docPerspektywy przystąpienie Szwecji do strefy euro
download 
Reklamacja Transkrypt
Perspektywy przystąpienie Szwecji do strefy euro
Uniwersytet Łódzki Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro” Volodymyr Bevz, Anna Sieńko Perspektywy przystąpienie Szwecji do strefy euro Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem naukowym dr hab. Małgorzaty Janickiej, prof. nadzw. UŁ w Katedrze Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych Łódź 2015 1 Spis treści Wstęp………………………………….……………………………………………………….3 1. Szwecja – charakterystyka ……..……………………………………..…….…..….……..4 1.1. Charakterystyka geograficzna i demograficzna kraju....................................................4 1.2. System polityczny i prawny...........................................................................................5 1.3. System gospodarczy ......................................................................................................8 1.4. Polityka pieniężna........................................................................................................10 2. Szwecja w drodze do euro................................................................................................13 2.1. Wymagania stawiane Szwecji przez Unię Europejską................................................13 2.2. Raport Calmforsa.........................................................................................................13 2.3. Spełnienie kryterium konwergencji 2006 – 2008........................................................16 2.4. Spełnienie kryterium konwergencji 2009 – 2013……………………………………18 3. Przesłanki za i przeciw przystąpieniu Szwecji do strefy euro.…...………………......20 3.1. Zagrożenia i koszty związane z przyjęciem euro.........................................................20 3.2.Korzyści związane z uczestnictwem w strefy euro ……………………………..……21 3.3.Wyniki referendum w 2003 r. ....………………………………………………..……23 3.4.Szwecja na tle państw Europy Północnej ……………………………………………25 Zakończenie………………………………………………………………………………….28 Bibliografia…………………………………………………………………………………..29 2 WSTĘP Królestwo Szwecji zaliczane jest do grupy państw skandynawskich. Od 1995 roku jest członkiem Unii Europejskiej oraz Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Razem z Danią, Norwegią i Finlandią tworzy grupę Wspólnoty Nordyckiej. 1 stycznia 2015 roku upłynęło 20 lat członkostwa Szwecji w Unii Europejskiej. We wrześniu bieżącego roku minie natomiast dwanaście lat od momentu kiedy obywatele Królestwa w zorganizowanym referendum stanęli przed pytaniem o członkostwo kraju w strefie euro. Szwecja jest krajem członkowskim zobowiązanym do przyjęcia waluty europejskiej, proces ten jednak trwa od niemal 20 lat. Celem pracy jest analiza i ocena stanu gospodarki Królestwa Szwecji, zbadanie możliwości przystąpienia do strefy euro oraz przedstawienie wyników referendum przeprowadzonego w kraju. W końcowym etapie pracy pokazane zostaną wnioski wynikające z zgromadzonych materiałów, ukazane zostaną korzyści jak i zagrożenia związane z przyjęciem euro, pokazany zostanie także stosunek obywateli kraju do Unii Europejskiej oraz euro po upływie 12 lat od referendum. Praca ma charakter opisowo-analityczny i składa się z trzech rozdziałów. Część pierwsza przedstawia charakterystykę Królestwa Szwecji. Ukazuje kraj pod kątem geograficzno-demograficznym, polityczno-prawnym oraz gospodarczym a kończy się na opisie prowadzonej polityki pieniężnej. W rozdziale drugim przedstawiona została Szwecja w drodze do euro. Ukazane zostały wymagania jakie stawia kraju Unia Europejska, wyniki raportu Calmforsa oraz spełnienie przez Szwecje kryterium konwergencji w okresie od 2006 do 2013 roku. Ostatni rozdział przedstawia przesłanki za i przeciw przystąpieniu Szwecji do strefy euro, pokazuje zagrożenia jak i korzyści wiążące się ze zmianą dotychczasowej waluty na euro. 3 1. Szwecja – charakterystyka kraju 1.1. Charakterystyka geograficzna i demograficzna kraju Królestwo Szwecji to państwo położone w Europie Północnej, leżące na