Klasyfikacja rozumowań

Klasyfikacja rozumowań
(...) wnioskowania uprawdopodabniające to Schemat indukcji enumeracyjnej zupełnej:
takie, w których wychodząc od prawdziwych przeS1 jest P
słanek możemy dojść do fałszywego wniosku (nie
S2 jest P
jest to wykluczone), lecz spodziewamy się w spoS3 jest P
sób racjonalny, że wniosek będzie prawdziwy.
...
[Zygmunt Ziembiński, Logika praktyczna]
Sn jest P
Nie ma innych przedmiotów
Schemat wnioskowania przez indukcję enumerodzaju S poza
racyjną niezupełną:
S1 , S2 , S3 , ..., Sn .
S1 jest P
Każde S jest P
S2 jest P
Takie rozumowanie jest wnioskowaniem dedukS3 jest P
cyjnym: z przesłanek jednostkowych i przesłanki
...
gwarantującej kompletność listy badanych przedSn jest P
miotów wniosek ogólny wynika logicznie.
Każe S jest P
Wniosek jest tutaj racją, a przesłanki są następWe wnioskowaniu przez analogię z faktu, że jastwem.
kieś przedmioty są do siebie podobne pod pewnym
względem wnioskujemy, że są do siebie podobne
Mój kot miauczy żałośliwie, gdy jest głodrównież pod innym
ny.
Kot sąsiada miauczy żałośliwie, gdy jest
Schematy wnioskowania przez analogię:
głodny.
S1 jest P
Kot Justyny też miauczy żałośliwie gdy
S2 jest P
jest głodny.
S3 jest P
Wszystkie głodne koty miauczą żałośliwie.
...
Sn jest P
Sn+1 jest P
• Im więcej przebadamy przedmiotów rodzaju, o
którym chcemy wnioskować (np. kotów) – czyli im większą liczbą przesłanek jednostkowych
Mój kot miauczy żałośliwie, gdy jest głodbędziemy dysponować – tym wniosek będzie
ny.
lepiej uprawdopodobniony.
Kot sąsiada miauczy żałośliwie, gdy jest
głodny.
• Im bardziej różnorodne będą nasze jednostkoKot Justyny też miauczy żałośliwie gdy
we przesłanki (np. zróżnicowane pod względem
jest głodny.
pochodzenia albo rasy kotów) – tym wniosek
Kot Beaty zapewne również miauczy, gdy
będzie lepiej uprawdopodobniony.
jest głodny.
Przedmiot X ma własności A, B, C i D.
Przedmiot Y ma własności A, B, C.
Przedmiot Y ma własność D.
1
Zenkowi, Jurkowi i Włodkowi nie udało
się naprawić tej pralki.
Zdzisiowi też się to nie uda.
4. Kanon reszt
AB jest przyczyną ab
B jest przyczyną b
A jest przyczyną a
Wiarygodność wnioskowania przez analogię zależy
od tego, czy podobieństwo między rozpatrywanymi przedmiotami jest konse- kwencją związku wewnętrznego między ich cechami, czy też jest czysto
przypadkowe, jedynie zewnętrzne.
5. Kanon zmian towarzyszących
A1 B C
a1 b c
A2 B C
a2 b c
A jest przyczyną a
Pierwszy świadek ma na imię Jan, jest łysy, garPrzykłady
baty i kłamie, a drugi – również Jan – też jest łysy
Kanon jedynej różnicy: Poprzedzanie pozyi garbaty, więc pewnie ten drugi również kłamie.
tywne. Poprzedzanie pozytywne (torowanie) polega na prezentowaniu bodźca poprzedzającego (pryWe wnioskowaniu przez indukcję eliminacyjną
my), który ułatwia przetwarzania bodźca właściwena podstawie uznania pewnej alternatywy oraz odgo. Zwykle obserwuje się skrócenie czasu potrzebrzucenia niektórych spośród jej członów, dochodzi
nego na przetworzenie bodźca właściwego, poprzesię do uznania pozostałych członów alternatywy:
dzonego odpowiednio dobraną prymą, w porównap1 ∨ p2 ∨ ... ∨ pn−1 ∨ pn
niu do bodźca niczym nie poprzedzonego lub po¬p1
przedzonego prymą neutralną.
¬p2
[por.: Nęcka i in., Psychologia poznawcza, s. 225-226]
...
