Gruźlica - opracowanie

GRUŹLICA
1. Czynnik etiologiczny gruźlicy
Gruźlica jest chorobą zakaźną - wywoływaną przez bakterię - prątek gruźlicy wykryty przez niemieckiego lekarza, bakteriologa Roberta Kocha, który wyniki swoich badań
opublikował 24 marca 1882 roku. W nazewnictwie polskim wspomniany drobnoustrój jest
często nazywany na cześć tego bakteriologa prątkiem Kocha [1]
Gruźlica jest chorobą zakaźną, wywoływaną przez bakterie Mycobacterium
tuberculosis (prątki gruźlicy) rzadziej przez prątek bydlęcy zwany Mycobacterium bovis.
Prątki należą do rodziny grzybobakterii – Mycobacteriaceae. Należą do wolnorosnących,
tlenowych bakterii. Są to wydłużone pałeczki kwasooporne tzn. nie odbarwiają się pod
wpływem kwasów, alkoholi i zasad [1]. Są odporne na działanie czynników fizycznych i
chemicznych, ale wrażliwe na światło słoneczne oraz promienie ultrafioletowe, które zabijają
prątki po kilkuminutowej ekspozycji. Prątki giną w temperaturze 700C już po kilku
sekundach, natomiast dobrze znoszą wilgoć i niską temperaturę[2].
Jednym z badań diagnostycznych obok bakterioskopii i hodowli jest test
tuberkulinowy. Ma on na celu wykazanie nadwrażliwości typu opóźnionego, która rozwija się
w organizmie pod wpływem naturalnego zakażenia prątkiem lub sztucznego zakażenia
poprzez szczepienie BCG i służy on do wykrywania osób zakażonych prątkiem [3].
Prątek atakuje wszystkie narządy i tkanki ludzkiego organizmu wywołując w nich
zmiany chorobowe, ale najczęściej są to płuca. Wtedy mówimy o gruźlicy płuc. Jednakże
proces chorobowy może obejmować również nerki, szpik kostny, węzły chłonne, mózg,
opony mózgowo – rdzeniowe, opłucną i jelita i wtedy określana jest jako gruźlica pozapłucna.
2. Objawy gruźlicy
Początek gruźlicy jest często skryty, podstępny, objawy są słabo wyrażone i
niecharakterystyczne. Jednak, jeśli pacjent zauważy u siebie wystąpienie i utrzymywanie się
takich objawów, jak:
o kaszel utrzymujący się co najmniej 3 tygodnie - ten objaw jest szczególnie ważny,
o odkrztuszanie plwociny,
o brak apetytu i utrata wagi ciała,
o nocne poty,
1
o stany podgorączkowe,
o osłabienie i łatwe męczenie się,
o duszność i/lub ból w klatce piersiowej,
o krwioplucie
o obrzmienie, bolesność ruchowa i ograniczenie ruchowe
to powinien zwrócić się do swego lekarza rodzinnego celem wykonania odpowiednich badań
(badanie rtg klatki piersiowej, badanie plwociny, wykonanie testu tuberkulinowego). Lekarz
podstawowej opieki zdrowotnej odgrywa zasadniczą rolę w wykrywaniu chorych na gruźlicę.
I należy pamiętać, że gruźlica jest w Polsce nadal chorobą często występującą [2].
3. Drogi szerzenia się zakażenia
Gruźlica jest chorobą zaraźliwą- przenosi się, bowiem z osobnika chorego na osobnika
zdrowego. Źródłem zakażenia prątkiem jest najczęściej chory na gruźlicę prątkujący. Taki
chory podczas kaszlu, kichania, odkrztuszania /odpluwania/, głośnego śmiechu, mówienia,
wydala prątki wraz z kropelkami śluzu. Kropelki z zawartymi prątkami unoszą się w
powietrzu, wysychają, opadają i wraz z wdychanym powietrzem, mogą dostać się do płuc.
Tam się "zagnieżdżają". Dochodzi do zakażenia prątkiem. To zakażenie drogą powietrzną,
zwane też zakażeniem inhalacyjnym (kropelkowym) jest najczęstszym. Jeden chory
prątkujący nieleczony może zakazić w ciągu roku średnio od 10 do 15 ludzi [3].
Bardzo rzadko do zakażenia prątkiem dochodzi drogą pokarmową - poprzez spożycie
produktów żywnościowych zawierających prątki. Najczęściej poprzez spożycie surowego
mleka lub jego przetworów pochodzących od chorego na gruźlicę bydła – krowy. W Polsce
takie niebezpieczeństwo jest znikome, gdyż gruźlica bydła występuje incydentalnie.