półwyspie skandynawskim. Kraj zaliczany jest do grupy państw skandynawskich a jego bezpośrednimi sąsiadami są Norwegia oraz Finlandia. Powierzchnia Królestwa wynosi 440 952 km2 z czego 411 942 km2 stanowią lądy, pozostała część czyli 39 010 km2 to obszary wodne. Szwecja to kraj o stosunkowo równinnych terenach, natomiast liczba jezior dochodzi do stu tysięcy. Północno–zachodnia część państwa to Góry Skandynawskie, ich najwyższy szczyt to Kebnekaise o wysokości 2 111 metrów nad poziomem morza 1. Południowa oraz południowo – wschodnia część kraju to silnie rozbudowane wybrzeże składające się z szeregu wysp oraz wysepek. Dzięki ciepłemu prądowi północnoatlantyckiemu w Szwecji panuje klimat umiarkowany o wiele łagodniejszy niż ten, który występuje na pozostałych obszarach o tym samym położeniu geograficznym. Szwecja to kraj o dużych zasobach terenów leśnych, energii wodnej, rudy żelaza, oraz innych minerałów. Szwecja maksymalnie wykorzystuje posiadane zasoby naturalne. Wydobywane w północnych częściach kraju pokłady rudy żelaza trafiają głównie na rynki zagraniczne. Ogromne tereny lasów iglastych zostały wykorzystane jako surowiec w przemyśle drzewnym oraz papierniczym natomiast energia wodna stanowi 15% udziału w krajowych źródłach energetycznych. Około 40% posiadanej energii Szwecja uzyskuje dzięki importowi węgla kamiennego i koksu natomiast 15% łącznego bilansu zasila dwanaście reaktorów atomowych2. Królestwo Szwecji zamieszkuje około 8,9 mln mieszkańców3. Strukturę narodową stanowią Szwedzi (90,8%), Finowie (3,1%) oraz obywatele innych narodowości (6,1%). Szwecja jest państwem ateistów oraz agnostyków, którzy stanowią 43% społeczeństwa, drugą podobnie liczną grupą są protestanci 41%. 9% narodowości to przedstawiciele innych wyznań chrześcijańskich, 4% stanowią wierzący w inne religie, 2% to katolicy natomiast 1% prawosławni. 1 Kobus A., Kobus K., „Szwecja”, Wydawnictwo: G+J RBA, Warszawa cop. 2012, s. 20. 2 Ibidem, s. 45. 3 www.ec.europa.eu/eurostat 4 Oficjalnym językiem używanym przez obywateli jest język szwedzki, należący do grupy skandynawskich języków germańskich. Szwedzki używany jest w całym kraju, a także przez część społeczeństwa w sąsiedniej Finlandii. 1.2. System polityczny i prawny Królestwo Szwecji jest monarchią konstytucyjną. System polityczny Szwecji opiera się na konstytucji, jednak ze względu na swoją złożoność nie jest on aktem jednolitym. W skład dokumentu wchodzą takie regulacje jak: „Akt o sukcesji tronu” z 1810 roku, „Akt o formie rządów” z roku 1974, „Ustawa o wolności prasy” z 1948 roku oraz „Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu” z 1991 roku4. Oprócz wymienionych praw fundamentalnych istnieje jeszcze „Akt o Riksdagu”, który choć na tle wskazanych wcześniej dokumentów zajmuję niższą pozycję, odgrywa rolę pośrednika między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami oraz aktami. Choć dyskusje oraz prace nad stworzeniem konstytucji rozpoczęto już w 1954 roku, obowiązujący obecnie zbiór dokumentów wszedł w życie dopiero 1 stycznia 1975 roku. Głównym powodem tak długich prac była debata dotycząca władzy ustawodawczej. Zgodnie z ówczesną konstytucją przewagę w rządach posiadał król, jednak Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza dążyła do przekazania tejże władzy parlamentowi. Szwecja jest krajem, w którym wszelkiego rodzaju zmiany systemu politycznego zachodzą bardzo powoli, a długoterminowe działania zazwyczaj kończą się akceptacją istniejącego w rzeczywistości stanu5. Królestwo Szwecji to państwo na czele którego stoi monarcha. Król, mimo że zgodnie z prawem jest głową państwa w rzeczywistości posiada niewielkie uprawnienia. Przyczyną tego było systematyczne powierzanie przez wieki posiadanych obowiązków innym organom państwowym takim jak parlament, rząd oraz inne urzędy centralne. Zgodnie z prawem król stoi na czele władzy wykonawczej, jest informowany o stanie, w jakim znajduje się państwo oraz o najważniejszych pracach rządu. Król nie pełni jednak już roli zwierzchnika sił zbrojnych, nie wyznacza premiera oraz nie zatwierdza nominacji ministrów. Obecnie, od 4 tł. Dembiński K., Grzybowski M.; wstęp Grzybowski M.; Biblioteka Sejmowa, „Konstytucja Królestwa Szwecji”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000, s. 6. 