Jak powstaje moja migrena i jaki jest jej przebieg?

Jak powstaje moja migrena i jaki jest jej przebieg?

Spis treści
Moja migrena 2
Poradnik. Zrozum lepiej swoją migrenę!
Jak powstaje moja migrena i jaki jest jej przebieg?
4
Dlaczego mam migrenę?
8
Migrena jest jedną z najczęstszych ludzkich dolegliwości i może pojawić się
u każdego – niezależnie od wieku, płci czy ogólnego stanu zdrowia. Powtarzające się
cierpienie związane z migrenowym bólem głowy pogarsza znacznie jakość życia i utrudnia,
Jak skutecznie leczyć migrenę i uniknąć błędów?
12
Jak żyć z migreną? Jakie działania profilaktyczne stosować?
15
10 praktycznych porad na temat migreny
21
a czasem wręcz uniemożliwia właściwe funkcjonowanie w życiu osobistym, rodzinnym
i zawodowym. Mimo postępu technik diagnostycznych i leczniczych migrena nadal pozostaje
nie do końca poznaną i dość tajemniczą chorobą zarówno dla lekarzy, jak i dla cierpiących na
nią osób. Są jednak sposoby, aby poznać swoją migrenę i nauczyć się radzić sobie z nią tak,
aby nie tracić żadnej chwili z powodu bólu głowy.
Dlatego zarówno wszyscy migrenicy, jak i ich bliscy powinni z dużym zainteresowaniem
przyjąć ten poradnik. Mamy nadzieję, że pozwoli on lepiej zrozumieć migrenę i pomoże
nauczyć się, jak sobie radzić z tą chorobą.
2
Moja migrena
Migrena to więcej niż tylko ból głowy
Mimo tego, że migrenę zalicza się do grupy „bólów głowy”, jest ona
czymś więcej. To zaburzenie nerwowo-naczyniowe, które można
rozpoznać po przewlekłym przebiegu i nawracających atakach bólu1.
Oprócz intensywnego, rwącego bólu głowy, migrenie towarzyszą
symptomy: mdłości, nadwrażliwość na światło i dźwięki. Ataki migreny
mogą trwać od 4 do nawet 72 godzin2.
Migrenę można odróżnić od innych podobnych dolegliwości na podstawie
charakterystycznych symptomomów i lokalizacji bólu:
Rodzaje migren
Istnieją dwa główne rodzaje migreny:
Z TOWARZYSZĄCĄ AURĄ
Cierpiący na ten rodzaj migreny odczuwają symptomy ostrzegawcze – tzw.
aurę – zanim wystąpi ból głowy. W fazie aury mogą występować
zaburzenia widzenia (błyski świetlne, czarne punkty, kolorowe zygzaki
rozciągające się przed oczami), sztywność mięśni, nudności i wymioty.
Migrena z towarzyszącą aurą występuje u ok. jednej trzeciej migreników
i dotyczy ok. 10% ataków migreny3.
BEZ TOWARZYSZĄCEJ AURY
Ten rodzaj migreny jest bardziej popularny. Przed jej atakiem nie odczuwa
się żadnych symptomów ostrzegawczych. Ataki są częste i uniemożliwiają
chorym normalne funkcjonowanie.
Ze względu na liczbę ataków migreny w miesiącu, migrenę można
podzielić na:
epizodyczną – występuje rzadziej niż 15 dni w miesiącu
przewlekłą – ataki zdarzają się częściej niż 15 dni w miesiącu.
Migrena: ból, mdłości
i zmiany percepcji wzrokowej to
typowe objawy choroby
Ból głowy związany
z nadciśnieniem: ból ściska
głowę jak opaska
Zatokowe bóle głowy:
ból jest zazwyczaj usytuowany tuż za
czołem i/lub w okolicy policzków
Klasterowy ból głowy:
ból koncentruje się wewnątrz
i wokół jednego oka
JEDYNY NA WSZYSTKIE OBJAWY MIGRENY4
Więcej na
www.excedrin.pl
3
4
Jak powstaje moja
migrena i jaki jest jej
przebieg?
5
PRZEBIEG MIGRENY5
1
Migrena zaczyna się
głęboko w mózgu
Zrozumienie migreny i zmian, które zachodzą w organizmie podczas jej
napadu, pomaga w doborze właściwego leczenia. Poznając dokładnie
mechanizm rozwoju migreny oraz jej przebieg, można nauczyć się ją
rozpoznawać, a nawet przewidzieć jej atak.
2 Impulsy elektryczne
rozchodzą się do innych
części mózgu
Mechanizm powstawania migreny
Skąd się bierze jednostronny ból głowy? Dlaczego bólowi towarzyszą
dodatkowe objawy: nudności, wymioty, zawroty głowy, nadwrażliwość
na światło, dźwięki czy zapachy?
Dokładne przyczyny powstawania migreny nie są naukowcom dokładnie
znane. Natomiast wiadomo, że do powstania migreny przyczynia się
proces, w który zaangażowanych jest kilka mechanizmów
neurologicznych, naczyniowych i genetycznych, i który rozpoczyna się
dużo wcześniej przed wystąpieniem bólu u pacjenta. Schemat na kolejnej
stronie przedstawia każde stadium przebiegu migreny i to, co dzieje się
z naszym mózgiem podczas ataku:
MIGRENA charakteryzuje się
rwącym i pulsującym bólem głowy,
który występuje z jednej lub
obydwu stron głowy. Dodatkowo
towarzyszą jej następujące objawy,
np.: nudności, wymioty,
nadwrażliwość na światło
i dźwięki.
3 Zaburzenia w czynnościach
komórek nerwowych oraz
w przepływie krwi mogą
powodować symptomy, takie
jak: zaburzenia widzenia,
drętwienie, mrowienie
oraz zawroty głowy
5
Zapalenie rozprzestrzenia się
poprzez nerwy odbierające
sygnały od nerwu trójdzielnego,
powodując ból
4
Substancje chemiczne w mózgu powodują
rozszerzenie naczyń krwionośnych oraz
zapalenie otaczającej je tkanki
Prawdopodobnie ból migrenowy powstaje, gdy wzbudzone komórki
mózgowe pobudzają nerw trójdzielny do uwalniania związków
chemicznych podrażniających i powodujących obrzęk i stan zapalny
naczyń krwionośnych na powierzchni mózgu.
Z naczyń krwionośnych z kolei zostają wysłane sygnały bólowe do pnia
mózgu, a więc do tego obszaru mózgu, który jest odpowiedzialny za
przetwarzanie informacji bólowych.
6
1
Ataki migreny rozpoczynają się, kiedy neurony w danym
obszarze mózgu zaczynają nieprawidłowo funkcjonować, co
powoduje lokalny obrzęk w oponach mózgowo-rdzeniowych*
związany z rozszerzeniem się naczyń krwionośnych
i wynaczynieniem osocza**. Rozszerzone naczynia krwionośne
uwalniają aminy – substancje, które rozszerzają naczynia,
oraz kininy – wtórnie stymulujące zakończenia nerwów.
