art. 13 ustawy z dnia
23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz
niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34 poz. 149 z późn. zm.).
PN/ms