5 Dośpiał- Borysia K., „Polityka Szwecji i Finlandii w regionie Morza Bałtyckiego”, Wydawnictwo: Wiedza Powszechna, Warszawa 2006, s. 50. 5 1973 roku, na tronie szwedzkim zasiada Karol VI Gustaw wywodzący się z dynastii Bernadotte. Parlament w Szwecji stanowi Riksdag składający się z 349 posłów wybieranych na czteroletnią kadencję. Wybory do szwedzkiego parlamentu są powszechne, równe, bezpośrednie oraz tajne. Skład parlamentu ustanawiany jest następująco: 310 mandatów pochodzi z 29 okręgów wyborczych, a pozostałe 39 stanowią krajowe listy partyjne. Udział zarówno czynny, jak i bierny w wyborach, posiada każdy obywatel po ukończeniu 18 roku życia. Istotnym stanowiskiem w funkcjonowaniu szwedzkiego parlamentu jest rola „varamena”, czyli zastępcy. Każdy poseł wybrany do parlamentu posiada własnego zastępcę, co usprawnia pracę w momencie niezdolności do wykonywania zadań przez deputowanego. Przyjęcie decyzji przez parlament odbywa się w drodze głosowania. Do zaakceptowania wniosku wystarczy jedynie 1/10 ogółu posłów w celu zgłoszenia oraz w celu przyjęcia 1/3 głosów parlamentu. Inna funkcją pełnioną przez Riksdag jest rola talmana. Urzędnik nazywany „talmanem” stoi na czele parlamentu i odpowiada za wyznaczanie premiera, zlecanie premierowi zadania stworzenia rządu, interpretację procedur, ustalanie kolejności zbierania głosów. Stanowisko to jest pełnione przez osobę bezstronną, która nie bierze udziału w głosowaniu oraz nie reprezentuje swojej partii. Riksdag powołuje również cztery osoby odpowiedzialne za sprawy sprawiedliwości, wojsko oraz ochronę konsumentów. Kolejną funkcją obsadzoną przez parlament jest stanowisko gubernatora Banku Szwecji odpowiedzialnego za kancelarię sekretarza Riksdagu oraz przewodniczącego komisji oraz Doradczą Radę ds. Zagranicznych. Organ ten, jak wskazuje nazwa, odpowiada za doradztwo oraz kontrolę nad podmiotami prowadzącymi politykę zagraniczną 6. Kolejnym organem wchodzącym w skład systemu politycznego Szwecji jest rząd składający się z premiera i powołanych przez niego ministrów. Rząd sprawuje władzę wykonawczą, na czele której stoi premier. Powołani ministrowie to grupa polityków odpowiedzialnych za zarządzanie poszczególnymi ministrami oraz ministrowie bez teki, czyli tak zwani radcy. Cały rząd realizując swoje zadania odpowiada przed Riksdagiem oraz Komisją Konstytucyjną, która to sprawdza praworządność oraz czy w swoich działaniach rząd dba o interesy państwa. W Szwecji funkcjonuje system partyjny. W okresie powojennym w Królestwie dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza, która sprawuje władzę z okresami przerwy od 1932 roku. Partia to dominuje w życiu politycznym kraju, jej 6 Grzybowski M., „Rząd i administracja rządowa w monarchiach skandynawskich: (Dania, Norwegia, Szwecja)”, Wydawnictwo: Abrys, Kraków 2001 s. 50. 6 członkowie są zwolennikami państwa opiekuńczego, popierają wpływ państwa na gospodarkę oraz kwestie równości społecznej. Członkami SAP w większości są działacze związków zawodowych, którzy są zwolennikami równouprawnienia kobiet. Drugą ważną partią jest Partia Lewicy utworzona w 1990 roku. Partia ta słynie z swoich radykalnych poglądów, dodatkowo sprzeciwia się prywatyzacji państwa, członkostwu Szwecji w Unii Europejskiej. Istotnym elementem, na który zwraca uwagę, są kwestie ekologiczne oraz wspieranie feminizmy i egalitaryzmu. Inną ważną partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna głosząca wartości konserwatywne i liberalne. Członkowie tego ugrupowania politycznego popierają monarchię, są jednak jednocześnie za zmniejszeniem zakresu oferowanych przez państwo świadczeń socjalnych oraz obniżenia podatków. Kolejną partią jest socjalliberalna Ludowa Partia Liberałów. Ugrupowanie to jest przeciwnikiem interwencjonizmu państwa oraz popiera zmniejszenie systemu socjalnego. Partia