4a. KONSTYTUCJA

4. Rzeczpospolita
Polska
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
2. Konstytucyjne zasady ustroju Rzeczypospolitej Polskiej
3. Zasady wyborów organów władzy państwowej i samorządowej
w RP
4. Katalog konstytucyjnych obowiązków, praw i wolności
człowieka i obywatela w RP
5. Organy władzy ustawodawczej, wykonawczej i sadowniczej;
kompetencje
6. Samorząd terytorialny; ustrój, zadania, organy stanowiąco –
kontrolne i wykonawcze
7. Udział obywateli w Ŝyciu publicznym
stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe, partie
polityczne – cechy, funkcje, rodzaje, przykłady, formy
działania
przykłady, jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz
państwowych i samorządowych w Polsce
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
Konstytucja – zabiór podstawowych zasad funkcjonowania państwa, określający zakres
działania i strukturę organów władzy oraz podstawowe prawa, wolności i obowiązki
obywateli.
KONSTYTUCJA składa się z:
Preambuły
13 rozdziałów
Preambuła – uroczysty wstęp do konstytucji o istotnym znaczeniu politycznym, w którym
określono cele jakimi powinna słuŜyć konstytucja; znajdują się w nim odwołania do
najwaŜniejszych wartości.
ROZDZIAŁY KONSTYTUCJI:
I – Rzeczypospolita – zawiera podstawowe zasady ustrojowe państwa polskiego
II – Prawa i wolności – zawiera katalog praw i obowiązków obywateli
III – Źródła prawa – omówiono źródła prawa
IV – Sejm i Senat – zasady organizacji i kompetencje
V – Prezydent– zasady organizacji i kompetencje
VI – Rada Ministrów– zasady organizacji i kompetencje
VII – Samorząd terytorialny– zasady organizacji i kompetencje
VIII – Sądy i Trybunały– zasady organizacji i kompetencje
IX – Organy kontroli państwowej i ochrony prawa – zasady organizacji i kompetencje
X – Finanse publiczne
XI – Stany nadzwyczajne
XII – Zmiana Konstytucji – zasady nadzwyczajne
XIII – Przepisy końcowe i przejściowe
CECHY KONSTYTUCJI
szczególna moc prawna – konstytucja jest najwaŜniejszym aktem prawnym, co
oznacza Ŝe w państwie nie ma aktów prawnych nadrzędnych w stosunku do
konstytucji ani równorzędnych z nią. Pozostałe akty nie mogą być z nią sprzeczne
(muszą być z nią zgodne) i powinny słuŜyć realizacji przepisów zawartych w
konstytucji
szczególna treść – konstytucja zawiera zasady określające strukturę państwa i aparatu
państwowego oraz zasady ustroju społeczno-politycznego. Ustawa zasadnicza
definiuje zasady ustroju gospodarczego, przede wszystkim stosunek do własności, a
takŜe określa pozycję prawną obywatela w państwie, jego prawa, wolności i
obowiązki
szczególny tryb uchwalania lub zmiany – stosuje się procedurę odmienną niŜ przy
uchwalaniu lub zmianie ustawy zwykłej, np. w Polsce zmiana konstytucji wymaga
większości parlamentarnej
UCHWALANIE I ZMIANA KONSTYTUCJI RP
Konstytucję polską: uchwala Zgromadzenie Narodowe (połączone izby Sejmu i Senatu), a do
uchwalenia potrzebna jest kwalifikowana większość 2/3 głosów. Następnie konstytucja musi zostać
przedstawiona obywatelom do zatwierdzenia. W tym przypadku Prezydent zarządza referendum,
którego wynik jest obowiązujący jeŜeli ponad 50% głosów oddanych jest za przyjęciem konstytucji.
(nie liczy się ilość obywateli, którzy wzięli udział w głosowaniu).
Zmiany w konstytucji polskiej równieŜ wymagają specjalnej procedury.
Z projektem zmian konstytucji moŜe wystąpić 1/5 ustawowej liczby posłów, prezydent lub
senat.
