pobierz

PRACA POGLĄDOWA
Review Article
Acta Haematologica Polonica
2006, 37, Nr 4 str. 519–523
HALINA MICHUR
Retykulopłytki i ich znaczenie kliniczne
Reticulated platelets and their clinical significance
Z Zakładu Immunologii Hematologicznej I Transfuzjologicznej Instytutu Hematologii
i Transfuzjologii w Warszawie
Kierownik: Prof. dr hab. n. biol. Ewa Brojer
SŁOWA KLUCZOWE: Retykulopłytki – Przydatność kliniczna oznaczania retykulopłytek
KEY WORDS:
Reticulated platelets – Clinical usefulness of determination of reticulated platelets
STRESZCZENIE: Retykulopłytki są najmłodszymi krwinkami płytkowymi w krwiobiegu. Badania ostatnich lat wskazują na przydatność określenia poziomu retykulopłytek do oceny aktywności trombopoezy w różnych jednostkach klinicznych, a szczególnie do rozróżnienia zaburzeń
wytwarzania megakariocytów w szpiku kostnym od przyspieszonego niszczenia płytek na obwodzie.
SUMMARY: The reticulated platelets are the youngest platelets in the peripheral blood. Recent
investigations show the usefulness of reticulated platelets detection in different diseases, especially for distinction between the impaired production of platelets and their accelerated destruction.
MECHANIZM POWSTAWANIA RETYKULOPŁYTEK
Retykulopłytki są najwcześniejszą formą krwinek płytkowych obecną w krwi obwodowej. Podobnie jak płytki dojrzałe nie posiadają jądra komórkowego, zawierają
natomiast resztkowe ilości mRNA. Wiadomo, że retykulopłytki powstają z megakariocytów, jednak miejsce i mechanizm ich dojrzewania nadal są tematem wielu dyskusji.
Najbardziej prawdopodobną jest teoria, która postuluje powstawanie młodych płytek
z fragmentów cytoplazmy megakariocytów (7). Początkowy proces formowania się
krwinek płytkowych zachodzi w szpiku kostnym, po czym większa ich część opuszcza
szpik migrując do krwi obwodowej. Za pomocą mikroskopii elektronowej wykazano,
że uwalnianie części cytoplazmy może zachodzić w trzech miejscach – szpiku kostnym, krwi i płucach. Cały proces morfogenezy natomiast ma miejsce wyłącznie we
krwi obwodowej, gdzie fragmenty cytoplazmy odszczepione od megakariocytów wy-
H. MICHUR
8
dłużają się, tworzą zgięcia, przyjmując ostatecznie kształt dysku, charakterystyczny dla
płytek.
Oznaczanie retykulopłytek
Po raz pierwszy retykulopłytki zostały opisane w 1969 roku przez Ingrama i Coopersmitha, którzy zaobserwowali pojawienie się młodych płytek w krwiobiegu po dużych upustach krwi u psów (1). Wyizolowane płytki, podobnie do retykulocytów, barwiono błękitem metylenowym, co sugerowało obecność RNA w komórkach. 20 lat
później do oznaczania retykulopłytek po raz pierwszy zastosowano oranż tiazolu,
barwnika wiążącego kwasy nukleinowe, a w szczególności RNA (2, 3). Wysoka przenikalność oranżu tiazolu przez błonę komórkową żywych komórek oraz kilkutysięczny
wzrost intensywności fluorescencji (3000) podczas wiązania się z RNA, umożliwiły
dokładną identyfikację retykulopłytek metodą cytometrii przepływowej. Ze względu
na różne metody oznaczania, zakres fizjologicznego poziomu retykulopłytek jest trudny do ustalenia (5, 13). Według Watanabe i wsp. stanowią one 0,98 ± 0,41% ogólnej
liczby płytek u zdrowych osób (6). Różne wartości norm są podawane przez innych
badaczy. Kienast i Schmitz określili poziom retykulopłytek, który wynosił 8,6 ± 2,8%,
w badaniach Wanga i wsp. natomiast, był on w granicach 10,2 ± 3,4% (3, 16).