Centrum to socjalliberalne ugrupowanie zajmujące się tematyką środowiska naturalnego oraz obszarami wiejskimi. Przeciwstawia się ona energii nuklearnej, zaś popiera decentralizację rządów. Wyborcami partii są mieszkańcy wsi oraz przedsiębiorcy rolni. Ostatnie ugrupowanie to Chrześcijańscy Demokraci chadecka partia powstała w roku 1964. Partia głosi wartości rodzinne, sprzeciwia się aborcji, prawu do adopcji dzieci oraz zawieraniu związków małżeńskich przez osoby tej samej płci. Choć z roku na rok szwedzki system partyjny powiększa się o kolejne ugrupowania, to dominującą rolę odgrywa w nim SAP, partia która sprawuje władzę w prawie wszystkich kadencjach7. System prawny obowiązujący w Królestwie Szwecji należy do grupy systemu prawnego charakterystycznego dla państw skandynawskich. Prawo szwedzkie należy do rodziny rzymsko – germańskiego systemu prawnego. Rozwój przepisów przebiegał odrębnie od prawa w krajach środkowo europejskich. W związku z tym wpływ prawa rzymskiego na system państw skandynawskich nie był aż tak silny jak w innych krajach. Szwedzki system prawny charakteryzuje się jednak połączeniem systemu kontynentalnego oraz prawa precedensowego charakterystycznego dla krajów anglosaskich. W systemie prawa szwedzkiego wyróżniamy dwie grupy gałęzi: prawo konstytucyjne oraz pozostałe gałęzie. Prawo konstytucyjne opiera się na aktach tworzących konstytucję Szwecji. System charakteryzuje się naciskiem kładzionym na prawa i wolności obywatelskie. W związku z tym utworzona została instytucja Ombudsmana, który to stoi na straży przestrzegania tych 7 Dośpiał- Borysia K., „Polityka Szwecji i Finlandii w regionie...”, op. cit. s.70. 7 zasad. Pozostałe gałęzie prawa to prawo na cywilne i handlowe oraz karnego. System gałęzi prawa w Szwecji ma charakter rozporoszony, nie posiada jednolitego zbioru przepisów 8. System sądowniczy Szwecji składa się z dwóch hierarchii i obejmuje organy dotyczące postępowania w kwestii cywilnej, handlowej oraz karnej, i sądy administracyjne. Na szczycie hierarchii sądów orzekających w sprawach cywilnych stoi Sąd Najwyższy, pod nim instytucje apelacyjne oraz rejonowe. W sprawach administracyjnych pierwszymi instancjami są sądy wojewódzkie, dalej w kolejności organy apelacyjne i Najwyższy Sąd Administracyjny. Poza przedstawiona hierarchią znajdują się takie sądy jak Sąd Pracy, Sąd Rynkowy czy Sąd Spraw Patentowych. 1.3. System gospodarczy Istotnym elementem szwedzkiego systemu gospodarczego są wspomniane we wcześniejszym podrozdziale, bogactwa naturalne. W XVII oraz XVIII wieku Królestwo Szwecji było źródłem połowy europejskich zasobów stali, głównie poprzez dostęp do czystej rudy żelaza oraz zasobów drewna niezbędnych do jego produkcji. Dzięki temu w XX wieku Szwecja stała się największym eksporterem rudy, a rekordowe wydobycia surowca sięgały 40 mln ton rocznie. Drugą ważną gałęzią szwedzkiej gospodarki jest produkcja drewna, dzięki czemu kraj jest największym na świecie eksporterem celulozy. Poza wymienionymi surowcami Szwecja posiada również zasoby cynku, ołowiu, miedzi, tytanu oraz uranu. Tereny rolne stanowią jedynie 7% powierzchni kraju, jednak prowadzone rolnictwo jest wysoce zmechanizowane i wydajne. Innymi ważnymi gałęziami gospodarki Szwecji jest hutnictwo, przemysł maszynowy, środki transportu, chemia oraz elektrotechnika. Szwecja jest jednym z największych eksporterów produkujących broń oraz inne technologie wojskowe. Produkowany sprzęt trafia między innymi do Pakistanu, Chin czy Arabii Saudyjskiej. W Szwecji mają również siedziby firmy, których wyroby znane są na całym świecie. Wśród przedsiębiorstw możemy wyróżnić takie marki jak: Volvo, Saab, Scania, Ericsson, Electrolux, Husqvarna, Skanska AB, Nordea Bank, Tetra Pak, H&M oraz IKEA 9. Szwecja to kraj, w którym 30% obywateli zamieszkuje trzy największe ośrodki aglomeracyjne: stolicę - Sztokholm, Göteborg oraz Malmö. Miasta te spełniają rolę głównych 8 Grzybowski M., „Rząd i administracja rządowa w monarchiach skandynawskich : (Dania, Norwegia, Szwecja)”, Wydawnictwo: Abrys, Kraków 2001, s. 60. 