KONSTYTUCJA MARCOWA , Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

NIHIL NOVI
konstytucja uchwalona 1505 (sejm radomski), zakazująca królowi wydawania ustaw (łac. nic nowego) bez zgody senatu i
izby poselskiej; król mógł wydawać edykty tylko w sprawach miast królewskich, Żydów, lenn, chłopów w
królewszczyznach, górnictwa; ugruntowała przewagę szlachty w państwie.
KONSTYTUCJA 3 MAJA
uchwalona 1791 przez Sejm Czteroletni jako ustawa rządowa, pierwsza w Europie nowoczesna ustawa zasadnicza;
pozostawiając ustrój stanowy osłabiła pozycję magnaterii, zmniejszyła rolę senatu, zniosła liberum veto, wolną elekcję,
zabroniła konfederacji; wzmocniła władzę wykonawczą; rząd odpowiadał przed sejmem; rozszerzyła prawa mieszczan
(możliwość nobilitacji, wolności osobiste, prawo sprawowania urzędów); zapewniała chłopom i Żydom "opiekę prawa i
rządu"; 1792 obalona przez interwencję ros. i konfederację targowicką.
KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO
nadana 1807 przez Napoleona I; wprowadziła prawną równość oraz wolność osobistą (zniesienie poddaństwa chłopów
bez uwłaszczenia), kodeks cywilny (Kodeks Napoleona), nowoczesną administrację wzorowaną na franc.; silną władzę
panującego księcia (władza wykonawcza, inicjatywa ustawodawcza, nominacje podwładnych ministrów); niezawisłe
sądownictwo; sejm dwuizbowy; prawa wyborcze dla szlachty, bogatego mieszczaństwa, części inteligencji,
oczynszowanych chłopów, zasłużonych żołnierzy.
KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO
nadana 1815 przez Aleksandra I (wypełnienie zobowiązań kongresu wiedeńskiego) wiązała kraj unią personalną z Rosją;
pełnia władzy należała do cara jako króla polskiego (mianowanie namiestnika, ministrów, senatorów, prawo zawieszania
uchwał sejmowych i zmian konstytucji), w jego imieniu rządził namiestnik, kierujący rządem z 5 ministrami;
sądownictwo niezawisłe; deklarowała prymat rel. katolickiej i tolerancję rel.; gwarancja używania j. polskiego w życiu
publicznym i podstawowych praw obywatelskich czyniły K.K.P. jedną z najbardziej liberalnych w Europie, choć w
praktyce była jaskrawo łamana; 1832 zastąpiona Statutem Organicznym.
KONSTYTUCJA MAŁA 1919 , właśc. Uchwała Sejmu Ustawodawczego 20 II 1919 o powierzeniu J. Piłsudskiemu
dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa
określała organizację i zakres działania władz najwyższych do uchwalenia Konstytucji Marcowej 1921; władzę
ustawodawczą sprawował Sejm Ustawodawczy, wykonawczą Naczelnik Państwa i rząd; każdy akt Naczelnika Państwa
wymagał kontrasygnaty właściwego ministra.
KONSTYTUCJA MARCOWA , Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 III 1921
pierwsza pol. ustawa zasadnicza po odzyskaniu niepodległości; ustanawiała republikańską formę państwa; ustrój
parlamentarno-gabinetowy; władza zwierzchnia należała do narodu, z najwyższymi organami: ustawodawczymi Sejmem i Senatem; wykonawczymi - prezydentem wybieranym wspólnie przez Sejm i Senat na 7 lat i sprawującym
władzę z rządem oraz niezawisłym sądownictwem; ochrona własności prywatnej była podstawą ustroju; przyznawała
szerokie prawa obywatelskie; Kościół rzymskokat. miał stanowisko naczelne wśród wyznań równouprawnionych; 2 VIII
1926 tzw. nowela sierpniowa zwiększyła uprawnienia prezydenta; obowiązywała do uchwalenia Konstytucji
Kwietniowej 1935.
KONSTYTUCJA KWIETNIOWA , Ustawa Konstytucyjna RP uchwalona 23 IV 1935
państwo uznawała wspólnym dobrem wszystkich obywateli; wprowadzała system prezydencki; prezydent powoływał
rząd (odpowiedzialny przed sejmem), miał prawo rozwiązywania sejmu i senatu, którego czł. mianował w 1/3, mianował
Wodza Nacz. (Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych), miał prawo weta zawieszającego ustawy, prawo wydawania
dekretów, osobiste prawo wskazania jednego z kandydatów na prezydenta i następcy w czasie wojny; od 1939 K.K. była
podstawą działania władz RP na emigracji; 1944 komunistyczny Manifest PKWN ogłosił jej nieważność.
KONSTYTUCJA MAŁA 1947 , Ustawa konstytucyjna 19 II 1947 o ustroju i zakresie działania najwyższych organów
Rzeczypospolitej Polskiej
formalnie oparta na gł. założeniach Konstytucji Marcowej 1921, faktycznie na Manifeście PKWN, ustawach o radach
narodowych, komunistycznych reformach społ.-ustrojowych (ustawa o nacjonalizacji 1946; ustawa konstytucyjna 1947 o
wyborze prezydenta RP); Sejm Ustawodawczy był organem zwierzchnim narodu, organami wykonawczymi prezydent
(wybierany na 7 lat), Rada Państwa (nadzór nad radami narodowymi, inicjatywa ustawodawcza, wydawanie dekretów z
mocą ustaw) i rząd; nowelizowana 8 XI 1949 i 20 III 1950, obowiązywała do uchwalenia Konstytucji Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej 1952.