Zastosowanie kliniczne badania poziomu retykulopłytek
Podczas gdy nie ma zgodności pomiędzy różnymi autorami co do zakresu poziomu
retykulopłytek w krwi obwodowej, obserwacje wskazują, że oznaczenie młodych płytek może być przydatne. Zastosowanie badania retykulopłytek w różnych jednostkach
klinicznych zostało przedstawione w tabeli 1.
Tabela 1. Wyniki badania poziomu retykulopłytek u pacjentów z różnym rozpoznaniem
Lp
Rozpoznanie
1
Małopłytkowość z towarzyszącą:
- podwyższoną liczbą megakariocytów,
- obniżoną liczbą megakariocytów w
szpiku kostnym
Transplantacja autologicznych komórek krwiotwórczych
2
3
Transplantacja autologicznych komórek
krwiotwórczych
Poziom retykułopłytek
(%)
26,9± 10,9*
4,6 ± 3,7
8,6 ± 2,8
15,6 ± 3,9*
4,2 ± 1,9
11,5
–
3,4 ± 1,3
Nadpłytkowość
14,7 ± 10,1*
5
Hematologiczne choroby rozrostowe:
- u pacjentów podczas chemioterapii
- podczas odnowy szpiku kostnego
4,3 ± 1,89
23,3 ± 9,43*
Zator tętnicy mózgowej
Autor
Kienast i Schmitz 1990
Romp i wsp. 1994
Richards i wsp. 1995
4
6
Kontrola
Rinder i wsp. 1998
Macchi i wsp. 2002
4,62 ± 1,8
5,7 ± 2,4
Nakamura i wsp. 2002
Retykulopłytki i ich znaczenie kliniczne
7
8
Zawał serca
6,36 ± 2,71*
Udar mózgu w przebiegu nadciśnieniowej encefalopatii
4,36 ± 2,04
Przewlekła małopłytkowość
immunologiczna u dzieci:
Liczba krw. płt. ‹ 50 ×109/L
10,35*
› 50 ×109/L
2,2
Małopłytkowość immunologiczna
22,3*
Zakrzepowa plamica małopłytkowa
17,2*
* – dane istotne statystycznie w porównaniu z kontrolą
9
3,85± 1,47
Rajantie i wsp. 2004
1,5
Briggs i wsp. 2004
3,4
Ocena retykulopłytek wydaje się być pomocnym wskaźnikiem odpowiedzi trombopoetycznej u pacjentów z małopłytkowością (5, 8, 12, 18). Wzrost liczby retykulopłytek obserwuje się u pacjentów z małopłytkowością immunologiczną i towarzyszącą
jej prawidłową lub podwyższoną liczbą megakariocytów w szpiku kostnym, natomiast
spadek liczby retykulopłytek jest charakterystyczny dla pacjentów z małopłytkowością
skojarzoną z obniżoną liczbą megakariocytów (3). Podobną zależność odnotowano
także w grupie dzieci z małopłytkowością przewlekłą, u których wzrost retykulopłytek
obserwowano tylko u pacjentów z liczbą płytek poniżej 50×109/L (19).
Powyższe obserwacje potwierdzają koncepcję, według której poziom retykulopłytek we krwi obwodowej odzwierciedla aktywność trombopoetyczną pojawiającej się
populacji megakariocytów. Stąd badanie retykulopłytek jest pomocne do rozróżnienia
defektu wytwarzania megakariocytów w szpiku kostnym w przypadku małopłytkowości spowodowanej uszkodzeniem szpiku od przyspieszonego niszczenia krwinek płytkowych na obwodzie, które stwierdza się w małopłytkowości immunologicznej.
