wspólna polsko-ukraińska strategia współpracy

Transkrypt

WSPÓLNA POLSKO-UKRAIŃSKA
STRATEGIA WSPÓŁPRACY
TRANSGRANICZNEJ
Lubelskie, Podkarpackie,
Wołyńskie, Lwowskie
2005 – 2015
Razem ku przyszłości
Europejskie Centrum Integracji i Współpracy Samorządowej
„Dom Europy”
Lublin 2005
Opracowanie tekstu: Jacek Węsierski
Konsultacje: Ewa Banak, Ryszard Boguszewski, Rostyslav Brusak, Olena Diyak, Agnieszka
Domańska, Wojciech Goleman, Klavdiya Khomyuk, Andrzej Maria Kostecki, Natalia Krolik,
Małgorzata Langiewicz, Sergiusz Matjunin, Nadiya Mikula, Oksana Muzychuk, Anna Ososińska,
Agnieszka Pieniążek, Oleg Shcherba, Dorota Skwarek, Katarzyna Stachowicz, Krzysztof Staszewski,
Rostyslav Zamlynski, Krzysztof Zieliński.
Redakcja: Małgorzata Langiewicz, Wojciech Goleman
Projekt okładki i opracowanie graficzne: Agata Pieńkowska
Opracowanie map: Waldemar Rudnicki
Skład: Artur Wojteczko
Publikacja została sfinansowana ze środków pomocowych Unii Europejskiej – programu
TACIS CBC w ramach realizacji projektu „Polish-Ukrainian Cross-Border Agency
– towards the Future” (TSP/ No. 061-159/037).
© Europejskie Centrum Integracji i Współpracy Samorządowej „Dom Europy”
ul. Marii Curie-Skłodowskiej 5
20-029 Lublin
tel./faks (+48-81) 532 05 43; tel. (+48-81) 532 05 84
www.domeuropy.lubelskie.pl
[email protected]
ISBN
83-60133-12-3
Druk:
Agencja Usługowa „Wschód”
www.wschod.pl
Wydawnictwo „Werset”
tel. (+48 81) 524 16 52, fax (+48 81) 524 16 53
http://www.werset.pl;
e-mail: [email protected]
Spis treści
Wstęp
1. Podstawy opracowania transgranicznej strategii
regionów przygranicznych Polski i Ukrainy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.1. Podstawy programowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
1.2. Planowanie rozwoju regionalnego w ujęciu transgranicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.3. Funkcje planowania i zarządzania strategicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
1.4. Organizacja pracy i uspołecznienie procesu planowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
1.5. Zarys metody – zakres opracowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2. Zewnętrzne uwarunkowania współpracy transgranicznej
2.1. Spójność z globalnymi założeniami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.2. Uwarunkowania wynikające z dokumentów Unii Europejskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.2.1. Strategia Lizbońska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
2.2.2. Nowa perspektywa finansowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2.2.3. Polityka spójności (reforma funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności) . . . . . 11
2.3. Uwarunkowania wynikające z dokumentów strony polskiej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.3.1. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.3.2. Długookresowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju Polska 2025 . . . . 12
2.3.3. Wstępny projekt Narodowej Strategii
Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.3.4. Wstępny projekt Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.4. Uwarunkowania bilateralnej współpracy transgranicznej regionów . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.4.1. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020 . . . . . . . . . . . . . . 13
2.4.2. Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000 – 2006 . . . . . . . . . . 14
2.4.3. Wojewódzki Plan Zagospodarowania Przestrzennego
dla Województwa Lubelskiego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
2.4.4. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego . . . . . . . . . 14
2.4.5. Priorytety współpracy zagranicznej województwa lubelskiego . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.4.6. Priorytety współpracy zagranicznej województwa podkarpackiego . . . . . . . . . . . . . 15
2.4.7. Umowy województwa lubelskiego z regionami
przygranicznymi Ukrainy i Białorusi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2.4.8. Umowy województwa podkarpackiego z regionami przygranicznymi Ukrainy . . . . 15
2.5. Instytucjonalne uwarunkowania współpracy transgranicznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.5.1. Euroregion Bug . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.5.2. Euroregion Karpacki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
2.5.3. Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów . . . . . . . . . . . . . . . . 16
3. Bilans otwarcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.1. Położenie obszaru objętego planowaniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
3.2. Społeczeństwo (ludzie i samorządność) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.2.1. Populacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
3.2.2. Szkolnictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
3.2.3. Ochrona zdrowia i opieka społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
3.2.4. Rynek pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
3.2.5. Struktura administracyjna i poziom rozwoju samorządności . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
3.2.6. Organizacje pozarządowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.2.7. Współpraca międzynarodowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
3.3. Zasoby naturalne, środowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.3.1. Rys fizjograficzny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
3.3.2. Gleby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.3.3. Zasoby biotyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3.3.4. Obszary i obiekty chronione . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3
3.3.5. Surowce mineralne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.4. Kultura i dziedzictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.4.1. Wspólna historia i kultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.4.2. Zabytki i muzea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
3.4.3. Instytucje kulturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
3.4.4. Sport i rekreacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.5. Gospodarka i przedsiębiorczość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.5.1. Gospodarka i przemysł . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
3.5.2. Sektor badawczo-rozwojowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
3.5.3. Handel międzynarodowy w układzie transgranicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
3.5.4. Przedsiębiorczość i MSP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
3.6. Infrastruktura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.6.1. Transport drogowy i kolejowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
3.6.2. Infrastruktura graniczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
3.6.3. Telekomunikacja i Infrastruktura teleinformatyczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.6.4. Sieci energetyczne (bezpieczeństwo energetyczne) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33
3.6.5. Odnawialne źródła energii i ich wykorzystanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.7. Rolnictwo i obszary wiejskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
3.7.1. Struktura agrarna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.7.2. Kierunki produkcji rolnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
3.7.3. Przetwórstwo i rynek rolny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
3.8. Tutystyka. Promocja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
4. Analiza SWOT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
5. Wizja przyszłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
5.1. Założenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
5.2. Projekcja przyszłości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.2.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.2.2.Uwarunkowania zewnętrzne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
5.2.3. Scenariusz szans . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
5.2.4. Scenariusz zagrożeń . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
5.2.5. Obszary i tematy szczególnego znaczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
6. Misja i cele Strategii Czterech Regionów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
6.1. Misja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
6.2. Cel główny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
6.3. Priorytety . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
6.4. Kierunki działania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.4.1. Dziedzictwo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.4.2. Zasoby ludzkie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.4.3. Instytucje i samorządność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
6.4.4. Gospodarka i przedsiębiorczość . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
6.4.5. Przestrzeń, zasoby i środowisko naturalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
6.4.6. Transport i komunikacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
7. Program Zadań Inwestycyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
7.1. Zadania do realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
7.2. Inwestycje mające wpływ na współpracę transgraniczną . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
7.2.1. Typy zadań inwestycyjnych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
7.2.2. PRZYKŁAD: Przewidywane zadania infrastrukturalne
o charakterze transgranicznym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
8. Ramy Finansowe
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
9. Wdrażanie i monitorowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
9.1. Mechanizm wdrażania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
9.2. System monitorowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
10. Wnioski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49
11. Materiały źródłowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
4
Wstęp
Strategia rozwoju regionów przygranicznych – dwóch polskich (Lubelskie, Podkarpackie)
i dwóch ukraińskich (Lwowskie, Wołyńskie) – została opracowana przez stowarzyszenie
Europejskie Centrum Integracji i Współpracy Samorządowej „Dom Europy” wraz z jego
partnerami: Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego, Urzędem Marszałkowskim Województwa Lubelskiego, Wołyńską Obwodową Administracją Państwową,
Lwowską Obwodową Administracją Państwową oraz Agencją Rozwoju Regionalnego i Integracji Europejskiej (ARDEI) we Lwowie jako zadanie projektu: „Polsko-Ukraińska Agencja Transgraniczna – w stronę przyszłości” finansowanego w ramach programu TACIS
CBC.
Dane niezbędne do opracowania bilansu otwarcia zostały przygotowane przez zespoły
ekspertów z uczestniczących regionów:
Lubelskie – Ewa Banak, Ryszard Boguszewski, Agnieszka Domańska, Wojciech Goleman, Małgorzata Langiewicz, Sergiusz Matjunin, Dorota Skwarek, Anna
Ososińska, Waldemar Rudnicki, Jacek Węsierski
Lwowskie – Rostyslav Brusak, Nadiya Mikula, Oksana Muzychuk, Rostyslav Zamlynski.
Podkarpackie – Andrzej Maria Kostecki, Agnieszka Pieniążek, Katarzyna Stachowicz,
Krzysztof Staszewski, Krzysztof Zieliński.
Wołyńskie – Olena Diyak, Klavdiya Khomyuk, Natalia Krolik, Oleg Shcherba.
Strategie regionalne zostały udostępnione przez instytucje partnerskie „Domu Europy”
zainteresowane wspólnym wykorzystaniem zasobów na potrzeby zrównoważonego rozwoju transgranicznego.
Strategia niniejsza stawia sobie za zadanie określenie obszarów współpracy dwu i wielostronnej w nowych, zmienionych warunkach politycznych i w oparciu o wyniki pracy
przedstawicieli czterech regionów. Dokument będzie przedstawiony władzom regionalnym
jako propozycja uzupełniająca i rozszerzająca dotychczasową współpracę oraz będzie służyć
jako podstawa programu współpracy przygranicznej Polska – Ukraina na lata 2007 – 2013
w ramach Europejskiego Instrumentu Partnerstwa i Sąsiedztwa.
Na obszarze Polski istotnym elementem różnicującym jest uznanie województw w ramach podziału administracyjnego za regiony w rozumieniu polityki regionalnej państwa
i Unii Europejskiej, której członkiem Polska jest od 1 maja 2004 r. Obwody ukraińskie są
państwowymi jednostkami administracyjnymi a Ukraina nie jest członkiem Unii Europejskiej, stąd uwarunkowania polityki regionalnej nie wpływają na jej decyzje planistyczne
w podobny sposób jak po stronie polskiej.
Należy w tym miejscu podkreślić fakt, iż strategia powyższa nie udziela odpowiedzi na
wszystkie kwestie związane z polsko – ukraińską współpracą transgraniczną. Wynika to
z jej ograniczenia geograficznego, a ściślej, z nieujęcia w projekcie „Polsko-Ukraińska
Agencja Transgraniczna – w stronę przyszłości” Obwodu Zakarpackiego na Ukrainie, który
też graniczy z Polską.
Należy oczekiwać, że prace planistyczne nad rozwojem obszarów przygranicznych Polski i Ukrainy będą kontynuowane, co pozwoli na włączenie tego obwodu w kompleks planowania rozwoju regionów przygranicznych i umożliwi całościowe zaplanowanie rozwoju
tego obszaru.
Granica państwowa między Polską a Ukrainą pozostaje nadal w opinii wielu obserwatorów, szczególnie ze strony ukraińskiej, istotną barierą mimo podjętych przez obydwa państwa wysiłków na rzecz ułatwień w ruchu granicznym. Głównym źródłem tej sytuacji jest
fakt znacznych zapóźnień w rozwijaniu infrastruktury granicznej (statystycznie rzecz bio-
Wstęp
5
rąc średnia odległość między przejściami granicznymi na granicy polsko – ukraińskiej wynosi ok. 70-80 km, podczas gdy np. na granicy polsko-niemieckiej tylko ok. 30 km) a także
podwójna funkcja – granicy państwa i zewnętrznej granicy Unii Europejskiej. Zapisy porozumienia z Schengen stawiają jednak określone, jednoznaczne wymagania, do respektowania których Polska zobowiązała się w trakcie procesu negocjacyjnego o członkostwo w UE.
Podejmowane są jednakże starania na rzecz zwiększenia liczby przejść granicznych, a także
uruchamiania jako standardu wspólnych odpraw .
Jednak dla wszystkich czterech regionów ważniejsze od barier są szanse, które jawią się
jako pełnienie roli swoistego pasa transmisyjnego w zakresie stosunków społecznych, kulturalnych i gospodarczych między Polską i Ukrainą. Dla polskich województw funkcja ta
odnosi się do przenoszenia doświadczeń Polski i Unii Europejskiej na obszar Ukrainy w celu rozwijania dobrosąsiedzkich stosunków i stworzenia równowagi społeczno – ekonomicznej potrzebnej Ukrainie, która aspiruje do wstąpienia do Unii Europejskiej. Dla obwodów ukraińskich funkcja ta polega głównie na przenoszeniu wartości społeczno – kulturalnych i możliwości rozwoju współpracy gospodarczej.
6
Wstęp
1. Podstawy opracowania transgranicznej
strategii regionów przygranicznych
Polski i Ukrainy
t1
1.1. Podstawy programowe
Podstawą opracowania strategii są działania i efekty projektu „Polsko – Ukraińska Agencja
Transgraniczna – w stronę przyszłości”, który był realizowany od 2004 roku. Projekt był
współfinansowany ze środków programu TACIS CBC.
Działania projektu mieściły się w międzyrządowych planach strategicznych – Strategii Polsko – Ukraińskiej Współpracy Przygranicznej i Międzyregionalnej z 2004 roku opracowanej
przez polskie Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Dokument ten daje podstawy formalne do opracowania strategii rozwoju obszaru wyznaczonego granicami czterech regionów będących bezpośrednimi sąsiadami. Działania projektu są zbieżne z intencją
Planu Wspólnych Działań Unii Europejskiej i Ukrainy w ramach Programu Sąsiedztwa oraz
Porozumienia Partnerstwa i Współpracy.
Celem strategii międzyrządowej jest wspomaganie zrównoważonego i trwałego rozwoju
włączającego obszar Polski i Ukrainy w główny nurt procesów integracyjnych Europie.
Równolegle podstawą opracowania strategii czterech regionów są strategie cząstkowe dotyczące współpracy transgranicznej na ich obszarze: Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego zawierająca cele transgraniczne, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000 – 2006 zawierająca cele strategiczne, Strategia Zrównoważonego Rozwoju
Polesia Zachodniego 2004 – 2013 zawierająca działania w zakresie rozwoju Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Polesie Zachodnie, Strategia Powiatu Bieszczadzkiego i Rejonu
Stary Sambor określająca zakres i ramy współdziałania tych jednostek administracyjnych
na pograniczu polsko-ukraińskim, Transgraniczna Strategia Ochrony przed Powodzią Dorzecza Rzeki Bug wytyczająca kierunki uregulowania stosunków wodnych na granicznej
rzece. Po stronie ukraińskiej, w obwodach wołyńskim i lwowskim, opracowane zostały
strategie regionalne, które określają cele i priorytety obejmujące możliwość wykorzystania
potencjału transgranicznego wynikającego z sąsiedztwa z Polską.
Punktem wyjściowym dla opracowania wspólnego dokumentu są uwarunkowania zewnętrzne określone w analizie SWOT i diagnozie oraz priorytety i działania Programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina Interreg IIIA/ TACIS CBC na lata 2004 – 2006 jako
efektu wdrażania programu Sąsiedztwa Polska – Białoruś – Ukraina. Ich wskazanie na etapie międzynarodowego programowania warunkują poszukiwanie celów strategicznych dla
czterech regionów. Takie podejście pozwoli na realizację wspólnych zamierzeń efektywnie
oraz w zgodzie z wcześniej uzgodnionymi, również przez cztery regiony, celami tego programu.
Celem strategicznym tego Programu jest poprawa standardów życia oraz integracja społeczna i ekonomiczna sąsiadujących ze sobą regionów. Wyznaczone w nim cele pośrednie
obejmują sfery:
r
r
r
r
Sektor turystyczny
Infrastruktura transgraniczna
Współpraca instytucjonalna
Bezpieczeństwo granic
1. Podstawy op r a c o w a n i a t r a n s g r a n i c z n e j s t r a t e g i i . . .
7
Wyznaczone priorytety i działania odnoszące się do sfery rozwoju dla terenu kwalifikowanego to:
r Wzrost konkurencyjności regionów przygranicznych poprzez modernizację i rozbudowę infrastruktury przygranicznej
þ Modernizacja i rozbudowa regionalnych systemów transportowych w celu poprawy
dostępności regionu i ich integracji z siecią europejską i światową (słowo region
używane w znaczeniu „regionów”)
þ Rozwój wspólnego transgranicznego systemu ochrony środowiska naturalnego
þ Rozwój infrastruktury okołobiznesowej i turystyki
r Rozwój kapitału ludzkiego
þ Wzmocnienie instytucjonalnej współpracy transgranicznej oraz podniesienie kapitału ludzkiego
þ Wspieranie inicjatyw społeczności lokalnych
1.2. Planowanie rozwoju regionalnego w ujęciu transgranicznym
Rozwój regionalny w ujęciu administracyjnym jest rozumiany głównie jako część systemu
planowania rozwoju państwa, którego regiony są częściami składowymi. Nieodłączną cechą takiego ujęcia problemu jest ograniczenie działań rozwojowych do obszaru zakreślonego formalnymi granicami administracyjnymi. W przypadku niniejszej strategii są to granice
administracyjne Województw Lubelskiego i Podkarpackiego w Polsce oraz Obwodów
Lwowskiego i wołyńskiego na Ukrainie.
Planowanie strategii transgranicznej musi być spójne z priorytetami polityki regionalnej
państw m.in. po to, aby uczestnicy i beneficjenci procesu planowania mieli szanse dostępu
do możliwych do pozyskania środków finansowych wspierających wszelkie aspekty rozwoju regionów, na czele ze środkami krajowymi Polski i Ukrainy oraz wspólnotowymi instrumentami wsparcia rozwoju regionalnego i współpracy transgranicznej.
W zakreślonych granicach administracyjnych funkcjonują jednak układy przestrzenne, których charakterystyka pozwala na zaplanowanie ich własnego rozwoju w kierunkach, które
są zgodne z bardziej szczegółowymi potrzebami mieszkańców. Ma to głównie znaczenie
w wykorzystaniu specyficznych dla danego obszaru warunków i zasobów. Wyznaczają one,
bowiem kierunki rozwoju oraz szanse wykorzystania ich w sposób zrównoważony w długim, możliwym do przewidzenia czasie pod warunkiem uzgodnienia a następnie synchronizacji wspólnych działań. Prace w ramach projektu Polsko – Ukraińskiej Agencji Współpracy Transgranicznej – W stronę przyszłości, ułatwiły identyfikację wspólnych celów
i zadań oraz pozwoliły na ich koordynację i ujęcie w dokumencie strategicznym.
Długofalowe cele strategiczne są zorientowane na okres 10 –15 lat. Strategia niniejsza
ma za zadanie wytyczenie takich kierunków rozwoju, które pozwolą na wykorzystanie zasobów dostępnych we współdziałaniu z różnorodnymi układami administracyjnymi
w układzie współpracy transgranicznej.
1.3. Funkcje planowania i zarządzania strategicznego
Istotne funkcje, jakie pełni planowanie strategiczne to:
r funkcja decyzyjna, dająca podstawy do podejmowania decyzji podmiotom usytuowanym
na obszarze objętym planowaniem oraz umożliwiająca sprawne zarządzanie strategiczne;
r funkcja koordynacyjna, umożliwiająca zachowanie spójności rozwoju na poziomach
krajowym i regionalnym a docelowo międzynarodowym;
8
1 . Po d s t a w y o p r a c o w a n i a t r a n s g r a n i c z n e j s t r a t e g ii...
r funkcja informacyjna, pozwalająca na adresowanie problemów do odpowiednich decydentów mających wpływ na rozwój obszaru oraz spełniania roli edukacyjnej zarówno
skierowanej do jego mieszkańców jak i poza nią.
Zarządzanie wdrażaniem strategii jest w sposób oczywisty związane z motywacją poszczególnych uczestników planowania, szczególnie tych, którzy dysponują mocą decyzyjną. Należy jednak zauważyć, że obszar wdrażania strategii, jakim jest obszar czterech regionów
nie będąc jednostką administracyjną ma w tym zakresie ograniczone możliwości wykonawcze. Tym bardziej, że ze względu na odrębność i własne priorytety rozwojowe nie można
jedynie sumować potencjału decyzyjnego czterech regionów, czy opisać go za pomocą jednej grupy wskaźników wspólnych dla całego zdefiniowanego terenu.
Dlatego planowanie rozwoju na obecnym etapie rozwoju stosunków transgranicznych między Polską a Ukrainą jest bardziej planowaniem współpracy niż planowaniem konkretnych
działań, które mogłyby być wsparte operacyjnie z jednego punktu decyzyjnego.
Fakt uczestniczenia w procesie planowania czterech samodzielnych regionów oraz synchronizacji planu strategicznego z założeniami własnych planów oraz zobowiązań międzynarodowych przesądza, że część operacyjna będzie musiała przenieść się na poziom stymulowania inicjatyw oraz koordynacji dokonywania uzgodnień i realizacji projektów.
Z punktu widzenia budowania wzajemnych relacji ważnym składnikiem aktywności będzie
proces informacyjny skierowany nie tylko do przedstawicieli instytucji politycznych i administracyjnych, ale przede wszystkim mieszkańców regionów przygranicznych. Pomysły,
inicjatywy, realizacje powinny być opisywane i przedstawiane mieszkańcom zarówno do
oceny przydatności strategii jak i w celu lepszego zrozumienia przez nich istoty współpracy
i zwiększenia stopnia uczestnictwa we wspólnych działaniach transgranicznych.
1.4. Organizacja pracy i uspołecznienie procesu planowania
Praca nad Strategią przebiegała w sposób umożliwiający zapewnienie przepływu idei, dostarczenie odpowiedniej informacji, konsultowanie założeń z lokalnymi uczestnikami procesu planowania ( władze regionalne, przedstawiciele samorządów terytorialnych, organizacje samorządowe, ciała przedstawicielskie przedsiębiorców).
Zespół wykonawczy został zorganizowany przez Dom Europy z Lublina, realizatora
projektu i koordynatora działań czterech regionów zmierzających do utworzenia Transgranicznej Agencji Rozwoju Regionalnego.
Powołano koordynatora prac planistycznych oraz zespoły specjalistów, które przygotowały materiały pozwalające na opis zasobów i ich ocenę. Rolą koordynatora było ponadto
poprowadzenie procesu budowania strategii przy wykorzystaniu posiadanych opracowań
i ekspertyz oraz informacji uzyskanej w czasie konsultacji z partnerami.
Konsultacje odbywały się na wspólnych spotkaniach z udziałem przedstawicieli wszystkich zainteresowanych regionów. Uczestniczyli w nich zarówno przedstawiciele władz regionalnych, lokalnych agencji rozwoju i organizacji pozarządowych.
Szeroka konsultacja społeczna jest przewidziana na następnym etapie rozwoju strategii.
Planuje się kontynuowanie prac szczególnie w zakresie wypracowania wspólnego systemu
wdrażania i monitorowania. Istotne jest przy tym rozszerzenie prac planistycznych na Obwód Zakarpacki na Ukrainie, który w obecnym ujęciu był pominięty.
Szczególnie istotne będzie w przyszłości pogłębione badanie reaktywności podmiotów
gospodarczych na założenia strategii i ich ocena szans podejmowania i rozwijania działalności gospodarczej. Po stronie ukraińskiej od dawna działa specjalna strefa ekonomiczna
w Jaworiwie, w której zainwestowało ponad kilkadziesiąt podmiotów polskich i stanowią
one największą liczebnie grupę wśród inwestycji zagranicznych w tym rejonie. Po stronie
polskiej funkcjonują dwie specjalne strefy ekonomiczne w Mielcu i Tarnobrzegu, w których
dominuje kapitał zachodnioeuropejski. Obecność inwestorów ukraińskich w tych strefach
sprzyjałaby wzmocnieniu współpracy transgranicznej.