KONSTYTUCJA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ
uchwalona 22 VII 1952; opracowana na wzór stalinowskiej konstytucji z 1936, stwierdzała, że władza w PRL należy do
ludu pracującego miast i wsi, który sprawuje ją przez przedstawicieli wybieranych do Sejmu i rad narodowych; ustrój
oparła na uspołecznionej gospodarce; jako najwyższy organ w państwie deklarowała Sejm, któremu miała podlegać Rada
Państwa jako naczelny organ władzy (kolegialny prezydent) i rząd; terenowymi organami władzy były rady narodowe,
administracji - Rada Ministrów i terenowe organy adm.; sądy miały być niezawisłe i podlegać tylko ustawom;
deklarowano podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie. W praktyce organa partyjne zatwierdzały i realizowały
dyrektywy partyjne (PZPR). Ustawę nowelizowano 24 razy; 10 II 1976 zamiast dotychczasowego określenia państwa
jako demokracji ludowej stwierdzono, że Polska jest państwem socjalistycznym, a PZPR przewodnią siłą polit.
społeczeństwa. Zasadnicze zmiany wprowadziły nowelizacje dające podstawy demokracji parlamentarnej: 7 IV 1989
wprowadzono dwuizbowość - Sejm i Senat (łączące się w Zgromadzenie Narodowe), prezydenta o szerokich
uprawnieniach jako głowę państwa, wzmocnienie niezawisłości sądów (nieusuwalność sędziów); 29 XII 1989 zmieniono
ustrój, stanowiąc, że Polska jest demokratycznym państwem prawnym, a władza należy do narodu, przywrócono nazwę
RP (w miejsce PRL), godło orła białego w koronie, zapewniono swobodę tworzenia partii polit. i gwarancję swobodnej
działalności gosp.; usunięto zapis o przewodniej roli PZPR oraz umacnianiu więzi z ZSRR i in. państwami
socjalistycznymi; 8 III 1990 wprowadzono samorząd terytorialny w gminach; 27 IX 1990 wybory powszechne
prezydenta na 5-letnią kadencję; Konstytucja Mała 1992.
KONSTYTUCJA MAŁA 1992 , Ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a
wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym z 17 X 1992
do uchwalenia nowej Konstytucji RP uchyliła podstawowe zasady Konstytucji Lipcowej 1952 w sprawie władz
naczelnych państwa i samorządu; wprowadziła trójpodział władzy: ustawodawcza - Sejm i Senat, wykonawcza prezydent i rząd, sądownicza - niezawisłe sądy; wzmocniła władzę wykonawczą.
KONSTYTUCJA RZECZPOSPOLITEJ POLSKIEJ
uchwalona 2 kwietnia 1997 roku przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm i Senat) dzięki głosom koalicji UW, UP, SLD i
PSL; powstała w wyniku prac przygotowawczych prowadzonych od 1992 przez specjalnie powołaną Komisję
Konstytucyjną pod przewodnictwem A. Kwaśniewskiego; zatwierdzona w referendum 25 V 1997, weszła w życie 17 X
1997; obok preambuły (autorstwa T.Mazowieckiego) posiada 243 artykuły ujęte w 13 rozdziałów. Stanowi, że
"Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli"; "jest demokratycznym państwem prawnym,
urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej", zaś "ustrój Rzeczpospolitej Polskiej opiera się na podziale i
równowadze władzy ustawodawczej (Sejm i Senat), władzy wykonawczej (Prezydent i Rada Ministrów) i władzy
sądowniczej (sądy i trybunały)". Konstytucja RP zapewnia m.in. wolność tworzenia i działania partii politycznych,
związków zawodowych, stowarzyszeń, zrzeszeń itp. (z wyjątkiem struktur odwołujących się w swych programach do
totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, propagujących nienawiść rasową i
narodowościową); zapewnia wolność prasy, wolność działalności gospodarczej, wolność słowa; traktuje kościół i inne
związki wyznaniowe jako równoprawne; zapewnia wolność sumienia i religii; orzeka iż wszyscy obywatele są równi
wobec prawa, gwarantuje nietykalność osobistą i wolność osobistą oraz wolność pokojowych zgromadzeń; sprawuje
opiekę nad rodziną, gwarantuje ochronę praw dziecka, zakazuje stosowania kar cielesnych, zatrudniania dzieci do lat 16tu, zapewnia obywatelom równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej, bezpłatną naukę w szkołach publicznych
(obowiązkową do 18 roku życia). Bardziej szczegółowe przepisy normują funkcjonowanie organów władzy w systemie
parlamentarnym, podkreślając rolę samorządu terytorialnego; do instytucji sądowniczych wprowadza m.in. Krajową
Radę Sądownictwa, Trybunał Konstytucyjny, Trybunał Stanu oraz Rzecznika Praw Obywatelskich. Zmiany w
Konstytucji RP wymagają uzyskania większości 2/3 głosów w sejmie, bezwzględnej większości w senacie oraz w
niektórych wypadkach przeprowadzenia referendum.