9 Dośpiał- Borysia K., „Polityka Szwecji i Finlandii w regionie…” op. cit. s.120. 8 centrów gospodarczych państwa, są siedzibami największych przedsiębiorstw krajowych i międzynarodowych oraz miejscami podejmowania najważniejszych decyzji gospodarczych. Rynek wewnętrzny państwa jest typowym rynkiem nabywcy z jednocześnie bardzo silną pozycją importu, hurtu oraz detalu 10. Konsumpcja oraz reklama w Szwecji to branża gospodarki krajowej jest szeroko rozwinięta. Młoda i średnia część społeczeństwa kraju uważana jest za najbardziej wymagającą w Europie przy jednoczesnym najwyższym poziomie zamożności oraz otwartości na wchodzące na rynek nowości. W związku z tym wiele międzynarodowych koncernów traktuje rynek Szwecji jako grupę testową dla swoich nowych produktów przed wprowadzeniem oferty na pozostałe rynki europejskie. Jako kryterium w wyborze oferowanych produktów Szwedzi kierują się takimi kryteriami jak: jakość, bezpieczeństwo, wpływ na środowisko oraz patriotyzm konsumencki. Szwedzi są zdania, że ich własne produkty posiadają najwyższą jakość. Rynek szwedzki jest najbardziej atrakcyjnym rynkiem dla producentów i eksporterów, którzy widzą w nim wysoki potencjał nabywczy. Dodatkowo średnio i długoterminowe prognozy makroekonomiczne wskazują wzrost konsumpcji prywatnej w kraju co również staje się czynnikiem zachęcającym do ekspansji. Handel zagraniczny jest jednym z najważniejszych elementów gospodarki szwedzkiej. Wieloletnie obserwacje wykazały, że bilans handlowy kraju uwidacznia dodatnie saldo na poziomie kilku miliardów euro rocznie. Przemysł szwedzki jest dostawcą głównie produktów o wysokim stopniu przetwarzania co oznacza, że kraj jest w dużym stopniu uzależniony od importu zarówno surowców i podzespołów, jak i produktów konsumpcyjnych. Od dnia 1 stycznia 1995 roku Szwecja jako członek Unii Europejskiej została objęta szeregiem taryf, zasad oraz regulacji unijnych w realizacji obrotów towarami z krajami nie będącymi w UE. Import do Szwecji z państw nienależącymi do Unii reguluje zintegrowana taryfa celna UE- TARIC uwzględniająca wszystkie zasady oraz porozumienia 11. Kolejnym elementem gospodarki kraju jest zatrudnienie i praca w Szwecji. W Królestwie Szwedzkim czynnym zawodowo jest około 4 mln osób. Kraj prowadzi politykę pełnego zatrudnienia, ogólny wskaźnik zatrudnienia sięga 77%, zaś wysokość zatrudnionych osób starszych wynosi 69%. Oba te indeksy są najwyższymi jakie występują w Unii. Poziom bezrobocia na tle pozostałych państw europejskich jest stosunkowo niski. Główną przyczyną tego stanu jest rozwinięta polityka rynku pracy, silny sektor prywatny oraz rozmiar sektora 10 www.eurostat.com. 11 Dośpiał- Borysia K., „Polityka Szwecji i Finlandii w regionie…” op. cit. s.250. 9 publicznego. Poziom bezrobocia według aktualnych danych sięga wysokości ok 8% (7,9% dane styczeń 2015). Na szwedzkim rynku pracy występują sektory z niedoborem pracowników, są nimi między innymi: służba zdrowia, opieka, praca rolnicza, usługi remontowe oraz oczyszczanie. Szwedzki rynek pracy charakteryzuje się przede wszystkim wysokim poziomem zorganizowania zarówno po stronie pracodawców jak i po stronie osób poszukujących zatrudnienia. Relacje obu stron reguluje prawo oraz szereg ustaw. Istotnym elementem jest fakt, iż po wejściu do Unii Szwecja nie wprowadziła ograniczenia w zatrudnianiu dla obywateli innych państw członkowskich. Mimo swobody w podejmowaniu pracy obcokrajowcom nie jest łatwo znaleźć zatrudnienie między innymi poprzez wysokie wymagania stawiane przez szwedzkich pracodawców12. 