1. Podstawy op r a c o w a n i a t r a n s g r a n i c z n e j s t r a t e g i i . . .
9
1.5. Zarys metody – zakres opracowania
Należy ponownie podkreślić, że strategia niniejsza z przyczyn wcześniej opisanych nie
może być klasycznym dokumentem stworzonym dla potrzeb planowania dla zwartego i jednolitego układu administracyjnego, lecz jest przede wszystkim pierwszą próbą spójnego
zestawienia możliwych idei i propozycji dróg rozwoju.
Twórcy strategii transgranicznej czterech regionów przygranicznych Polski i Ukrainy
oparli się w toku prac nad tym dokumentem na zasadach planowania strategicznego wykorzystywanego przy planowaniu regionalnym, umożliwiającym porównanie planów partnerów i wnioskowanie o wspólnych możliwych obszarach współpracy. Cykl opracowania
składa się z etapów:
r
r
r
r
r
r
2u
tworzenia i zdefiniowania podstaw metodycznych;
diagnozy stanu rzeczywistego (bilans otwarcia);
analizy SWOT;
opisu wizji przyszłości;
określenia misji i celów strategicznych;
elementów operacyjnych opartych na swobodzie partnerów do podejmowania decyzji
oraz ich woli współpracy;
2. Zewnętrzne uwarunkowania współpracy
transgranicznej
2.1. Spójność z globalnymi założeniami
Postępujący proces globalizacji powoduje coraz większą integrację państw, regionów i firm.
Dla zwiększenia konkurencyjności oraz wzmocnienia pozycji gospodarczej na arenie międzynarodowej państwa zawiązują porozumienia gospodarcze tworząc i rozwijając duże organizmy ponadnarodowe (Unia Europejska, NAFTA1, ASEAN2), najczęściej w układzie
sąsiednich państw czy regionów. Organizacje przybierają formę porozumień o wymiarze
światowym (Światowa Organizacja Handlu, Światowa Organizacja Zdrowia) lub transgranicznym (Euroregiony). Duża rolę w integracji i nawiązywaniu współpracy mają firmy ponadnarodowe, tworzące swego rodzaju „sieci” przedsiębiorstw na całym świecie, a przez to
korzystające z rozwiązań, technologii i kultury różnych krajów.
2.2. Uwarunkowania wynikające z dokumentów Unii Europejskiej
2.2.1. Strategia Lizbońska
Strategia Lizbońska przyjęta przez kraje Unii Europejskiej w marcu 2000 r. za cel główny
stawia sobie osiągnięcie pozycji najbardziej konkurencyjnej i dynamicznej, opartej na wiedzy gospodarki świata.
1
2
North American Free Trade Agreement – Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu
Association of Southest Asian Nations – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej
10
2 . Z e w n ę t r z n e u w a r u n k o w a n i a w s p ó ł p r a c y t r a n s g r a n i c znej
Osiągnięciu ambitnych celów Strategii Lizbońskiej mają służyć następujące działania systemowo-regulacyjne:
r szybkie przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy;
r liberalizacja i integracja tych rynków i sektorów, których wspólny rynek de facto nie
objął: telekomunikacja, energetyka, transport, poczta, a także usługi finansowe oraz
całość rynku usług;
r rozwój przedsiębiorczości;
r wzrost zatrudnienia i zmiana modelu społecznego;
r dbałość o trwałe fundamenty rozwoju i środowisko naturalne;
Pięć lat po wprowadzeniu Strategii Lizbońskiej jej bilans jest niejednoznaczny. Obok niewątpliwych postępów, są również niedociągnięcia i oczywiste opóźnienia. W związku
z tym, wobec wyzwań, którym należy sprostać, cena opóźnionych i niepełnych reform jest
wysoka, co potwierdza luka między potencjałem wzrostu Europy, a potencjałem jej partnerów gospodarczych.
Strategia Lizbońska nie precyzuje żadnych zapisów odnoszących się wprost do współpracy
transgranicznej, jednakże w każdym z celów cząstkowych widać nacisk na wspólne działania i współpracę państw członkowskich.
Z punktu widzenia rozwoju współpracy transgranicznej między Polską - członkiem Unii
Europejskiej, a Ukrainą - docelowo krajem akcesyjnym, Strategia Lizbońska jest ważną
wskazówką do działań, które pozwolą na przyspieszenie rozwoju i jego ukierunkowanie na
najbardziej efektywne wykorzystanie posiadanego potencjału przy wykorzystaniu posiadanych zasobów w układzie transgranicznym i transregionalnym.
2.2.2. Nowa perspektywa finansowa
W lutym 2004r. Komisja Europejska przyjęła propozycję budżetu rozszerzonej Unii Europejskiej (27 państw) na okres 2007-2013. Nowa perspektywa finansowa zakłada utworzenie
Europejskiego Instrumentu Partnerstwa i Sąsiedztwa, służącego współpracy transgranicznej pomiędzy UE-25 a krajami sąsiadującymi (w tym Białorusią i Ukrainą). Instrument
będzie się skupiał na promowaniu zrównoważonego rozwoju ekonomicznego i społecznego
regionów granicy zewnętrznej, kierując się w szczególności na wspólne problemy dotyczące
ochrony środowiska, zdrowia publicznego, zapobiegania zwalczania zorganizowanej przestępczości, a także rozwijania współpracy z krajami sąsiadującymi z UE.
2.2.3. Polityka spójności (reforma funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności)
Polityka spójności jest jedną z podstawowych polityk UE3. Wraz z propozycją nowego budżetu Komisja Europejska zaproponowała reformę prowadzonej polityki spójności.
Zaproponowano następujące sfery wsparcia (cele):
r Konwergencja i wspieranie wzrostu i tworzenia miejsc pracy w najmniej rozwiniętych
państwach członkowskich i regionach (celem tym zostaną objęte wszystkie polskie regiony)
r Konkurencyjność i zatrudnienie w regionach: przewidywanie i wspieranie zmian (na
terenach nie objętych celem Konwergencja)
r Europejska współpraca terytorialna: propagowanie harmonijnego i zrównoważonego
terytorium Unii.
Trzeci Raport Spójności zwraca uwagę na dobre doświadczenia związane z realizacją Inicjatywy Wspólnotowej INTERREG w zakresie współpracy ponadnarodowej, ponadgranicznej
Ramy polityki spójności na okres programowania 2007-2013 określają: Trzeci raport na temat spójności gospodarczej i społecznej, rozporządzenia dotyczące funduszy strukturalnych oraz Strategiczne Wytyczne Wspólnoty
2007-2013
3
2. Zewnętrzne u w a r u n k o w a n i a w s p ó ł p r a c y t r a n s g r a n i c z n e j
11
i międzyregionalnej. W ramach celu Europejska współpraca terytorialna prowadzone będą
3 jej formy: współpraca ponadgraniczna, współpraca ponadnarodowa oraz współpraca międzyregionalna.
Działania w ramach celu, finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, będą nakierowane na realizację kluczowych priorytetów Wspólnoty związanych z agendą lizbońską i goetheborską.
Cel Współpraca ponadregionalna dotyczy wszystkich podregionów (NTS III) zlokalizowanych przy granicach wewnętrznych i zewnętrznych UE. Celem jest propagowanie rozwiązań odnoszących się do wspólnych problemów: rozwój i rewaloryzacja miast, wsi, rozwój stosunków gospodarczych, współpraca i rozwój sieci powiązań MŚP. Dla skutecznej
realizacji tego celu po obu stronach granicy zewnętrznej funkcjonował będzie Europejski
Instrument Partnerstwa i Sąsiedztwa, zastępując obecnie funkcjonujący program TACIS.
2.3. Uwarunkowania wynikające z dokumentów strony polskiej
2.3.1. Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
Przez Polskę przechodzą korytarze transeuropejskie, łączące m.in. Europę Zachodnią z krajami Europy Wschodniej.
Za priorytet na granicy wschodniej uznaje się modernizację istniejących obiektów tranzytowych oraz zabieganie o uproszczenie procedur granicznych państw sąsiednich, a nie
budowa nowych punktów granicznych. W przypadku uporania się z problemem przemytu
i korupcji granicznej możliwe byłoby uruchamianie lokalnych przejść granicznych w regionach atrakcyjnych turystycznie.
W odniesieniu do sieci transportowej Koncepcja wskazuje na konieczność wzmacniania
bezpośrednich powiązań międzynarodowych polskich regionów.
W ramach przyrodniczych obszarów funkcjonalnych zaproponowano między innymi:
r korytarze ekologiczne Wisły i Bugu (potrzeba wypracowania wytycznych gospodarowania środowiskiem przyrodniczym na tych terenach ze szczególnym nawiązaniem do
ochrony różnorodności biologicznej jako punktu odniesienia do wszystkich opracowań
planistycznych i zamierzeń inwestycyjnych dotyczących tych korytarzy)
r główne dorzecza Wisły i Odry (konieczność opracowania dla głównych dorzeczy ramowych zintegrowanych strategii zrównoważonego rozwoju jako szkieletu dla opracowań
planistycznych i zarządzania na poziomie zlewni).
Ze względu na specyfikę przyrodniczych obszarów funkcjonalnych, położonych często na
terenie sąsiednich krajów, przy ich kształtowaniu konieczna będzie współpraca międzynarodowa,w tym transgraniczna z krajami Europy Wschodniej.
2.3.2. Długookresowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju Polski do 2025
„Podstawowym celem polityki społeczno-gospodarczej jest zapewnienie wzrostu dobrobytu polskich rodzin, umocnienie ich samodzielności materialnej oraz poczucia bezpieczeństwa”. Zaproponowano działania i zadania, których realizacja ma się przyczynić do realizacji tego celu nadrzędnego.
Położenie Polski w centrum Europy sprawia, iż znajduje się ona na skrzyżowaniu ważnych szlaków międzynarodowych wschód-zachód i północ-południe. Dla wykorzystania
tego położenia należy rozwijać sieci krajowych i wojewódzkich ciągów komunikacyjnych
(drogowych i kolejowych), tak by tworzyły one sprawny system transportowy. Elementem
tworzenia tej sieci jest kształtowanie systemów transgranicznych powiązań infrastrukturalnych, wpływających na sprawniejszą komunikację z państwami sąsiadującymi z UE.
Zaproponowanymi zadaniami, odnoszącymi się do współpracy transgranicznej są: Zapewnienie sprawnego i efektywnego systemu ochrony granicy państwowej zgodnej z zasadami
12
układu z Schengen oraz ochrona zagrożonych ekosystemów i gatunków przez nadawanie statusu międzynarodowego rosnącej liczbie obszarów chronionych. Należy się spodziewać znacznego zaostrzenia przepisów wizowych w związku z wdrażaniem przepisów z Schengen.
2.3.3. Wstępny projekt Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2013
W celu II Elastyczne różnicowanie celów i wykorzystywanie potencjału endogenicznego województw
zawarto priorytet dotyczący wsparcia współpracy transgranicznej. Kierunek działań mówi
o „ zintegrowanym zarządzaniu granicą wschodnią” jako granicą zewnętrzną UE. Kierunek
odwołuje się do przepisów z Schengen.
Kolejny kierunek działań w tym priorytecie to „Otwarcie nowych perspektyw rozwoju
gospodarczego dla regionów Wschodniej Polski”.
Jednym z działań zaproponowanych w ramach w/w celu kierunkowego jest „Wspieranie
współpracy transgranicznej przedsiębiorstw” (tworzenie grup producenckich, kooperacyjnych), a także „Wsparcie dla działalności eksportowej wynikającej ze współpracy transgranicznej”.
W zakresie rozwoju zasobów ludzkich proponowane jest działanie nakierowane na
wsparcie współpracy transgranicznej miedzy podmiotami administracyjnymi, społecznymi
i instytucjami pozarządowymi.
2.3.4. Wstępny projekt Narodowego Planu Rozwoju na lata 2007-2013
Projekt NPR 2007-2013 określa następujące cele strategiczne:
r Utrzymanie gospodarki na ścieżce wysokiego wzrostu gospodarczego
r Wzmocnienie konkurencyjności regionów i przedsiębiorstw oraz wzrost zatrudnienia
r Podniesienie poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej.
NPR wdrażany będzie poprzez programy operacyjne. W odniesieniu do współpracy międzynarodowej zaproponowano Programy Operacyjne Współpracy Przygranicznej i terytorialnej. Priorytety tych programów będą się skupiać na:
r współpracy transgranicznej i międzyregionalnej, promującej wspólne rozwiązania problemów sąsiadujących ze sobą obszarów, w szczególności w zakresie zagadnień związanych z rozwojem miast, wsi, obszarów przybrzeżnych, a także rozwoju stosunków gospodarczych i stymulowania przedsiębiorczości,
r współpracy transnarodowej między władzami krajowymi, regionalnymi i lokalnymi,
mającej na celu zrównoważony i skoordynowany rozwój przestrzenny (badania i rozwój,
gospodarka wodna, ochrona środowiska, zapobieganie powstawania ryzyka katastrof
ekologicznych)
Wstępna alokacja z funduszy strukturalnych na te programy (obecna propozycja to 10 programów) – 352 mln EUR. Jednym z programów będzie Pprogram Sąsiedztwa Polska - Ukraina.
2.4. Uwarunkowania bilateralnej współpracy transgranicznej
regionów
2.4.1. Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2006-2020
Aktualizowana Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego za cel nadrzędny stawia sobie
„osiąganie trwałego i zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego Lubelszczyzny
poprzez zwiększenie konkurencyjności województwa oraz optymalne wykorzystanie jego
wewnętrznych potencjałów rozwojowych”.
Jeden z priorytetów Strategii to „Rozwój współpracy międzyregionalnej województwa
oraz poprawa skuteczności wdrażania polityki rozwoju regionu”. Priorytet ten zawiera cel
13
„Rozwój współpracy międzyregionalnej województwa w układzie międzynarodowym, krajowym oraz transgranicznym z Ukrainą i Białorusią” podając za kierunki działań między
innymi: rozwijanie inicjatyw wspierających przemiany demokratyczne i proces integracji
europejskiej na Białorusi i Ukrainie, wsparcie merytoryczne samorządów lokalnych na
Ukrainie, współpraca i koordynacja działań w zakresie rozwoju terenów przygranicznych,
ochrony środowiska, wsparcie samorządów i organizacji pozarządowych w nawiązywaniu
współpracy zagranicznej.
2.4.2. Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego na lata 2000 – 2006
Podobnie jak adekwatny dokument planistyczny Województwa Lubelskiego, Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego poprzez priorytety i cele, zakłada realizowanie zasady
zrównoważonego rozwoju. Poszczególne priorytety nie są postrzegane w sposób autonomiczny, w oderwaniu od pozostałych. Zostały wyznaczone w sposób współzależny – łącznie
wyznaczając kierunek rozwoju województwa. Jednym ze wspomnianych wyżej priorytetów
jest: współpraca międzynarodowa, wyrażona poprzez „rozwój współpracy gospodarczej
z Ukrainą, Słowacją oraz współpracą międzynarodową z regionami innych krajów”.
Również w obecnie przygotowywanej Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego na
lata 2007 – 2020, podobnie zdefiniowano cel główny strategiczny rozwoju województwa:
Podniesienie międzynarodowej konkurencji gospodarki regionu poprzez wzrost jej innowacyjności,
a tym samym efektywności, która stworzy warunki do zrównoważenia rynku pracy oraz wzrostu dochodów i poziomu życia ludności. Jednym z obszarów strategicznych jest współpraca międzynarodowa. Celem strategicznym w ramach tego obszaru jest wspieranie rozwoju gospodarczego regionu, wykorzystanie potencjału turystycznego i dziedzictwa kulturowego oraz
wartości przyrodniczo – krajobrazowych.
2.4.3. Wojewódzki Plan Zagospodarowania Przestrzennego dla Województwa Lubelskiego
Plan zagospodarowania przestrzennego jest przełożeniem kierunków rozwoju zaproponowanych w strategii rozwoju na zadania i obszary, na których te zadania będą realizowane.
Jednym z celów strategicznych Planu jest „przekształcenie funkcjonalne w zagospodarowaniu regionu, umożliwiające uzyskanie maksymalnych korzyści rozwojowych, wynikających z jego nowych szans, szczególnie przygranicznego położenia i rozwoju współpracy
międzynarodowej.
Plan określa obszary strukturalne (podwyższonej aktywności gospodarczej, rozwoju
gospodarki rolnej, obszary ekologiczne o najwyższych walorach przyrodniczych), funkcje
rozwojowe poszczególnych ośrodków sieci osadniczej, układ komunikacyjny. Przystępując
do realizacji jakiejkolwiek inwestycji należy ustalić, czy taki typ inwestycji nie zakłóca układu funkcjonalnego (np. duży zakład produkcyjny na obszarze ekologicznym).
2.4.4. Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podkarpackiego
Dokument ten spełnia podobną rolę jak w przypadku Województwa Lubelskiego. W Planie
Zagospodarowania Przestrzennego wskazane zostały priorytety w zakresie gospodarki
przestrzennej, wynikające z Strategii Rozwoju Województwa. Dla pola strategicznego
Współpraca Międzynarodowa określone zostały następujące cele:
r Przyspieszenie tempa rozwoju gospodarczego poprzez wykorzystanie położenia geopolitycznego i szans wynikających z integracji europejskiej przez:
þ Wzmocnienie zdolności absorpcyjnych regionu,
þ Rozwój handlu międzynarodowego z Ukrainą, Słowacją i innymi krajami Unii Europejskiej.
r Podniesienie rangi województwa w relacjach międzynarodowych w wyniku:
þ Utrzymania i rozwoju dobrych stosunków z Ukrainą i Słowacją,
þ Kreowania pozytywnego wizerunku województwa za granicą,
þ Integracji kulturalnej regionu w ramach współpracy euroregionalnej.
14
2.4.5. Priorytety współpracy zagranicznej Województwa Lubelskiego
Przyjęte Uchwałą Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 30 sierpnia 1999 r. Priorytety
współpracy zagranicznej Województwa Lubelskiego4 określają cele, priorytety geograficzne
oraz zamierzenia w zakresie przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych.
Wśród priorytetowych regionów współpracy wskazano na Obwód Brzeski (Białoruś),
Obwody Lwowski i Wołyński (Ukraina). Z regionami tymi Województwo Lubelskie podpisało umowy o współpracy.
2.4.6. Priorytety współpracy zagranicznej Województwa Podkarpackiego
Kierunki, w jakich się rozwija współpraca międzynarodowa województwa Podkarpackiego
wynikają z uchwalonych przez Sejmik priorytetów współpracy z zagranicą (uchwała Sejmiku nr XVII/170/2000) oraz z wypracowanej przez województwo polityki rozwoju regionalnego i stanowią ich realizację w obszarze kontaktów z partnerami zagranicznymi. Ich celem
jest równomierny rozwój regionu, aktywizacja gospodarcza oraz zmniejszenie dystansu do
Unii Europejskiej, a także pozyskiwanie i racjonalne wykorzystanie środków, które mogą
służyć realizacji powyższych celów.
2.4.7. Umowy Województwa Lubelskiego z regionami przygranicznymi Ukrainy i Białorusi
Województwo Lubelskie podpisało umowy z następującymi regionami przygranicznymi:
r Umowa Województwa Lubelskiego z Obwodem Lwowskim o współpracy gospodarczej,
handlowej, naukowo – technologicznej i kulturalnej (z 2004 r.)
r Umowa Województwa Lubelskiego z Obwodem Wołyńskim o współpracy handlowej,
naukowo – technologicznej i kulturalnej (z 2002 r.)
r Umowa Województwa Lubelskiego z Obwodem Brzeskim o współpracy przygranicznej
(z 2000 r.)
W ramach umów strony zobowiązały się do prowadzenia polityki współpracy i wspierania
przedsiębiorstw, rozwoju stosunków gospodarczych, współpracy szkół i uczelni wyższych,
wymiany kulturalnej, współpracy w dziedzinie sportu, turystyki i ochrony zdrowia, a także
rozwiązywania problemów ochrony środowiska.
2.4.8. Umowy Województwa Podkarpackiego z regionami przygranicznymi Ukrainy
Województwo Podkarpackie dysponuje 4 porozumieniami o współpracy międzyregionalnej
z partnerami z Ukrainy:
r Porozumienie o współpracy z Obwodem Lwowskim podpisane 30 marca 2000 r.
r Porozumienie o współpracy z Obwodem Wołyńskim podpisane 25 maja 2000 r.
r Porozumienie o współpracy z Obwodem Iwano–Frankowskim odpisane 20 czerwca
2002 r.
r Porozumienie o współpracy z Obwodem Odeskim podpisane 14 kwietnia 2005 r.
Ponadto zainicjowane zostały kontakty z Obwodem Tarnopolskim (podpisanie listów intencyjnych - 2 czerwca 2004 r.) oraz Obwodem Chersońskim (deklaracja o współpracy 2 czerwca
2004 r.)
W ramach umów strony zobowiązały się do prowadzenia polityki współpracy i wspierania przedsiębiorstw, rozwoju stosunków gospodarczych, współpracy szkół i uczelni wyższych, wymiany kulturalnej, współpracy w dziedzinie sportu, turystyki i ochrony zdrowia,
a także rozwiązywania problemów ochrony środowiska.
4
znowelizowane Uchwałą Nr XXXIII/454/05 Sejmiku Województwa Lubelskiego z dnia 25 kwietnia 2005 r.
15
2.5 Instytucjonalne uwarunkowania współpracy transgranicznej
2.5.1 Euroregion Bug
Związek Transgraniczny „Euroregion Bug” utworzony został w 1995 r. Ze względu na zmieniające się prawo administracyjne polskie oraz przystępowanie nowych członków zasięg Euroregionu zmieniał się i obecnie obejmuje obszar Województwa Lubelskiego, Obwodu Brzeskiego, Obwodu Wołyńskiego i 2 rejonów Obwodu Lwowskiego (sokalski i żółkiewski).
Głównym celem i zadaniem Związku jest rozwój współpracy obszarów przygranicznych,
szczególnie w dziedzinach:
r
r
r
r
r
r
zagospodarowania przestrzennego
komunikacji, transportu i łączności
oświaty, ochrony zdrowia, kultury, sportu i turystyki
ochrony i poprawy stanu środowiska naturalnego
likwidacji zagrożeń i klęsk żywiołowych
rozwijania kontaktów między mieszkańcami obszarów przygranicznych oraz współpracy instytucjonalnej, a także współpracy podmiotów gospodarczych.
2.5.2. Euroregion Karpacki
Związek Międzyregionalny „Euroregion Karpacki” powołany został w dniu 14 lutego 1993
roku w Debreczynie na Węgrzech. Związek Międzyregionalny „Euroregion Karpacki” posiada powierzchnię około 143 000 km², zamieszkały przez około 14 500 000 ludzi i obejmuje swoim obszarem następujące jednostki administracyjne
Polska: obszar Województwa Podkarpackiego oraz obszar samorządów członkowskich
Stowarzyszenia Na Rzecz Euroregionu Karpackiego Euro-Karpaty.
Ukraina: Obszar Obwodów, (Województw): Lwowskiego, Zakarpackiego, Iwanofrankow-
skiego i Czerniowieckiego.