Sejm uchwala proponowane zmiany większością co najmniej 2/3 głosów w obecności
przynajmniej połowy liczby posłów, a Senat bezwzględną liczbą głosów (ponad połowa
głosujących) w obecności co najmniej połowy senatorów
Sejm i Senat uchwalają zmiany w jednakowym brzmieniu
JeŜeli zmiana dotyczy rozdziałów I, II lub XII to 1/5 posłów, Senat lub Prezydent mogą
zaŜądać przeprowadzenia referendum zatwierdzającego
Ustawę o zmianie Konstytucji podpisuje Prezydent
FUNKCJE KONSTYTUCJI
funkcja prawna – jest podstawą całego systemu prawa w państwie konstytucyjnym
funkcja organizacyjna – określa zasady organizacji, sposób funkcjonowania państwa, jego
wewnętrzną strukturę
funkcja integracyjna – słuŜy zjednoczeniu całego społeczeństwa, gdyŜ jest efektem
konsensusu społecznego
funkcja wychowawcza – zawiera określony system wartości, idei i przekonań społecznych
oraz sposobów ich realizacji
funkcja programowa – określa kierunki rozwoju państwa
2. Zasady ustroju państwa zawarte w Konstytucji RP
1. Zasada suwerenności Narodu – polega na sprawowaniu przez Naród najwyŜszej władzy,
której przejawem jest podejmowanie ostatecznych decyzji. Naród oznacza wspólnotę
polityczną obejmującą wszystkich obywateli państwa polskiego. Podstawową formą jest
wybór w powszechnych wyborach przedstawicieli Narodu do Sejmu i Senatu. W sposób
bezpośredni Naród wyraŜa swoją wolę w referendum lub poprzez inicjatywę ludową (formy
demokracji bezpośredniej).
2. Zasada niepodległości i suwerenności RP - państwo polskie jest organizacją niezaleŜną w
podejmowaniu decyzji od innych państw, jest organizacją samodzielną i nieograniczoną;
władza państwowa jest władzą najwyŜszą (zwierzchnią) na danym obszarze.
3. Zasada republikańskiej formy państwa – Rzeczypospolita jest
publiczną = wspólną sprawą obywateli
republiką = rzeczą
4. Zasada demokratycznego państwa prawa - polega na tym, Ŝe władza suwerenna naleŜy do
wspólnoty wszystkich obywateli (państwo demokratyczne); w którym zarówno rządzący jak i
rządzeni podlegają prawu (państwo prawa), postępują zgodnie z prawem (na podstawie
przepisów prawa) i w granicach prawa (przestrzegają prawa).
5. Zasada podziału władzy i równowagi władz – polega na rozdziale władzy na władzę
ustawodawczą (Sejm, Senat), wykonawczą (Prezydent i Rada Ministrów) i sądowniczą (sądy i
trybunały), a takŜe na równowadze tych władz – Ŝadna z nich nie ma przewagi. Mówi się
takŜe o czwartej władzy – niezaleŜnych mass mediach, które kształtują opinię publiczną.
6. Zasada reprezentacji politycznej – polega na przeniesieniu przez naród na posłów i
senatorów prawa do działania w jego imieniu w drodze aktu wyborczego.
7. Zasada dwuizbowości parlamentu – zgodnie z nią władzę ustawodawczą sprawuje Sejm i
Senat wybierane w 5-o przymiotnikowych wyborach na kadencję 4 lat. Senat jest izbą wyŜszą
parlamentu, a Sejm izbą niŜszą. Pozycja izb nie jest równa gdyŜ większe znaczenie ma Sejm.
8. Zasada pluralizmu politycznego – Konstytucja zapewnia wolność tworzenia i działania
róŜnych partii politycznych. Oprócz partii politycznych mogą działać róŜne organizacje
społeczne, związki zawodowe, stowarzyszenia i fundacje. Zasada ta dotyczy takŜe prawa
kaŜdego obywatela do swobodnego wyraŜania swoich poglądów. Polska Konstytucja zabrania
jednak rozpowszechniania ideologii faszystowskiej i komunistycznej.