Te zaś pod wpływem stymulacji uwalniają neuroprzekaźniki.
W ten sposób dochodzi do samonapędzającego się
mechanizmu neuropochodnego zapalenia w obrębie opon
mózgowo-rdzeniowych.
2
Impulsy elektryczne rozchodzą się do innych regionów mózgu.
3
Zaburzenia czynności komórek nerwowych oraz przepływu krwi
mogą powodować takie symptomy, jak: zaburzenia widzenia,
drętwienie lub mrowienie oraz zawroty głowy (opony mózgowe,
czaszka, naczynia krwionośne, nerw trójdzielny***).
4
5
Substancje chemiczne w mózgu powodują rozszerzenie się
naczyń krwionośnych oraz zapalenie otaczającej je tkanki
(opony mózgowe, czaszka, nerw trójdzielny).
Zapalenie rozprzestrzenia się poprzez nerwy odbierające
sygnały od nerwu trójdzielnego, powodując ból (opony
mózgowe, czaszka, nerw trójdzielny, naczynia krwionośne).
Kiedy sygnały dotyczące rozszerzenia się i zapalenia naczyń
krwionośnych w ramach cyklu stają się wystarczająco silne,
by aktywować nocyceptory (receptory bólowe) w pniu mózgu,
pojawiają się pierwsze objawy bólowe i rozwija się pełny
atak migreny.
Etapy przebiegu migreny
Migrena przeważnie przebiega w czterech
etapach zwanych fazami6. Jednak nie
wszystkie fazy muszą jednocześnie
występować u każdego pacjenta i mogą
różnić się w zależności od ataku7.
Znajomość faz migreny może pomóc
choremu w porę powstrzymać
rozwój bólu.
*opony mózgowo-rdzeniowe
błony zbudowane z tkanki
łącznej, które pełnią funkcję
ochronną i odżywczą dla
komórek mózgowych
i rdzenia kręgowego
**wynaczynienie osocza
– przenikanie osocza i jego
składników z naczyń
krwionośnych do przestrzeni
pozanaczyniowej,
co powoduje obrzęk
***nerw trójdzielny
– tzw. V nerw czaszkowy
unerwiający m.in. oczy,
skórę twarzy, język, zęby,
mięśnie żwaczy
Atak migreny składa się z czterech faz: fazy prodromalnej, aury,
fazy bólu oraz fazy postdromalnej.
FAZA
PRODROMALNA
do 48 h
AURA
<60 min
FAZA
BÓLU GŁOWY
4–72 h
7
FAZA
POSTDROMALNA
do 24 h
WRAŻLIWOŚĆ
Początek ataku następuje wtedy, kiedy wewnętrzne lub środowiskowe czynniki
wyzwalające osiągają wystarczającą intensywność.
OBJAWY ZWIASTUJĄCE
(PRODROMY)
Osoby mogą czuć rozdrażnienie,
przygnębienie lub zmęczenie
połączone z nudnościami
lub rozmazanym obrazem – objawy te
występują nawet na kilka dni przed
wystąpieniem bólu głowy
AURA
Dotyczy objawów wzrokowych, stąd
pacjenci mogą widzieć mroczki, błyski,
świecące punkty lub kolorowe zygzaki.
Dodatkowym objawem może być
mrowienie rąk i twarzy
BÓŁ GŁOWY
FAZA POSTDROMALNA
Tętniący, pulsujący, o średnim lub
dużym natężeniu, może występować
z jednej strony i przechodzić
w obustronny. Pacjenci mogą
odczuwać nudności oraz
nadwrażliwość na światło i dźwięk
Zmęczenie, rozdrażnienie
oraz depresja i kłopoty z koncentracją.
Faza ta nazywana jest
końcem migrenowym
8
Dlaczego mam
migrenę?
Powodów występowania migreny jest wiele. Mają na to wpływ
uwarunkowania genetyczne, a także płeć, wiek czy też tryb życia chorego.
U mężczyzn i kobiet migrena przebiega inaczej, różnią się także praktyki
jej leczenia.
Uwarunkowania genetyczne
Zasadniczą trudnością, z jaką spotykają się naukowcy badający
genetyczne podłoże migren, jest różnorodność objawów występujących
u chorych. Dotychczasowe badania wskazywały na powiązanie między
migreną a określonymi punktami genomu, żadnego z nich jednak nie
udało się powtórzyć.
W 2008 roku międzynarodowemu zespołowi naukowców udało się ustalić
genetyczne podłoże podatności na migrenę. Badania przeprowadzono na
dwóch odmiennych populacjach – 210 rodzinach z Finlandii i Australii.
W obu badanych populacjach wystąpiło powiązanie genetyczne
konkretnego typu bólu głowy – jednostronnego i pulsującego, co oznacza,
że migrena może zostać odziedziczona w genach. Ciekawe jest to,
że powtarzający się gen jest silnie powiązany z migreną u badanych
kobiet. Wyniki badania powinny stanowić bodziec dla dalszych prac
mających na celu znalezienie takiej terapii, która całkowicie wyleczy
chorego z migreny8.
Wpływ płci na migrenę
Migrena u kobiet i mężczyzn przebiega inaczej. Nie wynika to tylko
z różnic fizjologicznych, ale też psychologicznych, hormonalnych, a nawet
ról społecznych spełnianych w środowisku. Przed okresem dojrzewania
różnice płciowe nie są tak wyraźne – migrena występuje z równą
częstością u dziewcząt i u chłopców (ok. 4%). Natomiast u dorosłych
kobiet migrena pojawia się 3 razy częściej niż u mężczyzn, osiągając
największą częstotliwość występowania między 30. a 40. rokiem życia.
Dopiero po 65. roku życia proporcje odwracają się i wtedy mężczyźni
stają się częstszymi pacjentami poradni neurologicznych (2,5% kobiet
do 7,4% mężczyzn)9.
U kobiet częściej występują takie objawy migreny, jak nadwrażliwość
na światło i dźwięki. Odnotowuje się także większą niedyspozycję
wynikającą z trwającego napadu oraz częstsze korzystanie z pomocy
profesjonalnej opieki medycznej. Przy okazji migreny kobiety cierpią
również na depresję czy lęki, z kolei u mężczyzn częściej
występującymi schorzeniami są padaczka i zaburzenia lipidowe.
Mężczyźni obdarzeni są większym stężeniem androgenów, męskich
hormonów płciowych, które zmniejszają ich wrażliwość na ból. Fakt,
że częstość występowania migreny u dorosłych mężczyzn nie
zmienia się wraz ze starzeniem się organizmu (pozostaje
na poziomie 6–8%), potwierdza „estrogenową” teorię
występowania napadów10,11.
Nie tylko przebieg migreny jest inny u kobiet niż u mężczyzn, ale też
leczenie. Kobiety dużo chętniej sięgają po leki przeciwbólowe i po
profesjonalną pomoc medyczną. Bardzo trudno stwierdzić, czy
leczenie napadów u mężczyzn jest mniej czy bardziej skuteczne niż
u kobiet, ponieważ mężczyźni generalnie rzadziej sięgają po leki.