Słowacja: Obszar Krajów (Województw): Preszowskiego i Koszyckiego, oraz obszar samo-
rządów członkowskich Stowarzyszenia „Region Karpaty”.
Węgry: Obszar Kantonów: Borsad-Abauj-Zemplen, Hajdu-Bihar, Heves, Jasz-Nagykun-
Szolnok, Szabolcs-Szatmar-Bereg, oraz miast: Nyiregyhaza, Miszkolc, Debrcen,
Eter.
Rumunia: Obszar Departamentów: Szatmar, Maramures, Bihar, Suceava, Szilagy, Botosani,
Hargita.
Najpoważniejsze osiągnięcia Euroregionu Karpaty odnoszą się do strefy wymiany kulturalnej, handlowej i ekologicznej oraz do utworzenia kilku instytucji tworzących podstawowe
instrumentarium do współpracy transgranicznej. Najważniejszą instytucją jest Fundacja
Karpacka wspierająca samorządy i organizacje non profit z terenu EK w rozwoju współpracy transgranicznej. Rozwojem nauki zajmuje się Stowarzyszenie Uniwersytetów Regionu
Karpat, zrzeszające kilkanaście wyższych uczelni państw tworzących Euroregion.
2.5.3. Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów
Europejskie Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów jest polsko-ukraińską instytucją edukacyjną, powołaną przez uniwersytety polskie i ukraińskie: Uniwersytet MariiCurie Skłodowskiej, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Narodowy Uniwersytet im. Iwana
Franki we Lwowie, Narodowy Uniwersytet „Akademia Kijowsko-Mohylańska”. Celem Kolegium jest kształcenie doktorantów polskich i ukraińskich, którzy w przyszłości działać
będą na rzecz współpracy między Polską i Ukrainą.
Kluczowym aspektem działalności Kolegium jest wprowadzenie problematyki Europy
Środkowo-Wschodniej, w tym polsko-ukraińskiej, w obszar europejskich badań naukowych, a także rozwijanie polsko-ukraińskiej współpracy naukowej.
16
3. Bilans otwarcia
t3
Bilans otwarcia został opracowany w oparciu o badania przeprowadzone
w ramach projektu „Polsko-Ukraińska Agencja Transgraniczna – w stronę
przyszłości” oraz dokumenty strategiczne czterech regionów przygranicznych tj. strategie rozwoju Województwa Lubelskiego, Województwa Podkarpackiego, Obwodów Wołyńskiego i Lwowskiego.
3.1. Położenie obszaru objętego planowaniem
Omawiany teren leży we wschodniej części Polski i zachodniej części Ukrainy. Pokrywa
teren czterech regionów przygranicznych – Województw Lubelskiego i Podkarpackiego po
stronie polskiej oraz Obwodów Lwowskiego i Wołyńskiego po stronie ukraińskiej, czyli
niemal całą długość granicy polsko – ukraińskiej (97%) i obejmuje obszar 84,9 tys. km2.
Spójność terytorialna obszaru objętego strategią:
Województwo Lubelskie charakteryzuje zwarty obszar, o korzystnej policentrycznej struk-
turze sieci osadniczej.
Region dzieli się na trzy podregiony: bialskopodlaski, chełmsko-zamojski i lubelski.
Pomiędzy podregionami widać znaczne zróżnicowania. Najlepiej rozwinięty jest podregion
lubelski. Jest to podregion o największym obszarze, największej liczbie ludności, lepszym
wyposażeniu w infrastrukturę drogową. Podregion lubelski koncentruje również 60% podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w regionie. Obszarami o największym nasyceniu
przedsiębiorczością są miasta oraz tworzące się wzdłuż głównych arterii komunikacyjnych
pasma aktywności gospodarczej.
Pozostałe podregiony charakteryzują się zdecydowanie rolniczym charakterem. Najsłabiej zaludnioną częścią województwa jest obszar północno-wschodni, gdzie dodatkowo
następuje szybki proces starzenia się ludności. Mimo słabszego rozwoju przedsiębiorczości
na terenach podregionów bialskopodlaskiego i chełmsko-zamojskiego od kilku lat obserwowany jest trend szybkiego przyrostu podmiotów gospodarczych na terenie powiatów
i gmin przygranicznych, szczególnie położonych w bezpośrednim sąsiedztwie przejść granicznych. Znaczne zróżnicowania występują również pomiędzy obszarami wiejskimi
i miejskimi.
Województwo Podkarpackie jest również obszarem niejednorodnym, o dużym stopniu we-
wnętrznego zróżnicowania. Dlatego też polityka rozwoju, prowadzona przez samorząd,
powinna uwzględniać i dawać odpowiedź na występujące na jego terenie wewnętrzne różnice. W ramach województwa wyodrębnione zostały 2 podregiony: rzeszowsko – tarnobrzeski i krośnieńsko - przemyski. Lepiej rozwiniętym gospodarczo podregionem jest
pierwszy podregion, między innymi ze względu na funkcjonowanie na tym obszarze dwóch
Specjalnych Strefach Ekonomicznych: Tarnobrzeskiej i Mieleckiej.
Obwód Wołyński graniczy przez granicę państwową z województwem lubelskim. Jest to
obszar o niewielkim zróżnicowaniu gospodarczym, dominuje rolnictwo. Przemysł skoncentrowany w Łucku - głównym ośrodku miejskim regionu. Sieć osadnicza dobrze wykształco-
3. Bilans otwar c i a
17
na. Sieć drogowa o bardzo niskiej jakości utrudniającej efektywne wykorzystanie. Ważnym
potencjałem regionu jest rozwój małej i średniej przedsiębiorczości oraz działalności handlowej w tym na styku przygranicznym.
Obwód Lwowski to obszar niejednorodny z dominującym w całym regionie oraz obszarze
transgranicznym ośrodkiem miejskim we Lwowie. Obszarami o największym potencjale
rozwoju gospodarczego są ośrodki miejskie. Znaczne zróżnicowania między obszarami
miejskimi i wiejskimi. Znaczący potencjał gospodarki rolnej na terenach wiejskich. Dobrze
rozwinięta sieć osadnicza i drogowa niskiej jakości. Ważny szlak handlowy Europy Wschodniej.
Tabela 1. Powierzchnia
Powierzchnia
w tys. km2
Region
Województwo Lubelskie
25,1
Województwo Podkarpackie
17,9
Obwód Lwowski
21,8
Obwód Wołyński
20,1
RAZEM
84,9
3.2. Społeczeństwo (ludzie i samorządność)
3.2.1. Populacja
Teren zamieszkuje 7.934.109 osób w tym 4.291.009 po stronie polskiej (Woj. Lubelskie
2.193.684; Woj. Podkarpackie 2.130.325) oraz 3.643.100 osób po stronie ukraińskiej (Obwód Lwowski 2.598.300 i obwód wołyński 1.044.800). Daje się zauważyć stosunkowo
nieznaczna przewaga kobiet nad mężczyznami - średnio po stronie polskiej 51%, wzrastająca do 53% po stronie ukraińskiej.
Tabela 2. Liczba mieszkańców (wg stanu na dzień 31.12.2004)
Region
Liczba mieszkańców
W tym kobiet
W tym mężczyzn
Województwo Lubelskie
2.193.684
1.127.806
1.065.878
Województwo Podkarpackie
2.130.325
1.092.474
1.037.851
Obwód Lwowski
2.598.300
1.377.700
1.231.600
Obwód Wołyński
1.044.800
551.700
493.100
RAZEM
7.967.109
4.149.680
3.828.429
Odsetek mieszkańców, którzy przekroczyli 60-ty rok życia oscyluje w granicach 18%, z czego najwyższy notowany jest na terenach ukraińskich – 18,9%, a najniższy w Województwie
Podkarpackim – 16%. Najwyższy procentowy udział mieszkańców w wieku przedprodukcyjnym notowany jest na terenie Obwodu Wołyńskiego (25%) i Województwa Podkarpackiego (24%). Nieznacznie mniejszy na terenie Województwa Lubelskiego i Obwodu Lwowskiego (22-23%).
18
3 . B i l a n s o t w a rcia
Region należy do słabo zaludnionych i zurbanizowanych, a wskaźniki ilościowe wykazują wyraźne tendencje spadkowe po obu stronach granicy.
Sieć osadnicza jest stosunkowo równomiernie rozwinięta (szczególnie w Woj. Podkarpackim), tym niemniej gęstość zaludnienia jest zdecydowanie większa wokół dużych
ośrodków urbanistycznych takich jak stolice poszczególnych regionów.
W ostatnich latach notuje się stopniowy spadek populacji (za wyjątkiem Woj. Podkarpackiego, gdzie wciąż występują tendencje wzrostowe), z powodu zmniejszającej się ilości
urodzeń jak również wzrastającej stopy migracji (zwłaszcza w przypadku Województwa
Lubelskiego – najwyższy wskaźnik w Polsce). Szczególnie niepokojący jest odpływ z regionów, uważanych za peryferyjne, osób młodych o wysokich kwalifikacjach zawodowych.
3.2.2. Szkolnictwo
Możliwości kształcenia zapewnia stosunkowo dobrze rozwinięta, sieć szkół poszczególnych szczebli. Ilość szkół na poziomie podstawowym i gimnazjalnym uzależniona jest
wprost proporcjonalnie do zmian wiekowo – ilościowych populacji, co skutkuje po stronie
polskiej zmniejszającą się ilością szkół podstawowych (likwidacja małych jednostek,
zwłaszcza na terenach wiejskich).
Następnie należy odnotować stosunkowo dobrze rozwinięta sieć szkół ponadgimnazjalnych i ponadpodstawowych (secondary & upper secondary), oraz policealnych (upper secondary including colleges & technical schools).
Na szczególną uwagę zasługuje duża ilość szkół wyższych (uniwersytety, instytuty, akademie, wyższe szkoły zawodowe itp.) na omawianym terenie – 63 (odpowiednio w obwodzie Lwowskim – 24, Woj. Lubelskim – 18, Podkarpackim – 17 i Obwodzie Wołyńskim – 4).
Młodzież w nowych warunkach ustrojowych wykazuje wzrastające aspiracje, co spowodowane jest głównie zmianami na rynku pracy i większymi możliwościami stojącymi przed
osobami z wyższym wykształceniem.
Największym ośrodkiem akademickim regionu jest Lwów (największy ośrodek na Ukrainie Zachodniej), bezpośrednio za nim plasuje się Lublin (największy ośrodek akademicki
w Polsce wschodniej). Dla obu tych miast oraz reprezentowanych przez nie regionów nauka jest mocnym atutem. Tuż za nimi plasuje się Rzeszów odrabiający szybko zaległości.
Szczególnie pomocne było w tym utworzenie w 2001 roku Uniwersytetu Rzeszowskiego,
który w połączeniu z Politechniką Rzeszowską i kilkoma prywatnymi uczelniami wyższymi
wzmacnia potencjał dydaktyczny całego regionu.
Z analizy poziomu wykształcenia mieszkańców wynika, że regiony plasują się na średnim poziomie w poszczególnych krajach, z zastrzeżeniem, że poziom wykształcenia rozkłada się nierówno, osoby zamieszkałe w miastach są znacznie lepie wykształcone aniżeli
mieszkańcy wsi.
3.2.3. Ochrona zdrowia i opieka społeczna
Sieć placówek podstawowej opieki zdrowotnej tworzy w regionie 1908 przechodni, z czego
większe nasycenie wykazują regiony po stronie Polskiej (675 w Województwie Lubelskim;
721 w Podkarpackim), gdzie ich liczba stale wzrasta a mniejsze po stronie ukraińskiej (364
we Lwowskim i 148 na Wołyniu). W odniesieniu do zasobów poszczególnych krajów aktualna sieć obiektów lecznictwa jest prawidłowo rozmieszczona i według specjalistów
zwłaszcza po stornie polskiej zabezpiecza potrzeby mieszkańców regionu dotyczące stacjonarnej, podstawowej i specjalistycznej opieki medycznej.
Na badanym terenie nastąpił ogólny wzrost wskaźnika liczby lekarzy na 10 tysięcy ludności (pomimo spadku np. liczby średniego personelu medycznego w Woj. Lubelskim)
Jednocześnie warto podkreślić, że największym problemem służby zdrowia jest nie liczba łóżek w szpitalach, ale jakość świadczonych usług oraz wyposażenie obiektów lecznictwa w sprzęt medyczny. Jest to szczególnie zauważalne po stronie Ukraińskiej, gdzie np.
w obwodzie Lwowskim zwiększyła się zachorowalność w porównaniu do 1999 r. o 15,6%.
Szczególnym zagrożeniem po stronie ukraińskiej jest również zwiększona zachorowalność
na AIDS/HIV.
19
3.2.4. Rynek pracy
Wspólna analiza rynku pracy dla badanego obszaru jest niezwykle trudna ze względu na
różnice w statystyce oraz osiągalnych wskaźnikach, różnych dla poszczególnych krajów tj.
Polski i Ukrainy. Podobieństwa wynikają głównie z dwóch przyczyn. Podstawową przyczyną trudności na rynku pracy po stronie polskiej jest fakt, że oba analizowane województwa
należą do najbiedniejszych w kraju (oraz w UE), należą do obszarów peryferyjnych i pozostają pod bezpośrednim wpływem i oddziaływaniem ośrodków większych i bogatszych
(Warszawa dla Woj. Lubelskiego, Kraków dla Podkarpackiego), co powoduje odpływ wysoko wykwalifikowanej kadry z podmiotowych obszarów.
Cechą wspólną dla podmiotowych regionów są: zmniejszenie zatrudnienia w dużych
zakładach przemysłowych, oraz bardzo wysokie zatrudnienie w rolnictwie. Wciąż niedostateczny w stosunku do standardów jest poziom zatrudnienia w sektorze usług. W obwodzie
Lwowskim charakterystyczne jest przejście z dużych zakładów pracy w sferę małej przedsiębiorczości i samozatrudnienia. W obwodzie Wołyńskim osoby odchodzące z przemysłu
i budownictwa zasiliły głównie sferę handlu, hotelarstwa i usług restauracyjnych, w przypadku Lubelszczyzny i Podkarpacia nadwyżki zostały częściowo przejęte przez rolnictwo,
które w pewien sposób stało się amortyzatorem zmian. Ogólnie w omawianych regionach
przygranicznych obserwuje się stopniowy wzrost sektora usług, co jednakże nie zmienia
faktu, że poziom zatrudnienia w sektorze usług po polskiej stronie w porównaniu z pozostałymi województwami należy do najniższych w kraju.
Po stronie polskiej stopa bezrobocia wynosiła odpowiednio 17,5% (GUS, kwiecień
2005) w stosunku do ludności czynnej zawodowo w Woj. Lubelskim oraz 18,7% w Woj.
Podkarpackim. Stopa bezrobocia po stronie ukraińskiej, zgodnie z danymi Międzynarodowej Organizacji Pracy, wynosi odpowiednio – 12,1% w obwodzie Wołyńskim oraz 10,5%
we Lwowskim (dane Ukraińskie nie są przytaczane ze względu na różny system wskaźników). Jednocześnie analiza problemu wskazuje, że rynek pracy charakteryzuje się dużą
nadwyżką popytu nad podażą, oraz wysoką stopą bezrobocia ukrytego.
3.2.5. Struktura administracyjna i poziom rozwoju samorządności
Podział administracyjny czterech regionów przygranicznych odpowiada klasyfikacji przyjętej w danym kraju.
Polskie jednostki administracyjne odpowiadają ogólnoeuropejskiej Nomenklaturze Statystycznej i zgodnie z podziałem, w skład Województwa Lubelskiego (NUTS 2) wchodzi 20
powiatów (NUTS 4) i 213 gmin. Województwo Podkarpackie (NUTS 2) składa się z 21
powiatów (NUTS 4) i 159 gmin.
Po stronie ukraińskiej omawiany teren pokrywa Obwód Wołyński (region), w skład którego wchodzi 16 rejonów (odpowiednik powiatów) oraz mniejsze jednostki administracyjne,
do których należy 11 miast, 22 osiedla o charakterze miejskim oraz 1053 wsie. Obwód
Lwowski składa się z 20 rejonów, 43 miast, 35 osiedli typu miejskiego i 1849 wsi.
Pod względem zarządzania i samorządności regiony ukraińskie wyraźnie różnią się od
polskich. W Polsce na wszystkich trzech poziomach (województwo, powiat, gmina) władzę
sprawują jednostki w pełni samorządne. Na czele poszczególnych jednostek samorządu
terytorialnego (JST) stoi rada - organ stanowiący i kontrolny (np. rada gminy, powiatu,
sejmik wojewódzki), której uchwały realizowane są przez władze wykonawcze. Członkowie
rad oraz wójtowie i burmistrzowie, prezydenci miast wybierani są w wyborach bezpośrednich. Mają oni wszelkie niezbędne kompetencje do zarządzania danymi jednostkami. Poszczególne JST posiadają własny budżet (składają się na niego w stosownym wymiarze
procentowym zarówno podatki lokalne jak i ogólne - w tym np. podatek od nieruchomości,
od środków transportowych, rolny, leśny i in.; opłaty lokalne np. za wieczyste użytkowanie). Zarządzają one budżetem będąc jednocześnie w pełni właścicielem mienia komunalnego (włącznie z prawem jego zbycia). Władze powiatowe otrzymują dotacje celowe z budżetu państwa na zadania przez siebie realizowane, jak również mogą samodzielnie
pozyskiwać środki ze źródeł zewnętrznych. W Polsce jedynie na poziomie regionu (województwa) występuje organ władzy państwowej, którym jest urząd wojewódzki, który posiada ograniczone kompetencje ( np. bez praw stanowiących).
20
W przypadku regionów ukraińskich dwuwładza występuje w zasadzie na każdym szczeblu administracji i dzieli się na radę i administrację państwową (na poziomie rejonu i obwodu). Rady również wybierane są w wyborach bezpośrednich, ale niestety nie posiadają
kompetencji stanowiących. Spełniają raczej rolę doradczą i nie posiadają własnego budżetu
ani też własnego majątku. Budżet dzielony jest centralnie i zarządzany (aż do poziomu rejonu) przez administrację – przedstawicieli władz centralnych. Oczekiwane są wkrótce
zmiany ustrojowe, które doprowadzą do reformy administracyjnej i kompetencyjnej. Zakładając, że reforma ta nastąpi w ciągu kilku najbliższych miesięcy od chwili zakończenia prac
nad niniejszym projektem kontynuacja prac nad strategią pozwoli na lepsze dostrojenie
mechanizmów planowania i wdrażania.
3.2.6. Organizacje pozarządowe
Sieć organizacji pozarządowych w Województwach Podkarpackim, Lubelskim i w Obwodzie Lwowskim jest stosunkowo dobrze ukształtowana. Najsilniej jest rozwinięta sieć organizacji pozarządowych w Woj. Podkarpackim, gdzie działa 2571 organizacji, przy wskaźniku 12,06 na 10 tys. mieszkańców, co plasuje województwo na poziomie najwyższym
w regionie. Na terenie Województwa Lubelskiego działa 2632 organizacji pozarządowych
(stowarzyszenia i fundacje). Wskaźnik zarejestrowanych organizacji na 10 tys. mieszkańców wynosi 11,99.
Sektor pozarządowy Województw Podkarpackiego i Lubelskiego nie został poddany
jeszcze całościowym badaniom, dlatego trudne jest określenie specyfiki regionu w tym zakresie. Większość organizacji zajmuje się zagadnieniami związanymi z rozwojem przedsiębiorczości, bezrobociem, rynkiem pracy, umacnianiem społeczeństwa obywatelskiego,
działaniami kulturalnymi, rozwojem turystyki i ekologii, propagowaniem wiedzy o Unii
Europejskiej oraz realizacją projektów lokalnych. Odbiorcami większości działań organizacji pozarządowych są osoby indywidualne, przedsiębiorcy prywatni oraz jednostki samorządu terytorialnego.
W obwodzie Lwowskim działa 2727 organizacji społecznych - 10,5 na 10 tys. mieszkańców. Działają one głównie w celu wspierania rozwoju gospodarczego (45,5%) oraz wsparcia MŚP (42,4%).
Zupełnie inaczej kształtuje się sektor NGO na terenie Obwodu Wołyńskiego, gdzie zarejestrowane są 864 organizacje pozarządowe, co daje wskaźnik rzędu 8,2 na 10 tys. mieszkańców. Organizacje wołyńskie to głównie stowarzyszenia sportowe, organizacje młodzieżowe, oraz stowarzyszenia kobiet, weteranów i in.
3.2.7. Współpraca międzynarodowa
Regiony podlegające niniejszemu opracowaniu posiadają wieloletnie doświadczenia we
współpracy międzynarodowej – bardziej szczegółowe odniesienie do tego rodzaju aktywności znajduje się w rozdziale 2 .
Podkreślenia jednak wymaga priorytetowe traktowanie współpracy transgranicznej
przez wszystkie cztery regiony. Przez wszystkie cztery regiony jest ona postrzegana jako
efektywne narzędzie polityki regionalnej i ważny aspekt działań na rzecz rozwoju poszczególnych regionów. Na szczeblu regionalnym współpracą kierują Urzędy Marszałkowskie
i Administracje Obwodowe biorąc aktywny udział w pracach komisji międzyregionalnych
jak również realizując wspólne projekty finansowane ze środków Unii Europejskiej (TACIS
CBC, Interreg). W ostatnich latach koncentrowała się głównie w obszarach współpracy
przygranicznej w zakresie zagospodarowania przestrzennego, komunikacji, transportu,
łączności, ochrony środowiska, oświaty, kultury, sportu, turystyki, likwidacji skutków klęsk
żywiołowych oraz ruchu granicznego.
Współpraca na poziomie regionalnym pomimo dużej aktywności w zakresie podpisywanych umów i porozumień formalnych często nie znajduje bezpośredniego przełożenia na
realne działania. Dlatego też szczególnym potencjałem umożliwiającym realizację tych
działań są funkcjonujące na terenie województwie instytucje takie jak Stowarzyszenie Samorządów Euroregion Bug, Stowarzyszenie na Rzecz Euroregionu Karpackiego Euro-Kar-
21
paty, Stowarzyszenie „Dom Europy” w Lublinie, Stowarzyszenie Pro Carpatia w Rzeszowie,
ARDEI we Lwowie, lokalne samorządy oraz inne instytucje zaangaż wane bezpośrednio w aktywną współpracę.
Z roku na rok coraz bardziej wzmaga się współpraca pomiędzy samorządami lokalnymi,
organizacjami pozarządowymi i poszczególnymi instytucjami (np. kultury, muzeami itp.).
Partnerzy współdziałają w oparciu o umowy bilateralne, w ramach Euroregionów obejmujących ich terytorium jak i w formie wspólnie realizowanych projektów. Dzięki aktywnej
współpracy przy wykorzystaniu dostępnych środków bezpośrednie wsparcie uzyskują działania nastawione nie tylko na rozwój współpracy międzyludzkiej, ale też przyczyniające się
do społeczno – gospodarczego rozwoju poszczególnych regionów, wzmocnienia ich infrastruktury, podniesienia poziomu życia mieszkańców.
3.3. Zasoby naturalne, środowisko
3.3.1. Rys fizjograficzny
Budowa geologiczna poszczególnych krain fizjograficznych występujących na terenach Województw Lubelskiego i Podkarpackiego oraz Obwodów Lwowskiego i Wołyńskiego została
ukształtowana w wyniku różnych procesów w dziejach skorupy ziemskiej. Tworzy na wspomnianym terytorium oddzielne w miarę jednorodne pasma rozłożone równoleżnikowo lub
z delikatnym odchyleniem południowo –wschodnim.