1.4. Polityka pieniężna Narodowy Bank Szwedzki, czyli Sveriges Riksbank, pełni funkcję banku centralnego. Sveriges Riksbank odpowiedzialny jest za szwedzką politykę pieniężną oraz nadzorowanie ogólnej polityki gospodarczej. Celem Banku jest osiągnięcie zrównoważonego wzrostu oraz utrzymanie i pogłębienie wysokiego poziomu zatrudnienia, emisja banknotów i monet oraz monitorowanie ich wartości w celu utrzymania inflacji na niskim poziomie. Walutą krajową Królestwa Szwecji jest korona szwedzka 13. Zarząd Narodowego Banku Szwedzkiego składa się z 6 członków powoływanych na okres 5 bądź 6 letniej kadencji przez Radę Generalną. Każdy z wyznaczonych członków jest przedstawicielem odmiennego środowiska, posiada inne doświadczenie oraz wiedzę. Podejmowane decyzje uchwalane są na posiedzeniach kolegialnie, przy obecności minimum połowy członków. Podejmowanie istotnych decyzji dotyczcących polityki pieniężnej wiąże się z informacją rządu o planowanych działaniach. Zarząd Banku dwa razy do roku składa również na ręce Komisji Finansów Parlamentu sprawozdanie na temat krajowej polityki pieniężnej. Każda podjęta decyzja dotycząca stopy repo (papiery wartościowe) ogłaszana jest w komunikacie prasowym do wiadomości publicznej. W wydanej informacji podane są również szczegółowe dane o głosach poszczególnych członków. Otwarta komunikacja 12 Prystrom J. E., „Innowacyjne determinanty funkcjonowania rynku pracy na przykładzie gospodarki szwedzkiej”, Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2012, s.50. 13 http://www.riksbank.se/en/The-Riksbank/The-Riksbanks-role-in-the-economy/. 10 między Zarządem a obywatelami stwarza politykę monetarną łatwiejszą do zrozumienia, przewidzenia oraz oceny. Dzięki takiemu działaniu wszystkie przedsiębiorstwa, zarówno firmy jak i gospodarstwa domowe mają możliwość przystosowania się do zachodzących w gospodarce zmian oraz podejmowania właściwych ekonomicznie decyzji14 Według Ustawy o Narodowym Banku Szwedzkim z 1999 roku podstawowym zadaniem nałożonym na instytucje Riksbanku jest utrzymanie stabilności cen. Bank Centralny realizuje to zadanie poprzez kontrolę produkcji oraz popytu. W związku z tym polityka pieniężna przyjęła cel inflacyjny, według którego maksymalne zmiany indeksu CPI mogą wynosić rocznie 2%. Zarząd banku podczas sześciu spotkań w ciągu roku podejmuje decyzję dotyczącą stopy repo oraz prognozuje, jaką wartość może osiągnąć w najbliższych 3 latach. Stopa repo to narzędzie, dzięki któremu Bank Centralny oddziałuje na inflację, oraz rozwój gospodarczy. Wysokość współczynnika wpływa na wartość stóp procentowych głównie poprzez operacje banków oraz instytucji. Dlatego stopa repo jest głównym narzędziem kształtującym politykę pieniężną kraju. Ostatnie posiedzenie Narodowego Banku Szwecji zakończyło się decyzją o utrzymaniu obecnej stopy na niemienionym poziomie 0,75%. Decyzja taka zapadła na podstawie obserwowanego umocnienia się gospodarki kraju i jednoczesnego niskiego poziomu inflacji. Polityka pieniężna Szwecji przyjmuje charakter ekspansywny dla inflacji ze względu na potrzebę wzrostu wartości do celu inflacyjnego. Decyzja ta podyktowana jest prognozami dotyczącymi kształtowania się PKB w najważniejszych dla Szwecji państwach Europy. Według przewidywań opartych na monitorowanych wartościach, inflacja wzrośnie z 2% w 2014 roku do 3% w 2016. Decyzją banku centralnego rozpoczęcie procesu podnoszenia stopy repo nastąpi dopiero, gdy wartość inflacji osiągnie oczekiwaną wielkość15. Zadaniem Riksbaku jest takie kierowanie polityką monetarną, by przy osiąganiu celu inflacyjnego jednocześnie wspierana była polityka gospodarcza kraju, co z kolei zaowocuje zrównoważonym wzrostem oraz wysokim poziomem zatrudnienia. W tym celu, według przyjętych ustaw, Bank Centralny jest zobowiązany tak sterować stopą repo i kształtować jej przyszłą wartość, aby w ciągu 2 lat inflacja była na stabilnym poziomie, a jej wartość zbliżyła się do 2%. Innym zadaniem Sveriges Riksbank jest kontrolowanie gospodarki oraz monitorowanie popytu na pieniądz poprzez ustalanie stopy procentowej tzn. overnight według której banki 14 http://www.riksbank.se/en/The-Riksbank/Economics-prize/. 15 http://www.riksbank.se/en/Monetary-policy/. 11 udzielają pożyczek oraz wpłacają środki na noc do banku centralnego. Każda zmiana zachodząca w omawianej stopie wpływa na krótkoterminowe wskaźniki procentowe a w konsekwencji na popyt oraz podaż. Bank centralny posiada kilka narzędzi, dzięki którym sterują stopą overnight 16. 