W tego powodu też wykrywalność migreny u kobiet jest wyższa.
Kobiety baczniej niż mężczyźni obserwują swoje ciało i dbają
o zdrowie – częściej zgłaszają się do lekarza. Mężczyźni zaś nie
skupiają się w takim stopniu na szczegółach towarzyszących bólowi
głowy i niejednokrotnie wywiad z pacjentem prowadzi diagnostykę nie
w kierunku migreny, a klasterowego bólu głowy. Obecnie lekarze coraz
większą uwagę zwracają na rolę płci przy leczeniu tego schorzenia.
Jedynie właściwa diagnostyka i odpowiednie podejście do pacjenta
może prowadzić do skutecznej terapii10.
Migrena u kobiet
Migrena jest chorobą kojarzoną głównie z kobietami. Rzeczywiście,
trzykrotnie więcej kobiet choruje na te napadowe i uciążliwe bóle
głowy11. Wynika to z wielu aspektów biologicznych i społecznych.
Niezaprzeczalnie każdy etap życia kobiety wiąże się ze zmianami
9
10
hormonalnymi, a hormony płciowe mogą odgrywać istotną rolę
w powstawaniu napadów migrenowych.
Jednym z podstawowych czynników predysponujących kobiety do migreny
są wahania hormonów płciowych występujące w trakcie cyklu
menstruacyjnego. Tendencja do występowania napadów migreny zmienia
się w różnych etapach życia kobiety – najczęściej występują w momencie
największej gotowości rozrodczej, ich częstość spada w okresie
menopauzy, a także w ciąży, kiedy poziom hormonów jest bardziej
ustabilizowany12.
Jak zmiany hormonalne wpływają na migrenę? Najważniejszymi żeńskimi
hormonami płciowymi są estrogeny i progesteron, których stężenie we
krwi zależy od etapu cyklu menstruacyjnego. Poziom estrogenów wzrasta
w okresie owulacji (13–16 dzień cyklu), a następnie spada. W kolejnych
dniach wzrasta stężenie progesteronu, który przygotowuje śluzówkę do
ewentualnego zagnieżdżenia jajeczka. W okresie krwawienia poziomy
tych hormonów spadają, umożliwiając złuszczenie błony śluzowej macicy.
Takie wahania hormonalne wpływają na wrażliwość bólową kobiet.
Występowanie napadów migrenowych wiąże się głównie ze spadkiem
estradiolu w osoczu. Największe spadki tego hormonu występują
w okresie przed wystąpieniem krwawienia, po porodzie, w trakcie
pierwszej miesiączki czy w okresie przedmenopauzalnym12.
Migrena menstruacyjna
Migrena menstruacyjna pojawia się zazwyczaj na 2 dni przed
wystąpieniem krwawienia i może trwać do 3. dnia cyklu13. Szacuje się,
że nawet 70% kobiet skarży się na migrenowy ból głowy związany
z menstruacją14. Ten rodzaj migreny wyróżnia się tym, że zazwyczaj nie
towarzyszy jej aura (nawet jeśli dotyczy kobiet, u których ten symptom
występuje zazwyczaj). Napady bólowe mogą mieć większą intensywność
i ostrzejszy przebieg, mogą trwać dłużej, częściej związane są
z niedyspozycją, słabiej reagują na leczenie przeciwbólowe a także mogą
prowadzić do wtórnych napadów występujących już w ciągu kolejnych
24 godzin12. Przy tego typu migrenach lekarz może zalecić zastosowanie
leczenia hormonalnego. Takie leczenie daje szansę na zapobieganie
występowania napadów związanych z menstruacją u znacznego odsetka
chorych na migrenę. Nie dotyczy to jednak napadów niewywołanych
cyklem menstruacyjnym. Terapia hormonalna może prowadzić nawet
do znacznego zmniejszenia zużycia środków przeciwbólowych, choć
wiąże się ona z ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych (sugerowane
większe ryzyko występowania chorób sercowo-naczyniowych)12.
Niektóre opracowania naukowe pokazują także, że doustna
antykoncepcja może działać odwrotnie i nasilać napady migreny.
Wciąż toczą się spory, jak dużego procentu chorych ten efekt dotyczy12,15.
Dlatego bardzo ważne jest, aby terapia hormonalna odbywała się
pod nadzorem lekarza specjalisty.
Migrena w ciąży
Częstość występowania napadów migrenowych u kobiet w ciąży
zmniejsza się wg różnych doniesień od 55% do 90% przypadków. Zdarza
się jednak, że ciąża może generować ich występowanie
(u ok. 13% pacjentek). Najczęściej ataki występują w pierwszym
trymestrze16. Odsetek ten budzi wiele kontrowersji, gdyż niejednokrotnie
bóle głowy mylone są z napadami migrenowymi. Ponadto mogą być one
powikłaniem niektórych chorób występujących w ciąży (np. nadciśnienia
ciążowego). Zaobserwowano, że liczba napadów migrenowych znacznie
zmniejsza się w III trymestrze ciąży. Interesujący wydaje się fakt, że
kobiety, które niedawno rodziły, częściej skarżą się na bóle głowy niż
kobiety, które rodziły dawniej17.
Migrena w czasie menopauzy
Kobiety z wiekiem zaczynają coraz mniej odczuwać
dolegliwości związane z migreną. W okresie
pomenopauzalnym na migrenowe napady bólu
głowy cierpi o 2/3 kobiet mniej. Dzieje się tak,
ponieważ w tym okresie następuje zmniejszenie
syntezy estrogenu i progesteronu przez jajniki.
Kobiety nie są narażone wtedy na takie wahania
hormonalne. Może jednak się zdarzyć, że napady
wcale się nie zmniejszą, a wręcz przeciwnie – nasilą.
Należy wtedy rozważyć terapię hormonalną w tej
grupie pacjentek15.
11
12
Jak skutecznie leczyć
migrenę i uniknąć
błędów?
Prof. Adam Stępień, kierownik Kliniki Neurologii WIM, określa migrenę
jako „indywidualistkę” – u różnych chorych występują odmienne objawy,
konieczne jest również dopasowanie leczenia do konkretnego pacjenta18.
Kluczową rolę w leczeniu migreny odgrywa skład leku oraz to, kiedy lek
jest aplikowany. Zastosowanie odpowiedniego środka przy pierwszych
sygnałach migreny może nawet zatrzymać jej rozwój.
Ogólne wytyczne w leczeniu migreny
Specjaliści odkryli, że migrena może zmienić się z epizodycznej
w przewlekłą, jeśli jest nieodpowiednio leczona.