Poczynając od północy występują tu – Polesie Zachodnie i Polesie Wschodnie(zwane też
Polesiem Wołyńskim) rozłożone płaskim szerokim pasem nizinnym na terenie Województwa Lubelskiego i Obwodu Wołyńskiego.
Dalej na południe szerokim pasem przebiega teren wyżynny – na terytorium Woj. Lubelskiego jest to Wyżyna Lubelska i Wyżyna Wołyńska przechodząca dalej poza rzekę graniczną Bug i pokrywająca po stronie wschodniej terytorium Obwodów Wołyńskiego i północną część Obwodu Lwowskiego. Obie wyżyny odznaczają się krajobrazem lessowym,
porozcinanym wąwozami, szczególnie silnie urozmaiconym w strefach przydolinnych.
Wąskim językiem odłącza się od Wyżyny Lubelskiej w jej południowej części i przechodzi pasem z północnego zachodu na południowy wschód Roztocze, pokrywające południową część Woj. Lubelskiego i płynnie przechodzące na Obwód Lwowski, dalej na wschód
i południowy – wschód przechodzące w zaczątki Wyżyny Podolskiej. Pod względem budowy geologicznej Roztocze zbliżone jest do Wyżyn Lubelskiej i Wołyńskiej wyróżnia się na
ich tle głównie większymi wysokościami.
We wschodniej części wspomnianego terenu na południe od Wyżyny Lubelskiej i Roztocza
usytuowana jest Kotlina Sandomierska (położona częściowo na terenie Lubelszczyzny
a częściowo na terenie Podkarpacia). Jest to rozległe obniżenie tektoniczne zbudowane
z glin, iłów i piasków, tworzące rozległe podmokłe łąki i torfowiska w wyschniętych zapadlinach polodowcowych z pasem żyznych gleb lessowych w południowej części.
Najbardziej na południe wysunięte pasmo tworzą Beskidy, pokrywające południową
część woj. Woj. Podkarpackiego i Obwodu Lwowskiego, z wyraźnie wydzielającymi się
Bieszczadami, leżącymi również po obu stronach granicy polsko - ukraińskiej. Bezpośrednio na powierzchni występują tu przeważnie gliny zwietrzelinowe i rumosz skalny, w dolinach zalegają osady żwirów i piasków oraz mady. Na progu Pogórza występują wapienie
jurajskie oraz gipsy.
Południową granicę Woj. Podkarpackiego i Obwodu Lwowskiego tworzą Karpaty, góry
silnie zaburzone, pofałdowane i poprzecinane uskokami.
Klimat omawianych regionów nosi cechy umiarkowanego klimatu kontynentalnego.
Górska część obwodu Lwowskiego i Województwa Podkarpackiego należy do karpackiego
regionu klimatycznego.
Przez terytorium Woj. Podkarpackiego oraz Obwodów Lwowskiego i Wołyńskiego przebiega podział wodny pomiędzy zlewiskiem Morza Bałtyckiego i Morza Czarnego. Na znacznych obszarach terenów wyżynnych występują deficyty wód powierzchniowych.
22
3.3.2. Gleby
W częściach nizinnych regionu (Polesie oraz Kotlina Sandomierska) dominują gleby mało
urodzajne wytworzone z piasków luźnych i gliniastych, gleby bielicowe a na terenach podmokłych – gleby bagienne. W pasie wyżyn rędziny, zwłaszcza na Roztoczu i Wyżynie Wołyńskiej oraz czarnoziemy i czarne ziemie wytworzone na lessach, często występujące
również na terenach Obwodu Lwowskiego i przyległych Woj. Podkarpackiego.
3.3.3. Zasoby biotyczne
Zarówno roślinność jak i świat zwierzęcy omawianego terenu jest nadzwyczaj bogaty. Wyjątkowy charakter zasobów przyrodniczo-krajobrazowych wynika ze specyficznego położenia – zróżnicowane ukształtowanie terenu – od nizinnego po górski; znajdujące się na terenie specyficzne krainy przyrodnicze – Polesie, Roztocze czy też specyficzny, spotykany
jedynie na terenie Bieszczadów układ pięter roślinnych. Na znacznych obszarach występują unikalne w skali obu krajów zbiorowiska roślin, wyjątkowo liczne populacje endemiczne,
rzadkie i zagrożone wyginięciem gatunki zwierząt (m.in. niedźwiedź, wąż Eskulapa w Woj.
Podkarpackim, żółw błotny w Woj. Lubelskim i na Wołyniu) i roślin (m.in. liczne gatunki
storczyków). Większość cennych zbiorowisk i stanowisk roślin chronionych znajduje się na
terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody.
3.3.4. Obszary i obiekty chronione
Ze względu na szczególne walory takie jak zachowania biocenoz, różnorodności przyrody
i krajobrazu, nagromadzenia zbiorowisk i unikalnych gatunków fauny i flory znaczna
część powierzchni omawianego terenu objęta została różnorodnymi formami ochrony
przyrody (bezwzględnie przoduje w tym Woj. Podkarpackie, gdzie ochroną objęto 47,4%
powierzchni).
Na system obszarów chronionych Lubelszczyzny (22,8% pow.) składają się 2 parki narodowe (Poleski Park Narodowy i Roztoczański Park Narodowy); 17 parków krajobrazowych; 82 rezerwaty przyrody, 17 obszarów chronionego krajobrazu. Ochroną indywidualną
objętych jest 191 użytków ekologicznych, 4 stanowiska dokumentacyjne, 7 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych oraz 1544 pomników przyrody.
System ochrony przyrody w Województwie Podkarpackim (47,4% pow. terenu województwa) tworzony jest przez: 2 parki narodowe: Bieszczadzki i Magurski, 93 rezerwaty
przyrody, 10 parków krajobrazowych, 17 obszarów chronionego krajobrazu oraz 157 użytków ekologicznych, 5 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, 18 stanowisk dokumentacyjnych, 1276 pomników przyrody.
Na terenie Obwodu Lwowskiego znajdują się 2 Przyrodnicze Parki Narodowe: Jaworowski i Sokilskie Beskidy; 1 rezerwat przyrody (Roztocze); oraz 400 innych obiektów chronionych (w tym 23 rezerwaty czasowe, 240 pomników przyrody, 55 parków – pomników
sztuki sadowo – parkowej).
Na Wołyniu pod ochroną państwa znajdują się 374 tereny i obiekty chronione, z czego
24 posiada status krajowego znaczenia a pozostałe – lokalnego. Do grona tych pierwszych
zaliczyć należy: Szacki Narodowy Park Przyrody i Czeremyski Rezerwat Przyrody.
Na szczególna uwagę zasługuje fakt objęcia ochroną szczególnych obszarów po obu
stronach granicy – np. Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Karpaty Wschodnie” na
pograniczu polsko – słowacko – ukraińskim (Woj. Podkarpackie i Obwód Lwowski) oraz
Międzynarodowy Poleski Rezerwat Biosfery (położony na terenie Woj. Lubelskiego i Obwodu Wołyńskiego.
Dotychczasowe kierunki działań w sferze ochrony bogactwa przyrodniczo – krajobrazowego są niewystarczające. Konieczna jest realizacja zintegrowanych działań profilaktycznych i ochronnych we wszystkich sektorach gospodarki, zwłaszcza na obszarach użytkowanych rolniczo. Szczególnie ważne jest zadbanie o ochronę przyrody po stronie ukraińskiej,
gdzie np. w wyniku znacznych wpływów antropogennych (w Obwodzie Lwowskim) krytycznie obniżyła się górna granica lasów, a nadmierna eksploatacja myślistwa doprowadziła
do stanu zanikania pogłowie głuszca czy rysia.
23
3.3.5. Surowce mineralne
Teren czterech regionów jest zasobny w surowce mineralne.
Województwo Lubelskie – jest bogate w złoża węgla kamiennego eksploatowane w Lubelskim Zagłębiu Węglowym ( Bogdanka), ponadto surowce skalne, m.in. margle, wapienie
i opoki oraz piaski, iły i gliny, mniejsze znaczenie ma wydobycie ropy naftowej ( Lublin)
i gazu ziemnego (Ciecierzyn); nie eksploatowane złoża węgla brunatnego (Sierskowola)
a spośród odnawialnych – zasoby wodne, leśne i gleby. Na szczególną uwagę zasługują występujące tu wody mineralne - wody chlorkowe oraz termalne o temperaturze 20-50oC,
wody żelaziste w Nałęczowie oraz wody chlorkowe, siarczanowe i siarkowodorowe (Osuchy i Wólka Biska)
Budowa geologiczna Lwowszczyzny warunkuje znajdujące się na jej terenie złoża mineralne – złoża ropy naftowej i gazu ziemnego (gł. na Progu Przedkarpackim), sole kamienne
i sole potasowe, siarki samorodnej,. Ważnym surowcem mineralnym są wody mineralne
występujące w rejonach Moszczyńskim, Turkawieckim, i.in.
Podstawy bazy mineralno – surowcowej Wołynia to węgiel kamienny, gaz naturalny,
fosforyty, miedź, bogate złoża kruszyw budowlanych, kreda, sapropel, hel. Poza tym obwód
dysponuje takimi surowcami naturalnymi jak torf, glinki, margle i wapienie.
Również Województwo Podkarpackie jest zasobne w surowce mineralne. Największe
znaczenie gospodarcze mają kopaliny z grupy surowców energetycznych, takie jak ropa
naftowa i gaz ziemny jak również złoża siarki. Na terenie całego województwa występują
obfite zasoby kruszyw budowlanych, oraz gipsów. Bogate są zasoby wód mineralnych
– w szczególności - solanki chlorkowo-węglanowe, solanki z siarkowodorem oraz wydzielona grupa wód leczniczych, zwłaszcza unikalne w skali europejskiej wodoro-węglanowochlorkowo-sodowe ze związkami arsenu.
3.4. Kultura i dziedzictwo
3.4.1. Wspólna historia i kultura
Obszar transgraniczny czterech regionów jest połączony wspólną historią, charakteryzuje
się szczególną różnorodnością kulturalną. Obejmuje tereny, na których przez długie stulecia sąsiadowały ze sobą i przenikały się nawzajem odmienne kultury. Obszar zasiedlony był
przez wiele narodowości i w świetle historii posiadał przejściowo różną przynależność państwową. Znalazło to wyraz w dużym zróżnicowaniu zarówno obyczajów jak i architektury.
Na obszarze tych regionów przez stulecia współistnieli tuż obok siebie – katolicy, prawosławni, protestanci i żydzi - ludzie, którzy budowali tu swoje społeczności i świątynie,
i odcisnęli niezapomniany ślad na zabytkach kultury materialnej i duchowej.
3.4.2. Zabytki i muzea
Niezwykle atrakcyjny pod względem ilości zabytków oraz powiązań historycznych zarówno
z Polską jak i Ukrainą jest region Lwowski. Jest ona jednym z najbogatszych terenów pod
względem ilości i znaczenia zabytków architektonicznych, historycznych i kulturowych. Na
terenie Lwowszczyzny utworzono 8 rezerwatów historycznych, 55 miast i miasteczek włączono do Spisu historycznych miast i miasteczek Ukrainy; pod ochrona państwa znajduje
się 8.577 zabytków dziedzictwa kulturowego tych terenów (w tym 3965 zabytków architektury, 3822 historyczne, 488 archeologicznych i 302 sztuki monumentalnej). Do najważniejszych należą: zespół miejski miasta Lwowa (z ponad 2.000 zabytków), zamki i pałace
szlacheckie – Podhorecki, Oleski, Złoczewski, zamek w Swierzy, kompleks zamkowy w Pustomytach, szereg zabytkowych cerkwi i kościołów, zespołów klasztornych. Na terenie
Lwowszczyzny znajduje się 17 muzeów, posiadających liczne filie – w tym historyczne,
krajoznawcze, przyrodnicze, etnograficzne, muzea literatury i sztuki.
Teren dzisiejszego Województwa Podkarpackiego od początków państwa polskiego był
terenem przygranicznym. Bliskość granicy z Rusią stanowiła bezpośrednie zagrożenie ze
24
strony często najeżdżających na kresy wschodnie Tatarów i Turków. Z tego też powodu już
za panowania Kazimierza Wielkiego rozpoczęto budowę wielu obiektów murowanej architektury obronnej. Obronne powstawały tutaj nie tylko zamki i pałace, ale także całe miasta,
wsie, dwory, kościoły i klasztory. Stąd wiele z łącznej ilości zabytków 3628 wpisanych do
rejestru posiada specyficzny charakter.
Wśród zabytków przeważają obiekty sakralne - 694 oraz dwory i pałace - 175. Do najciekawszych należą zamek w Łańcucie, zamek w Baranowie Sandomierskim, zamek w Krasiczynie i zamek w Przecławiu. Istotną rolę w życiu kulturalnym regionu odgrywają też muzea (33) i galerie. Do najważniejszych z nich należą Muzeum-Zamek w Łańcucie, Muzeum
Okręgowe i Muzeum Etnograficzne w Rzeszowie, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej
oraz Muzeum Archidiecezjalne w Przemyślu, Muzeum Podkarpackie w Krośnie, Skansen
Budownictwa Ludowego oraz Muzeum Historyczne w Sanoku z autorska Galerią Zdzisława
Beksińskiego. Ponadregionalną rolę odgrywa Galeria Sztuki Współczesnej w Przemyślu.
Na terenie Obwodu Wołyńskiego pod ochroną państwa znajduje się: 180 zabytków architektonicznych, 860 historycznych, 149 archeologicznych, 35 sztuki monumentalnej. Do
zabytków o znaczeniu ogólnokrajowym należą takie zabytki architektury jak Łucki zamek
z końca XIII, zamek Radziwiłła z 1564r. Na terenie obwodu znajduje się 207 zabytków sakralnej architektury drewnianej, w tym 71 o znaczeniu ogólnokrajowym i 134 lokalnym.
Do unikalnych budowli tego typu należą Dmitriewska cerkiew z 1562r w Giszyn Michalewskim, Mikołajewska z 1678r i inne. Na terenie Obwodu Wołyńskiego znajduje się 10 muzeów, do najważniejszych należą Muzeum – sadyba Lesi Ukrainki we wsi Kolodiażne, Muzeum – rezerwat „Kozackie mogiły”, Muzeum ikony wołyńskiej.
Lubelszczyzna jest jednym z najzasobniejszych regionów w kraju pod względem liczby
obiektów i zespołów zabytkowych. Niezwykle interesujące są pochodzące z II-IV w. cmentarzyska Gotów, odkryte w Masłomęczu, podziemia kredowe w Chełmie oraz pozostałości
dawnych Grodów Czerwieńskich. Wiele jest dawnych magnackich zamków i pałaców, ziemiańskich rezydencji, szlacheckich dworów. Liczne zabytki architektury sakralnej różnych
wyznań są dowodem przenikania wielu kultur i religijnej tolerancji.
Na uwagę zasługują miejskie kompleksy urbanistyczne: renesansowy Zamość zwany
Padwą Północy, miasto wpisane na światową listę dziedzictwa kulturowego UNESCO, nadwiślańskie miasto artystów Kazimierz Dolny, średniowieczny Lublin. Ze znajdujących się
na terenie województwa zabytków ochroną objęto 3696, w tym 691obiektów sakralnych
i 289 dworów i pałaców. W województwie działa 38 muzeów (łącznie z oddziałami), w tym
muzeum państwowe na Majdanku mające długą tradycję i międzynarodowe znaczenie.
W 2003 roku na Lubelszczyźnie istniało 9 instytucji para-muzealnych takie jak: ogrody
zoologiczne, botaniczne, rezerwaty itp.
Niestety wiele zabytków i obiektów kultury jest w złym stanie technicznym i wymaga
pilnej renowacji. Należy zakładać, że nakłady na remonty i odtworzenia powinny pochodzić
głównie ze środków publicznych.
3.4.3. Instytucje kulturalne
Działalność kulturalna i środowisko kulturowe stanowią ważny czynnik konkurencyjności
regionów. Upowszechnianie różnych form życia kulturalnego odbywa się przede wszystkim
w głównych centrach (stolicach) poszczególnych regionów. Szczególne znaczenie spełnią
Lwów, Lublin i Rzeszów, gdzie koncentrują się instytucje kultury. We Lwowie mieści się
słynne Konserwatorium.
W Lublinie i Rzeszowie działają Regionalne Ośrodki Telewizji Polskiej oraz Regionalne
Rozgłośnie Polskiego Radia, które przygotowują i emitują audycje w programach lokalnych
oraz współtworzą program ogólnopolski.
Biblioteki publiczne są instytucjami kultury o podstawowym znaczeniu w zakresie dostępu obywateli do kultury i jej szerokiego upowszechniania. Sieć biblioteczna jest stosunkowo dobrze rozwinięta i obejmuje 701 bibliotek w Woj. Podkarpackim, 624 w Lubelskim,
1413 w Obwodzie Lwowskim i 576 bibliotek w Wołyńskim. Większość placówek znajduje
się na terenach wiejskich i w małych miastach. Pewne obawy budzi fakt zmniejszania się
z roku na rok ilości bibliotek w poszczególnych regionach - w Obwodzie Lwowskim zlikwidowana co piątą przez ostatnie 3 lata, na Lubelszczyźnie w ostatnich czterech latach zamknięto 120 bibliotek. Pogarsza się również stan księgozbiorów.
25
Tabela 3. Instytucje kulturalne w regionie transgranicznym
Wyszczególnienie
Woj. Lubelskie
Teatry
Woj. Podkarpackie
Obwód Lwowski
Obwód Wołyński
4
3
10
2
33
42
171
80
1
1
1
1
Domy kultury i Kluby
179
333
1412
669
Biblioteki
624
701
1400
576
Kina
Filharmonie
3.4.4. Sport i rekreacja
Zarówno baza sportowa jak i rekreacyjna rozkłada się nader nierównomiernie na terenach
przygranicznych.
Najlepiej rozwinięta baza sportowa występuje w Obwodzie Lwowskim. O nieustającym
zainteresowaniu mieszkańców Obwodu Lwowskiego sportem świadczy fakt, że ilość osób
uprawiających sporty za okres ostatnich 8 lat nie uległa zmianie pomimo zmniejszającej się
populacji. W obwodzie działa 2223 organizacje kultury fizycznej i sportu. Do zasobów
obiektów sportowych na tym terenie należy 59 stadionów, 729 boisk piłkarskich, 43 baseny, 744 hale sportowe, 15 baz łyżwiarskich, 4 skocznie narciarskie, 1 tor kolarski. Bazy rekreacyjne zgrupowane są w dużych kompleksach uzdrowiskowych takich jak Truskawiec,
„Morszczyn”, „Szkło”, „Niemirow”, „Schidnaja” i inne.
Materialna baza obiektów sportowych Wołynia składa się z 34 stadionów, 428 hal sportowych przeznaczonych do zajęć sportowych mieszkańców. Działają 42 szkoły sportowe,
i 28 klubów sportowych.
Baza sportowa po stronie polskiej jest nader skąpa a i zainteresowanie uprawnianiem
sportu maleje z roku na rok. Na obszarze Województwa Lubelskiego jest bardzo słabo rozwinięta infrastruktura sportowa. Istnieje tylko 77 stadionów, w 2002 roku istniało 260
klubów sportowych (bez uczniowskich klubów sportowych i parafialnych klubów sportowych). Z roku na rok zainteresowanie mieszkańców sportem maleje. Jedynie wśród takich
dyscyplin sportowych jak jeździectwo, kolarstwo, podnoszenie ciężarów i szachy rośnie
zainteresowanie. Nastąpił natomiast wyraźny spadek zainteresowania takimi dyscyplinami
jak lekkoatletyka, piłka nożna czy sztuki walki wschodu (karate, judo).
3.5. Gospodarka i przedsiębiorczość
3.5.1. Gospodarka i przemysł
Wszystkie cztery regiony charakteryzują się najniższym PKB w Europie. Pomimo utrzymującego się wzrostu PKB na 1 mieszkańca wciąż poszczególne regiony plasują się w wielkościach ok.70% w stosunku do średniej krajowej. Nasilające się procesy transformacji pociągnęły za sobą zmiany struktury własnościowej. Przemysł należy do głównych sektorów
gospodarki, o czym świadczy jego istotny udział w tworzeniu WDB. Cechą przemysłu jest
jego znaczna koncentracja co powoduje małą konkurencyjność, przejawiająca się znaczną
podatnością na wahania koniunktury i trudnościami dostosowania się do wymogów gospodarki rynkowej. Po stronie polskiej w strukturze produkcji sprzedanej dominuje sektor
prywatny (jego udział w Woj. Lubelskim w 2003 roku wyniósł 66,1% wartości produkcji).
Przedsiębiorstwa mające siedzibę na terenie Województwa Podkarpackiego wytworzyły
w 2003 roku 3,8% produkcji sprzedanej przemysłu, co plasuje Województwo Podkarpackie,
podobnie jak w roku poprzednim na 9 miejscu w kraju. Duży udział sektora publicznego
w wartości sprzedaży, pomimo niewielkiego udziału ilości przedsiębiorstw, spowodowany
jest faktem, że należą do niego duże przedsiębiorstwa przemysłowe, dotychczas nie prywatyzowane. Na pierwszym miejscu plasuje się we wszystkich regionach produkcja spożyw-
26
cza i przetwórstwo rolne. Przemysł budowlany związany jest bezpośrednio z panującą koniunkturą gospodarczą i zapotrzebowaniem. Wciąż nader niski w gospodarce jest sektor
usług (zarówno rynkowych jak i nierynkowych). We wszystkich czterech regionach dominują działy średnio-niskiej i niskiej techniki produkcji przemysłowej
W strukturze przemysłu Województwa Lubelskiego najważniejszą rolę odgrywa przemysł spożywczy (27,3% wartości produkcji sprzedanej). Do ważniejszych gałęzi przemysłu
w województwie należą ponadto: produkcja mebli i pozostała działalność produkcyjna
(8,5% wartości sprzedanej), produkcja maszyn i urządzeń (6,7%), produkcja wyrobów
z surowców niemetalicznych (5,3%), produkcja wyrobów z metali (3,7%), produkcja drewna i wyrobów z drewna (3,3%).
Największy udział w produkcji przemysłowej Województwa Podkarpackiego w 2002r.
miały artykuły spożywcze (ok. 12,5% ogółu produkcji), produkcja przemysłu gumowego
i tworzyw sztucznych, (12,4%) oraz produkcja pojazdów mechanicznych (9,7%). W roku
2003 udział produkcji artykułów spożywczych w produkcji sprzedanej obniżył się do
11,1%, natomiast do 13% wzrósł udział produkcji przemysłu gumowego i tworzyw sztucznych. Struktura przemysłu zdominowana jest przez sektor przetwórstwa rolno – spożywczego oraz przemysł chemiczny (Jasło, Dębica, Nowa Sarzyna, Tarnobrzeg i Sanok) oraz
elektromaszynowy (Rzeszów, Mielec, Stalowa Wola, Sanok). Pozytywnym zjawiskiem jest
stosunkowo duża dynamika wzrostu udziału produkcji mebli i wyrobów z drewna. Poza
tym Województwo Podkarpackie cechuje duża koncentracja firm przemysłu lotniczego,
ośrodków naukowo-badawczych oraz rozwinięte zaplecze edukacyjne i szkoleniowe z zakresu lotnictwa. Siedemdziesięcioletnia tradycja przemysłu lotniczego oraz 75% udziału
województwa w krajowym przemyśle lotniczym zadecydowały o powołaniu do życia Stowarzyszenia Grupy Przedsiębiorców Przemysłu Lotniczego Dolina Lotnicza, skupiającego
obecnie 21 członków.
