AH Subkultury W1 Jak postrzegamy innych

Mariusz Jędrzejko
prof. ndzw. dr hab.
www.cps.edu.pl
Wykłady autorskie
Subkultury W1
Cele merytoryczne wykładu:
1.
Rozumieć problem i mieć własną opinię na jego temat
2.
Znać kluczowe pojęcia i definicje
3.
Poznać kluczowe teorie i umieć je interpretować
4.
Umieć poruszać się po kluczowej literaturze tematu
Zasady organizacyjne:
1.
16 godzin wykładu 16 godzin ćwiczeń
2.
Wykłady są po to aby was rozwijać – student/ka ma na nich być
3.
Zalecana literatura ma być przestudiowana – polecone prace
mają być wykonane
4.
Nie toleruję spóźnień i ściągania – ściągasz nie zdasz
5.
Cenię aktywność, myślenie i spór a nie mechaniczne zgadzanie
się ze mną

Przynależność do subkultury:

Jako czynnik konstruujący nastolatka –
odpowiedź na:
 Adolescencję
 Poszukiwanie
 Bunt

Jako czynnik dezintegracyjny (dewiacyjny):
 Jako następstwo zaburzonej socjalizacji
 Kontakt z zachowaniami nienormatywnymi
 Ryzyko naśladowania
 Szkody psychofizyczne i społeczne

Kluczowe pożytki wynikające z udziału w grupie
rówieśniczej:
 Pożytki ewaluatywne („dowartościować się”):
 Grupa zaspokaja indywidualną potrzebę posiadania
pozytywnej samooceny
 Pożytki kognitywne („dowiedzieć się”):
 Grupa dostarcza redukcji niepewności, co do tego,
kim się jest i jakie jest moje miejsce w świecie
społecznym (miedzy dzieckiem a niegościnną
rzeczywistością dorosłych)

Grupa nie jest tworem homogenicznym

Nie wszyscy członkowie mogą w równym stopniu zaspokoić swoje
potrzeby – dla jednych będzie silniejszym, dla innych słabszym
wsparciem

Przynależność do grupy jest:
naturalna – wynika ze społecznej natury człowieka
 specyficzna – różni ludzie (wiek, wykształcenie,
zainteresowania) – dążą do różnych grup
 nastolatek najczęściej należy do jednej grupy
specyficznej (nieformalnej) – np. jednej subkultury
 dorośli częściej niż nastolatkowie należą do różnych
grup nieformalnych – np. kibic, motocyklista
 zmienna – zanika najczęściej w okolicach 20-25 roku
życia; potrafimy dokonywać diametralnych zmian
przynależności

Teza wyjściowa: nastolatek (nie tylko) potrzebuje
wzmocnień i pozytywnej oceny. Przynależność do grupy
jest pozytywna alternatywą dla porażek i braków

Samoocena osobista członków grupy jest tym wyższa,
im grupa jest bardziej pozytywna w oczach członków.
 Jestem OK, bo moja grupa jest OK.

Pozytywna ocena grupy zdobywana jest poprzez
porównania z innymi grupami tak, by nasza grupa
wypadła lepiej.
 Moja grupa jest OK, bo jest lepsza od innych grup.
Zadanie dla studentów: przeczytaj i przeanalizuj założenia
Teorii Tożsamości Społecznej Henri’ego Tajfela
 Należąc do grupy wiem, kim jestem,
 Istnieją wzory zachowań grupowych:
 Przemyśl – jak zachowuje się samotny kibic Legii,
a jak 50 kibiców „Legii” w autobusie?
 Dlaczego „dzikość” i nienormatywność towarzyszą
zachowaniom grupowym grup nieformalnych?
 Zintegrowana
grupa dostarcza
członkom wskazówek: jak się
zachować, jak reagować, jak mówić, jak
wyglądać, jak oceniać, gdzie szukać
przyjaciół i kto jest wrogiem, jakie wartości
cenić, jakich reguł przestrzegać
 Grupa
udziela (świadomie i
nieświadomie) wskazówek = normy
grupowe