Gotowanie mleka lub jego pasteryzacja powoduje zabicie prątków.
W przeciwieństwie do innych chorób zakaźnych jedynie u 3-8% ludzi zakażonych
prątkiem rozwija się choroba - gruźlica. Przyczyną przerwania tej swoistej równowagi między
prątkiem a ustrojem jest osłabienie sił obronnych organizmu.
Wszystkie czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, które powodują załamanie sił
obronnych człowieka burzą tą równowagę i czynią organizm bardziej podatnym na rozwój
choroby. Dochodzi do ożywienia dotychczas "uśpionych" prątków, ich mnożenia i ich
szerzenia się w ustroju człowieka doprowadzając do postępującej choroby. Dlatego uważa
się, że zakażenie prątkiem
jest warunkiem koniecznym, ale niewystarczającym do
zachorowania. Innym, od dawna znanym czynnikiem zwiększającym ryzyko zakażenia i
2
zachorowania na gruźlicę jest stały ścisły, domowy kontakt z chorym nieleczonym.
Dlatego tak istotne jest wczesne wykrycie choroby i natychmiastowe leczenie chorego.
Chory prawidłowo leczony już po miesiącu przestaje być zaraźliwy dla otoczenia [2].
Do czynników wewnętrznych sprzyjających przejściu zakażenia prątkiem w chorobę,
należą pewne choroby, które na tyle osłabiają organizm, że sprzyjają rozwojowi gruźlicy.
Obecnie najbardziej niebezpieczną chorobą jest HIV/AIDS. Zakażenie HIV atakuje
bezpośrednio elementy układu odpornościowego, które odgrywają rolę w obronie przed
rozwojem gruźlicy. Zakażenie HIV - kilkudziesięciokrotnie zwiększa ryzyko rozwoju
gruźlicy u osoby zakażonej. Świadczy o tym 2-3 krotny wzrost zachorowań na gruźlicę w
krajach Afryki Subsaharyjskiej - gdzie zakażenie HIV jest powszechne w ciągu ostatnich
kilkunastu lat. Z innych chorób należy wymienić cukrzycę, krzemicę, choroby nowotworowe,
choroby krwi, stany po transplantacji i szereg innych stanów chorobowych. [3]
4. Zapobieganie i zwalczanie gruźlicy
Leczenie przeciwprątkowe jest główną i najistotniejszą składową wszystkich
nowoczesnych programów zwalczania gruźlicy i ma w nich absolutny priorytet. Od ponad 50
lat znane są i na ogół dostępne leki przeciwprątkowe,. Prawidłowe leczenie prowadzi do
wyleczenia prawie wszystkich chorych . Ten sukces zależy jednak od współpracy chorego z
personelem medycznym w czasie całego leczenia. Chory powinien wiedzieć i być
przekonany, że stosując się do zaleceń lekarza zostanie wyleczony i będzie mógł powrócić do
dawnego stylu życia i pracy [4].
Szczepienia są obecnie najpowszechniej stosowaną w świecie metodą zwiększenia
odporności u ludzi [4]. Historia szczepień p/gruźlicy sięga lat 20 ubiegłego wieku, jednakże
do powszechnego stosowania szczepionkę BCG wprowadzono jednak w programie WHO
dopiero w roku 1974. Obecnie co roku 100 mln. dzieci na całym świecie jest szczepione
p/gruźlicy. Badania kliniczne szczepionki BCG wykazują, że skuteczność ochrony przed
jakimkolwiek zakażeniem gruźliczym wynosi 51%, jednak przed zapaleniem mózgowo –
rdzeniowym oraz zakażeniem rozsianym wynosi 86%, a skuteczność zapobiegania śmierci
spowodowanej przez gruźlicę wynosi 65%. Czas trwania efektywnej ochrony po dawce
noworodkowej szacuje się na 10-20 lat [5]. Obecnie w Polskim Programie Szczepień
Ochronnych szczepienie p/gruźlicy przeprowadza się jedynie u noworodków w ciągu 24
godzin od urodzenia. Jednakże przewidziane są również szczepienia wszystkich dzieci, które
3
z jakichś przyczyn nie zostały zaszczepione w okresie noworodkowym i są one wykonywane
do ukończenia przez nie 15 roku życia [6].