W produkcji przemysłowej Obwodu Lwowskiego dominuje przemysł spożywczy
(25,2%), produkcja maszyn i urządzeń (11,9%), przemysł chemiczny i przetwórstwo ropy
naftowej (9,8%), przemysł celulozowo-papierniczy (8,9%) oraz przemysł lekki (4,5%).
Dominującą pozycje w produkcji przemysłowej obwodu Wołyńskiego zajmuje przemysł
spożywczy (53,5%), produkcja maszyn i urządzeń (17,7%), przemysł chemiczny i przetwórstwo ropy naftowej (3,4%), produkcja wyrobów z surowców niemetalicznych (3,3%)
oraz przemysł wydobywczy (2,3%).
3.5.2. Sektor badawczo-rozwojowy
Wszystkie rozpatrywane regiony posiadają nadzwyczaj wysoki potencjał badawczo – rozwojowy (zlokalizowany w uczelniach oraz centrach technologicznych, instytutach naukowo
– badawczych oraz w przedsiębiorstwach).
Na tym terenie zlokalizowane są wyższe uczelnie, które obok działalności dydaktycznej
prowadzą także działalność naukowo – badawczą i wdrożeniową; instytuty naukowe: (np.
w Woj. Lubelskim Instytut Agrofizyki PAN, Instytut Medycyny, Instytut Nawozów Sztucznych w Puławach, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa, Państwowy Instytut
Weterynaryjny – Państwowy Instytut Badawczy, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych,
Instytut Gospodarki Przestrzennej i Komunalnej) na terenie Lublina powstaje Lubelski
Park Naukowo–Technologiczny (LPNT, w skład którego weszły centra technologiczne lubelskich wyższych uczelni). Na terenie Województwa Podkarpackiego w zakresie infrastruktury badawczo-rozwojowej, wśród ośrodków badawczych wiodącą rolę odgrywa Politechnika Rzeszowska, która prowadzi badania i wdrożenia w zakresie budowy maszyn
i lotnictwa, nowoczesnych technologii tworzyw sztucznych, nowych rozwiązań z dziedziny
automatyki i sterowania.
Prowadzone są także badania na zgodność z normami serii ISO 9000 poprzez akredytowane laboratoria badawcze. Badania te w znacznym stopniu wspierają wciąż zbyt słabe
wykorzystanie innowacyjnych metod organizacji i zarządzania w przedsiębiorstwach regionu. Politechnika Rzeszowska posiada także Ośrodek Wynalazczości i Ochrony Patentowej,
właściwy w zakresie przeglądów patentowych i ochrony własności przemysłowej.
Własną działalność badawczo-rozwojową prowadzą niektóre zakłady produkcyjne
w województwie np. Zelmer, WSK PZL - Rzeszów SA, PZL Mielec Sp. z o.o., Huta Stalowa
Wola S.A., ICN Polfa, Zakłady Porcelany Elektrotechnicznej ZAPEL S.A. w Boguchwale.
27
Rolę ośrodków innowacyjności w zakresie organizacji działalności gospodarczej odgrywają inkubatory przedsiębiorczości.
Spośród ośrodków w regionach ukraińskich w omawianej sferze wyróżnia się Lwów,
gdzie istnieje szereg placówek istotnych w sektorze badawczo-rozwojowym. Są to szkoły
wyższe i instytuty, min. Uniwersytet Lwowski im. Iwana Franki, Politechnika Lwowska,
Lwowska Akademia Rolnicza, Ukraiński Państwowy Uniwersytet Leśny i Lwowski Instytut
Przedsiębiorczości i Perspektywicznych Technologii. Instytucje badawczo-rozwojowe istnieją także na Wołyniu. Należą do nich min.: Wołyński Państwowy Uniwersytet im. Łesi
Ukrainki, Politechnika Łucka i Instytut Biotechniczny.
Jednocześnie przy tak wysokim potencjale, innowacyjność przemysłu na tle innych regionów jest raczej niska, co obrazuje wielkość wskaźnika udziału wyrobów nowych i zmodernizowanych w produkcji przemysłu ogółem. Dotyczy to zarówno Woj. Lubelskiego w Polsce jak
i obu regionów ukraińskich wchodzących w skład omawianego terenu. Standardy wyposażenia
w aparaturę badawczą jednostek badawczo-rozwojowych są na Ukrainie niższe niż w Polsce
i Europie. Wartość aparatury badawczej przypadającej na 1 pracownika jest także niższa o 43%
od standardów. Malejące nakłady na działalność badawczo-rozwojową z malejącą relacją do
PKB, niekorzystna struktura nakładów według źródeł finansowania i wydatkowania środków
na badanie i rozwój (dominacja badań podstawowych nad rozwojowymi), niski standard wyposażenia w aparaturę badawczą oraz w wysokim stopniu niedostateczna współpraca z przedsiębiorczością przekłada się na niską efektywność potencjału badawczo-rozwojowego dla gospodarki.
Wyraża się ona m.in. poprzez malejącą liczbę zgłoszonych wynalazków i udzielonych
patentów; brak rozwoju przedsiębiorczości akademickiej (firmy spin off), oraz niski poziom
wskaźnika liczby firm wysokiej techniki na 1000 podmiotów produkcyjnych. Maleje udział
nakładów na działalność badawczo-rozwojową ze środków przedsiębiorców. Niepokojącym
zjawiskiem jest dalszy spadek nakładów na działalność innowacyjną w przemyśle.
Jedynie w Woj. Podkarpackim sytuacja sektora badawczo – rozwojowego jest wyraźnie inna.
Do pozytywnych cech sektora badawczo-rozwojowego tego województwa należy zaliczyć najlepszą wśród wszystkich województw w kraju, strukturę nakładów na działalność badawczorozwojową. (środki z budżetu państwa w 2003 r. stanowiły 26,5%, środki podmiotów gospodarczych – 71,8%, placówek naukowych PAN i jednostek badawczo-rozwojowych – 0,2%,
środki organizacji międzynarodowych i instytucji zagranicznych - 0,2%). Jest to najlepsza struktura finansowania działalności badawczo-rozwojowej w Polsce, podobna do istniejącej w Unii
Europejskiej. Udział badań podstawowych w strukturze wydatków na badania w 2003 roku na
Podkarpaciu wynosił 11,2 %, a badań stosowanych 20,2%. Podobne proporcje w wydatkach są
charakterystyczne dla struktury wydatków krajów wysoko rozwiniętych, w których przeważają
nakłady na prace rozwojowe, realizowane bezpośrednio na rzecz gospodarki. Nakłady całkowite na prace bawczo-rozwojowe przypadające na 1 mieszkańca Podkarpacia w roku 2003 wynosiły 55 zł (średnia krajowa 119 zł), co uplasowało województwo na dziewiątym miejscu w kraju.
3.5.3. Handel międzynarodowy w układzie transgranicznym
Międzynarodowy obrót towarów i usług na pograniczu polsko – ukraińskim wykazuje tendencje wzrostowe. Struktura polskiego eksportu na Ukrainę ma rozproszoną strukturę towarową, ze względu na wysoki udział w eksporcie małych i średnich przedsiębiorstw,
w znacznej części mających niewielkie doświadczenie w handlu zagranicznym, często dopiero wchodzących na sąsiedni rynek.
Polski eksport na Ukrainę hamowany jest przez stosowanie takich instrumentów ochrony producentów i rynku krajowego przed importem jak postępowania ochronne i ustanawianie barier ograniczających import (np. limitowanie kwot importowych). W ostatnich latach miały miejsce przypadki postępowań antyimportowych wobec Polski (np. ustanawianie
kwot blokujących import konkretnych towarów) czy wszczynanie postępowania antydumpingowego (np. wobec importu płyt pilśniowych, kawy rozpuszczalnej, pieczywa cukierniczego, sody kaustycznej, saletry amonowej i nawozów fosforowych, tkanin opakowaniowych
oraz półproduktów stalowych do produkcji rur). Polscy eksporterzy odczuwają praktyczne
trudności i ponoszą koszty certyfikacji większości towarów wywożonych na Ukrainę.
Utrudniony jest dostęp dla polskich firm realizujących usługi budowlane na Ukrainie.
Znaczna część polskiego eksportu, realizowana jest przez małe podmioty ukraińskie
zarejestrowane w przygranicznych obwodach (wołyński, lwowski) i dostarczana na Ukra-
28
inę małymi partiami przez licznych „drobnych” przedsiębiorców ukraińskich, którzy pełnią
równocześnie funkcję dystrybutorów. Dla takich mikroprzedsiębiorstw i osób fizycznych
prowadzących działalność gospodarczą znacznym utrudnieniem jest wprowadzenie wiz dla
obywateli Ukrainy (nawet bezpłatnych i wielokrotnych) – formalności wizowe oraz koszty
związane z ich załatwianiem działają zniechęcająco na przedsiębiorców ukraińskich.
Niewielka jest skala polskich inwestycji bezpośrednich w gospodarce ukraińskiej. Do
inwestowania w produkcje na Ukrainie zniechęca opóźnianie zwrotu podatku VAT z tytułu
eksportu towarów wyprodukowanych na Ukrainie, gorsze traktowanie podmiotów z udziałem zagranicznym, brak stabilności przyjętych rozwiązań (np. anulowanie przyznanych
uprzednio w specjalnych strefach ekonomicznych ulg celnych i zwolnień z VAT).
Pomimo trudności zainteresowanie polskich podmiotów przenoszeniem procesów produkcyjnych stopniowo wzrasta (obniżenie kosztów pracy, lokowanie wyrobów na rynku
ukraińskim). Dotyczy to zarówno wspólnych inwestycji – podejmowanie produkcji z tanich
surowców lokalnych jak i przetwarzanie surowców na Ukrainie. Za najbardziej atrakcyjne
(pod kątem lokowania inwestycji ma Ukrainie) uważane są: przemysł spożywczy, przemysł
produkcji artykułów dla budownictwa oraz wyposażenie mieszkań.
Do czynników determinujących eksport z Ukrainy do Polski należy głównie uzależnienie polskiej produkcji przemysłowej od importu, gł. surowcowego i zaopatrzeniowego.
Korzystne perspektywy dla handlu i współpracy gospodarczej pomiędzy Polską a Ukrainą stwarza utrzymanie tendencji wzrostowych w gospodarce ukraińskiej oraz spodziewany
tam postęp reform gospodarczych. Szczególnie duże znaczenie ma stabilizacja hrywny, rozwój systemu bankowego i ubezpieczeniowego, poprawa kondycji banków oraz możliwości
pozyskiwania gwarancji bankowych.
W zakresie wymiany towarowej w układzie transgranicznym znaczącą przewagę wykazuje Obwód Lwowski. W ciągu ostatnich lat znaczna część obrotu towarowego obwodu
skierowana jest do Polski a jego wymiana towarowa na tym kierunku wykazuje tendencje
wzrostowe (za 2004 rok – 197,5 mln USD – wzrost o 11,4% - przyrost mniejszy od średniego). W geograficznej strukturze eksportu Obwodu Lwowskiego Polska znajduje się na 3cim miejscu (61,3 mln. USD) a w przypadku importu czwarte (136,2 mln USD).
Polska jest głównym partnerem inwestycyjnym Obwodu Lwowskiego. Na dzień 1 stycznia 2004 wartość polskich inwestycji wynosiła 62,5 mln. USD, czyli 18,1% ogółu inwestycji. W 2004 roku polscy inwestorzy zainwestowali w gospodarkę regionu 6,9 mln USD.
Ogółem na terenie Obwodu Lwowskiego zarejestrowanych było 347 przedsiębiorstw, założonych wspólnie z partnerem z Polski. Do największych polskich inwestycji należy zaliczyć
– Oddział Banku PKO BP S.A. (dawniej Kredyt Bank Ukraina); Przedsiębiorstw Przemysłowe „KronoLviv”; Niepubliczna Spółka Akcyjna „Ukr-Pak”.
3.5.4. Przedsiębiorczość i MSP
Struktura przemysłu w regionach przygranicznych Polski i Ukrainy charakteryzuje się stosunkowo dużym udziałem sektora publicznego w produkcji brutto pomimo malejącej z każdym rokiem w wyniku przekształceń własnościowych i działania konkurencji wolnorynkowej
ich ilości. Jednocześnie zarówno udział MSP jak i ich ilość zdecydowanie wzrasta.
Zwiększa się również zdecydowanie udział MSP w sferze zatrudnienia (np. w Woj. Lubelskim liczba zatrudnionych w MSP wynosiła w 2002 roku 231,1tys. osób, co stanowiło
75,1% ogółu zatrudnionych w gospodarce narodowej województwa - wyłączając rolnictwo
indywidualne, łowiectwo, leśnictwo i rybactwo; w Woj. Podkarpackim zatrudnienie w sektorze MŚP kształtowało się na poziomie 233,7 tyś. pracujących) po stronie ukraińskiej
udział MSP w strukturze zatrudnienia wciąż jeszcze jest stosunkowo niski, tym niemniej
notuje się jego zdecydowany wzrost.
Za przyczyny słabości firm Lubelszczyzny i Podkarpacia uznaje się w głównej mierze ich
niską innowacyjność, niespełnienie ostrych norm unijnych w zakresie ochrony środowiska,
jakości produkcji i bhp, brak kapitału na rozwój (brak środków własnych, niskie możliwości pozyskiwania środków na rozwój, wysoko oprocentowanie kredyty, wysokie podatki)
oraz niską stabilność otoczenia prawnego (zmieniające się przepisy prawne dotyczące zakładania i funkcjonowania firm). Brak dostatecznej podaży funduszy pożyczkowych i funduszy wysokiego ryzyka, finansujących przedsięwzięcia innowacyjne ogranicza możliwości
wzrostu konkurencyjności firm.
29
Nasycenie przedsiębiorczością w omawianych regionach, jest zdecydowanie różne po
obu stronach granicy. Wskaźnik przedsiębiorczości mierzony ilością zarejestrowanych firm
na 1000 mieszkańców kształtował się na poziomie od 3,9 -5,9 po stronie ukraińskiej (średnia krajowa – 5,7) do 68 - 71 podmiotów gospodarczych po stronie polskiej – (średnia
krajowa w Polsce – 90,6).
Tabela 4. MSP w czterech regionach
Region
Woj. Lubelskie
Obwód Lwowski
Woj. Podkarpackie
Obwód Wołyński
Ilość zarejestrowanych MS
Nasycenie przedsiębiorczością (wg ilości
zarejestrowanych firm na 1000 mieszkańców)
154.900
71
15.500
5,9
142.600
68
4.150
3,9
Po części obraz ten wynika z różnej metodologii statystycznej stosowanej po obu stronach
granicy. Próby opracowania danych ze strony ukraińskiej zgodnie z kryteriami stosowanymi
w Polsce podjęli autorzy pracy Pogranicze polsko-ukraińskie (red. B. Kawałko i A. Miszczuk,
Zamość 2005). Wg ich obliczeń ilość podmiotów gospodarki narodowej w Obwodzie Lwowskim
wynosiła w 2003 r. 119 tys. a w Wołyńskim na 50,6 tys., zaś nasycenie przedsiębiorczością odpowiednio: 46 (Obwód Lwowski) i 48,2 (Obwód Wołyński) przedsiębiorstw na 1000 mieszk.,
a zatem było ok. 1/3 niższe niż na terenie Województw Lubelskiego i Podkarpackiego.
Według stanu na koniec 2003 roku w obszarze Województwa Lubelskiego zarejestrowanych było w rejestrze REGON 154,9 tys. podmiotów. W strukturze podmiotów według
form organizacyjnych dominowały osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą,
które stanowiły 79,1% ogółu podmiotów.
W końcu roku 2003 w rejestrze REGON na terenie Województwa Podkarpackiego, zarejestrowanych było 142 tys. podmiotów gospodarki narodowej. Blisko 95,9% ogólnej
liczby podmiotów z rejestru należy do sektora prywatnego (130 tys.). Wśród podmiotów
sektora prywatnego 83,0% stanowiły osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą –
głównie handlową, budowlaną i produkcyjną, a ponad 71% tej grupy firmy jednoosobowe.
Wśród firm działających na terenie Województwa Lubelskiego zdecydowanie przeważają przedsiębiorstwa najmniejsze, zatrudniające do 9 pracowników. W 2003 roku stanowiły
95,5% ogółu zarejestrowanych firm. Firmy o zatrudnieniu od 10 do 49 pracowników stanowiły 3,6%, firmy średniej wielkości o zatrudnieniu 50-249 pracowników stanowiły 0,7%,
250-999 pracowników – 0,1%. Firm zatrudniających powyżej 1000 pracowników było w
województwie zaledwie 39. Przedsiębiorstwa zaliczone do sektora MSP stanowiły 48,3%
ogółu firm w województwie. Utrzymuje się wzrostowa dynamika liczby MSP 75,1% ogółu
zatrudnionych w gospodarce narodowej województwa.
W strukturze MSP Podkarpacia zdecydowanie dominują osoby fizyczne prowadzące
działalność gospodarczą, jednak dynamika ich przyrostu wyraźnie słabnie. W strukturze
podmiotów zdecydowanie dominują firmy, które nie przekraczają liczby 9 zatrudnionych.
Stanowiły one w 2003 r. blisko 95% ogólnej liczby przedsiębiorstw. Firmy zatrudniające od
10 do 49 osób stanowiły 4,1% ogólnej liczy zarejestrowanych podmiotów (przedsiębiorstwa o liczbie pracujących do 49 osób zatrudniały w 2002 roku ponad 2/3 pracujących
w tym sektorze), średnie przedsiębiorstwa (zatrudniające od 50 – 249 osób) stanowiły
0,8%, natomiast firmy zatrudniające powyżej 250 osób – 0,2%.
Ilość MSP w Obwodzie Lwowskim zwiększyła się w porównaniu do roku poprzedniego
o 4,7%. Większość przedsiębiorstw działa w obszarze handlu i usług a jedynie 25% z nich
prowadzi działalność wytwórczą. W 2003 roku najwięcej MSP funkcjonowało w obszarze
handlu hurtowego i detalicznego, handlu środkami transportu i usług transportowych,
oraz usług remontowych. Spośród firm produkcyjnych najwięcej zajmowało się produkcją
maszyn i urządzeń, przemysłem spożywczym i przetwórstwem rolnym, przemysłem lekkim, poligrafia i przemysłem drzewnym. Średnio firma zatrudnia 9 pracowników.
Na terenie Obwodu Wołyńskiego działa 4148 MSP a 35,2 tys. osób fizycznych prowadzi
działalność gospodarczą. Produkcja MSP stanowi 5,5% w skali Wołynia. Pod względem
struktury przeważa handel hurtowy i detaliczny (44,8%), firmy produkcyjne (16,4%), biura nieruchomości (13,2%), firmy budowlane (8,5%) transportowe (6,3%) oraz hotelarstwo
i gastronomia (4,4%).
30
3.6. Infrastruktura
3.6.1. Transport drogowy i kolejowy
Dla rozwoju terenów niezwykle istotne znaczenie ma umieszczenie ich w programie rozwoju sieci drogowej w Korytarzach Paneuropejskich do 2015 roku dla Europy Środkowej
i Wschodniej. Przez omawiany obszar transgraniczna będą przebiegały trzy sieci drogowe.
Jeden z korytarzy będzie przebiegać przez Województwo Lubelskie (autostrada A1 – od
granicy zachodniej przez Warszawę do granicy polsko – białoruskiej z odnogą południową
przez Lublin w kierunku Lwowa. Trasa N3 (drogowa i kolejowa) przebiegać będzie przez
teren Woj. Podkarpackiego i Obwodu Lwowskiego (prowadząc od granicy z Niemcami
przez Wrocław, Rzeszów, Lwów w stronę Kijowa); trzeci korytarz – N5 (kolejowy i drogowy) przebiegał będzie przez Obwód Lwowski (z południa przez Bratysławę, Lwów do Kijowa i Moskwy).
Infrastruktura transportowa w omawianym obszarze transgranicznym odgrywa ogromną rolę w systemie transportowym zarówno poszczególnych krajów jak i międzynarodowym. Gęstość sieci dróg publicznych utrzymuje się na poziomie średnim. Najlepszym stanem infrastruktury drogowej odznaczają się podregiony otaczające główne ośrodki miejskie
(stolice poszczególnych regionów). Pod względem jakości stan dróg, a zwłaszcza stan nawierzchni, odbiega niekorzystnie od standardów. Zwłaszcza po stronie ukraińskiej stan
infrastruktury drogowej nie jest satysfakcjonujący.
Podstawowym problemem funkcjonowania ruchu drogowego jest brak sieci dróg ekspresowych, prowadzenie ruchu tranzytowego przez tereny intensywnie zurbanizowane,
niska jakość sieci dróg nie spełniająca wymogów normatywnej nośności i niedostosowana
do rozmiarów wzrastającego ruchu. Pod względem konstrukcji nawierzchni tylko nieznaczny procent dróg krajowych jest dostosowanych do przenoszenia ruchu o nacisku 11,5 t/oś;
pozostałe przenoszą nacisk do 8t/oś. Niedostateczny stan nawierzchni, wymagający natychmiastowych remontów dotyczy około 25% dróg krajowych po stronie polskiej i ok.
70% dróg po stronie ukraińskiej, niedostateczna szerokość i występowanie kolein – ponad
połowy.
Stan techniczny dróg ulega systematycznemu pogorszeniu. Na przestrzeni ostatnich
5 lat na drogach krajowych i wojewódzkich zrealizowano niewiele dużych inwestycji drogowych, dominowały prace remontowo – modernizacyjne, co w związku ze wzrastającą liczbą
przewozów powoduje obniżanie płynności ruchu i przepustowości dróg. Jednocześnie pogarsza się dostępność części obszarów w regionie.
Niedobór środków finansowych w stosunku do potrzeb powoduje narastanie zaległości
w modernizacji infrastruktury drogowej, co w konsekwencji może doprowadzić do jeszcze
większej dekapitalizacji sieci drogowej.
Tabela nr 5. Sieć transportowa
Wyszczególnienie
Drogi krajowe i wojewódzkie
w km
Drogi powiatowe i gminne
w km
Łączna liczba kolei
w km
Lotniska pasażerskie
szt.
Woj. Lubelskie
Woj.
Podkarpackie
Obwód
Lwowski
Obwód
Wołyński
3272
2404,5
582,4
650,7
13588
15847,5
8300
5661,1
1.100
999
1298
615
–
1
1
–
31
Pomimo niezadowalającego stanu dróg sieć autobusowa na omawianym terenie jest dobrze
rozwinięta. Najdłuższą sieć połączeń autobusowych, której trzon stanowią regularne połączenia krajowe, posiadają Województwo Lubelskie i Obwód Lwowski. Na terenach przygranicznych działa sieć przewozów pasażerskich kursujących przez granicę. Największą częstotliwość i poziom przewozów wykazują połączenia Podkarpacia z obwodem Lwowskim.
Szacunkowy ruch pasażerski na tych liniach w 2004 roku określa wskaźnik odprawy 40
tysięcy osób przekraczających granicę w autobusach kursowych. Na Podkarpaciu notuje się
60 kursów autobusowych na trasie Polska-Ukraina w ciągu tygodnia.