Innym zastosowaniem badania retykulopłytek jest monitorowanie odnowy szpiku
u pacjentów po transplantacji autologicznych oraz allogenicznych komórek układu
krwiotwórczego (4, 6, 12). Wykazano, że wzrost poziomu młodych płytek u tych pacjentów poprzedza o 2–3 dni zwiększenie liczby płytek dojrzałych. Wydaje się, że
w przypadku pacjentów po transplantacji autologicznych komórek krwiotwórczych
wzrost ten jest wyższy i obserwuje się go wcześniej niż u pacjentów po transplantacji
allogenicznych komórek krwiotwórczych. Porównując wyniki biopsji szpiku kostnego
i retykulopłytek z krwi obwodowej zaobserwowano, że liczba retykulopłytek koreluje
z liczbą megakariocytów w szpiku, co wskazuje na użyteczność metody badania młodych płytek (4).
Zastosowanie badania retykulopłytek jako wczesnego wskaźnika odnowy trombopoezy, wydaje się być również przydatne u pacjentów poddanych chemioterapii (10,
11, 14, 16). Po rozpoczęciu chemioterapii odsetek retykulopłytek stopniowo się obniża co wiąże się z obniżeniem liczby płytek na obwodzie, natomiast w czasie odnowy
szpiku, podobnie jak u osób po transplantacji komórek krwiotwórczych, następuje
wzrost odsetka młodych płytek i nieco później płytek dojrzałych. Intensywna chemioterapia u pacjentów z nowotworami jest często przyczyną konieczności stosowania
licznych transfuzji krwinek płytkowych. Wzrost odsetka retykulopłytek u tych pacjen-
10
H. MICHUR
tów może być pomocny w przewidywaniu wzrostu liczby płytek na obwodzie oraz
zmniejszeniu liczby przetoczeń (20).
Interesujące wyniki badań otrzymano w grupie osób z udarem mózgu o różnej etiologii (15). Istotny wzrost odsetka młodych płytek zaobserwowano u osób z zawałem
serca. Podwyższony poziom retykulopłytek obserwowany u tych pacjentów związany
jest prawdopodobnie ze zwiększonym wytwarzaniem i obrotem płytek, który nastąpił
wskutek przyspieszonego ich zużycia (9). Obserwowano, że po wdrożeniu leczenia
przeciwzakrzepowego wcześniej podwyższony poziom retykulopłytek zaczął się obniżać. Obniżenie poziomu retykulopłytek po zastosowaniu aspiryny potwierdzono także
u pacjentów z nadpłytkowością skojarzoną z zakrzepami. Ze względu jednak na niewielką grupę osób badanych zdaniem autorów wymagane są badania na większej grupie pacjentów (17).
Podsumowując, można sądzić, że analiza cytometryczna populacji płytek młodych
jest czułą i pomocną metodą w ocenie aktywności trombopoezy w różnych jednostkach
klinicznych.
PIŚMIENNICTWO
1. Ingram M, Coopersmith S. Reticulated platelets following acute blood loss. Br J Haematol.1969;
17: 225–228.
2. Lee LG, Chen CH, Chiu LA. Thiazole orange, a new dye for reticulocyte analysis. Cytometry.
1986; 7: 508–517.
3. Kienast J, Schmitz G. Flow cytometric analysis of thiazole orange uptake by platelets: a diagnostic
aid in the evaluation of thrombocytopenic disorders. Blood. 1990: 75 (1): 116–121.
4. Romp Katherine G, Peters WP, Hoffman M. Reticulated platelet counts in patients undergoing
autologous bone marrow transplantation: an aid in assessing marrow recovery. Am J Haematol. 1994; 46:
319–324.
5. Richards EM, Baglin TP. Quantitation of reticulated platelets: methodology and clinical application. Br J Haematol. 1995; 91: 445–451.
6. Watanabe K, Takeuchi K, Kawai Y, Ikeda Y, Kubota F, Nakamoto H. Automated measurement of
reticulated platelets in estimating thrombopoiesis. Eur J Haematol. 1995; 54: 163–171.