5. GRUŹLICA W POLSCE I WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM.
Od 1957 roku notuje się w Polsce stałą tendencję spadkową zapadalności na gruźlicę,
co wskazuje wykres nr 1 [7]. W roku 1957 odnotowywano w Polsce zapadalność 290,4, w
1995 w Polsce współczynnik ten wynosił 41,4 a w roku 2009 wynosił już tylko 21,6 /100.
Ogromną rolę w opanowaniu gruźlicy mają obok podniesienia standardu życia, higieny,
odpowiedniego odżywiania - szczepienia ochronne. Dla porównania na wykresie nr. 2
pokazano zapadalność na gruźlicę w Polsce i w woj. Opolskim w latach 1998 - 2009. Jak
wskazuje wykres zapadalność na gruźlicę w woj. Opolskim nie odbiega od średniej w Polsce i
jest porównywalna lub nieco niższa. W 2009 r. średni współczynnik zapadalności na gruźlicę
w Polsce wynosił 21,6, natomiast w roku 2010 jak wskazuje ryc. nr 1 wynosił 19,7. Woj.
opolskie w roku 2010 należało do województw o najmniejszej zapadalności a współczynnik
ten wyniósł 12,8.
300
290,4
289,3
350
POLSKA
182,6
22,5
22,6
21,2
21,6
20
07
20
09
26,5
24,9
24,3
27,6
27,4
29,7
50
36,1
34,4
31,5
100
42,3
77,2
72,5
58,2
150
41,4
39,8
128,5
200
20
05
20
03
20
01
19
99
19
97
19
95
19
85
19
75
19
65
0
19
57
Zapadalność na 100 000
250
Lata
Wykres 1. Zapadalność na gruźlicę w Polsce w latach 1957- 2009 (wszystkie typy)
4
Zapadalność na gruźlicę w Polsce w 2010 roku wg województw.
Współczynniki na 100.000 ludności.
POLSKA – 19,7
< 14
14 – 18
18 – 21
5
> 21
40
21,6
19
22,6
21,2
22,6
20,3
24,3
22,5
19,7
18,8
20
20,4
21,6
25
23,8
24,9
26,5
27,4
30,1
29,7
29,5
31,5
POLSKA
25,6
27,6
Zapadalność na 100 000
30
32,7
34,4
35
WOJ.OPOLSKIE
15
10
5
0
1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Lata
Wykres 2. Zapadalność na gruźlicę (wszystkie typy)
6
6. GRUŹLICA W POWIECIE KRAPKOWICKIM
Gruźlica do końca 2008 roku była pod nadzorem Wojewódzkich Specjalistycznych
Poradni Chorób Płuc i Gruźlicy. Od roku 2009 nadzór nad tą chorobą sprawują Powiatowe
Stacje Sanitarno – Epidemiologiczne. Zapadalność w powiecie krapkowickim od 2009 roku
zapadalność na 100 000 ludności
obrazuje wykres nr.3
25
21,6
20
19,7
19
15,6515,45
15
12,1
polska
12,8
województwo
10
powiat
7,65
5
0
2009
2010
2011
Wykres 3. Zapadalność na gruźlicę w latach 2009 – 2011
W roku 2009 i 2010 zapadalność w powiecie krapkowickim była mniejsza niż zapadalność w
województwie opolskim i w Polsce. W roku 2011 nastąpił zauważalny wzrost zachorowań na
gruźlicę w woj. Opolskim jak również w powiecie. W roku 2011 w stosunku do roku 2010
współczynnik zapadalności w powiecie wzrósł dwukrotnie z 7,65 do 15,45 i jest tylko nieco
niższy od zapadalności w województwie.
7
Tab. 1. Liczba zachorowań w danych grupach wiekowych w latach od 2009 do stycznia
2012r. w powiecie krapkowickim.
Liczba zachorowań w danych grupach wiekowych w latach od 2009 do stycznia 2012r. w
powiecie krapkowickim
ROK
razem
0 - 14
15 - 19
20 - 44
45 - 64
65+
2009
8
0
0
2
6
0
2010
5
0
0
1
3
1
2011
10
0
1
2
4
3
6
0
0
3
3
0
29
0
1
8
16
4
2012 (tylko
styczeń)
RAZEM
OGÓŁEM 29 PRZYPADKÓW ZACHOROWANIA NA GRUŹLICĘ
Tabela nr. 1 pokazuje liczbę zachorowań na gruźlicę z podziałem na grupy wiekowe w latach
od 2009 do stycznia 2012 roku. Ogółem odnotowano 29 przypadków zachorowania na
gruźlicę. Najwięcej zachorowań w omawianym okresie występuje w grupie wiekowej 45 –
64.