Pod względem zagospodarowania w infrastrukturę transportową, tj. drogową
i kolejową, województwa po stronie polskiej należą do grupy najsłabiej rozwiniętych regionów w Polsce. Inwestycji modernizacyjnych w dostosowaniu do standardów europejskich
wymaga cała infrastruktura kolejowa. Zbyt mało jest linii zelektryfikowanych i dwutorowych, niska jakość taboru i słaby system łączności. Obecna infrastruktura kolejowa wymaga pilnych inwestycji modernizacyjnych i dostosowania do standardów europejskich.
Główne problemy dotyczą: stanu technicznego torów; przestarzałego systemu łączności;
wyeksploatowanego i przestarzałego taboru; zbyt małej liczby miejsc oraz wyższej klasy
obsługi podróżnych.
Kolej jest ważnym elementem decydującym o dostępności zewnętrznej i wewnętrznej
regionów wpływając pozytywnie na zachowanie spójności terytorialnej. Wyraźnym utrudnieniem w transporcie kolejowym jest różny rozstaw osi podwozi (spowodowany różnym
rozstawem szyn) po stronie polskiej i ukraińskiej. Powoduje on konieczność wymiany podwozi przy przekraczaniu granicy przez tabor kolejowy, co skutkuje wydłużeniem czasu
transportu i wpływa bezpośrednio na jego cenę. Stacje zmiany podwozia znajdują się po
stronie ukraińskiej.
Na terenie Obwodu Lwowskiego zachowały się tory o europejskim standardowym rozstawie szyn na trasie Mościska – Lwów i Lwów – Rawa Ruska. Na pograniczu Lubelszczyzny i Wołynia zlokalizowana jest szerokotorowa, niezelektryfikowana Linia Hutniczo-Siarkowa – Most na Bugu – Sławków Południowy (o długości w granicach województwa – 122
km),. Linia ta wykorzystywana jest w ruchu międzynarodowym o szerokim (1520 mm)
rozstawie torów.
Na omawianym terenie transgranicznym istnieją dwa lotniska cywilne międzynarodowe
– we Lwowie po stronie ukraińskiej oraz po stronie polskiej Port Jasionka w Rzeszowie.
Lotnisko lwowskie już od kilku lat realizuje przewozy międzynarodowe do Polski, Niemiec
i Austrii oraz loty czarterowe do Turcji, Czarnogóry i Włoch.
Lotnisko w Rzeszowie charakteryzuje się najwyższą w Polsce dynamiką wzrostu ruchu
pasażerskiego oraz największym w kraju rynkiem transatlantyckim. Realizowane plany rozbudowy lotniska zakładają w latach 2005–2010 wzrost obsługi ruchu pasażerskiego do 500
000 osób rocznie oraz do 32 000 ton frachtu. Już obecnie lotnisko jest przygotowane (dzięki oddaniu do użytku pasa startowego o długości 3200 m – drugiego w Polsce, po Warszawie) do przyjmowania samolotów klasy C ( od 100 do 200 osób na pokładzie). W 2006 roku
lotnisko będzie w stanie obsłużyć w ciągu godziny w odlocie i przylocie 720 pasażerów.
Lotnisko w Rzeszowie będzie największym portem lotniczym UE zlokalizowanym przy
jej granicy wschodniej. Połączenie funkcji przewozu pasażerów i towarów z zintegrowanym
systemem transportu multimodalnego w oparciu o system dróg oraz kolei (szczególnie
węzła Żurawica - Medyka) zwiększy w znacznym stopniu dostępność do wszystkich czterech regionów przygranicznych.
3.6.2. Infrastruktura graniczna
Jednym z ważniejszych czynników rozwoju międzynarodowych stosunków gospodarczych
i rozwoju regionów w oparciu o współpracę transgraniczną (zwłaszcza w świetle wstąpienia Polski do UE) jest rozbudowa sieci przejść granicznych pomiędzy sąsiadującymi regionami.
Na omawianym terenie funkcjonuje 13 przejść granicznych różnego typu – 6 przejść
granicznych drogowych (Dorohusk - Jagodzin, Zosin – Ustiług, Hrebenne - Rawa Ruska,
Korczowa – Krakowiec, Medyka – Szegini, Krościenko – Smilnica), 6 kolejowych ( Dorohusk – Jagodzin, Hrubieszów – Izow, Werchata – Rawa Ruska, Medyka – Mościska-2, Krościenko – Huriw) i 2 lotnicze (Lwów i Rzeszów).
32
Sześć przejść drogowych na granicy długości 413 km - oznacza, że jedno przejście graniczne przypada na prawie 70 km. Tak mała ilość przejść granicznych hamuje rozwój
i zmniejsza przepustowość. Powoduje to w przypadku przejść drogowych wielogodzinne
oczekiwanie na odprawę celną.
Niedostateczna ilość przejść granicznych, brak infrastruktury granicznej (brak bazy
noclegowej i gastronomicznej) hamują rozwój współpracy transgranicznej. Niezbędne jest
podjęcie szeroko zakrojonych działań ukierunkowanych zarówno na zwiększenie ilości
przejść granicznych jak i na poprawę przepustowości już istniejących poprzez modernizację
i przebudowę.
3.6.3. Telekomunikacja i infrastruktura teleinformatyczna
W sieci telekomunikacyjnej notowane są zmiany po obu stronach granicy. Nasycenie aparatami stacjonarnymi mieści się w graniach średniej po stronie polskiej (Woj. Podkarpackie
248,8 telefonów na 1000 mieszkańców). Z roku na rok wzrasta ilość użytkowników telefonów komórkowych.
Funkcjonująca na terenie czterech regionów szerokopasmowa infrastruktura teleinformatyczna nie obejmuje swym zasięgiem całego terytorium, przez co można ją uznać za
szczątkową. Szczególnie trudna jest sytuacja w części ukraińskiej omawianego terenu. Brak
jest również towarzyszących tego rodzaju infrastrukturze rozwiązań dostępowych pozwalających na swobodny jej rozwój.
Koszty dostępu do istniejącej infrastruktury są wysokie w porównaniu z cenami w innych krajach. Fakt ten ma znaczny, negatywny wpływ na powszechność korzystania z Internetu (w 2002 r. w Województwie Lubelskim gospodarstwa domowe wyposażone w komputer osobisty stanowiły 19,5%, w tym dostęp do Internetu posiadało zaledwie 8,4%). Biorąc
pod uwagę zastosowane po stronie polskiej rozwiązania systemowe (odliczenia kwot wydatkowanych na Internet od podatku dochodowego dla osób fizycznych) oczekuje się w roku 2005 wzrostu ilości użytkowników internetu.
Należy podkreślić fakt, że o ile po stronie polskiej podłączenie do sieci informatycznej
niemal 100% podstawowych JST (gminy), o tyle po stronie ukraińskiej jedynie urzędy administracji regionalnej i nieliczne rejonowej korzystają z siei internetowej. Większość urzędów oraz samorządów na poziomie rejonu (nie wspominając o władzach niższego szczebla)
nie posiada dostępu do Internetu.
3.6.4. Sieci energetyczne (bezpieczeństwo energetyczne)
W zakresie rozwoju systemów energetycznych głównym celem jest zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego rozumiane jako pokrycie bieżącego i perspektywicznego zapotrzebowania odbiorców na paliwa i energię przy zachowaniu wymagań ochrony środowiska. Cele szczegółowe to przede wszystkim zaspokojenie potrzeb odbiorców w energię
(pewność zasilania, wysokie standardy dostarczanej energii, możliwości podłączenia do
sieci potencjalnych przyszłych odbiorców), dostosowanie systemów przesyłowych gazu
i ropy naftowej do planowanych zmian w strukturze zużycia energii pierwotnej prognozowanego zapotrzebowania na te nośniki energii.
Wzrastająca wielkość produkcji przemysłowej, robót i usług wymaga zwiększonego
spożycia zasobów energetycznych. Analiza wydobycia oraz zużycia zasobów energetyczno
– paliwowych wykazuje, że poza węglem kamiennym (w przypadku Obwodu Lwowskiego
i Woj. Lubelskiego) pozostałe rodzaje paliw w poszczególnych regionach występują w zbyt
małych ilościach dla potrzeb regionów. Pomimo wydobycia gazu ziemnego (Woj. Lubelskie,
Podkarpackie i Obwód Lwowski) jego zużycie nie zapewnia nawet zabezpieczenia potrzeb
gospodarstw domowych. Jeszcze gorsza sytuacja występuje w przypadku zabezpieczenia
w ropę zakładów jej przetwórstwa. To samo dotyczy zasobów energii elektrycznej.
Zużycie zasobów energetycznych w poszczególnych regionach przekracza ich możliwości wydobywcze. I tak, np. Obwód Lwowski eksportuje węgiel kamienny a importuje gaz,
naftę i energię elektryczną.
Do największych problemów sektora paliwowo - energetycznego należą po stronie ukraińskiej – niedostosowana do wymogów rynkowych struktura organizacyjna kompleksu pa-
33
liwowo-energetycznego, zużyty, niski poziom zasobów przedsiębiorstw, niedostateczne
możliwości inwestycyjne, niepewność otrzymania płatności, niedostateczne dofinansowanie prac naukowo-badawczych.
Na uwagę zasługuje fakt, że na terenie Województwa Lubelskiego w ramach współpracy
transgranicznej z Wołyniem oddano do eksploatacji linię 220kV Zamość – Dobrotwor, która zapewnia dostawy energii elektrycznej z elektrowni Dobrotwor. Ponad 36% energii
elektrycznej zakupionej w 2003 roku, przez Zamojską Korporację Energetyczną pochodziło
z tego importu.
Sieć gazowa jest stosunkowo dobrze rozwinięta zwłaszcza po polskiej stronie granicy.
Województwo Podkarpackie zajmuje drugie miejsce w kraju pod względem długości sieci
rozdzielczej oraz ilości podłączeń instalacji gazowej do budynków mieszkalnych. W tym
zestawieniu Województwo Lubelskie zajmuje miejsce szóste.
3.6.5. Odnawialne źródła energii i ich wykorzystanie
Prowadzona w ostatnich latach polityka państwa dająca pewne preferencje energii pochodzącej z odnawialnych źródeł wpłynęła na wzrost zainteresowania rozwojem tych źródeł
także na obszarze Województwa Lubelskiego.
Obecnie zmienia się struktura przyszłych nośników energii. Spada udział węgla, wzrasta - produktów naftowych, gazu oraz odnawialnych źródeł energii wykorzystujących
w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania słonecznego, geotermalną,
spadku rzek, a także energię pozyskiwaną z biomasy, biogazu wysypiskowego lub powstałego w procesach odprowadzania i oczyszczania ścieków albo rozkładu składowych szczątków roślinnych i zwierzęcych.
Po obu stronach obszaru transgranicznego wykorzystanie zasobów energii odnawialnej
jest nieznaczne. Na przykład na terenie Województwa Lubelskiego w 2003r. działało 18
małych elektrowni wodnych i wiatrowych o łącznej mocy zainstalowanej około 1,4 MW,
z których energia elektryczna oddawana jest do sieci niskiego napięcia.
Ze względu na mały obecnie stopień stosowania alternatywnych źródeł energii na terenie 4 regionów należy promować rozwój wszystkich rodzajów źródeł energii w stopniu
właściwym dla zasobów i warunków lokalnych. Prowadzone są prace nad produkcją energii
elektrycznej z biomasy, biogazu, energii geotermalnej (zwłaszcza w Obwodzie Lwowskim),
oraz produkcji energii ze słomy zbożowej i rzepakowej jak i z roślin wieloletnich np. wierzby energetycznej.
3.7. Rolnictwo i obszary wiejskie
Rolnictwo stanowi jeden z najważniejszych działów gospodarki omawianych regionów.
Świadczą o tym duże zasoby gruntów rolnych, wysoki udział ludności rolniczej. Tereny
wiejskie zamieszkuje co najmniej 50% mieszkańców omawianego terytorium (49,7% na
Wołyniu, 53,4% na Lubelszczyźnie, aż do 60% w Woj. Podkarpackim). Jedynie w Obwodzie
Lwowskim notuje się wyraźnie niższe wskaźniki - 41% mieszkańców.
Powierzchnia użytków rolnych stanowi odpowiednio – 58,2% powierzchni Obwodu
Lwowskiego, 57,1% ogólnej powierzchni Województwa Lubelskiego; 54% Obwodu Wołyńskiego i 42,8% Woj. Podkarpackiego.
W regionach po obu stronach granicy jest słabo rozwinięte otoczenie rolnictwa, niezbędne do pełnej obsługi i funkcjonowania wsi, a poziom świadczonych usług produkcyjnych jest niekompletny i stosunkowo niski.
W większości niewielkich gospodarstw (a te po stronie polskiej przeważają) głównym
źródłem finansowania działalności bieżącej i inwestycyjnej jest: samofinansowanie, kredyty
i zasilanie budżetowe (renty, emerytury), co uniemożliwia szybką restrukturyzację i rozwój
gospodarstw.
Szansą rolnictwa regionów polskich jest względnie korzystna struktura wieku ludności
rolniczej. Odmłodzenie grupy związanej z gospodarstwami rolnymi jest w dużym stopniu
34
wynikiem zmniejszenia możliwości zarobkowania, a także szybszej wymiany pokoleń, wymuszonej uzyskaniem świadczeń emerytalnych w rolnictwie.
3.7.1. Struktura agrarna
W związku z różnymi uwarunkowaniami geopolitycznymi struktura agrarna poszczególnych regionów jest różna a jej granica przebiega przede wszystkim na linii granicznej Polski
i Ukrainy.
Rolnictwo po polskiej stronie posiada własną specyfikę wyróżniającą się przede wszystkim dużym rozdrobnieniem agrarnym, nadmiarem zasobów siły roboczej oraz niską towarowością produkcji rolnej.
Aż 89,9% gospodarstw Podkarpacia ma wielkość od 1 – 5 ha, a średnia wielkość gospodarstwa rolnego wynosi 2,68 ha. Negatywny wpływ na kształt obecnej struktury obszarowej gospodarstw wywiera także niekorzystny rozłóg gospodarstw – przeciętne gospodarstwo składa się z kilku do kilkunastu działek, których wielkość nie przekracza 0,35 ha.
Trwałość obecnej struktury obszarowej wynika również z funkcji, jakie pełnią drobne gospodarstwa (produkcja na samozaopatrzenie rodziny, mającej także inne źródła dochodów
pieniężnych – blisko 30% drobnych gospodarstw, a w przedziale 1 - 2 ha połowa, nie sprzedaje produktów rolnych ani hodowlanych, gospodarstwo zabezpiecza minimum żywnościowe na wypadek utraty pracy).
Silne rozdrobnienie jest charakterystyczne również dla rolnictwa Lubelszczyzny gdzie
ponad 55% gospodarstw mieści się w przedziale 1 – 5 ha.. Obserwuje się tu również dość
duże zróżnicowanie ich wielkości. Największe gospodarstwa istnieją na bazie byłych gospodarstw rolnych. Przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego wynosiła w regionie 5,9 ha
(Polska – 5,68 ha; UE – 18,7 ha).
Na terenie regionów ukraińskich, w wyniku zakończonej w 2001 roku prywatyzacji występuje wyraźny podział na małe gospodarstwa przydomowe i duże przedsiębiorstwa farmerskie, należy jednak pamiętać, że szereg dużych gospodarstw rolnych jest zarejestrowanych jako przedsiębiorstwa prywatne ale wciąż funkcjonują według starych,
nieekonomicznych schematów zarządzania.
3.7.2. Kierunki produkcji rolnej
Poziom plonów osiąganych w produkcji rolnej omawianego terenu czterech regionów nie
jest adekwatny do panujących tutaj dobrych warunków glebowych. Plony uzyskiwane przez
gospodarstwa są stosunkowo niskie, pomimo wysokiej jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Niewątpliwie spowodowane jest to czynnikami ekonomicznymi, przyczyniającymi się do obniżenia poziomu nawożenia mineralnego oraz słabej odnowy gatunkowej roślin uprawnych, a także spadku zużycia środków ochrony roślin.
Wymienione wyżej czynniki wynikające z niedostatku kapitału mogą stanowić o potencjale tych czterech regionów do rozwoju upraw ekologicznych przy wykorzystaniu najnowszych osiągnięć nauki w zakresie technologii uprawy roślin (aktualnie na terenie Woj.
Podkarpackiego funkcjonuje 479 a na Lubelszczyźnie 464 gospodarstwa ekologiczne).
Pod względem produkcji rolnej Woj. Lubelskie zajmuje czołowe lokaty w produkcji buraków cukrowych, chmielu, tytoniu oraz owoców. W strukturze globalnej produkcji rolniczej w 2002r w regionie produkcja roślinna stanowiła 60%, a produkcja zwierzęca 40%. W
2003 roku w strukturze zasiewów dominowały zboża, których udział wynosił 60,2%; uprawa ziemniaków 6,5% oraz buraków cukrowych – 3,8% ogólnej powierzchni zasiewów.
Województwo Lubelskie jest znaczącym w skali kraju producentem buraków cukrowych
(16% krajowej produkcji), owoców (14,1%), warzyw (10,4%), zbóż (9,9%) i ziemniaków
(8,9% krajowej produkcji). W produkcji zwierzęcej dominuje przewaga trzody chlewnej, na
drugim miejscu plasuje się produkcja bydła.
Jednakże niska opłacalność produkcji rolniczej i trudności w zbycie wytworzonych
w gospodarstwach rolnych produktów powodują nasilenie się zjawiska odłogowania i ugorowania gruntów ornych (5,3% w 1998r – do 8% aktualnie)
W większości gospodarstw Województwa Podkarpackiego produkcja ma wciąż niespecjalistyczny charakter. Najważniejszym kierunkiem produkcji w gospodarstwach rolnych
35
Województwa Podkarpackiego jest produkcja roślinna (55% ogólnej liczby gospodarstw
indywidualnych), natomiast mniejsze znaczenie w stosunku do innych województw ma
produkcja zwierzęca (13%). Dominujące znaczenie ma produkcja roślinna, w której przeważa uprawa zbóż i roślin okopowych (zboża 69%, ziemniaki 14,2%; rzepak i rzepik 2,8%,
buraki cukrowe 1,6%, pozostałe 12,4%) i jest wynikiem dobrych warunków glebowo-klimatycznych. W produkcji roślinnej przeważa uprawa zbóż i roślin okopowych. Poziom
plonów większości roślin jest od kilku do kilkunastu procent niższy od średnich osiąganych
w skali kraju (z wyjątkiem ziemniaków). Główny kierunek produkcji rolnej to: żywiec rzeźny – 24,9 % produkcji i mleko – 23,2%.
W kierunkach produkcji rolnej Obwodu Lwowskiego nastąpiły w ostatnich latach wyraźne zmiany. Do najczęściej uprawianych kultur należą zboża, ziemniaki, buraki cukrowe
i warzywa. W hodowli preferowane jest bydło rogate (głównie mleczne), trzoda chlewna,
owce i kozy oraz drób. Należy podkreślić, że połowa pogłowia znajdowała się w tzw. gospodarstwach przydomowych (produkcja na potrzeby własne) co wpływa bezpośrednio na
produkcję przemysłową i zaopatrzenie regionu w mięso i nabiał.
Na Wołyniu kierunki produkcji rolnej są podobne – ziemniaki 29,7%, buraki cukrowe
16,3%, zboża 16%, pasze (włączając kukurydzę – 19,7%). Stosunkowo duży areał przeznaczony jest pod zasiew lnu oraz słonecznika. Dobrze rozwinięta jest produkcja buraka cukrowego, hodowla bydła mięsnego, trzody chlewnej i drobiu.
3.7.3. Przetwórstwo i rynek rolny
Przetwórstwo rolno-spożywcze było i jest jedną z najlepiej rozwiniętych dziedzin gospodarki Województwa Lubelskiego. Według danych WUS w 2004 roku na obszarze województwa prowadziły działalność 1674 podmioty zarejestrowane w systemie REGON w zakresie produkcji artykułów spożywczych, napojów i wyrobów tytoniowych.
Dominującymi branżami w 2004 roku były: piekarniczo-cukiernicza (692), zbożowomłynarska (367), napojów i soków (77) i mleczarska (32), a ponadto cukrownicza, owocowo-warzywna, piwowarska, tytoniowa, ziemniaczana, i mięsna. Przemysł spożywczy w regionie bazują głównie na lokalnej bazie surowcowej. Na przemysł spożywczy przypada
blisko 30% sprzedaży wyrobów i usług całego województwa. Województwo Lubelskie dostarcza ponad 15% krajowej produkcji cukru, 8% krajowej produkcji masła i 6% tłuszczów
roślinnych.
Przetwórstwo rolno-spożywcze jest jedną z lepiej rozwiniętych dziedzin gospodarki
Województwa Podkarpackiego a koncentruje się w branżach: mięsnej, zbożowo-młynarskiej, owocowo-warzywnej, mleczarskiej i cukrowniczej. Jednocześnie jednak przeżywa
poważny kryzys związany z procesem restrukturyzacji w poszczególnych branżach. Na pogarszającą się jego kondycję ma wpływ załamanie dotychczasowych, tradycyjnych rynków
zbytu (rynek wschodni), słabe tempo wdrażania nowoczesnych technologii i systemów
zarządzania oraz warunki fitosanitarne, odbiegające od obowiązujących w Unii Europejskiej standardów. Ukształtowana w przeszłości dominacja dużych zakładów nie jest dostatecznie uzupełniana siecią małych i średnich podmiotów prywatnych o zróżnicowanym
profilu produkcji.
Szereg przedsiębiorstw Obwodu Lwowskiego (ponad 500) nastawionych jest na produkcję spożywczą i przetwórstwo rolne. Nastawione są one głównie na przetwarzanie
miejscowych surowców rolnych: mleka, mięsa, zbóż, buraka cukrowego i lnu. Głównymi
problemami dotykającymi te przedsiębiorstwa są – utrata tradycyjnych rynków zbytu, problemy ze zdobyciem surowca do przerobu, przestarzały park maszynowy i brak wykwalifikowanej kadry.
Rolnictwo wszystkich czterech regionów, tak polskich jak i ukraińskich, charakteryzuje
się rozdrobnieniem obrotu produktami rolnymi. W wyniku urynkowienia gospodarki zlikwidowane zostały utrwalone wcześniej kanały dystrybucji, a rynek rolny stał się mocno
rozproszony i mało przejrzysty dla słabych ekonomicznie i małych, biorąc pod uwagę potencjał produkcyjny gospodarstw rolnych, co utrudnia zbyt artykułów rolnych. Po stronie
polskiej podejmowane są już próby budowy profesjonalnego rynku hurtowego, a także rozpoczęcia procesu organizacji producentów w marketingowe grupy producentów.
36
3.8. Turystyka. Promocja
Omawiany obszar czterech regionów charakteryzuje się znaczącymi walorami i atrakcyjnością turystyczną. Przesądzają o tym liczne tereny podgórskie i górskie z malowniczym, naturalnym krajobrazem w Woj. Podkarpackim i południowej części Obwodu Lwowskiego.
Duże kompleksy leśne, jeziora znajdują się zwłaszcza na Polesiu, zarówno po stronie polskiej (Woj. Lubelskie) jak i ukraińskiej (Obwód Wołyński). Interesująca, bogata flora i fauna; liczne, a często unikatowe zabytki kultury materialnej, bogaty folklor, oparty na wielokulturowym dziedzictwie regionów, zasobne źródła wód mineralnych i leczniczych, oraz
liczne gatunki zwierzyny łownej i obfitość ryb świadczą o atrakcyjnej ofercie skierowanej
do turystów chcących odwiedzić nasze regiony.