7. Behnke O, Forer A. From megakariocytes to platelets: platelet morphogenesis takes place in the
bloodstream. Eur J Haematol.1998; 60: 3–24.
8. Koike Y, Yoneyama A, Shirai J, Ishida T, Shoda E, Miyazaki K, Sunaga S, Horie R, Aoki K,
Koike K, Ogata I, Tahara T, Kato T, Nakahara K, Kariya T, Higashihara M. Evaluation of thrompoiesis in
thrombocytopenic disorders by simultaneous measurement of reticulated platelets of whole blood and serum thrombopoietin concentrations. Thromb. Haemost. 1998; 79: 1106-1110.
9. Rinder HM, Schuster JE, Rinder CS, Wang C, Schweidler HJ, Smith BR. Correlation of thrombosis
with increased platelet turnover in thrombocytosis. Blood. 1998; 91: 1288–1294.
10. Stohlawetz P, Stiegler G, Knobl P, Hocker P, Panzer S. The rise of reticulated platelets after intensive chemotherapy for AML reduces the need for platelet transfusions. Ann Haematol. 1999; 78: 271–
273.
11. Balduini CL, Noris P, Spedini P, Belletti S, Zambelli A, Da Prada GA. Relationship between size
and thiazole orange fluorescence of platelets in patients undergoing chemotherapy. Br J Haematol. 1999;
106: 202–207.
12. Joutsi-Korhonen L, Sainio S, Riikonen S, Javela K, Teramo K, Kekomaki R. Detection of reticulated platelets: estimating the degree of fluorescence of platelets stained with thiazole orange. Eur J
Haematol. 2000; 65: 66–71.
Retykulopłytki i ich znaczenie kliniczne
11
13. Robinson MSC, Mackie IJ, Machin SJ, Harrison P. Two colour analysis of reticulated platelets.
Clin Lab Haematol. 2000; 22: 211–213.
14. Consolini R, Calleri A, Carmelo B, Legitimo A, Conte PF. Evaluation of thrombopoiesis kinetics
by measurement of reticulated platelets and CD 34+ cell subsets in patients with solid tumors following
high dose chemotherapy and autologous peripheral blood progenitor cell support. Haematol. 2001; 86:
959–964.
15. Nakamura T, Uchiyama S, Yamazaki M, Okubo K, Takakuwa Y, Iwata M. Flow cytometric analysis of reticulated platelets in patients with ischemic stroke. Throm Research. 2002; 106: 171–177.
16. Wang C, Smith BR, Ault KA, Rinder HM. Reticulated platelets predict platelet count recovery
following chemoterapy. Transfusion. 2002; 42: 368–374.
17. McCabe DJH, Harrison P, Sidhu PS, Brown MM, Machin SJ. Circulating reticulated platelets in
the early and late phases after ischaemic stroke and transient ischaemic attack. Br J Haematol. 2004; 126:
861–869.
18. Briggs C, Kunka S, Hart D, Oguni S, Machin SJ. Assessment of an immature platelet fraction
(IPF) in peripheral thrombocytopenia. Br J Haematol. 2004; 126: 93–99.
19. Rajantie J, Javela K, Joutsi-Korhonen L, Kekomaki R. Chronic thrombocytopenia of childhood:
use of non - invasive methods in clinical evaluation. Eur J Haematol. 2004; 72: 268–272.
20. Chaoui D, Chakroun T, Robert F, Rio B, Belhocine R, Legrand O, Salanoubat C, Lecrubier C,
Casadevall N, Marie JP, Elalamy I. Reticulated platelets: a reliable measure to reduce prophylactic platelet
transfusions after intensive chemotherapy. Transfusion. 2005; 45: 766–772.
Praca wpłynęła do Redakcji 27.06.2006 r. i została zakwalifikowana do druku 27.10.2006 r.
Adres do korespondencji:
Dr Halina Michur
Instytut Hematologii i Ttansfuzjologii
Zakład Immunologii Hematologicznej i Transfuzjologicznej
ul. Chocimska 5
00-957 Warszawa