Należy zwrócić uwagę na wzrost zachorowań wśród młodych ludzi w wieku
produkcyjnym. Jak wskazuje wykres nr. 4 w przeważającej części, zachorowania dotyczą
mężczyzn mieszkających w mieście (tabela 2). Z ogólnej liczby przypadków zachorowały
tylko dwie kobiety.
liczba zachorowań na gruźlicę
9
8
7
6
5
mężczyźni
4
kobiety
3
2
1
0
2009
2010
2011
2012
Wykres 4. Liczba zachorowań na gruźlicę z podziałem na kobiety i mężczyzn.
8
Tab. 2. Zachorowania na gruźlicę w powiecie krapkowickim według grup wiekowych z
podziałem na płeć oraz miejsce zamieszkania w latach od 2009 do stycznia 2012
Grupy Wiekowe
0 - 14
15 - 19
20 - 44
45 - 64
65+
powiat krapkowicki
0
1
8
16
4
mężczyźni
0
1
7
16
3
kobiety
0
0
1
0
1
miasto
0
0
7
14
2
wieś
0
1
1
2
2
Liczba zachorowań na gruźlicę z podziałem na
gminy w latach od 2009 do stycznia 2012 roku
Strzeleczki; 2
Gogolin; 3
Krapkowice; 12
Zdzieszowice;
11
Krapkowice
Walce
Walce; 1
Zdzieszowice
Gogolin
Strzeleczki
Ryc. 2. Liczba zachorowań na gruźlicę z podziałem na gminy w latach od 2009 do stycznia
2012 roku.
W gminach wiejskich zarejestrowano tylko 3 zachorowania na gruźlicę z tego w Gminie
Strzeleczki 2 przypadki a w Gminie Walce 1 przypadek (rycina 2)
9
W Gminach miejskich w omawianym okresie zarejestrowano łącznie 26 przypadków
zachorowań z czego 12 w Gminie Krapkowice, 11 w Gminie Zdzieszowice, 3 w Gminie
Gogolin.
Najwięcej zachorowań odnotowuje się w grupie robotników z wykształceniem zawodowym –
10, ludzi bezrobotnych z wykształceniem zawodowym – 9, wśród emerytów z
wykształceniem zawodowym i podstawowym odnotowano 8 zachorowań i 2 zachorowania
wśród pracowników umysłowych (rycina 3).
emeryt; 8
robotnik
robotnik; 10
pracownik umusłowy
bezrobotny
emeryt
bezrobotny; 9
pracownik
umysłowy; 2
Ryc. 3. Liczba zachorowań w danej grupie społecznej.
Według WHO gruźlica obok zakażenia HIV i malarii należy do najczęstszych chorób
zakaźnych na świecie i stanowi „globalne zagrożenie dla zdrowia”. Zgodnie z szacunkami
WHO 1/3 ogólnej populacji świata (ok. 2 miliardy) jest zakażona prątkiem gruźlicy.
Najważniejszą metodą zapobiegania szerzenia się gruźlicy w społeczeństwie jest wczesne
wykrycie choroby i natychmiastowe leczenie chorego.
Walka z gruźlicą winna być zintegrowana z istniejącymi strukturami ochrony zdrowia.
Niezbędnym warunkiem powodzenia tej strategii jest zaangażowanie władz państwowych,
przejawiające się w nadaniu w walce z gruźlicą wysokiego priorytetu oraz zapewnienia
odpowiedniego finansowania.
10
LITERATURA
1. Virella G. „Mikrobiologia i choroby zakaźne” Wydawnictwo Urban &Partner.
Wrocław 1999.
2. Kahan S. „Medycyna w pigułce”. Wydawnictwo Via media. Gdańsk 2004.
3. Magdzik W. „Choroby Zakaźne i pasożytnicze – epidemiologia i profilaktyka”
Wydawnictwo alfa-medica Press. Bielsko Biała 2007.
4. Latkowski J., Lukas W. „Medycyna rodzinna”. Wydawnictwo Lekarskie PZWL.
Warszawa 2009.
5. Czajka H. „Szczepienia w profilaktyce chorób zakaźnych”. Wydawnictwo Help –
Med. Kraków 2010r.
6. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 28 października 2010r. w
sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2011 (Dz. Urz. MZ. z dnia 29
października 2010r. Nr. 12 poz. 70).
7. Szczura I. „Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce”. Biuletyn Instytutu
Gruźlicy i Chorób Płuc. Warszawa 2010.
Opracowały:
1. mgr inż. Dorota Barełkowska
2. mgr Daria Kowalska
11