Na co więc warto zwrócić uwagę? Wytyczne Światowej Organizacji
Zdrowia oraz Europejskiej Federacji Bólów Głowy zalecają podejście
etapowe do leczenia migreny, tak aby było ono najbardziej skuteczne
i efektywne kosztowo19. Na początku leczenia zaleca się leki
przeciwbólowe jednoskładnikowe, dodatkowo, jeśli jest taka potrzeba,
przeciwwymiotne. Jednak tego typu preparaty, nawet jeśli są
bardzo silne, działają tylko na jeden objaw migreny,
czyli na ból głowy. W terapii pierwszego rzutu
rekomendowane są również leki złożone, które
stanowią bardzo skuteczny, bezpieczny
i oszczędny pomost pomiędzy
jednoskładnikowymi środkami bez recepty
i lekami na receptę. Ale jest tylko jedna formuła
leku złożonego zalecana na migrenę przez
Europejską Federację Towarzystw
Neurologicznych (EFNS). To połączenie kwasu acetylosalicylowego
(250 mg), paracetamolu (250 mg) i kofeiny (50 mg). Formuła ta uzyskała
klasę A w czterostopniowej klasyfikacji uwzględniającej skuteczność
i bezpieczeństwo w leczeniu migreny. Lek zawierający tę formułę ma
działanie nie tylko przeciwbólowe, ale też pomaga eliminować pozostałe
objawy migreny: nudności, światłowstręt i dźwiękowstręt20.
Często pojawiające się problemy w leczeniu migreny
Niewłaściwe leczenie może przemienić migrenę w przewlekły ból głowy,
a nawet uzależnić chorego od składu leków. Cztery najczęściej popełniane
błędy lub zagrożenia podczas niewłaściwego leczenia migreny to:
• Przyjmowanie leków w zbyt niskiej dawce początkowej – czasami chorzy nie
zdają sobie sprawy, że w początkowej fazie migreny potrzebna jest wyższa
dawka leku. Dlatego warto sprawdzić w ulotce, jak jest rekomendowane
dawkowanie w migrenie, lub skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą18.
• Przyjmowanie leków w momencie silnie rozwiniętego bólu – w migrenie
kluczowe jest przyjmowanie odpowiedniej dawki leku w jak najwcześniejszym
stadium choroby, najlepiej w fazie aury19.
• Nadużywanie leków – takie działanie jest dużym zagrożeniem, ponieważ może
doprowadzić do transformacji migreny epizodycznej w „codzienny przewlekły
ból głowy” w postaci tzw. bólu głowy z nadużywania leków przeciwbólowych.
Najczęściej wywołany jest, gdy leki przeciwbólowe przyjmowane są częściej
niż 15 dni w miesiącu i/lub tryptany co najmniej przez 10 dni w miesiącu.
Ból ten występuje prawie codziennie i pojawia sie od razu po przebudzeniu19.
• Uzależnienie – wśród leków szczególnie niezalecanych przez EFSN na migrenę
znalazły się leki zawierające substancje opioidowe, takie jak np. kodeina.
Warto wiedzieć, że substancja ta stosowana w dawkach większych niż
terapeutyczne wywołuje uzależnienie zarówno psychiczne, jak i fizyczne.
Dodatkowo kodeina wywołuje senność, co jest szczególnie ważne w przypadku
osób kierujących pojazdami21.
13
14
Ekspert w leczeniu migreny – Excedrin® MigraStop™
U osób cierpiących na migrenę każdy atak może różnić się
intensywnością, nasileniem, częstotliwością występowania, jak również
stopniem zaburzenia funkcjonowania, np. czasem ból głowy i objawy
towarzyszące migrenie są tak silne, że najchętniej zamknęlibyśmy się
w cichym, ciemnym pokoju, innym razem ból jest umiarkowany i bez
objawów towarzyszących. Dlatego z myślą o pacjentach cierpiących
na migrenę, został opracowany lek dostępny bez recepty, Excedrin®
MigraStop™.
Jak efektywnie stosować lek na migrenę?
Z migreną trzeba walczyć od momentu pierwszych oznak nadchodzącego
ataku. Dlatego zażywając odpowiednią dawkę właściwego leku już przy
pierwszych sygnałach ataku, można zahamować jej rozwój. Już 2 tabletki
Excedrin® MigraStop™ zażyte w początkowej fazie ataku migreny mogą
pomóc. Jeżeli jest to konieczne, a silny ból się utrzymuje, można
powtórzyć kolejną dawkę (2 tabletki) po ok. 4-6 godzinach, ale nie należy
przyjmować więcej niż 6 tabletek dziennie. Niewskazane jest
przyjmowanie Excedrin® MigraStop™ przez okres dłuższy niż 3 dni bez
konsultacji z lekarzem.
15
AŻ 94% MIGRENIKÓW
FAZA
PRODROMALNA
do 48 h
AURA
<60 min
FAZA
BÓLU GŁOWY
4–72 h
FAZA
POSTDROMALNA
do 24 h
JEST ZADOWOLONYCH ZE SKUTECZN
EXCEDRIN® MIGRASTOP™22
Jak żyć z migreną?
Jakie działania profilaktyczne
stosować?
Excedrin® MigraStop™ to jedyny lek bez recepty, dostępny na polskim
rynku, który zwalcza nie tylko migrenowy ból głowy, ale także inne objawy
migreny: nudności, nadwrażliwość na światło i dźwięk4.
W odróżnieniu od prostych leków przeciwbólowych Excedrin®
MigraStop™ to lek złożony łączący działanie aż trzech składników:
kwasu acetylosalicylowego, paracetamolu i kofeiny. Dzięki takiej
kombinacji zwalcza nie tylko ból głowy, ale też inne objawy migreny.
Skuteczność Excedrin® Migrastop™ w walce z migreną została
potwierdzona w badaniach konsumenckich – i aż 94% osób, które
stosowały ten lek, jest zadowolonych z jego działania22. Excedrin®
MigraStop™ dostępny jest bez recepty w aptekach, w opakowaniach
po 10 lub 20 tabletek.
Profilaktyka w migrenie redukująca częstość
i czas trwania ataków.
Istnieją różne sposoby na to, żeby atak migreny przebiegał mniej
dotkliwie i jak najkrócej. Trzeba po prostu wiedzieć, jak z nią postępować.
Najważniejsze jest zastosowanie odpowiednich leków na migrenę, jak
tylko pojawią się jej pierwsze objawy. Zażycie 2 tabletek leku Excedrin®
Migrastop™ po zauważeniu pierwszych sygnałów fazy aury, pomaga
zahamować rozwój ataku migreny. Ponadto, aby zmniejszyć częstotliwość
ataków, warto również unikać sytuacji i czynników wywołujących ataki
migreny23:
•61% ataków silnego bólu głowy pojawia się jako wynik przemęczenia,
stresu lub odprężenia po stresie
•Zmiany pogody, a zwłaszcza ciśnienia, wywołują ataki migreny 52% osób
OŚCI
•Hałas powoduje aż 18% migren
16
Zawartość tyraminy w mięsnych wyrobach fermentowanych zależy od szczepu
bakterii użytego do fermentacji.
•13% ataków migreny wywołują intensywne zapachy
•11% migren jest wywołanych przez migające światła
Fenyloetyloamina – zawierają: czekolada, wędliny; synefrynę
i oktopaminę: owoce cytrusowe.
•Owoce cytrusowe, sery i słodycze wywołują silny ból głowy w 7%24.