Przynależność do grupy:
o
o
o
o
o
o
z potrzeby dowartościowania siebie
(jestem inny – jestem lepszy) –
zaprzeczenie konformistycznej
postawy rodziców i społeczeństwa,
z zainteresowania,
z przymusu (w obszarach silnych
wpływów patologii),
ze strachu (np. przed wykluczeniem)
z braków społecznych i socjalnych,
z braku alternatywnych form
aktywności
Każda zintegrowana grupa ustala własne normy. Mogą
dotyczyć jednej lub podobnych grup.
 Deskryptywne:
 kryteria przynależności (płeć, rasa, narodowość,
zawód, wykształcenie, ubiór itp.) – „zewnętrzne”
 Preskryptywne:
 wartości, przekonania, postawy, normy,
zachowania – „wewnętrzne”

Wynik:
jestem kimś wartościowym (bo innym), mam
pozycję (w opozycji do norm społecznych)
 posiadam pewne cechy, które mają też inni
członkowie mojej grupy,
 posiadam poglądy A, cenię wartości B, podobnie,
jak inni członkowie mojej grupy.

 Normy deskryptywne
 służą do różnicowania między grupami
 Normy preskryptywne
 służą do różnicowania wewnątrz grupy
 Przykład:


normy płciowe
deskryptywne: płeć biologiczna (różnicuje kobiety od
mężczyzn – idą za tym inne różnice)
preskryptywne (wg Shura, 1984):




Dotyczące wyglądu – normatywna kobieta troszczy się o swój
wygląd stosownie do zaleceń mody
Dotyczące macierzyństwa – jest matką, a przynamniej stara
się nią być
Dotyczące seksualności – stara się być atrakcyjna dla
mężczyzn, przy tym uległa
Dotycząca pozycji w rodzinie – mężczyzna stara się
zabezpieczyć jej byt materialny
Teza wyjściowa: od odmienności i różnorodności
do zewnętrznej i wewnętrznej jednorodności
(podobieństw)
 Członkowie normatywni – czyli przestrzegający
norm grupowych: np. zadbana, atrakcyjna kobieta – matka, o
tradycyjnych poglądach na rodzinę, role płciowe

Członkowie prototypowi – czyli przedstawiciele
grupy najbardziej dla niej reprezentacyjni: np. Szulim,
Nergal, Doda jako przykłady ekscentrycznych
celebrytów; Jarosław Kaczyński- przykład
zdeterminowanego polityka; o. Rydzyk – przykład
„nawiedzonego” księdza.

Członkowie nienormatywni – czyli odchylający się
od norm: np. feministka, kobieta-spawacz, kobieta – czołgista,
kobieta, która nie chce mieć dzieci.
Fanatycy – zdeterminowani,
bezgranicznie wierzący w swoje „idee”
– walczący o wiodącą pozycję w
grupie. Często mają „dwie twarze” –
inną w życiu subkulturowym, inną w
zawodowym. Przykład = stadionowa
„żyleta”. Podaj własne przykłady
 Kreatorzy – twórcy nowych wymiarów,
typów zachowań subkulturowych. Podaj

własne przykłady
Teza wyjściowa: od odmienności i różnorodności
do zewnętrznej i wewnętrznej jednorodności
(podobieństw)
 Członkowie nieprototypowi – np. nie pasujący do
prototypowego egzemplarza: np. Doda, Macierewicz,
Biedroń, Nergal

Członkowie marginalizowani - nienormatywni i
nieprototypowi: np. Grodzka, otyła dziewczynka
Zadanie dla studentów (na kolejny wykład): czy
dostrzegasz zanik między normatywnością a nie
nienormatywnością; typami prototypowymi a
nieprototypowymi

Zdrajcy i rewizjoniści
◦
◦
◦
◦
◦
Zdradzają grupę z pełną świadomością
Intencjonalnie próbują zniszczyć grupę
wprowadzając schizmę i rozłam
Dotyczy to grup o charakterze ideologicznym,
np. partii politycznych, ruchów religijnych,
artystycznych, naukowych
Zachowują się nielojalnie wobec grupy
Grupa stosuje wobec nich surowe kary



Najpierw grupa przedstawia ich jako „złoczyńców,
kryminalistów, wróg publiczny nr 1
Potem zostają wyrzuceni poza grupę
lub są eliminowani fizycznie.