9. Zasada wzajemnej niezaleŜności i współdziałania państwa i kościołów oraz innych
związków wyznaniowych – Konstytucja gwarantuje równouprawnienie kościołów i innych
związków wyznaniowych zgodnie z zasadą pluralizmu wyznaniowego i światopoglądowego.
Zgodnie z Konstytucją Kościół i państwo są autonomiczne i niezaleŜne; nie da się całkowicie
oddzielić państwa od Kościoła. Konstytucja przewiduje współdziałanie i współpracę Kościoła
i państwa w waŜnych dla społeczeństwa sprawach np. walka z bezrobociem, przeciwdziałanie
skutkom ubóstwa.
10. Zasada wolności i praw człowieka i obywatela. Zgodnie z nią to co nie jest zabronione jest
dozwolone (przepisy wyznaczają jedynie granice wolności). Prawa człowieka są one zgodne
z prawem międzynarodowym.
11. Zasada decentralizacji władzy publicznej i samorządu - zasada decentralizacji władzy –
polega na przekazaniu organizacjom nie podporządkowanym rządowi funkcji publicznych
pozostających dotąd wyłącznie w kompetencjach władz centralnych. Poszczególne grupy
społeczne lub społeczności lokalne organizują zaspokajanie potrzeb i rozwiązywanie róŜnych
spraw w sposób samorządny, poza oddziaływaniem państwa ale pod jego kontrolą.
Najbardziej powszechną postacią samorządu jest samorząd terytorialny.
12. Zasada parlamentarno – gabinetowej formy rządów
- zgodnie z nią istnieje
równouprawnienie władzy ustawodawczej i wykonawczej; władze te oddziaływają na siebie
wzajemnie - np. rząd jest odpowiedzialny za swoją działalność przed parlamentem, prezydent
(władza wykonawcza) ma prawo do rozwiązania parlamentu Cechą systemu parlamentarno
gabinetowego jest dualizm władzy wykonawczej: rząd + głowa państwa (prezydent).
13. Zasada odrębności władzy sądowej oraz niezawisłości sądów i trybunałów – sądy są
odrębną władzą, niezawisłą od dwóch pozostałych. Sądy są niezaleŜne, a sędziowie orzekają i
wydają wyroki jedynie w oparciu o ustawy i własne sumienie.
14. Zasada społecznej gospodarki rynkowej – polega na solidarności społecznej, dialogu oraz
współpracy partnerów społecznych, tak pracowników jak i pracodawców, ochronie pracy
ludzkiej. Wolność działalności gospodarczej i własność prywatna mogą być ograniczone tylko
ze względu na waŜny interes społeczny na drodze ustawy.
15. Zasada wolności gospodarczej i ochrony własności - polega na wolności działalności
gospodarczej, konstytucyjnej gwarancji dla własności prywatnej i jej dziedziczenia. Własność
prywatna moŜe ulec wywłaszczeniu tylko na cele publiczne
(NaleŜy je umieć wymienić i wyjaśnić)
3. Zasady prawa wyborczego
zasada powszechności – kaŜdy obywatel ma czynne (prawo wyboru kandydata) i bierne
prawo wyborcze (prawo kandydowania). Czynne prawo wyborcze w wyborach do Sejmu i
Senatu przysługuje od 18 roku Ŝycia. Posłem moŜna zostać w wieku 21 lat, a senatorem – 30
lat.
zasada równości – kaŜdy wyborca dysponuje jednakową ilością głosów, a kaŜdy głos ma
równą wagę i znaczenie
zasada bezpośredniości – wyboru posła czy senatora dokonuje sam wyborca, głosuje
bezpośrednio na niego
zasada proporcjonalności – oznacza, Ŝe liczba mandatów, które przypadną partii jest wprost
proporcjonalna do liczby oddanej na nią głosów (procentowo)
zasada tajności – kaŜdy wyborca moŜe zachować dokonany wybór w tajemnicy
zasada większościowa – senatorami zostają ci kandydaci, który uzyskali najwięcej głosów
4. Katalog konstytucyjnych obowiązków, praw i wolności człowieka i obywatela w RP
Obowiązki, prawa i obowiązki obywatela są zapisane w II rozdziale Konstytucji RP. Źródłem
praw człowieka Konstytucja wymienia przyrodzoną godność człowieka, którą organy państwa mają
obowiązek chronić. Granicą praw i wolności człowieka jest wolność innego człowieka.