Dieta a migrena
U 15%–20% pacjentów cierpiących na migrenę czynnikiem wyzwalającym
atak choroby jest żywność25. Zdrowe osoby bez obaw jedzą czekoladę,
orzechy czy cytrusy, migrenicy po zjedzeniu takich smakołyków mogą
narazić się na atak bólu głowy. Konserwanty występujące w różnych
produktach też pobudzają łańcuchy migrenowe i zwiększają
prawdopodobieństwo wystąpienia ataku.
Które składniki żywności mogą wywołać migrenę?
To, że alkohol i napoje z kofeiną mogą wywoływać migrenę nie jest dla
nikogo zaskoczeniem. Jednak tak samo mogą zadziałać niektóre owoce,
orzechy, sery i czekolada. Dlatego za każdym razem, gdy nadejdzie atak
migreny, dobrze jest przypomnieć sobie, czy któryś z tych produktów nie
był składnikiem ostatniego posiłku. Dzięki temu w przyszłości będziemy
wiedzieli, co można wykluczyć ze swojego jadłospisu. Poniżej lista
potencjalnych składników wywołujących migrenę25,26:
Aminy biogenne – w niskich stężeniach są naturalnymi składnikami:
owoców, warzyw, mięsa, mleka, a ich stężenie wzrasta podczas
przechowywania tych produktów. Szczególnie dużo powstaje ich
w żywności bogatej w białko, zarówno w procesie naturalnej fermentacji
i dojrzewania (nadają smak dojrzewającej żywności), jak i w trakcie
jej psucia.
Tyramina – obecna w produktach takich jak: awokado, czerwone śliwki,
cebula, owoce cytrusowe, pikle, oliwki, bób, zielona fasolka, orzechy
(szczególnie orzeszki ziemne), drożdże (migrenę prowokować mogą świeże
pączki, ciasta, chleb domowy), kiszona kapusta, marynowane śledzie,
wędzone lub suszone ryby, owoce morza, mięso marynowane, fermentowane,
wędzone lub suszone np. wędliny (parówki, bekon, kiełbaski, salami,
pepperoni, szynka), konserwy mięsne, wątróbki drobiowe, kostki bulionowe,
sosy: sojowy, rybny i krewetkowy, ocet balsamiczny, zupa Miso (zawiera tofu),
sery (szczególnie pleśniowe oraz brie, camembert i cheddar), suszone owoce:
figi, rodzynki i daktyle, wino czerwone, piwo i żelatyna.
Histamina – można ją znaleźć w produktach takich jak: czerwone wino,
drożdże, produkty rybne, sery dojrzewające, sałata, kapusta kiszona,
przecier pomidorowy, produkty mleczne (zawartość histaminy w mleku
wzrasta w trakcie jego obróbki – mleko: świeże < 0,3 ppm, pasteryzowane
0,3–0,7 ppm, UHT 0,8 ppm, słodka śmietanka kremówka 7,0 ppm, jogurt
13 ppm, ser starzony do 2500 ppm). Barwnik spożywczy tartrazyna
(żółcień spożywcza, E102) stymuluje uwalnianie histaminy. Wysoka
zawartość histaminy w żywności może wynikać także z obecności bakterii.
Inne czynniki: glutaminian sodu (przyprawy warzywne, niektóre zupy
instant i snacki; azotyny: produkty metabolizmu saletry do produkcji wędlin
i serów żółtych; benzoesan; siarczyny (wino czerwone, suszone owoce);
alkohol czysty (rzadko); aspartam – sztuczny słodzik; kofeina w dużych
ilościach (kawa, cola, napoje energetyczne). Ataki migreny mogą również
wywoływać nagłe odstawienie kofeiny lub nagły spadek stężenia glukozy
(głodzenie, pominięcie posiłku).
Jak zapobiegać występowaniu migreny wywołanej dietą?
1
Staraj się zidentyfikować czynnik wywołujący migrenę.
2
Wyeliminuj składniki pokarmowe, które wywołują ataki migreny.
3
Wyklucz lub ogranicz w diecie na 2–3 tygodnie pojedyncze pokarmy lub
dodatki do żywności podejrzane o wyzwalanie ataku migreny i obserwuj,
czy częstotliwość epizodów migreny zmalała.
4
Sprawdzaj skład na etykiecie produktu żywnościowego.
5
Nie oszczędzaj, kupując tanie produkty złej jakości.
6
Dbaj o odpowiedni poziom witaminy B2 w diecie.
7
Dbaj o stały rytm posiłków oraz ich skład.
17
18
Aktywność fizyczna a migrena
Aktywność fizyczna jest często postrzegana jako czynnik wzmagający
migreny. Jednak ostatnie badania wskazują, że umiarkowany trening,
zamiast potęgować atak migreny, nierzadko ma leczniczy wpływ na
migrenowe bóle głowy i może zapobiec ich atakom. Ćwiczenia uwalniają
naturalny hormon uśmierzający ból – endorfinę, a także hormon
łagodzący depresję, zwany enkefaliną. To oznacza, że dobrze
zaplanowany program ćwiczeniowy może sprawić, że będziemy mogli
zmniejszyć dawkę leków przeciwmigrenowych, które przyjmujemy na co
dzień28. Jeżeli czujesz, że Twoja aktywność fizyczna jest przyczyną
migreny, może się tak dziać z kilku powodów28.
•Twoje ćwiczenia nie są odpowiednio zaplanowane, co oznacza, że Twój
organizm w wyniku treningu nagle potrzebuje zbyt dużo tlenu,
•nie odżywiasz się odpowiednio przed treningiem, twoja aktywność fizyczna
powoduje spadek poziomu cukru w organizmie i czujesz się głodny,
•podczas ćwiczeń twój organizm się odwadnia, a ty nie dostarczasz mu
odpowiedniej ilości płynów,
•nieodpowiednio łączysz dietę i zestaw ćwiczeń, które wykonujesz; nagła
zmiana dotychczasowego stylu życia może wpłynąć na częstsze ataki migreny,
•za bardzo forsujesz się podczas ćwiczeń, co może powodować bóle mięśni
i zakwasy – te z kolei mogą wpłynąć na pojawienie się ataku migreny,
•podczas ćwiczeń uderzyłeś się w głowę – nawet niewielki uraz może
powodować migrenę,
•migrena może być spowodowana samym ćwiczeniem – to zjawisko nazywane
jest wysiłkowym bólem głowy; trwa ono od 5 minut, nawet do 48 godzin;
pojawia się zazwyczaj, gdy na dworze jest gorąco, a ciśnienie atmosferyczne
jest wysokie.
Warto prowadzić dziennik, w którym będziesz zapisywać wszystkie ataki
migreny, mniejsze bóle głowy oraz ćwiczenia, które wykonywałeś.
To pomoże sprawdzić, które ćwiczenia są dla korzystne, a które wzmagają
ataki migreny. Zapisuj28:
•datę i godzinę aktywności fizycznej,
•sposób, w jaki przygotowywałeś się do ćwiczeń,
•rodzaj aktywności fizycznej,
•czas trwania treningu,
•lekarstwa, które zażywasz,
•co zjadłeś i wypiłeś przed treningiem,
•czy pojawił się atak migreny, czy nie.
