Szlakiem krościeńskich kapliczek wotywnych

Szlakiem krościeńskich kapliczek wotywnych1
Trasa spacerowa po Krościenku n. Dunajcem
Odwiedź krościeńskie kapliczki – świadectwa dramatycznej przeszłości miasteczka. Poznaj
krościeńskich orędowników, którzy w obliczu chorób, powodzi i pożarów byli często jedyną
nadzieją lokalnej społeczności. Zwróć uwagę na usytuowanie kaplic: obszar wsi, miasteczka od
wieków stanowił dobrą przestrzeń. Świat zewnętrzny był sferą nieobliczalną. Z niej przenikało
zło, grzech i morowe powietrze. Dawne trakty wiązano z obecnością sił magicznych. By
zatrzymać złe moce budowano krzyż, figurę czy właśnie kaplicę.
Spacer rozpocznij przy kościele pw. Wszystkich Świętych. Tu znajduje się pierwsze
wyobrażenie św. Rocha w rejonie Pienin.
Według legend św. Roch pochodził z Montpellier (płd. Francja). Po śmierci rodziców rozdał
majątek i wiódł żywot pielgrzyma. W jednym z włoskich miasteczek podczas epidemii dżumy
opiekował się zarażonymi. Zasłynął z daru uzdrawiania. Legenda głosi, że w czasie powrotu do
Francji zaraził się dżumą. Skrył się w lesie. Wytropił go pies, który potem przynosił mu chleb aż
do wyleczenia. Gdy powrócił do rodzinnego miasta, uznano go za szpiega i wtrącono do
więzienia, gdzie zmarł w 1327 roku. W jego celi miał się ponoć pojawić napis: „Ci, których
dotknie zaraza, a będą wzywać na pomoc św. Rocha, zostaną uleczeni”2. Św. Roch szybko stał się
patronem chroniącym przed zarazami. Epidemia dżumy trafiła do Europy z Azji. Czarna śmierć
powodowała wysoką gorączkę, ból głowy, majaczenia. Wyludniła wsie i miasta. W szczególnym
nasileniu powróciła w XVII i XVIII wieku.
Obecnie mało czytelny fresk Jakuba Koraba na południowej ścianie kościoła przedstawia św.
Rocha w klasycznej hagiograficznej pozie: w płaszczu, z kijem w ręku i psem u stóp.
Z kościoła udaj się na ulicą Zdrojową, do kaplicy pw. Przemienienia Pańskiego.
Powstała w intencji „przemienienia”, czyli odwrócenia zarazy dżumy. Usytuowanie kapliczki
sugeruje, że miała powstrzymywać zarazę tu, na prawym brzegu Dunajca. Wewnątrz znajduje
się obraz św. Krzysztofa – patrona mostów, miast położonych nad rzekami, flisaków i
przewoźników.
Po zetknięciu się z nauką Chrystusa, św. Krzysztof przyjął chrzest. Postanowił wtedy, że osiedli
się nad Jordanem i będzie przenosił przez rzekę pielgrzymów idących ze Wschodu do Ziemi
Świętej. W trakcie jednej z przepraw, niosąc dziecko, na środku Jordanu opadł z sił. Bliski
utopienia usłyszał głos: „Jam jest Jezus, twój Zbawiciel. Dźwigając mnie, dźwigasz cały świat”.
Ulicą Jagiellońską przejdź w kierunku Ptaszkowej Górki do kaplicy św. Rocha, przypominającej
o XVIII-wiecznej epidemii dżumy.
Na ołtarzu głównym, w części centralnej znajduje się obraz św. Rocha (z 1865 roku). Zwróć
uwagę na odsłoniętą prawą nogę z zaznaczonym miejscem guza dymieniczego (kliniczny objaw
dżumy). Opatrujący nogę anioł dodaje odwagi i pielęgnuje w chorobie. W skrzydle bocznym, po
Szlakiem krościeńskich kapliczek wotywnych
Materiał przygotowany w ramach projektu
Pierścień św. Kingi – edycja 2008
1
lewej – św. Sebastian z Mediolanu – najstarszy chrześcijański orędownik powstrzymujący zarazy.
Za wyznawanie wiary chrześcijańskiej przeszyto go strzałami z łuku. Mieszkańcy wsi, nie
rozumiejąc przyczyn nagłych epidemii, gwałtowny atak choroby utożsamiali z uderzeniem
zdradzieckiej strzały. W prawym skrzydle św. Wawrzyniec – odzwierciedla niezłomność, hart
ducha i siłę woli. Chronił domostwa przed ogniem. By odstraszyć zło palono niegdyś tzw.
wawrzyńcowe hudy (stosy). Moc ognia rozpraszała mrok i niszczyła zło. W krościeńskiej kaplicy
występuje zamiast św. Rozalii, tradycyjnej orędowniczki w zarazach.
