„Król Edyp”: poszukiwanie samowiedzy – zaprzeczanie

Zeszyt pierwszy - “Przegląd Psychoanalityczny”, październik 2015
„Król Edyp”: poszukiwanie samowiedzy – zaprzeczanie
rzeczywistości. Wizja człowieka przedstawiona
przez Sofoklesa i kształtowanie się koncepcji
psychoanalitycznej
Anders Zachrisson
W micie o Edypie napotykamy na dramatyczną reprezentację pełnych pasji więzi dziecka z jego
rodzicami. W dramacie „Król Edyp” Sofokles wiąże temat mitu z kwestią samowiedzy - to najbardziej
powszechne odczytanie mitu w dziewiętnastowiecznym myśleniu niemieckim. Jeszcze jako student,
Freud zafascynowany był postacią Edypa – niekoniecznie jako protagonisty edypalnego dramatu, ale
jako postacią rozwiązującą boskie zagadki i jednostką walczącą o samowiedzę. Steiner, zainspirowany
przez Vellacotta, zaproponował alternatywne odczytanie „Króla Edypa”, jako sztuki o ukrywaniu
prawdy. Kluczowym wątkiem tragedii jest konflikt Edypa pomiędzy pragnieniem poznania samego
siebie, a przeciwstawnym pragnieniem, aby ukryć prawdę, która doprowadzi do katastrofy. To
właśnie skomplikowana postać Edypa, a także intensywność jego napędzanej przez konflikt walki o
samowiedzę sprawiła, że tragedia ta stała się bogatym źródłem inspiracji dla powstawania koncepcji
psychoanalitycznej i rozumienia zarówno emocjonalnego, jak i poznawczego rozwoju, aż po nasze
czasy.
Słowa kluczowe: Edyp, Sofokles, samowiedza, ślepota poznawcza, konflikt, historia psychoanalizy
Wprowadzenie
Kompleks Edypa stanowi kamień węgielny psychoanalizy. Jest także istotną koncepcją w teoriach
psychoanalitycznych dotyczących ogólnego rozwoju psychicznego oraz powstawania nerwic. Historia o
Edypie jest częścią starożytnej mitologii greckiej. Freud wybrał Edypa jako metaforę pełnych pasji relacji
rodzinnych, ponieważ zauważał podobną dynamikę w micie i w snach swoich pacjentów – a także we
własnych. Zdaniem Freuda, mit ten wyraża pewnego rodzaju pra-wiedzę dotyczącą dynamiki rodziny. Pisze
on:
„(...) mit o Edypie wyrósł z prastarego materiału sennego, którego treść stanowi owo przykre zaburzenie
stosunku do rodziców przez pierwsze pobudki seksualne.” [1]
Mówiąc bardziej precyzyjnie, jego punkt wyjścia to wersja mitu przedstawiona przez Sofoklesa w tragedii
„Król Edyp”. W niniejszym artykule zamierzam pokazać złożony charakter sofoklejskiego Edypa i zastanowić
się nad niektórymi aspektami jego wpływu na psychoanalizę. Edyp reprezentuje w tej tragedii więcej,
niż wszystkim znaną postać, protagonistę kompleksu Edypa. Jest on także zdeterminowany, aby odkryć
prawdę o samym sobie. Starania związane z realizacją tego pragnienia stanowią główny wątek tragedii.
Droga ta z pewnością nie jest jednak prosta i zaproponowane zostały dwa, sprzeczne ze sobą, sposoby jej
rozumienia. W tradycyjnej wersji nacisk kładzie się na poszukującego prawdy Edypa, torującego sobie
drogę do samowiedzy. Druga wersja przedstawia pogląd odwrotny – tragedia stanowi zmowę w ukrywaniu
prawdy, którą z pewnością znają wszyscy bohaterowie sztuki, lub większość z nich.
Dla osoby czytającej tragedię z psychoanalitycznego punktu widzenia, uderzający jest obraz ścisłego
powiązania pełnych pasji relacji w kompleksie Edypa i napędzanych przez konflikt starań Edypa, aby
zdobyć wiedzę dotyczącą tego, kim jest. Sofokles osiąga to poprzez sposób, w jaki komponuje sztukę na
podstawie mitu, dodając szczegóły, wprowadzając zmiany i pomijając wątki. W tragedii Sofoklesa Edyp
maluje się jako bardzo skomplikowana postać, a jego droga do samowiedzy przedstawiona jest w postaci
dramatycznego konfliktu psychicznego.
52