Aby podczas ćwiczeń nie wystąpił migrenowy ból głowy,
powinno się zawsze pamiętać o:
•Jedzeniu – należy zjeść posiłek około godziny-półtorej przed treningiem tak,
aby dać naszemu organizmowi czas na przetrawienie pożywienia. To pozwoli
uniknąć spadku poziomu cukru.
•Piciu – należy pić dużo płynów przed, w trakcie i podczas treningu.
W czasie ćwiczeń tracimy wodę nie tylko pocąc się, ale też oddychając.
Jeżeli szybko nie uzupełnisz poziomu płynów w organizmie, może to prowadzić
do odwodnienia, a w rezultacie do ataku migreny. Miej zawsze przy sobie
wodę lub napój izotoniczny.
•Rozgrzewce i stretchingu po zakończonym treningu – nigdy nie zaczynaj
lub nie kończ ćwiczeń nagle. Ćwiczenia rozciągające na początku i pod koniec
treningu zapobiegną bólom i napięciom mięśni, które mogą wzmagać
ataki migreny.
•Odpowiednim stroju – wybierz strój oraz obuwie, w którym czujesz się
wygodnie i które będzie odpowiednio dopasowane do rodzaju
wykonywanych ćwiczeń.
•Pamiętaj, jeżeli w którymkolwiek momencie ćwiczenia poczujesz się źle,
zakończ trening. Możesz poćwiczyć innego dnia. Zanotuj również w swoim
dzienniczku, że poczułeś się gorzej.
19
20
Stres a migrena
Stres to jeden z najważniejszych czynników, które mogą wywołać
migrenę29. Na migreny związane ze stresem szczególnie narażone są
kobiety pomiędzy 20. a 45. rokiem życia. Kobietom w tym wieku często
trudno zachować równowagę pomiędzy ich rolą w domu a pracą
zawodową. Wykonywanie codziennych obowiązków z obciążeniem
w postaci migreny bywa ponad ludzkie siły. Aż 79% badanych migreników
przyznało, że musiało kiedyś z powodu ataku zrezygnować ze swoich
planów. Prawie tyle samo respondentów wie, że migrena to poważny
problem, którego nie można bagatelizować29. Jednak są i tacy,
którzy uważają, że migrenik przesadza. Dla tej grupy obrazowe
porównanie: wystarczy wyobrazić sobie 5 minutowy spacer do autobusu,
który męczy bardziej niż przedzieranie się przez dżunglę bez maczety.
Ponad połowa badanych uważa, że stres jest jednym z najważniejszych
czynników wywołujących migrenę. Potęguje go również sam atak. Chory
musi walczyć nie tylko z migreną, ale również z narastającym poczuciem
winy z powodu niewypełnionych obowiązków. Dlatego już po zażyciu
specjalistycznego leku na migrenę, najlepiej jest się odciąć od tych myśli
i zrelaksować.
Pamiętaj o odpoczynku i staraj się unikać stresujących sytuacji. Spróbuj
znaleźć swój sposób na relaksowanie się, np. zacznij ćwiczyć jogę, naucz
się technik relaksacyjnych.
10 praktycznych
porad na temat
migreny
Migrena wcale nie musi Cię ograniczać. Wystarczy stosować
10 praktycznych porad, aby czerpać radość z każdej chwili, nie martwiąc
się o ból głowy.
1
Migrena – indywidualistka
Migrena jest chorobą, której przebieg jest bardzo indywidualny. Tak jak
czynniki wywołujące napady migreny u wielu osób różnią się – tak samo
objawy, nasilenie bólu, jak i metody radzenia sobie z nim mogą być u każdego
inne. Dlatego obserwuj swoją migrenę i staraj się zapamiętać, co najczęściej
wywołuje Twój atak. To pomoże Ci w porę zażyć odpowiedni lek.
2
Jak przetrwać atak migreny?
Migrenowe bóle głowy charakteryzują się dużą siłą, napadowym charakterem,
pojawiają się z różną częstotliwością i wywołują uczucie silnego zmęczenia.
Szczególnie ważna w skutecznej walce z bólem migrenowym jest umiejętność
rozpoznania pierwszych oznak napadu. Im szybciej zareagujesz na pierwsze
symptomy, tym skuteczniej poradzisz sobie z napadem migreny.
Zastanów się czy wprowadziłeś już powyższe zasady do swojego stylu
życia. Jeśli nie, to nie zwlekaj!
3
Znajdź przyczynę bólu
Do podjęcia odpowiedniego leczenia migreny, ważna jest rzetelna obserwacja,
którą ułatwić może prowadzenie Dzienniczka Migrenowego. Postaraj się
znaleźć przyczynę bólu. Zwróć uwagę, w jakich okolicznościach się on pojawia.
Często zdarza się, że migrena pojawia się przy złej pogodzie, pod wpływem
stresu, jakiegoś zapachu czy niewłaściwej diety. Jeśli zidentyfikujesz przyczynę
ataków, nauczysz się ją eliminować lub chociaż ograniczyć.
21
22
4
Wpływ płci na migrenę
Migrena u kobiet i mężczyzn przebiega inaczej. Nie wynika to tylko z różnic
fizjologicznych, ale też psychologicznych, hormonalnych, a nawet ról
społecznych spełnianych w środowisku. Kobiety 3 razy częściej cierpią na
migrenę i przeważnie jest ona z towarzyszącą aurą. Jedynie właściwa
diagnostyka i indywidualne podejście do osoby cierpiącej na migrenę może
prowadzić do skutecznej terapii.
5
Styl życia
Prowadź zrównoważony tryb życia. Nasz organizm daje nam sygnały
ostrzegawcze, kiedy dzieje się z nim coś niedobrego. Wsłuchaj się w to, co Ci
mówi. Zacznij od obserwacji swojego trybu życia. Pozwoli Ci to na wykluczenie
czynników wywołujących migrenę.
6
Regularny sen
Jeżeli chcesz zminimalizować swoją migrenę, koniecznie się wysypiaj. Często
nie zdajemy sobie sprawy, jak ważny jest dla nas regularny sen. Stres, nawał
obowiązków w pracy i w domu, nie pozwalają na jakościowy odpoczynek.
Pamiętaj jednak o tym, że nic nie zregeneruje Twojego organizmu lepiej niż
dobry sen.
7
Odpowiednia dieta
Zrównoważona, prawidłowo zbilansowana dieta ma ogromny wpływ na
odpowiednie funkcjonowanie Twojego organizmu. Jeżeli nie jesz regularnie,
wzrasta prawdopodobieństwo wystąpienia migreny. Niektóre produkty mogą
przyczyniać się do występowania migreny, np. sery, cytrusy, orzechy czy
alkohol. Zapamiętaj te, po których spożyciu występował ból, a w przyszłości
staraj się ograniczyć ich spożycie.
