Widok - Sąd Apelacyjny

WYROK Z DNIA 22 STYCZNIA 2009 R.,
I ACa 368/08
Przepis art. 494 k.c. nie jest samodzielny w tym znaczeniu, że jeśli idzie o reguły
przewidzianej tam odpowiedzialności odszkodowawczej, zastosowanie znajdują zasady
ogólne (art. 471 k.c.), a więc i te regulacje, które pozwalają na kształtowanie do pewnego
stopnia tychże reguł, chociażby poprzez zapisy o karze umownej (art. 483 k.c. i 484 k.c.).
art. 494 k.c., art. 65 k.c.
Sędzia SA Marek Klimczak (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SA Andrzej Palacz
Sędzia SA Jan Sokulski
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w sprawie z powództwa Gminy R. przeciwko
Zakładowi Instalatorstwa i Teletechniki "Ł." Spółce z o.o. w Rz. o zapłatę, po rozpoznaniu na
rozprawie w dniu 22 stycznia 2009 r. apelacji strony powodowej od wyroku Sądu
Okręgowego w Krośnie z dnia 3 października 2008 r.
o d d a l i ł apelację i zasądził od powoda Gminy R. na rzecz pozwanego Zakładu
Instalatorstwa i Teletechniki "Ł." Spółki z o.o. w Rz. koszty postępowania apelacyjnego.
U za sa dnienie
Powód Gmina R. domagał się w pozwie zasądzenia od pozwanego Zakładu
Instalatorstwa i Teletechniki "Ł." Sp. z o.o. w Rz. kwoty 226.440,56 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 1 stycznia 2008 r., tytułem odszkodowania za odstąpienie od umowy
z przyczyn leżących po stronie pozwanego. Swoje żądanie powód oparł na art. 494 k.c.
w związku z § 20 łączącej strony umowy.
Pozwany wnosił o oddalenie powództwa podnosząc, że strony w umowie nie zawarły
klauzuli zezwalającej na dochodzenie na zasadach ogólnych (art. 471 k.c.) odszkodowania
przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary umownej.
W wyniku rozpoznania sprawy Sąd Okręgowy w Krośnie wyrokiem z dnia
3 października 2008 r. oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego
kwotę 7.200 zł, tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Wyrok ten, jak wynika z jego pisemnego uzasadnienia, oparty został na następujących
ustaleniach faktycznych i wnioskach prawnych.
W wyniku zorganizowanego przez Gminę R. przetargu nieograniczonego na remont
elewacji budynku Zespołu Szkół Publicznych w R., pomiędzy stronami została zawarta
w dniu 17 maja 2007 r. umowa, na mocy której wykonawca, tj. Zakład Instalatorstwa
i Teletechniki "Ł." Sp. z o.o. w Rz. zobowiązał się do wykonania remontu elewacji za
wynagrodzeniem ryczałtowym, ustalonym na kwotę 296.570,52 zł. W § 19 umowy strony
postanowiły między innymi, że wykonawca zapłaci zamawiającemu karę umowną za
1
odstąpienie od umowy z przyczyn zależnych od wykonawcy, w wysokości 5 %
wynagrodzenia umownego. Ponadto strony ustaliły, że w zakresie nieuregulowanym w § 19
umowy obowiązującą je formą odszkodowania za niewykonanie lub nienależyte wykonanie
umowy będzie odszkodowanie na ogólnych zasadach art. 471 k.c. (§ 20 umowy).
Pozwany, po protokolarnym przekazaniu mu placu budowy, pismem z dnia 16 lipca
2007 r., poinformował powoda, iż znalazł się w trudnej sytuacji kadrowej w związku
z licznymi wyjazdami pracowników za granicę, a następnie w piśmie z dnia 23 lipca 2007 r.
oświadczył, że odstępuje od realizacji umowy i zobowiązuje się do zapłacenia kar umownych
zgodnie z § 19 umowy. Pismem z dnia 25 lipca 2007 r. również powód złożył pozwanemu
oświadczenie, iż odstępuje od umowy z przyczyn leżących po stronie wykonawcy,
równocześnie wzywając go do dobrowolnej zapłaty kary umownej w wysokości 13.528,53 zł
w terminie 7 dni od daty otrzymania pisma. Pozwany uiścił tę kwotę w terminie.
W wyniku rozpisania kolejnej oferty wybrana została najkorzystniejsza dla Gminy R.
oferta, która opiewała na kwotę wyższą od wynagrodzenia przewidzianego umowie z dnia
17 maja 2007 r. o 226.440,56 zł. Pismem z dnia 5 grudnia 2007 r. pozwany wezwany został
do zapłaty tej kwoty tytułem odszkodowania za niewykonanie umowy, w oparciu o § 20
łączącej strony umowy.