Obszar Województwa Podkarpackiego charakteryzuje się znaczącymi walorami i atrakcyjnością turystyczną.
Walory turystyczne przyciągają turystów do województwa, pomimo zróżnicowanej
standardem, często niewystarczającej infrastruktury turystycznej. Podstawową atrakcję
turystyczną stanowią zachowane zamki i pałace. Region jest znany w Polsce także z kultury
i sztuki ludowej. Znaczną wartość dla kultury materialnej regionu stanowi tradycyjne budownictwo drewniane, obejmujące zabytkowe obiekty sakralne (kościoły i cerkwie) oraz
coraz rzadsze wiejskie zabudowania mieszkalno-gospodarcze.
O jakości walorów przyrodniczo – krajobrazowych województwa świadczy istnienie
dwu parków narodowych: Bieszczadzkiego i Magurskiego oraz licznych parków krajobrazowych i rezerwatów przyrody. Istotnym czynnikiem rozwoju turystyki są wody mineralne
w znanych uzdrowiskach: Iwonicz Zdrój, Rymanów Zdrój, Horyniec Zdrój, Polańczyk Zdrój
oraz wody lecznicze w Komańczy, Czarnej i Lesku.
Dobrze rozwijającą się formą turystyki jest agroturystyka. W 2004 r. na terenie Województwa Podkarpackiego znajdowało się 570 gospodarstw zrzeszonych w stowarzyszeniach agroturystycznych.
W Województwie Lubelskim znaczący potencjał turystyczny to miasta Lublin i Zamość
w tym zabytki kultury żydowskiej. Smutny jednak ważny zasób to miejsca pamięci, do których corocznie przyjeżdżają duże rzesze odwiedzających. Głównie są to obozy zagłady
z czasów II Wojny Światowej. Wiejska atmosfera przyciąga turystów zainteresowanych
pobytem wakacyjnym na wsi. Kwatery oferują im coraz liczniejsze gospodarstwa agroturystyczne (326) zrzeszone w regionalnej federacji stowarzyszeń kwaterodawców.
Zasobem turystycznym szczególnie wartym wspólnych działań i promocji jest Roztocze,
które rozciąga się na obszarze Województw Lubelskiego i Podkarpackiego oraz Obwodu
Lwowskiego.
Walory i atrakcje turystyczne przyciągają turystów, pomimo zróżnicowanej standardem,
często niewystarczającej infrastruktury turystycznej.
Tabela 6. Turystyczne krótkoterminowe obiekty zbiorowego zakwaterowania *
Wyszczególnienie
Woj. Lubelskie
Woj. Podkarpackie Obwód Lwowski Obwód Wołyński
Obiekty łącznie
90
141
61
24
Hotele
28
42
43
20
Motele
10
12
8
3
Pensjonaty
4
9
–
1
Domy wycieczkowe
2
14
–
–
40
52
7
–
6
12
3
–
Schroniska i schroniska
młodzieżowe
Kempingi
* w tabeli nie ujęto sanatoriów, domów wczasowych, pól biwakowych, zespołów domków kempingowych
37
Informacja i promocja turystyczna, monitoring ruchu turystycznego, jak również ilość
i jakość ofert turystycznych są wciąż na niezadowalającym poziomie. Brakuje współpracy
pomiędzy poszczególnymi usługodawcami, brakuje zrzeszeń przedsiębiorców branży turystycznej (hotelarzy, gastronomików).
4u
4. Analiza SWOT
Każdy z czterech regionów posiada własny pakiet dokumentów strategicznych. Są między
nimi zasadnicze różnice metodologiczne jednak każdy stosuje metodę analizy SWOT jako
metody wyjściowej do dalszych rozważań strategicznych.
Analiza SWOT dla Czterech Regionów nie może być sumą cech partnerów. Konieczne
jest dokonanie analizy skonsolidowanej. Wykonać ją można etapami, którymi są: identyfikacja wspólnych cech opisujących Cztery Regiony oraz uzgodnienie między partnerami
rozumienia ich treści. Dojście do wspólnej analizy uzyska się poprzez dyskusję i uzyskanie
zgodności.
Na etapie dokonywania uzgodnień aktywny udział wzięły trzy regiony: lubelski, lwowski, podkarpacki). Wyniki końcowej analizy wykonanej w czasie wspólnego seminarium
w dniu 6 maja 2005 zostały skonsultowane z przedstawicielem regionu wołyńskiego.
Zrezygnowano z wykonania analizy w podziale na odrębne segmenty zasobów (społeczne, gospodarcze/ekonomiczne, fizyczne/materialne, naturalne). Segmenty te zostały pogrupowane wewnątrz jednolitej analizy. Uzgodniono, że wspólnymi zasobami są te, które
są rzeczywiście wspólne bez względu na dzielące granice lub takie, które stanowią zasób
możliwy do wspólnego wykorzystania.
WSPÓLNA ANALIZA SWOT 4 REGIONÓW:
Mocne strony
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Zasobność w surowce dla rozwoju przetwórstwa
przemysłowego, w tym surowce rolne, energetyczne, mineralne;
Środowisko przyrodnicze sprzyjające rozwojowi
turystyki, lecznictwa uzdrowiskowego, wysokiej
jakości żywności;
Zaczątki bazy dla rozwoju handlu i kontaktów
międzynarodowych;
Sieć polsko-ukraińskich kontaktów gospodarczych;
Istnienie instytucji badawczo-rozwojowych;
Położenie na międzynarodowych, tranzytowych
szlakach komunikacyjnych;
Rozwinięta sieć drogowa;
Nowoczesna baza głównych przejść granicznych;
Względna taniość siły roboczej oraz zasoby wykształconych kadr;
Dostępna baza edukacyjna na poziomie średnim
i wyższym;
Różnorodna i bogata oferta kulturalna oraz duża
liczba działających instytucji kultury;
Korzystnie ukształtowana struktura osadnicza;
38
Słabe strony
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Niski poziom PKB na mieszkańca;
Niekorzystna struktura zatrudnienia;
Niska wydajność pracy;
Niskie nakłady inwestycyjne;
Niska konkurencyjność firm połączona ze stosunkowo niskim poziomem ich innowacyjności;
Słaba współpraca przedsiębiorstw z instytucjami
sfery badawczo-rozwojowej;
Słaba dostępność komunikacyjna obszaru
z zewnątrz oraz słaba drożność komunikacyjna
wewnątrz (słaby stan techniczny dróg);
Niewielka liczba i niska przepustowość istniejących przejść granicznych;
Słabo rozwinięta infrastruktura gospodarki wodno-ściekowej oraz gospodarki odpadami;
Słabe wyposażenie w infrastrukturę turystyczną
i sportową;
Problemy obszarów wiejskich (ukryte bezrobocie, rozdrobnienie gospodarstw, niski poziom
wykształcenia mieszkańców, niska jakość życia);
Słabo rozwinięta infrastruktura teleinformatyczna;
Niedostosowanie oferty i procesu kształcenia do
potrzeb rynku pracy;
4 . A n a l i z a S WOT
n
n
n
Współpraca międzyregionalna różnych jednostek
w układzie międzynarodowym i transgranicznym;
Podstawy instytucjonalne do współpracy międzynarodowej;
Duża liczba wartościowych zabytków dziedzictwa kulturowego.
n
n
n
n
n
n
Szanse
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Dostęp do środków zewnętrznych, w tym pomocowych UE;
Rozwój kontaktów międzynarodowych firm z regionu i wzrost ich świadomości w zakresie konkurowania w oparciu o wiedzę i nowe technologie;
Powstanie klastrów i parków naukowo-technologicznych;
Rozwój współpracy międzynarodowej między
przedsiębiorstwami, placówkami edukacyjnymi
i naukowymi;
Zmiany w systemie edukacyjnym, w tym umożliwiające przekwalifikowanie zawodowe;
Zainteresowanie inwestorów obszarem czterech
regionów jako drogą na Wschód;
Położenie stwarzające warunki do rozwoju infrastruktury związanej z obsługą ruchu granicznego;
Wzrastająca świadomość władz i mieszkańców
w zakresie ochrony środowiska i rozwój współpracy międzynarodowej w tym zakresie;
Perspektywa członkostwa Ukrainy w Unii Europejskiej;
Możliwość korzystania z coraz większych środków
na rozwój współpracy transgranicznej, w tym Nowego Instrumentu Sąsiedztwa UE;
Rosnąca rola samorządu terytorialnego i postępujące procesy decentralizacji zadań i finansów
publicznych państwa;
Aktywność progospodarcza ludności;
Wprowadzanie prawa i realizacja działań mających na celu ograniczenie korupcji
Wysoki poziom ubóstwa i wykluczenia społecznego;
Niska efektywność kontaktów międzynarodowych samorządów lokalnych;
Słaba kondycja ekonomiczna samorządów lokalnych;
Niska sprawność działania administracji publicznej;
Niski poziom promocji regionu;
Niewykorzystanie potencjału instytucji wspierających przedsiębiorstwa
Zagrożenia
n
n
n
n
n
n
n
n
n
n
Niestabilność polityczna i gospodarcza w Europie
i na świecie;
Zmiany globalnych trendów inwestycyjnych;
Niska efektywność wykorzystania dostępnych
środków finansowych (strukturalnych i pomocowych);
Wzrost konkurencji zewnętrznej i wewnętrznej
pomiędzy czterema regionami;
Niekorzystne trendy demograficzne;
„Uszczelnienie” granic UE (układ z Schengen);
Zmiany klimatyczne, wzrost zagrożeń środowiska
naturalnego;
Odpływ wykwalifikowanych młodych kadr;
Brak ujęcia w krajowych i europejskich planach
inwestycyjnych infrastruktury transportowej o znaczeniu międzynarodowym.
Powstanie konkurencyjnych europejskich szlaków
komunikacyjnych;
t5
5. Wizja przyszłości
5.1. Założenia
Wizja jest wynikiem analizy SWOT w zasadzie budując wyobrażenie o przyszłości na przeciwstawieniu sobie szans i zagrożeń. Potencjalnie możliwe jest również prognozowanie
możliwości bliskiego określenia uwarunkowań wykonawczych. W oparciu się jedynie na
wspólnych ideach jeden wariant scenariuszowy jest możliwy do przeprowadzenia.
5. Wizja przys z ł o ś c i
39
Scenariusz zawiera w sobie elementy różnicujące, wynikające z obiektywnych ustaleń ekspertów oraz opinii lokalnych uczestników procesu planowania również w aspektach, które
stanowią w ich rozumieniu „ protokół rozbieżności”. Scenariusz zawiera w sobie podstawowe elementy:
r Uwarunkowania wewnętrzne regionów i całego obszaru czterech regionów;
r Uwarunkowania zewnętrzne determinujące w rzeczywistości scenariusz. Są to uwarunkowania instytucjonalne i organizacyjne. Odnoszą się do wszystkich regionów oraz
państw: polskiego i ukraińskiego, zasad współpracy transgranicznej w tym już realizowanej w ramach Euroregionów Bug i Karpacki.
r Przejście od teraźniejszości do przyszłości jako hipotezy przyszłego rozwoju stanowiące
tło dla wizji przyszłości;
r Wizja przyszłości opierająca się na przewidywanych szansach z ostrzeżeniami pochodzącymi z analizy zagrożeń. Dzięki opisowi efektów będących skutkiem procesów rozwojowych wizja umożliwia dokonanie wyboru celów strategicznych.
Mimo kilku rozbieżności nie ma ograniczenia możliwości wypracowania spójnej wspólnej
misji i wytyczenia celów strategicznych. Różnice zostały potraktowane jako element swobody wymiany idei między podmiotami świadomymi swoich autonomicznych praw do
decydowania o rozwoju obszarów administracyjnych – regionów – z uwzględnieniem
uwarunkowań zewnętrznych oraz potrzebami kooperacji w kierunku uzyskania celów
nadrzędnych.
5.2. Projekcja przyszłości
5.2.1. Wprowadzenie
Obszar Czterech Regionów obejmuje cztery regionalne jednostki administracyjne: dwie po
stronie polskiej, dwie po stronie ukraińskiej. Regiony polskie od ukraińskich dzieli granica
państwowa, która jest jednocześnie granicą zewnętrzną Unii Europejskiej. Polska jest
członkiem Unii Europejskiej od 2004, Ukraina po głębokich przemianach politycznych na
początku 2005 roku ma aspiracje zostania członkiem Unii Europejskiej w dającej się przewidzieć przyszłości.
Wszystkie regiony są słabe ekonomicznie, z relatywnie małą ilością zasobów fizycznych
i materialnych oraz słabym przemysłem. Obszary wiejskie dominują w Czterech Regionach, które mają zróżnicowane warunki produkcji rolniczej w tym tereny bogate w wysokiej jakości gleby ( czarnoziemy, lessy). Jednocześnie ludność obszarów wiejskich ( w tym
małych miasteczek) przeważa znacząco w strukturze demograficznej, jest nisko wykształcona i uboga.
Ludność z jednej strony łączy powinowactwo etniczne i historyczne z drugiej strony
skomplikowane dzieje pogranicza nadal stanowią niekiedy barierę w pełnych i otwartych
stosunkach dobrosąsiedzkich, szczególnie w starszym pokoleniu mieszkańców.
Ważne ośrodki akademickie i rozwoju o największym potencjale to Lublin, Lwów, Łuck
i Rzeszów, które już obecnie odgrywają rolę ponadregionalną.
5.2.2.Uwarunkowania zewnętrzne
Regiony polskie są częścią europejskiego obszaru współpracy ( Unia Europejska) i oddziałują na nie zasady w niej praktykowane: solidarności i subsydiarności, które umożliwiają
pogłębioną współpracę międzyregionalną oraz korzystanie z transferu środków przeznaczonych dla regionów słabszych, wymagających restrukturyzacji. Regiony ukraińskie mogą
w tym zakresie korzystać jedynie ze środków pomocowych ( program TACIS, fundusze
specjalne) pochodzących ze źródeł innych niż ukraińskie.
40
5 . Wi z j a p r z y s z ł ości
5.2.3. Scenariusz szans
Możliwość korzystania przez polskie regiony z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej
a ukraińskich ze środków pomocowych i prawdopodobnie przedakcesyjnych; wykorzystanie interesów Unii Europejskiej w zakresie rozwoju wymiany handlowej z krajami Europy
Wschodniej do wzmocnienia granicy unijnej oraz przyspieszenia decyzji o budowie transeuropejskich korytarzy transportowych;
Zmiany ustrojowe na Ukrainie pozwolą na większą komplementarność administracji
i jej możliwości efektywniejszej współpracy transgranicznej; większe doświadczenie administracji polskich regionów ułatwi pozyskiwanie środków na rozwój terenów przygranicznych;
Zwiększony zakres różnorodnych kontaktów (nauka, kultura, biznes) pozwoli na zwiększenie kontaktów o charakterze społecznym a w konsekwencji ekonomicznych; utworzone
wspólne struktury wsparcia biznesu (głównie w zakresie informacji i kojarzenia partnerów); stworzenie warunków przyjaznych inwestorom – stabilność ustrojowa, bezpieczeństwo, ograniczenie zjawiska korupcji, czyste środowisko;
Stworzenie wspólnych produktów turystycznych; zarządzanie środowiskiem w zakresie
sprzyjającym rolniczej produkcji ekologicznej;
5.2.4. Scenariusz zagrożeń
Marginalizacja granicy polsko-ukraińskiej w Unii Europejskiej, utrata perspektywy wstąpienia Ukrainy do Unii Europejskiej, spowolnienie przemian ustrojowych na Ukrainie,
rozwój regionów po obydwu stronach granicy zależny od niejasnego systemu sprawowania
władzy w regionach;
Zwiększenie zróżnicowania ( pogorszenie) rozwoju ekonomicznego województw
wschodnich Polski w stosunku do reszty kraju i innych regionów Unii Europejskiej, opóźnienia lub zaniechania inwestycyjne w strategiczną infrastrukturę komunikacyjną i transportową po obydwu stronach granicy; słabość administracji lokalnej i regionalnej w absorbowaniu środków na rozwój i restrukturyzację;
Słabość i niepewność rynków wschodnich; zmniejszenie obrotów handlowych przez
granicę i w regionach przygranicznych; mały udział innowacji i nowych technologii w procesach wytwórczych; wzrost konkurencyjności zamiast współpracy między czterema regionami przygranicznymi; niekorzystne zmiany demograficzne – zmniejszenie liczby mieszkańców, odpływ wykształconych kadr; niejasne specyficzne potrzeby rozwojowe regionów
– określone niewłaściwie i niespójnie;
5.2.5. Obszary i tematy szczególnego znaczenia
r rozwój ośrodków miejskich od poziomu powiatów i rejonów wzwyż;
r korytarze trans-europejskie w ramach inwestycji w infrastrukturę drogową;
r współpraca naukowo – techniczna między ośrodkami naukowymi w powiązaniu z inwestorami i przedsiębiorcami;
r tworzenie struktur informacji biznesowej i przyciągania inwestycji zewnętrznych;
r zachowanie dziedzictwa historycznego i kulturowego w tym rozszerzenie systemu działań i wydarzeń wzajemnych;
r ochrona zasobów przyrodniczych oraz działania ekologiczne w tym inwestycje infrastrukturalne;
r gospodarka wodna, zabezpieczenie jej zasobów i jakości;
5. Wizja przys z ł o ś c i
41
6u
6. Misja i cele Strategii Czterech Regionów
6.1. Misja
„Trwała współpraca umożliwiająca harmonijny rozwój społeczny
i zrównoważony rozwój ekonomiczny Czterech Regionów”.
6.2. Cel główny
Osiągnięcie przez Cztery Regiony wysokiego poziomu dobrego sąsiedztwa,
partnerskiej współpracy, zrównoważonego rozwoju, wyższej jakości życia
mieszkańców.
Realizacja strategii przebiegać będzie w oparciu o następujące zasady horyzontalne:
r Pokojowego współistnienia i respektowania różnorodności oraz praw mniejszości
w Polsce i Ukrainie;
r Poszanowanie zasad partnerstwa i subsydiarności;
r Czynnego udziału obywateli, polityków, instytucji i stowarzyszeń we współpracy transgranicznej;
r Dążenia do przystosowania, tolerancji i równowartości mimo różnorodności partnerów;
r Rozwijanie społecznych, kulturalnych i gospodarczych powiązań kooperacyjnych w celu
integracji transgranicznej przy równoczesnej ochronie własnej suwerenności państwowej;
Biorąc pod uwagę zarówno cele stawiane przez projekt, misję i cel główny strategii,
analizę dostępnych strategii cząstkowych każdego z regionów oraz konsultacje z partnerami proponowane są priorytety, wskazujące kierunki działań w celu jej realizacji.
6.3. Priorytety
Cel strategiczny powinien być wdrażany poprzez realizację następujących priorytetów:
r DZIEDZICTWO Ochrona wielokulturowego pogranicza polsko – ukraińskiego, kultywowanie historycznego dziedzictwa kulturalnego, materialnego i społecznego, tworzenie wspólnego wizerunku pogranicza polsko
- ukraińskiego;
r ZASOBY LUDZKIE Doskonalenie zasobów ludzkich, tolerancji, poszanowanie odmienności oraz zapewnienie stabilizacji społecznej jako elementów harmonijnego rozwoju regionów przygranicznych;
r INSTYTUCJE i SAMORZĄDNOŚĆ Rozwój społeczeństwa obywatelskiego, samorządności, w tym terytorialnej, oraz partnerskiej współpracy
samorządów;
42
6 . M i s j a i c e l e S t r a t e g i i C z t e re c h R e g i o nów
r GOSPODARKA i PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ Wzmacnianie więzi gospodarczych, zwiększenie wzajemnej otwartości i dostępności gospodarczej, poszerzanie współpracy oraz rozwój instytucjonalnych form wsparcia biznesu;
r PRZESTRZEŃ, ZASOBY NATURALNE I OCHRONA ŚRODOWISKA
Racjonalne gospodarowanie przestrzenią i zasobami naturalnymi, zachowanie i wykorzystanie naturalnych wartości przyrodniczych i predyspozycji Czterech Regionów do zrównoważonego rozwoju;
r TRANSPORT I KOMUNIKACJA Rozwój infrastruktury transgranicznej,
szczególnie kompatybilnej sieci komunikacyjnej i transportowej.
6.4. Kierunki działania
Cel strategiczny i priorytety jego wdrażania realizowane będą przez ukierunkowane działania, podejmowane przez wszystkich aktorów życia społeczno – gospodarczego poszczególnych regionów (władze regionalne - państwowe i samorządowe- oraz lokalne, organizacje
pozarządowe, instytucje naukowe itd.). Najważniejsze kierunki ustalone na obecnym etapie rozwoju współpracy oraz projektowaniu przyszłości:
6.4.1. Dziedzictwo
r sprzyjanie zachowaniu tradycji regionów, ze szczególnym uwzględnieniem ich wielokulturowego charakteru;
r aktywizacja współpracy instytucji kulturalnych, sprzyjanie organizacji transgranicznych
imprez kulturalnych;
r popularyzacja dziedzictwa kulturowego sąsiadów i promowanie wzajemnej tolerancji
i zrozumienia;
r wsparcie działań dla utworzenia tematycznych szlaków turystycznych w miejscowościach, które mają historyczne i kulturowe znaczenie dla regionów wykorzystanie potencjału i doświadczeń mniejszości narodowych w działaniach na rzecz ich poznania
i popularyzacji
r ochrona i odnowa materialnego dziedzictwa kultury.