8
Stres
Stres to jeden z najważniejszych czynników wywołujących migrenę.
Pamiętaj o odpoczynku i staraj się unikać stresujących sytuacji.
Spróbuj znaleźć swój sposób na relaksowanie się, np. zacznij ćwiczyć
jogę, naucz się technik relaksacyjnych.
9
Lekarstwa dostępne bez recepty
Istnieją różne sposoby na to, żeby atak migreny przebiegał mniej
dotkliwie i jak najkrócej. Trzeba po prostu wiedzieć, jak z nią
postępować. Najlepiej zażywać leki bez recepty przy pierwszym
sygnale zbliżającego się bólu głowy, jeszcze w fazie aury. Może to
zmniejszyć nasilenie i czas trwania napadu, a nawet zupełnie go
wyeliminować.
10 Excedrin® Migrastop™ – 94% pacjentów nie może się mylić! 22
Excedrin® Migrastop™ to jedyny dostępny na polskim rynku lek bez
recepty, który zwalcza nie tylko migrenowy ból głowy, ale także inne
objawy migreny jak: nudności, nadwrażliwość na światło, dźwięk.
Zażycie 2 tabletek leku Excedrin® Migrastop™ po zauważeniu
pierwszych sygnałów fazy aury, pomaga zahamować rozwój ataku
migreny, a nawet zmniejszyć częstotliwość ataków.
23
24
Przypisy
1. WHO: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs277/en/
[Last accessed: June 2012]
2. Steiner T., Paemeliere K. et al. European Principles Of Management Of Common
Headache Disorders In Primary Care. J. Headache Pain 2007; 8 (Suppl 1).
3. Manack A., Buse D. et al. Chronic migraine: epidemiology and disease burden.
Curr Pain Headache Rep 2011; 15: 70–78.
4. Jedyny wśród produktów dostępnych bez recepty w Polsce, który likwiduje
migrenowy ból głowy i objawy towarzyszące, takie jak: światłowstręt,
dźwiękowstręt oraz nudności. Na podstawie charakterystyk produktów leczniczych:
Nurofen Forte Express, Apap Extra, Solpadeine, Etopiryna Max, Ibuprom.
5. Opracowano na podstawie: http://www.headaches.org/education/Headache_Topic_Sheets/Migraine
6. Blau J. Migraine: theories of pathogenesis. The Lancet 1992; 339: 1202–1207.
7. Goadsby P., Lipton R. et al. Migraine – current understanding and treatment.
N. Engl J. Med 2002; 346 (4): 257–270.
8. Uniwersytet Helsiński Wellcome Trust Sanger Institute, Naukowcy odkrywają
genetyczne podłoże migreny; http://cordis.europa.eu/news/rcn/29364_pl.html
9. Od patofizjologii do nowoczesnej terapii migreny – aktualny stan badań nad
migreną, ADAM STĘPIEŃ, „TERAPIA” NR 11–12, (249) 2010, 73–77
10. Sex differences in the prevalence, symptoms, and associated features of migraine,
probable migraine and other severe headache: results of the American Migraine
Prevalence and Prevention (AMPP) Study. Buse DC1, Loder EW, Gorman JA, Stewart WF,
Reed ML, Fanning KM, Serrano D., Lipton RB.Headache. 2013 Sep;53(8):1278–99.
11. Sex–related differences in pain. Cairns BE1, Gazerani P., Maturitas 2009 Aug
20;63(4):292–6.
12. Hormonal contraception and migraine: clinical considerations, Faubion SS1,
Casey PM, Shuster LT.Curr Pain Headache Rep. 2012 Oct;16(5):461–6.
13. MacGregor EA. „Menstrual” migraine: towards to definitione. Cephalalgia. 1996;
16:16:11–21.
14. Calhoun A., Ford S. Elimination of menstrual-related migraine beneficially impacts
chronification and medication overuse. Headache. 2008; 48:1186–1193.
15. Karlı N., Baykan B., Ertaş M., Zarifoğlu M., Siva A., Saip S., Ozkaya G.; Turkish
Headache Prevalence Study Group, Onal AE J., Impact of sex hormonal changes on
tension-type headache and migraine: a cross-sectional population-based survey in
2,600 women. Headache Pain. 2012 Oct;13(7):557–65.
16. Melhado EM, Maciel JA, Guerreiro CAM (2007) Headache during gestation:
evaluation of 1101 women. Can J. Neuro Sci 34:187–192.
17. Allais G., Rolando S., De Lorenzo C., Manzoni GC, Messina P., Benedetto C.,
d’Onofrio F., Bonavita V., Bussone G., Migraine and pregnancy: an internet survey.
Neurol Sci. 2013 May;34 Suppl 1:S93–9.
18. A. Stępień, „Migrena, czyli indywidualistka”, Medical Tribune nr. 12, lipiec 2013 r.
19. World Health Organisation and European Headache Federation. Lifting the burden:
the global campaign to reduce the burden of headache worldwide. J. Headache
Pain 2007; 8: S1.
20. Evers S., Afra J. et al. Eur J. Neurol 2009;16:968–981. 2. Goldstein J., Stephen D. et
al. Headache 2005;45:973–982. 3. Steiner T., et al. J. Headache Pain 2007;8 (Suppl 1).
21. W. Kostkowski, Farmakologia, wyd. Lekarskie PZWL, Lublin 1998, s. 677.
22. Na podstawie badania ilościowego pt. „Źródło biznesu” (ang. Source of business”)
przeprowadzonego przez GFK Polonia na zlecenie Novartis, metodą CAWI
(kwestionariusza internetowego) n=9344, kwiecień 2013.
23. Statystyki opracowane na podstawie badania marketingowego „Migrena w Polsce”
przeprowadzonego przez MEC Polska dla Novartis CH, metodą CAWI (za pomocą
kwestionariuszy internetowych) z próbą badawczą n=1000 osób, grudzień 2011 roku.
24. Tracy L. Skaer, B. Clinical Presentation and Treatment of Migraine Clin. Therap.
1996;18, (2), 229–245.
25. Millichap JG1, Yee MM. The diet factor in pediatric and adolescent migraine.
Pediatr Neurol. 2003;28(1):9–15.
26. Finocchi C., Sivori G. Food as trigger and aggravating factor of migraine. Neurol Sci.
2012;33 Suppl 1:S77–80.
27. http://www.migrainetrust.org/factsheet-exercise-and-migraine-10714
28. Na podstawie badania ilościowego pt. „Badanie postaw i zwyczajów
konsumenckich osób cierpiących na bóle głowy i migrenę”, przeprowadzonego
przez GFK Polonia na zlecenie Novartis, metodą wywiadu internetowego,
reprezentatywna próba badawcza n=2000 dorosłych Polaków, sierpień 2013.
29. Dane statystyczne pochodzą z badania „Polacy o migrenie” przeprowadzonego
przez Instytut Homo Homini na zlecenie firmy Novartis, reprezentatywna próba
badawcza 1000 Polaków.