¬pn−1
Kanon jedynej zgodności: Neuroobrazowanie
pn
poziomów przetwarzania. Otten i Rugg (2001) używając techniki funkcjonalnego rezonansu magnetycznego przeprowadzili eksperyment, w którym
Kanony indukcji eliminacyjnej
osoby badane miały zdecydować, czy prezentowane
Poprzedniki czasowe: ABC; następniki czasowe: im słowo oznacza obiekt ożywiony, czy nie (głębszy
abc.
poziom przetwarzania), albo czy słowo posiada parzystą czy nieparzystą liczbę liter (poziom płytki).
1. Kanon jedynej różnicy
Jedynie warunek głębokiego przetwarzania angażoABC
abc
wał korę przedczołową lewej półkuli oraz jej obszar
BC
bc
przyśrodkowy. (...) Obszary [te] związane są z przeA jest przyczyną a
twarzaniem znaczenia stymulacji oraz zaangażowaniem reprezentacji werbalnych.
2. Kanon jedynej zgodności
[Nęcka i in., Psychologia poznawcza, s. 339]
ABC
abc
ADE
ade
Kanon zmian towarzyszących: Procedura baAKL
akl
dania pamięci krótkotrwałej Browna-Petersonów.
A jest przyczyną a
[E]ksponowano zestawy trzech bezsensownych spół3. Połączony kanon jedynej zgodności i róż- głosek, np. XLR, oraz trzycyfrową liczbę, np. 123.
nicy Gdy dwa lub więcej przypadków, w któ- Zadanie osoby badanej polegało na zapamiętaniu
rych występuje dane zjawisko, mają tylko jed- zestawu liter, a następnie na głośnym odliczaną okoliczność wspólną, gdy dwa lub więcej niu trójkami wstecz, poczynając od zaprezentoprzypadków, w których ono nie występuje, nie wanej liczby. Po upływie pewnego czasu należało
mają nic wspólnego prócz nieobecności tej oko- przerwać odliczanie i odpamiętać zestaw spółgłoliczności; w takim razie ta okoliczność, którą sek. Manipulacji eksperymentalnej podlegał interwyłącznie różnią się oba szeregi przypadków, wał czasu pomiędzy ekspozycją zestawu spółgłosek
jest skutkiem lub przyczyną lub niezbędną czę- (i liczby), a poleceniem jego odtworzenia. Wynosił
ścią przyczyny owego zjawiska.
on 3, 6, 9, 12, 15 albo 18 s. (...) Okazało się, że
2
poziom odpamiętania sylab bardzo szybo spada w
Np.: „Każdy metal jest pierwiastkiem. Mosiądz
funkcji czasu, i nawet dla najkrótszego interwału jest metalem, a więc jest pierwiastkiem”.
nie osiągnął 100%.
[Nęcka i in., Psychologia poznawcza, s. 343-344]
Błędy we wnioskowaniach (na podstawie Z.
Ziembiński, Logika praktyczna)
Błąd materialny (błąd we wnioskowaniach dedukcyjnych) popełniamy wtedy, jeżeli bierzemy we
wnioskowaniu przesłanki fałszywe, mylnie uważając je za prawdziwe.
Np. przyjęcie przesłanki „Każde zwierzę żyjące
w głębinach morza jest rybą”.
Błąd formalny (błąd we wnioskowaniach dedukcyjnych) polega na tym, że ktoś uważa swoje wnioskowanie za wnioskowanie dedukcyjne, a w rzeczywistości dany wniosek nie wynika logicznie z przesłanek, to znaczy, że wzór, wedle którego przebiega
wnioskowanie, nie jest w rzeczywistości prawem logicznym, a więc to wnioskowanie w rzeczywistości
nie jest wnioskowaniem dedukcyjnym.
Petitio principii (w dosłownym przekładzie: żądanie zasady), polega na przyjmowaniu za przesłankę zdania niepewnego, o nie zbadanej jeszcze
wartości logicznej, przyjętego za prawdziwe bezpodstawnie. Wniosek wysnuty z takiej niepewnej
przesłanki nie musi być wprawdzie fałszywy, lecz
jest niepewny, nie jest należycie uzasadniony.
Błędne koło polega na przyjęciu za przesłankę tego, co dopiero ma być wywnioskowane w danym
dowodzeniu.
Np., jeżeli adwokat twierdzi wobec sądu, że jego
klient nie popełnił oszustwa, bo jest człowiekiem na
tyle uczciwym, że na pewno nie popełniłby takiego
czynu, to takie dowodzenie kryje w swej strukturze
błędne koło.
Błąd ekwiwokacji jest to błąd, który polega na
tym, iż pewna osoba w jednym i tym samym rozumowaniu kilkakrotnie używa pewnego słowa wieloznacznego w różnych znaczeniach, sądząc błędnie,
iż używa tego słowa jednoznacznie (jak tego wymaga poprawność tego rozumowania).
3