6.4.2. Zasoby ludzkie
r wspieranie współpracy w zakresie kształcenia zawodowego i ustawicznego;
r podwyższenie konkurencyjności na rynku pracy osób zatrudnionych, z uwzględnieniem
zapotrzebowania rynków pracy Polski i Ukrainy;
r wymiana doświadczeń w zakresie aktywizacji zawodowej bezrobotnych;
r wzajemne wykorzystanie doświadczeń w dokształcaniu bezrobotnych, przeszkalaniu
pracowników w celu zdobycia nowych kwalifikacji oraz zwiększaniu szans zatrudnienia
osób niepełnosprawnych;
r organizacja wymiany młodzieży uczącej się, studentów oraz grup zawodowych
6.4.3. Instytucje i samorządność
r tworzenie porozumień i sieci współpracy między instytucjami i organizacjami;
r wspieranie działalności instytucji transgranicznych w tym działalności euroregionów
r wspieranie bezpośredniej współpracy między szkołami oraz placówkami oświatowowychowawczymi;
r ściślejsza współpraca instytucji naukowych i badawczych;
r tworzenie wspólnych polsko-ukraińskich programów badawczych;
r zwiększenie współpracy społeczności lokalnych
6. Misja i cele S t r a t e g i i C z t e re c h R e g i o n ó w
43
r rozwój demokracji regionalnej i lokalnej oraz ich struktur, wymiana doświadczeń pomiędzy nimi;
r wzmocnienie i rozwój organizacji pozarządowych
6.4.4. Gospodarka i przedsiębiorczość
r wykorzystanie potencjału polskich i ukraińskich ośrodków naukowych dla rozwoju gospodarczego i społecznego regionów oraz współpracy między oboma krajami;
r stworzenie transgranicznego systemu wsparcia innowacji i transferu technologii.
r rozwój systemu wymiany informacji umożliwiających kojarzenie partnerów gospodarczych;
r promocja gospodarcza, w tym wspólna organizacja imprez wystawienniczo – targowych;
r rozwój infrastruktury wsparcia biznesu i jego otoczenia oraz aktywizacja współpracy
pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz biznesu;
r współpraca w sferze finansowej poprzez wykorzystanie istniejących mechanizmów(np.
fundusze Unii Europejskiej) oraz stworzenie nowych instrumentów finansowania
wspólnych projektów,
r wspieranie współpracy inwestycyjnej i produkcyjnej przedsiębiorstw oraz podejmowanie wspólnych przedsięwzięć umożliwiających pozyskiwanie nowych inwestycji (m. in.
tworzenie transgranicznych stref i obszarów aktywności gospodarczej).
r współpraca służb doradztwa rolniczego w dziedzinie wykorzystania efektywnych metod
gospodarowania oraz dywersyfikacji zatrudnienia na obszarach wiejskich;
r stworzenie i stałe unowocześnianie systemu wspólnej promocji i informacji turystycznej regionów oraz tworzenie wspólnych produktów turystycznych;
r współpraca lokalnych i regionalnych organizacji turystycznych;
r wzajemna promocja i współpraca przy wykorzystaniu bazy uzdrowiskowo-sanatoryjnej;
6.4.5. PRZESTRZEŃ, ZASOBY i ŚRODOWISKO NATURALNE
r prowadzenie współpracy regionalnej obejmującej zapobieganie klęskom żywiołowym
i innym zagrożeniom, w tym zagrożeniom ekologicznym oraz udzielanie wzajemnej
pomocy w celu likwidacji ich skutków;
r ochrona środowiska naturalnego, zwłaszcza obszarów chronionych i zasobów wodnych;
r rozwój infrastruktury ochrony środowiska, w tym poprawa zagospodarowania ścieków
i utylizacji odpadów;
r rozbudowa turystycznej sieci infrastrukturalnej (ścieżki rowerowe, szlaki wodne, konne
i piesze);
r wspieranie rozwoju agroturystyki, ekoturystyki i różnych form turystyki aktywnej.
r Podnoszenie świadomości proekologicznej mieszkańców
6.4.6. TRANSPORT I KOMUNIKACJA
r wspieranie rozwoju komunikacji publicznej między regionami;
r rozbudowa sieci i modernizacja infrastruktury technicznej istniejących przejść granicznych;
r intensyfikacja współpracy w ramach korytarzy transportowych, szczególnie rozbudowa
sieci dróg kołowych i połączeń wewnątrzregionalnych;
r wspieranie rozwoju intermodalnej infrastruktury transportowej, wdrażanie technologii
przewozów kombinowanych, budowa centrów logistycznych;
r efektywna budowa sieci powiązań komunikacyjnych z wykorzystaniem sieci lotnisk regionalnych;
r wspieranie rozbudowy infrastruktury teleinformatycznej.
44
6 . M i s j a i c e l e S t r a t e g i i C z t e re c h R e g i o nów
7. Program Zadań Inwestycyjnych
t7
Program Zadań Inwestycyjnych jest zagadnieniem, które można potraktować dwojako:
1. jako program zadań, które należy zrealizować celem usprawnienia współpracy polsko –
ukraińskiej na obszarze wdrażania niniejszej strategii;
2. jako program zadań o charakterze inwestycyjnym, których realizację przewiduje się na
obszarze wdrażania strategii do roku 2015 a ich oddziaływanie będzie miało znaczący
wpływ na rozwój współpracy polsko – ukraińskiej.
7.1. Zadania do realizacji
Z pierwszego punktu widzenia najpilniejsze wydają się kwestie:
r stworzenia ośrodka koordynującego inicjatywy w dziedzinie transferu doświadczeń i innowacyjnych technologii między ośrodkami akademickimi i przedsiębiorstwami;
r stworzenia platformy informacyjnej dla potrzeb aranżowania kontaktów i współpracy
w różnych zakresach tematycznych między podmiotami po obu stronach ;
r stworzenia platformy informacyjnej zawierającej dane o ofercie inwestycyjnej regionów
i kojarzenia partnerów biznesowych;
r opracowania i wdrożenia wspólnych mechanizmów rozwoju turystyki i rekreacji, w tym
opracowanie transgranicznej koncepcji rozwoju turystyki i współpracy w tej dziedzinie;
Na obecnym etapie wymienione wyżej kwestie mają formę tez, które po rozwinięciu i odpowiednim przygotowaniu będą mogły w przyszłości uzyskać postać konkretnych projektów. Należy przyjąć założenie, że projekty te będą realizowane przez różne podmioty polskie i ukraińskie. Polsko-Ukraińska Agencja Trangraniczna powinna jednak podjąć
współpracę w tym zakresie z tymi podmiotami dążąc poprzez uzyskanie efektu synergii do
maksymalizacji efektywności wspomnianych projektów.
7.2. Inwestycje mające wpływ na współpracę transgraniczną
Z drugiego punktu widzenia należy tu wymienić duże zadania inwestycyjne z obszaru
wdrażania strategii, których realizację przewiduje się przed 2015 rokiem. Ich realizacja
będzie miała znaczący wpływ na rozwój współpracy polsko – ukraińskiej, zarówno w sferze
gospodarczej jak i społecznej.
7.2.1. Typy zadań inwestycyjnych
n
n
n
n
n
Układ dróg prowadzących do przejść granicznych (modernizacja, budowa);
Modernizacja przejść granicznych;
Centra obsługi inwestora (wielojęzyczne – informacje prawne, usługi bankowe, ubezpieczeniowe, itd.);
Infrastruktura obsługi ruchu przygranicznego (turystyczna, gastronomiczna, usługi);
Rozwijanie międzynarodowego transportu publicznego (stałe linie autobusowe loklane i dalekobieżne);
7. Program Zad a ń I n w e s t y c y j n y c h
45
n
n
n
n
n
Centra logistyczne i przeładunku, transport intermodalny;
Wymiana młodzieży;
Festiwale prezentujące kulturę, historię regionów po obu stronach granicy;
Wspólne planowanie przestrzenne dla pasa nadgranicznego (studium uwarunkowań);
Monitoring środowiska w układzie transgranicznym;
7.2.2. PRZYKŁAD:
Przewidywane zadania infrastrukturalne o charakterze transgranicznym
Spośród dużych zadań inwestycyjnych, których realizację przewidziano na terenie Województw Podkarpackiego i Lubelskiego poniższe zajmują główne, a z punktu widzenia współpracy polsko-ukraińskiej, strategicznie decydujące pozycje:
1. Budowa autostrady A – 4 na odcinku Kraków – Korczowa (w tym na terenie Województwa Podkarpackiego
odcinek Machowa – Korczowa). Autostrada ta będzie zlokalizowana w ramach paneuropejskiego korytarza
transportowego nr 3 i w przyszłości ma stanowić główny kanał dla komunikacji samochodowej między Ukrainą i Europą Zachodnią. Rozpoczęcie budowy autostrady z Krakowa do Rzeszowa planuje się przed 2010 r.,
natomiast do granicy państwa droga dobiegnie w latach 2013-2015.
2. Rozbudowa Portu Lotniczego Rzeszów – Jasionka. W roku 2005 zakończono prace nad wydłużeniem pasa
startowego na lotnisku w podrzeszowskiej Jasionce, dzięki czemu jest to obecnie jedyny oprócz warszawskiego
lotniska Okęcie port lotniczy w Polsce zdolny przyjmować wszystkie typy samolotów z pełnym frachtem (także najnowsze konstrukcje firm Boeing i Airbus). Obecnie trwają przygotowania do rozbudowy terminala pasażerskiego, celem zwiększenia jego przepustowości do min. 500 tys. pasażerów rocznie. Jest to między innymi
związane z uruchomieniem stałych połączeń lotniczych z Rzeszowa do Londynu i Frankfurtu (2005), oraz
planowanych kolejno do Rzymu, Barcelony i Sztokholmu (2006/2007). Tym samym port lotniczy Rzeszów
Jasionka stanie się prawdopodobnie najważniejszym lotniskiem pasażerskim na terenie objętym oddziaływaniem strategii czterech regionów.
3. Rozbudowa centrum logistycznego w Małaszewiczach (Woj. Lubelskie) i budowa centrum logistycznego w regionie rzeszowskim (jako jedna z 8 priorytetowych lokalizacji zawartych w Sektorowym Programie Operacyjnym TRANSPORT) o oddziaływaniu ponadregionalnym oraz stworzenie węzła operacyjnego dla krajowego
systemu przewozów kombinowanych łączącego lotnisko w Jasionce z portem lądowym Żurawica-Medyka.
4. Budowa centrum logistycznego Poczty Polskiej w Jasionce koło Rzeszowa. Centrum to będzie zapewniać obsługę wszystkich operacji Poczty Polskiej na kierunku wschodnim i południowo – wschodnim o zasięgu oddziaływania po Azję Środkową.
5. Modernizacja dróg krajowych nr 17 (Warszawa – Lublin – Hrebenne w kierunku Lwowa) i nr 12 (Lublin –
Chełm – Dorohusk w kierunku Kijowa) łączącej północną i zachodnią Polskę z Ukrainą oraz budowa drogi
S 19 łączącej południe z północą Europy, przez Rzeszów i Lublin. Droga ta otworzy kanał komunikacyjny
równoległy do granicy polsko – ukraińskiej, ale w żaden sposób nie konkurujący z kierunkiem wschód – zachód
a jedynie go uzupełniający.
6. Rzeszowski Park Technologiczny i Dolina Lotnicza. Realizacja obu inicjatyw znacząco zwiększy potencjał
gospodarczy i innowacyjny Podkarpacia. Utworzenie Rzeszowskiego Parku Naukowo – Technologicznego powinno skutkować przyciągnięciem znaczących inwestycji o wysokim nasyceniu technologicznym, a w dalszej
perspektywie istotnym zwiększeniem środków inwestycyjnych w sektorze badawczo-rozwojowym. Z kolei
rozwój stowarzyszenia Dolina Lotnicza, utworzonego w oparciu o WSK Rzeszów, należącą do koncernu United Technologies będzie skutkować zwiększeniem i wzmocnieniem potencjału przedsiębiorstw kooperujących
z przemysłem lotniczym, a także ewentualnym powstawaniem nowych firm z tej branży w Polsce południowo
– wschodniej. Podobne znaczenie ma dla Lubelszczyzny Lubelski Park Naukowo-Technologiczny, jako baza
m.in. dla rozwijających się klastrów Dolina Lotnicza oraz Dolina Ekologicznej Żywności.
7. Rozwój sieci przejść granicznych na granicy polsko – ukraińskiej. W ramach obszaru objętego oddziaływaniem
strategii czterech regionów planowana jest budowa drogowych przejść granicznych na Podkarpaciu: Budomierz – Hruszev (zlokalizowane po stronie polskiej, ruch osobowy i towarowy do 7,5 t.), Malhowice – Nyzhankovychi (zlokalizowane po stronie ukraińskiej, ruch osobowy i towarowy do 7,5 t.), Smolnik – Boberka
(brak wstępnej lokalizacji, planowane jako przejście osobowe). Po uzyskaniu ostatecznej zgody strony ukraińskiej prace przy budowie jednego lub dwóch DPG z powyższej listy mogą rozpocząć się jeszcze pod koniec 2005
roku. Na Lubelszczyźnie planowane do uruchomienia są przejścia: Zbereże-Adamchuki, Dubienka-Kladniv,
Kryłów-Krechiv, Dołhobyczów-Ukrainka, Uśmierz-Variazh, Szczepiatyn-Korchiv, Dyniska Stare-Uhniv.
Wymienione powyżej inwestycje zostały już zamieszczone w konkretnych programach
bądź dokumentach o charakterze strategicznym, których realizacja nie wybiega poza okres
realizacji strategii czterech regionów. Będą to główne inwestycje nadające charakter kierunkom rozwoju tych województw w najbliższych latach. Dla pełniejszego obrazu listę tę należałoby poszerzyć o kilkaset planowanych w ciągu najbliższych 10 lat inwestycji o charakterze
infrastrukturalnym i produkcyjnym, których zasięg oddziaływania jak i skutki dla współpracy transgranicznej między Polską i Ukrainą będą mieć wymiar lokalny i subregionalny.
46
7 . P ro g r a m Z a d a ń I n w e s t y c y j nych
8. Ramy Finansowe
t8
Dostępność środków
Warunkiem realizacji celów i priorytetów rozwoju określonych w Strategii jest zaangażowanie odpowiednich środków finansowych.
Instrumenty finansowe stwarzają możliwość wykonywania wskazanych wyżej założeń tego
rozwoju.
Zakłada się, że Strategia posiadać będzie następujące ramy finansowe, obejmujące:
r
r
r
r
Fundusze krajowe;
Fundusze regionalne;
Programy ponadnarodowe m. in. współpracy transgranicznej;
Inwestycje prywatne w przemysł i usługi;
Alokacje środków publicznych na działania transgraniczne Polska – Ukraina
Lp.
Program
Środki zaprogramowane w euro
Obszar wsparcia
I. Okres przedakcesyjny lata 1999 – 2003
Narodowy Program dla Polski
1. Phare CBC 1999 Fundusz Małych
Projektów
138 448,10
Projekty nieinwestycyjne w dziedzinach: kultury, sportu, nauki;
Projektów
202 078,40
Projekty nieinwestycyjne w dziedzinach: kultury, sportu, nauki, demokracji
lokalnej;
Projektów
492 584,46
lokalnej;
Projektów
499 958,30
lokalnej;
Phare CBC 2002/2003 Fundusz
5.
Małych Projektów Infrastrukturalnych
Phare CBC 2002/2003 Fundusz
6.
Małych Projektów Okołobiznesowych
950 000
950 000
Mała infrastruktura w dziedzinach:
rozwoju gospodarczego, turystyki,
opieki zdrowotnej, informacji, kultury,
edukacji, środowiska naturalnego;
Mała infrastruktura w dziedzinach:
rozwoju gospodarczego, ochrony środowiska, demokracji lokalnej; turystyki,
kultury;
7. Phare 1996
1 217 605
Infrastruktura przejść granicznych
8. Phare 1997
1 000 000
9. Phare 2000
7 355 028
10. Phare 2001
4 901 339
11. Phare 2002
5 000 001
Phare 2003
5 400 000
Infrastruktura przejść ganicznych;
8. Ramy finans o w e
47
II Okres programowania na lata 2004 - 2006
7.
Interreg III A
Priorytet 1 działanie 1.1
2 873.369,86
Infrastruktura drogowa
8.
Interreg III A
1 662.490,55
Infrastruktura ochrony środowiska
9.
Interreg III A
1 122.659,42
Infrastruktura okołobiznesowa i turystyka
2 057.154,00
Projekty nieinwestycyjne w dziedzinach: ochrony dziedzictwa kulturowego, sportu, turystki, poprawy bezpieczeństwa
Interreg III A
10.
11. Fundusz Schengen
9u
4 608851,2
(Terespol, Krościenko)
9. Wdrażanie i monitorowanie
Istota monitoringu polega na prowadzeniu stałych obserwacji, dokonywania ciągłych systematycznych pomiarów procesów rozwoju regionalnego. Czynności te pozwolą na podejmowanie działań będących odpowiedzią na zaistniałe zmiany. Strategia jest jednocześnie
narzędziem planowania oraz wspomagania rozwoju transgranicznego.
Nieodzowność prowadzenia monitoringu uwarunkowana jest:
r Wielością podmiotów działających w przestrzeni objętej strategią,
r Nieuchronnością rozbieżności pomiędzy przyjętymi w Strategii celami działań a faktycznymi skutkami tych działań.
9.1. Mechanizm wdrażania
Wdrażanie strategii jest możliwe obecnie jedynie przez system sieciowy. Sieć organizacyjną
tworzą regiony uczestniczące w pracach nad opracowaniem strategii. Wdrożą one system
wspólnych spotkań dwa razy w roku, system łączności, wyznaczą osoby łącznikowe. Zakłada się sekwencyjne coroczne przewodniczenie sieci przez jeden region.
Polsko – Ukraińska Agencja Transgraniczna
Monitoring i wdrażanie strategii odbywa się poprzez Polsko-Ukraińską Agencję Transgraniczną, której zadaniem jest m.in. ustalanie ogólnych kierunków i form oraz koordynacja
programów współpracy międzyregionalnej, a także rozpatrywanie kwestii spornych, utrudniających tę współpracę. Agencję w formie sieciowej tworzą reprezentanci władz regionalnych oraz wskazane przez nie regionalne instytucje wdrożeniowe. Sekretariat, mający charakter biura wykonawczego, prowadzi region, który przewodniczy sieci tworzącej Agencję.
W ramach Agencji działają komisje problemowe, zajmujące się szczegółowymi aspektami współpracy regionów przygranicznych. Partnerzy (regiony) ustalą obszary tematyczne
prac komisji zależnie od uzgodnionych priorytetów i potrzeb.
48
9 . W d r a ż a n i e i m o n i t o ro w anie
Rozwinięcie systemu wdrażania i monitorowania będzie realizowane w ramach dalszych prac nad polsko – ukraińską strategią transgraniczną po rozszerzeniu prac nad dalszym rozwijaniem strategii o Obwód Zakarpacki.
9.2. System monitorowania
Agencja będzie prowadzić następujące działania monitorujące:
r Prowadzona będzie lista programowa podzielona na problemy ( grupy problemowe),
etapy realizacji i opis uzyskanych efektów.
r Komisje problemowe działające w ramach Agencji, zgodnie z priorytetami określonymi
w niniejszej Strategii corocznie zweryfikują listę projektów, które są wskazane w Strategii jako proponowane wspólne przedsięwzięcia (Program Zadań Inwestycyjnych).
r Realizacja strategii będzie przez Agencję systematycznie analizowana i w miarę potrzeby aktualizowana, jednak nie rzadziej niż raz na rok.
Rok referencyjny: 2005.
Proponowane wskaźniki oceny:
% wdrożonych programów planowanych; % wdrożonych programów wspólnych; wzrost
środków publicznych wpływających do regionów w tym funduszy strukturalnych; wzrost
ilości kapitałowych inwestycji zewnętrznych wpływających do regionów oraz ich wartość.
Przyrost ilości wspólnych przedsięwzięć instytucjonalnych, wydarzeń społecznych, kulturalnych, sportowych, edukacyjnych.
Agencja dostosuje i powiąże system wdrażania i monitorowania Strategii z realizacją niezależnego Programu Sąsiedztwa Polska – Ukraina (poprzez ścisłą współpracę z jego Komitetem Sterującym i Monitorującym) w latach 2007 – 2013 oraz z działalnością Euroregionów
Bug i Karpaty.
t10
10. Wnioski
Praca nad Strategią wymaga dokonania dalszych ustaleń szczególnie w zakresie synchronizacji zapisów z aktualizowanymi dokumentami Komisji Polsko-Ukraińskiej oraz dokonania
szczegółowych analiz potrzebnych do ustalenia wykonalnych celów operacyjnych. Ma to
szczególne znaczenie w czasie bardzo głębokich przemian ustrojowych, jakie dokonują się
na Ukrainie od początku 2005 roku, a których konsekwencją są zmiany polityki rozwoju.
Konieczna jest również seria poszerzonych konsultacji szczególnie w zakresie celów
społecznych. Mają one szczególne znaczenie dla strony polskiej, ponieważ wzmocnione
aspiracje przystąpienia Ukrainy do Unii Europejskiej spowodują potrzebę silniejszego niż
dotąd sprzęgnięcia społeczeństw zamieszkujących regiony przygraniczne w celu stworzenia
mocniejszych podstaw społecznych akcesji, która jest zgodna z racją stanu Polski i Ukrainy
i aktualnymi kierunkami polityki zagranicznej obydwu państw.
Włączenie do dalszych prac obwodu Zakarpackiego pozwoli na opracowanie bardziej
wszechstronnego dokumentu. Prace te powinny mieć charakter porządkujący i dostosowujący ponieważ obwód Zakarpacki jest już włączony w program bilateralny z Podkarpaciem.
10. Wnioski
49
Dzięki objęciu pracą nad strategią wszystkich regionów pogranicza polsko – ukraińskiego
uzyska się jego spójny obraz. Dopracowany byłby wówczas w pełni reprezentatywny dokument polski o znaczeniu transregionalnym i transgranicznym.
Wytyczone priorytety i kierunki działań umożliwiają prace nad programami, które pozwalałyby na uzyskanie efektu realnej współpracy między regionami przy wykorzystaniu
własnych zasobów europejskich, możliwości oraz programów państwowych i europejskich.
Uzgodnienia programowe i praca nad programami mogą rozpocząć się równolegle do prac
uzupełniających strategię zarówno w zakresie rzeczowym ( np. ekspertyzy) jak terytorialnym (dołączenie Zakarpacia).
Wydaje się, że następnymi krokami niezbędnymi do efektywnego wykorzystania już
wykonanych prac jest:
r rozszerzenie i doprecyzowanie dokumentu Strategii szczególnie w zakresie terytorialnym i działań operacyjnych;
r pogłębienie identyfikacji potrzeb i zasobów wewnątrz regionów w celu ustalenia precyzyjnie wytycznych do wspólnych programów transregionalnych i transgranicznych;
r rozpoczęcie prac programowych (tematy) w zidentyfikowanych priorytetowych obszarach współpracy;
r zrównoważenie obszaru działań o charakterze społecznym i kontaktów międzyludzkich
z działaniami na rzecz rozwoju infrastruktury ;
r wykorzystanie doświadczeń polskich z okresu przedakcesyjnego w dostosowaniach regionów ukraińskich do standardów unijnych na ich drodze do integracji europejskiej.
r dopracowanie zasad działania i procedur Agencji Współpracy Transgranicznej w celu
nadania jej cech wieloletniej trwałości.
11u
11. Materiały źródłowe
Program Sąsiedztwa INTERREG IIIA/TACIS CBC Polska – Białoruś – Ukraina 2004 – 2006, Warszawa 2005.
Pogranicze Polsko – Ukraińskie. Środowisko. Społeczeństwo. Gospodarka. Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji w Zamościu 2005.
Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego, Lublin 2005
Strategia Rozwoju Województwa Podkarpackiego, Rzeszów 2005
Strategia Rozwoju Obwodu Wołyńskiego, Łuck 2004
Strategia Rozwoju Obwodu Lwowskiego, Lwów 2004
Strategia Zrównoważonego Rozwoju Polesia Zachodniego, Lublin, 2004
Strategia Polsko – Ukraińskiej Współpracy Przygranicznej i Międzyregionalnej, MSWiA, Warszawa,
2004
Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju
Długookresowa Strategia Trwałego i Zrównoważonego Rozwoju Polska 2025
Wstępny projekt Narodowej Strategii Rozwoju Regionalnego na lata 2007-2015
Wstępny projekt Narodowego Planu Rozwoju 2007-2013
50
1 1 . M a t e r i a ł y ź ró d ł owe

wspólna polsko-ukraińska strategia współpracy

Transkrypt

Podobne dokumenty

Luksemburg 3 okręgi 12 kantonów 106 gmin Łotwa 5 regionów 9

Apteki „Centrum Zdrowia” to rodzinna sieć aptek z polskim kapitałem

Kompleksowa informacja statystyczna o regionie – Bank

Raczej Tymoszenko niż euro Euro 2012 Na światło dzienne