Opierając się na przytoczonych wyżej ustaleniach faktycznych Sąd Okręgowy uznał,
iż zastrzeżenie w pkt 3 § 19 umowy kary umownej za odstąpienie od umowy z przyczyn
leżących po stronie wykonawcy wyłącza możliwość dochodzenia odszkodowania na zasadach
ogólnych w związku z § 20 oraz art. 471 k.c., wyczerpując tym samym podstawę dochodzenia
odszkodowania w związku z niewykonaniem umowy, co skutkowało oddaleniem powództwa.
Wyrok powyższy zaskarżył apelacją powód, domagając się jego zmiany przez
uwzględnienie powództwa, ewentualnie uchylenia i przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi I instancji z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania apelacyjnego.
Skarżący podniósł zarzuty: naruszenia prawa przez błędną wykładnię i zastosowanie
przepisu art. 483 k.c. i art. 484 k.c. w związku z art. 494 k.c., 471 k.c. i art. 65 k.c. oraz błędu
w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia poprzez przyjęcie,
że strony w umowie wyłączyły możliwość dochodzenia odszkodowania za szkodę powstałą
w wyniku niewykonania umowy.
Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz
od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Na wstępie przypomnieć trzeba, iż wykładnia ustalonego przez sąd oświadczenia woli
w zawartej przez strony umowie należy do kwestii prawnych, natomiast samo ustalenie treści
oświadczenia woli – do ustaleń faktycznych (por. wyrok SN z dnia 20 lutego1997 r., I CKN
90/96 oraz wyrok SN z dnia 6 listopada 1996 r., II UKN 9/96, OSNC 1997/11/2001).
W rozpoznawanej sprawie chodzi o oświadczenie woli ujęte w formie pisemnej, czyli
wyrażone w dokumencie. Treść tego dokumentu, tj. umowy stron z dnia 17 maja 2007 r.,
była bezsporna – żadna ze stron nie twierdziła bowiem, że postanowienia tej umowy miały
2
inną treść niż ta, która wynika z dokumentu znajdującego się w aktach sprawy bądź,
że należało je uzupełnić o jakąś inną dodatkową treść.
W tych okolicznościach należy stwierdzić, że spór nie rozgrywał się na płaszczyźnie
ustaleń faktycznych (nie dotyczył sfery faktów), lecz na płaszczyźnie prawnej, gdyż jego
przedmiotem było rozumienie (wykładnia) umowy, a w szczególności jej postanowień § 19
i § 20. Oznacza to jednocześnie, że zarzut ujęty przez skarżącego w pkt 2 apelacji został
postawiony wadliwie (nieadekwatnie do stanu sprawy).
Z treści uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że Sąd I instancji dokonując
wykładni umowy, kierował się przede wszystkim kryteriami natury językowej
(gramatycznymi, semantycznymi) oraz treścią przepisów art. 483 k.c. i 484 k.c. Rezultatem
takiego działania był wniosek, iż zastrzeżenie przez strony w pkt 3 § 19 kary umownej za
odstąpienie od umowy z przyczyn leżących po stronie wykonawcy wyłącza możliwość
dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych, tj. w oparciu o § 20 umowy i art. 471 k.c.
W ocenie Sądu Apelacyjnego wniosek ów zasługuje na podzielenie, a przemawiają za tym
okoliczności wyłuszczone poniżej.
Reguły interpretacyjne zawarte w art. 65 k.c. wyrażają dwie respektowane
w orzecznictwie oraz doktrynie doniosłe w prawie cywilnym wartości a mianowicie, z jednej
strony wolę (intencję) osoby dokonującej czynności prawnej, z drugiej natomiast zaufanie,
jakie budzi złożone oświadczenie woli u innych osób. W wypadku gdy oświadczenie woli
zostało ujęte w formie pisemnej, czyli wyrażone w dokumencie, to sens tych oświadczeń
ustala się przyjmując za podstawę wykładni przede wszystkim tekst dokumentu. Przy
interpretacji podstawowa rola przypada językowym regułom znaczeniowym (por. wyrok SN
z dnia 4 października 2006 r., II CSK 117/06, LEX nr 332959).
W rozpoznawanej sprawie nie powinno budzić wątpliwości, że zamawiający (powód)
skutecznie odstąpił od umowy na podstawie jej § 21 pkt. 2 lit. a, tj. w związku z tym,
że wykonawca (pozwany) bez usprawiedliwionych przyczyn nie rozpoczął robót. Bez
wątpienia sytuacja ta mieści się w dyspozycji § 19 pkt 3 umowy – do odstąpienia doszło
bowiem z przyczyn zależnych od wykonawcy. Usprawiedliwionym było więc zapłacenie
przez pozwanego kary umownej w przewidzianej przez strony wysokości.