16 http://www.riksbank.se/en/Monetary-policy/Forecasts-and-interest-rate-decisions/How-changes-in-the-reporate-affect-inflation/. 12 2. Szwecja w drodze do strefy euro 2.1. Wymagania stawiane Szwecji przez Unię Europejską Przed omówieniem możliwości przystąpienia Szwecji do strefy euro, należy przeanalizować spełnienie przez kraj kryteriów konwergencji stawionych wszystkim państwom. Wśród wymogów wyznaczonych przez Unię wyróżnić można te, które są wymienione w Raporcie o Konwergencji, a mianowicie 17: zapewnienie zgodności ustawodawstwa krajowego, w tym statutu krajowego banku centralnego, z art. 108 i 109 Traktatu i Statutem ESBC/EBC; ocena kryterium stabilności cen dokonywana jest na podstawie przestrzegania, w okresie jednego roku poprzedzającym analizę, średniej stopy inflacji nie przekraczającej o więcej niż 1,5 punktu procentowego stopy trzech Państw Członkowskich o najlepszych wynikach pod względem stabilności cen. Wartość referencyjną obliczono w sierpniu 2014 roku na 2,4 % kryterium sytuacji budżetowej związane jest z decyzjami podejmowanymi zgodnie z procedurą stwierdzenia nadmiernego deficytu wynikającą z art. 104 Traktatu; kryterium kursu walutowego wymaga przestrzegania mechanizmu normalnych granic wahań kursu walutowego (ERM II) przez co najmniej dwa lata bez poważnych napięć; kryterium długoterminowych stóp procentowych polega na przestrzeganiu przez okres jednego roku przed analizą średniej nominalnej stopy procentowej nie przekraczającej o więcej niż 2 punkty procentowe maksymalnie stopy trzech Państw Członkowskich o najlepszych wynikach pod względem stabilności cen. Wartość referencyjną obliczono w sierpniu 2014 roku na 6,4 %. 2.2. Raport Calmforsa W październiku 1995 r. rząd Szwecji powołał komisję, której najważniejszym zadaniem było zbadanie skutków dla krajowej gospodarki spowodowanych przystąpieniem 17 Raport o konwergencji: http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/406/231240.pdf?sequence=1 13 państwa do strefy euro. W skład komisji weszło 5 ekonomistów oraz 3 politologów, a na jej czele stanął profesor Lars Calmfors z Uniwersytetu Sztokholmskiego. Według J.J. Read’a przedstawiony w październiku 1996 roku raport zakładał, iż przystąpienie kraju do strefy euro może wiązać się zarówno z korzyściami jak i kosztami, jego zdaniem w przypadku Szwecji koszty które mogłyby wyniknąć z decyzji o zmianie waluty są znacznie większe. Podstawowym argumentem przemawiającym za przystąpieniem kraju do strefy euro było obniżenie kosztów transakcyjnych, redukcja ryzyka związanego z kursem oraz poprawa konkurencyjności gospodarki kraju. Przedstawiony raport pokazał jednocześnie negatywy skutek zmiany waluty a mianowicie utratę autonomii polityki monetarnej, które sjest narzędziem łagodzącym szok asymetryczny”18. Główny wniosek opracowany przez zespół tworzący Raport Calmforsa brziało: „Nasza ogólna ocena zarówno gospodarczych, jak i politycznych argumentów jest taka, że czynniki przemawiające przeciw szwedzkiemu udziałowi w unii monetarnej już od 1999 r. są silniejsze od czynników przemawiających za takim udziałem” 19. Między innymi dlatego zdaniem autorów Szwecja powinna wstrzymać się od zmiany waluty i obserwować sytuacje panującą w gospodarce oraz UE dzięki czemu możliwe będzie dokonanie oceny funkcjonowania euro od momentu powstania oraz odłożenie decyzji o członkostwie do odpowiedniego momentu. Autorzy Raportu Calmforsa w swojej pracy wskazali cztery powody, które ich zdaniem stały się podstawą do sformułowania ostatecznego wniosku opracowanego przez Komisję20 : Uczestnictwo kraju w UGiW jest niezmiernie ryzykownym posunięciem dla szwedzkiej gospodarki w warunkach panującego w kraju wysokiego bezrobocia, ryzyko wystąpienia zjawiska wstrząsu mającego charakter asymetryczny, które nie mogłoby zostać skutecznie zneutralizowane dzięki dostosowaniom na rynku pracy oraz dotychczasowym mechanizmom. Sytuacja fiskalna jest źródłem ryzyka związanego z członkostwem, ze względu na niestabilność oraz ciężar stabilizacji gospodarki dotkniętej zjawiskiem, kiedy to 18 Reade J.J. ,Volz U. , “Too Much to Lose, or More to Gain? Should Sweden Join the Euro?”, Discussion Paper Series No. 442, Departament of Economisc, University of Oxford, August 2009, s. 4. 