Co moŜe obywatel zrobić jeŜeli łamie się jego prawa i wolności? Obywatel moŜe:
złoŜyć skargę do Trybunału Konstytucyjnego
zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich
wolności lub praw
Na straŜy praw i wolności stoją równieŜ sądy powszechne. Obywatel moŜe zwrócić się do
sądu, ma takŜe prawo do odwołania się od wyroku do sądu II instancji a takŜe prawo do
kasacji
obywatel ma równieŜ prawo do wynagrodzenia szkody wyrządzonej
przez organ
administracji publicznej niezgodnie z prawem
OBOWIĄZKI OBYWATELA ZAPISANE W KONSTYTUCJI (Art. 82 – 86)
wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne
przestrzeganie prawa
ponoszenie cięŜarów i świadczeń publicznych – np. płacenie podatków
obrona Ojczyzny
słuŜba wojskowa zgodnie z ustawą
dbałość o środowisko; obywatel ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie
pogorszenie środowiska naturalnego
PRAWA I WOLNOSCI OBYWATELSKIE ZAPISANE W KONSTYTUCJI
Wolności i prawa
osobiste
Wolności i prawa
polityczne
Wolności i prawa
ekonomiczne,
socjalne i
kulturalne
prawna ochrona Ŝycia
zakaz eksperymentów naukowych i medycznych bez dobrowolnie
wyraŜonej zgody
zakaz poddawania torturom oraz okrutnemu, nieludzkiemu lub
poniŜającemu traktowaniu i karaniu
nietykalność osobista lub wolność osobista; ograniczenie lub pozbawienie
wolności moŜe nastąpić tylko na podstawie decyzji sądu
prawo do sprawiedliwego sądu
prawo do ochrony Ŝycia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia
oraz do decydowania o swoim Ŝyciu osobistym
wolność i ochrona tajemnicy komunikowania się (tajemnica
korespondencji) , ich ograniczenie moŜe nastąpić jedynie na podstawie
prawa
wolność poruszania się po terytorium RP oraz wyboru miejsca
zamieszkania i pobytu
wolność sumienia i religii – obejmuje m.in. wolność wyznawania religii,
uprawiania kultu, uczestniczenia w obrzędach, nauczania religii,
posiadania świątyń i innych miejsc kultu
wolność wyraŜania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania
informacji
prawo dostępu do słuŜby publicznej
wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich;
ograniczenie tej wolności moŜe nastąpić na podstawie ustawy
wolność zrzeszania się m.in. w związkach zawodowych, organizacjach
społeczno – zawodowych; zakazana jest działalność zrzeszeń, których cel
lub działalność są sprzeczne z konstytucją
prawo do uzyskania informacji o działalności organów władzy publicznej
oraz osób pełniących funkcje publiczne
prawo udziału w referendum oraz prawo wyboru Prezydenta, posłów,
senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego;
jedynym warunkiem jest ukończenie, najpóźniej w dniu głosowania, 18 lat
prawo do składania petycji, wniosków i skarg, do organów władzy
publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych
prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia
wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy; stałe
zatrudnienie dzieci do lat 16 jest zakazane
prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy
prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze
względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku
emerytalnego
prawo do ochrony zdrowia
prawo do nauki; nauka do 18 roku Ŝycia jest obowiązkowa
wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich
wyników, wolność nauczania, a takŜe wolność korzystania z dóbr kultury