Na zwieńczeniach bramek, po lewej – św. Dominik, po prawej – św. Franciszek. Ich obecność
wiąże się z motywem Gniewu Bożego, którego ikonografia przedstawia postać Chrystusa z
trzema strzałami w dłoniach symbolizującymi głód, wojnę i zarazę. Gniew łagodzi Maryja,
chroniąca lud połą płaszcza oraz ci dwaj święci. Idea Gniewu Bożego pozostawała w ścisłym
związku z epidemiami. Zgodnie z ludowymi wierzeniami, plaga dżumy „wynikała z
ostatecznego rozczarowania się Boga swoim tworem i niczym biblijny potop miała zgładzić
rodzaj ludzki”3.
Wielce kochany w Bogu Rochu święty,
Któryś dla zasług jest do nieba wzięty,
Uproś nam zdrowie u zagniewanego Boga naszego,
Bo, gdy Ty będąc jeszcze tu na ziemi,
Słynąłeś światu cudami wielkimi,
Że sam Bóg z nieba anioła swojego zesłał takiego
Żebyś uleczył ranę w lewej nodze,
Strzałą okrutną przestrzeloną srodze,
I takżeś prędko został uleczony
I pocieszony.
Tak Cię Bóg swoją łaską opatrywał,
Że nawet sam pies Tobie usługiwał.
I chleb przynosił posiłkowi twemu Tobie samemu.
Ponieważ Cię Bóg dał nam za Patrona,
Niechże nas zawsze strzeże Twa obrona;
Od morowego powietrza prosimy
Niech nie zginiemy4
– pieśń do św. Rocha
Udaj się w kierunku ulicy św. Kingi, gdzie znajduje się druga kaplica pw. Przemienienia
Pańskiego. Wzniesiono ją w intencji odwrócenia epidemii cholery i jej późniejszych nawrotów.
Obecnie odbywają się tu nabożeństwa o urodzaj.
W kaplicy znajdują się dwa, przeniesione z kościoła, ołtarzyki z obrazami z przełomu XVII i XVIII
wieku: św. Jana Nepomucena chroniącego miasteczko przed powodzią, patrona mostów i
przepraw. Przedstawiono go z aureolą z pięcioma gwiazdami symbolizującymi cnoty
męczeńskie, biretem kanonika, krucyfiksem i gałązką palmową. Drugi obraz to Ekstaza bł. Kingi,
ukazanej w habicie klaryski. U stóp patronki Pienin korona i berło (symbole porzucenia życia
świeckiego na rzecz życia zakonnego), a wśród obłoków Matka Boska z Dzieciątkiem.
Szlakiem krościeńskich kapliczek wotywnych
Materiał przygotowany w ramach projektu
Pierścień św. Kingi – edycja 2008
2
Czas spaceru: 120 min.
Trasę opracowała: Iwona Matejczuk
Bibliografia:
Biuletyn Informacyjny Warszawskiego Oddziału PTT, nr 13 (2), IV 2007.
Janicka-Krzywda U., Legendy Pienin, Kraków 1996.
Koper K., Z dziejów Krościenka nad Dunajcem, Nowy Targ 2006.
Królikiewicz G., Kruczek Z., Szlakami legend pienińskich. Przewodnik turystyczny, Warszawa-Kraków 1982.
Krzan B., Klejnot zagubiony w górach, Krościenko n. Dunajcem 1988.
Uryga J., Święci mało znani. Św. Roch, http://www.zrodlo.krakow.pl/Archiwum/2003/32/16.html
Zakrzewski L., O pienińskich pustelnikach, http://www.nsi.pl/almanach/artludzie/o_pieninskich_pustelnikach.htm
http://www.pieninypn.pl/
kapliczki wotywne – fundowane na specjalną intencję. W Krościenku powstały kapliczki w intencji
pokonania dżumy i cholery. W nich odbywały się nabożeństwa z błagalnymi modłami o odwrócenie
zarazy.
2 Koper K., Z dziejów…, dz.cyt.., s. 67.
3 Tamże, s. 80.
4 Tamże., s. 71.
1
Szlakiem krościeńskich kapliczek wotywnych
Materiał przygotowany w ramach projektu
Pierścień św. Kingi – edycja 2008
3