Członkowie o dewiacyjnej tożsamości
◦
◦
◦
◦
Świadomie przybierają ekscentryczną, daleką od
prototypu tożsamość
Chcą być w grupie i jednocześnie czymś się wyróżnić
Dążą do uzyskania równowagi między potrzebą
wtopienia się w grupę a potrzebą bycia unikalną
jednostką
Przykład:


przestępczość w okresie dorastania, podejmowana, aby
zaimponować rówieśnikom
Reakcje grupy:
◦
ignorowanie, wyśmiewanie, izolowanie

Czarne owce
(Marques, Yzerbyt, Leyens, 1988)
Członkowie szczególnie niebezpieczni dla spójności grupy
◦ Ich nienormatywność dotyczy norm istotnych dla definicji
tożsamości grupowej
◦


Np. jeśli najważniejszą normą tożsamościową dla kobiet jest
macierzyństwo, to „czarną owcą” jest kobieta, która odrzuca
macierzyństwo
Reakcja grupy: tzw. efekt czarnej owcy


Członkowie grupy własnej są traktowani w sposób bardziej
spolaryzowani niż członkowie grupy obcej, prezentujący to
samo zachowanie
Np. kobieta jest bardziej potępiana przez kobiety niż
mężczyzna przez kobiety

Liderzy
◦




Paradoksalnie marginalizowany może być najbardziej prototypowy
członek grupy np. jej lider.
Liderowi (grupy działającej skutecznie) często
przypisuje się szczególne właściwości,
◦

(Nick Haslam, 2001)
Charakteryzującego Wielkiego Wodza, Charyzmatycznego Przywódcy, kogoś
innego i lepszego niż pozostali członkowie grupy,
Więź empatyczna, wyrosła na bazie wspólnej
przynależności grupowej, zostaje przerwana
Stopniowo tworzy się przepaść między przywódca (i
jego kliką) a resztą grupy
Lider przestaje cieszyć się sympatią grupy, jest raczej
nielubiany i ostatecznie wyklucza się go z życia grupy.
Może dalej cieszyć się władzą w grupie, ale w
rzeczywistości jest marginalizowany

Obecność dewiantów w grupie
◦
jest zagrożeniem dla osiągania poczucia własnej wartości i poczucia
pewności, kim się jest.



W tej sytuacji grupa stara się zagrożenie zlikwidować.
Reakcje grupy zależą od tego, co jest
szczególną wartością grupy:
◦
◦

Np. obecność feministek w grupie naraża całą grupę na negatywną opinię
oraz wprowadza niepewność, jakimi kobietami jesteśmy.
Status grupy i jej walencja (motyw utrzymania pozytywności
grupy)
Solidarność wewnętrzna i konsensus co do prototypu
grupowego
Nie wszyscy nienormatywni członkowie
zostają potraktowani jednakowo.

Jeśli ważniejsza jest solidarność wewnętrzna
◦
◦

Odrzucani są wszyscy nienormatywni, niezależnie od
kierunku dewiacji (anty- i pro-),
np. odrzucane są feministki i odrzucane są kobiety
zbyt wiernie trzymające się norm (super-matki, supergospodynie itp.)
Jeśli ważniejsza jest walencja
◦
◦
Odrzucane są osoby antynormatywne, np. feministki
spostrzegane jako „babo-chłopy”,
Akceptowane są osoby pro-normatywne, np.
feministki spostrzegane jako walczące o
dowartościowanie kobiet.

Członkowie dewiacyjni są niebezpieczni dlatego,
że
◦
Zbliżają się do prototypu grupy obcej

◦

Np. kobieta, która wybiera męski zawód, realizuje normy
męskie (oceniane negatywnie), a nie kobiece
Zdystansowanie się od dewianta podniesie wartość
własnego prototypu
Członek grupy obcej, który nie przestrzega norm
własnej grupy, jest stosunkowo pozytywnie
oceniany
◦
Bo zbliża się do prototypu grupy własnej

◦
Np. mężczyzna,który wybiera zawód kobiecy
(przedszkolanek), realizuje normy kobiece (oceniane
pozytywnie), a nie męskie
Zmniejszanie dystansu do dewianta obcego podniesie
wartość grupy własnej
Potrzeby tożsamościowe człowieka prowadzą
do zakłóceń w funkcjonowaniu poznawczym,
polegających na:
 Tendencyjnym postrzeganiu osób i ich
zachowań,
 Tendencyjnej ewaluacji osób i ich zachowań,
 W zależności od tego,


do jakiej grupy należą,
I jaki typ zagrożenia wprowadzają