25
26
Bibliografia
1. WHO: http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs277/en/
[Last accessed: June 2012]
2. Steiner T., Paemeliere K. et al. European principles of management of common
headache disorders in primary care. J Headache Pain 2007; 8 (Suppl 1).
3. Manack A, Buse D et al. Chronic migraine: epidemiology and disease burden.
Curr Pain Headache Rep 2011; 15: 70–78.
4. http://www.headaches.org/education/Headache_Topic_Sheets/Migraine
5. Blau J. Migraine: theories of pathogenesis. The Lancet 1992; 339: 1202–1207.
6. Goadsby P., Lipton R. et al. Migraine – current understanding and treatment.
N Engl J Med 2002; 346 (4): 257–270.
7. Uniwersytet Helsiński Wellcome Trust Sanger Institute, Naukowcy odkrywają
genetyczne podłoże migreny; http://cordis.europa.eu/news/rcn/29364_pl.html
8. Od patofizjologii do nowoczesnej terapii migreny – aktualny stan badań nad
migreną, ADAM STĘPIEŃ, „TERAPIA” NR 11–12, (249) 2010, 73–77.
9. Sex differences in the prevalence, symptoms, and associated features of migraine,
probable migraine and other severe headache: results of the American Migraine
Prevalence and Prevention (AMPP) Study. Buse DC1, Loder EW, Gorman JA, Stewart WF,
Reed ML, Fanning KM, Serrano D., Lipton RB.Headache. 2013 Sep;53(8):1278–99.
10. Sex–related differences in pain. Cairns BE1, Gazerani P., Maturitas 2009 Aug
20;63(4):292–6.
11. Hormonal contraception and migraine: clinical considerations, Faubion SS1,
Casey PM, Shuster LT.Curr Pain Headache Rep. 2012 Oct;16(5):461–6.
12. MacGregor EA. „Menstrual” migraine: towards to definitione. Cephalalgia. 1996;
16:16:11–21.
13. Calhoun A, Ford S. Elimination of menstrual-related migraine beneficially impacts
chronification and medication overuse. Headache. 2008; 48:1186–1193.
14. Karlı N., Baykan B., Ertaş M., Zarifoğlu M., Siva A., Saip S., Ozkaya G.; Turkish
Headache Prevalence Study Group, Onal AE J. Impact of sex hormonal changes on
tension-type headache and migraine: a cross-sectional population-based survey in
2,600 women. Headache Pain. 2012 Oct;13(7):557–65.
15. Melhado EM, Maciel JA, Guerreiro CAM (2007) Headache during gestation:
evaluation of 1101 women. Can J Neuro Sci 34:187–192.
16. Allais G., Rolando S., De Lorenzo C., Manzoni GC, Messina P., Benedetto C.,
d’Onofrio F., Bonavita V., Bussone G., Migraine and pregnancy: an internet survey.
Neurol Sci. 2013 May;34 Suppl 1:S93–9.
17. A. Stępień, „Migrena, czyli indywidualistka”, Medical Tribune nr. 12, lipiec 2013 r.
18. World Health Organisation and European Headache Federation. Lifting the burden:
the global campaign to reduce the burden of headache worldwide. J. Headache
Pain 2007; 8: S1.
19. Evers S., Afra J. et al. Eur J. Neurol 2009;16:968–981. 2. Goldstein J, Stephen D et al.
Headache 2005;45:973–982. 3. Steiner T., et al. J. Headache Pain 2007;8(Suppl 1).
20. W. Kostkowski, Farmakologia, wyd. Lekarskie PZWL, Lublin 1998, s. 677.
21. Jedyny wśród produktów dostępnych bez recepty w Polsce, który likwiduje
migrenowy bol głowy i objawy towarzyszące, takie jak: światłowstręt, dźwiękowstręt
oraz nudności. Na podstawie charakterystyk produktów leczniczych: Nurofen Forte
Express, Apap Extra, Pyralgina, Solpadeine, Etopiryna Max, Ibuprom Sprint.
22. Na podstawie badania ilościowego pt. „Źródło biznesu” (ang. „Source of
business”) przeprowadzonego przez GFK Polonia na zlecenie Novartis, metodą
CAWI (kwestionariusza internetowego) n=9344, kwiecień 2013.
23. Na podstawie badania ilościowego pt. „badanie postaw i zwyczajów
konsumenckich osób cierpiąych na bóle głowy i migrenę”, przeprowadzono przez
GFK Polonia na zlecenia Novartis, metodą wywiadu internetowego,
reprezentatywna próba badawcza n=2000 dorosłych Polaków, sierpień 2013.
24. Statystyki opracowane na podstawie badania marketingowego „Migrena w Polsce”
przeprowadzonego przez MEC Polska dla Novartis CH, metodą CAWI (za pomocą
kwestionariuszy internetowych) z próbą badawczą n=1000 osób, grudzień 2011 roku.
25. Tracy L. Skaer, B. Clinical Presentation and Treatment of Migraine Clin. Therap.
1996;18, (2), 229–245.
26. Millichap JG1, Yee MM.The diet factor in pediatric and adolescent migraine.
Pediatr Neurol. 2003;28(1):9–15.
27. Finocchi C., Sivori G. Food as trigger and aggravating factor of migraine. Neurol Sci.
2012;33 Suppl 1:S77–80.
28. http://www.migrainetrust.org/factsheet-exercise-and-migraine-10714
29. Na podstawie badania ilościowego pt. „Badanie postaw i zwyczajów
konsumenckich osób cierpiących na bóle głowy i migrenę”, przeprowadzonego
przez GFK Polonia na zlecenie Novartis, metodą wywiadu internetowego,
reprezentatywna próba badawcza n=2000 dorosłych Polaków, sierpień 2013.
30. Dane statystyczne pochodzą z badania „Polacy o migrenie” przeprowadzonego
przez Instytut Homo Homini na zlecenie firmy Novartis, reprezentatywna próba
badawcza 1000 Polaków.
27
Excedrin® Migrastop™. Tabletki powlekane. Jedna tabletka powlekana zawiera 250 mg kwasu acetylosalicylowego, 250 mg paracetamolu oraz 65 mg
kofeiny. Wskazania do stosowania: Doraźne leczenie bólu głowy oraz napadów migreny z aurą lub bez aury. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na kwas
acetylosalicylowy, paracetamol, kofeinę lub którąkolwiek z substancji pomocniczych. U pacjentów, u których stosowanie kwasu acetylosalicylowego lub
innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych, takich jak diklofenak czy ibuprofen, powoduje napady astmy, pokrzywkę lub ostre zapalenie błony
śluzowej nosa; Czynny wrzód żołądka lub jelit, krwawienie lub perforacja przewodu pokarmowego oraz u pacjentów ze zdiagnozowanym owrzodzeniem
żołądka i jelit; Hemofilia lub inne skazy krwotoczne; Ciężka niewydolność nerek lub wątroby; Ciężka niewydolność serca; Przyjmowanie metotreksatu
w dawce większej niż 15 mg na tydzień; Trzeci trymestr ciąży, Podmiot odpowiedzialny: Novartis Consumer Health GmbH, Niemcy. PL1407224635