Trafne są uwagi Sądu I instancji co do natury kary umownej jako swoistego surogatu
odszkodowania za niewykonanie bądź nienależyte wykonanie zobowiązania (por. art. 483 k.c.
i art. 484 k.c.) Podkreślić przy tym należy, że w myśl tych uregulowań żądanie
odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej jest dopuszczalne tylko
wtedy, gdy strony możliwość taką dopuszczą w umowie (por. art. 484 § 1 zdanie drugie k.c.).
Pytaniem kluczowym w rozpoznawanej sprawie pozostawało więc, czy strony możliwość
taką zastrzegły w odniesieniu do sytuacji, na którą powołuje się powód.
Odpowiedzi na to pytanie poszukiwać trzeba w postanowieniach § 19 i § 20 umowy
stron. Systematyka całej umowy nakazuje przyjęcie założenia, że przedmiotem regulacji
zawartej w obu wymienionych paragrafach jest kwestia odszkodowania za niewykonanie lub
nienależyte wykonanie zobowiązania. W § 19 uregulowane zostały przypadki, w których owo
odszkodowanie realizowane będzie poprzez zapłatę kary umownej. Jeżeli zatem w § 20
powiedziano, że w zakresie nieuregulowanym w § 19 obowiązującą formą odszkodowania
będzie odszkodowanie na ogólnych zasadach z art. 471 k.c., pierwszą narzucającą się,
niesprzeczną logicznie interpretacją, staje się przyjęcie, że odszkodowanie na ogólnych
3
zasadach będzie wchodzić w grę we wszystkich pozostałych wypadkach poza tymi, które
wymienione zostały w § 19, w tych zaś, które zostały tam wymienione ograniczać się będzie
do zapłaty kary umownej. Przyjęcie interpretacji prezentowanej przez skarżącego –
a mianowicie, że w przypadku gdy kara umowna przewidziana w sytuacjach określonych
w § 19 nie wyczerpie całego odszkodowania, poszkodowany miałby prawo do dochodzenia
różnicy na zasadach ogólnych – wymagałoby uwzględnienia zbyt wielu dodatkowych
założeń, prowadzących praktycznie do nadania omawianym postanowieniom umowy
dodatkowej treści, a więc byłoby zabiegiem niedopuszczalnym na gruncie przepisu
art. 65 k.c.
Rzecz jasna, uwzględnienie w sposób wyczerpujący wszystkich kryteriów
z art. 65 k.c. może wymagać sięgnięcia także do pozatekstowych okoliczności
towarzyszących zawarciu umowy takich jak rokowania poprzedzające zawarcie umowy, cele
umowy, rozumienie przez same strony tekstu umowy w chwili jej zawierania, zachowania
stron w tamtym okresie itp.
W rozpoznawanej sprawie strony nie przedstawiły praktycznie żadnego materiału
dowodowego, w oparciu o który możliwe byłoby wnioskowanie co do wspomnianych
okoliczności pozatekstowych. Rozbieżne rozumienie przez strony w chwili obecnej
postanowień § 19 i § 20 umowy nie ma znaczenia z punktu widzenia dyrektyw z art. 65 k.c.
Trudno też wyciągać tak daleko idące wnioski z treści pisma pozwanego do powoda z dnia
18 grudnia 2007 r., jak czyni to skarżący. Zawarta w tym piśmie prośba o odstąpienie od
dalszych roszczeń odszkodowawczych z powołaniem się na argumenty natury pozaprawnej
(chodziło o trudną sytuację ekonomiczną pozwanego i dotychczasową dobrą współpracę)
świadczy raczej o dążeniu do polubownego załatwienia sporu, aniżeli o przyznaniu przez
pozwanego, że jego rozumienie treści umowy w chwili jej zawarcia, jeśli idzie o sporne
obecnie postanowienia, było identyczne z rozumieniem powoda.
Odwołując się do przepisu art. 494 k.c. skarżący pomija, iż przepis ten nie jest
samodzielny w tym znaczeniu, że jeśli idzie o reguły przewidzianej tam odpowiedzialności
odszkodowawczej, zastosowanie znajdują zasady ogólne (art. 471 k.c.), a więc i te regulacje,
które pozwalają na kształtowanie do pewnego stopnia tychże reguł, chociażby poprzez zapisy
o karze umownej (art. 483 k.c. i art. 484 k.c.).
Z tych wszystkich względów apelację powoda oddalono jako bezzasadną
(art. 385 k.p.c.).
O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto na podstawie art. 98 § 1 k.p.c.
w związku z art. 108 § 1 k.p.c.
4