19 Czech S., Eurooutsider z wyboru. „Przyczyny i następstwa odrzucenia euro przez Szwecji”. [w:] Swadba S. (red.), „Systemy gospodarcze i ich ewolucja. W kierunku europejskiego jednolitego obszaru walutowego”, Akademia Ekonomiczna w Katowicach 2008, s. 323–335. 20 Soderstrom U., “Re-Evaluating Swedish Membership in EMU: Evidence from an Estimated Model”, Sveriges Riksbank, Working Paper Series 227, December 2008, s. 4–5. 14 kompetencje do prowadzenia polityki monetarnej zostaną przekazane Europejskiemu Banku Centralnemu (EBC). Przed podjęciem decyzji w sprawie członkostwa w strefie euro powinna zostać przeprowadzona debata publiczną wśród obywateli. Zgoda na przystąpienie do kolejnego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej powinna znaleźć poparcie wśród społeczeństwa kraju. Ze względu na fakt, że członkami strefy euro są tylko niektóre kraje Unii Europejskiej, natomiast część państw takich jak Wielka Brytania czy Dania posiadają klauzulę optout, dzięki której mogą pozostać poza unią walutową Królestwo Szwecji nie powinno odnieść kosztów politycznych związanych z nieprzyjęciem euro. Analiza podanych powyżej przyczyn opiera się na sytuacji gospodarczej panującej w kraju w chwili pracy Komisji. Na początku lat 90. XX w. Szwecja spotkała się z poważnym kryzysem gospodarczym. W okresie od 1995 do 1996 roku dług publiczny kraju sięgał 75% PKB, deficyt budżetowy wniósł natomiast w latach 1994 i 1995 - 9% oraz 7% PKB21. S. Czech w swojej publikacji zwraca uwagę na fakt, że spełnienie warunków nakładanych na państwa w traktacie z Maastricht oraz Pakt Stabilności i Wzrostu wiąże się z wysokimi cięciami dotykającymi sferę finansów publicznych natomiast recesja doprowadziła do wzrostu bezrobocia o 8% w badanym okresie. Taka sytuacja jest niemożliwa do zaakceptowania przez państwo, dla którego kwestia zatrudnienia jest jednym z kluczowych tematów. Ryzyko wzrostu bezrobocia stało się dla Komisji istotnym argumentem przemawiającym na rzecz odstąpienia od zmiany waluty”22. Kolejnym ważnym momentem, który nie mógł zostać zlekceważyć był spadek bezrobocia w kraju oraz opanowanie sytuacji fiskalnej. Rekomendacja Komisji, związana z odłożeniem w czasie przyjęcie nowej waluty stała się oficjalnym stanowiskiem rządu oraz parlamentu Szwecji. Według L.Orsiaka w 2002 r. opublikowany został raport przedstawiający pracę drugiej komisji rządowej. Ponownie podkreślono, że członkostwo Szwecji w UGiW wiąże się z utratą przez kraj autonomii polityki monetarnej, a konsekwencją tego będzie zmiana polityki stabilizacyjnej. Raport przedstawił listę działań opracowanych przez Komisję, które ich zdaniem powinny zostać wprowadzone a dzięki którym instrumenty ukierunkowane na rynek pracy oraz krajową politykę fiskalną będą skuteczne. Zaoferowane przez Komisję 21 www.imf.org oraz Soderstrom U., “Re-Evaluating Swedish Membership in EMU: Evidence from an Estimated Model”, op. cit., s. 4 22 Czech S. , „Eurooutsider z wyboru. Przyczyny i następstwa odrzucenia euro przez Szwecję”., op. cit., s. 325. 15 działania obejmowały utworzenie tzn. „funduszy buforowych”. Zadaniem narzędzi byłoby ustabilizowanie zatrudnienia w chwili wystąpienia recesji gospodarczej23. Fundusze buforowe miałby być wykorzystywane przez związki zawodowe w momencie wystąpienia wysokiego wstrząsu gospodarczego. Innym narzędziem proponowanym przez Komisję było utworzenie specjalnej rady ds. polityki fiskalnej (the fiscal policy council), której głównym zadaniem byłoby nadzorowanie oraz monitorowanie wskaźników makroekonomicznych kraju oraz panującej sytuacji i podjęcie odpowiednich działań fiskalnych” 24. Rada ta miałaby ściśle współpracować z rządem i parlamentem. Spełnienie kryteriów konwergencji 2007 – 2011 2.3. Zgodnie z przedstawionym Raportem o konwergencji w okresie od kwietnia 2007 r. do marca 2008 r.25 12-miesięczna średnia stopa inflacji HICP w Królestwie Szwecji wyniosła 2,0%, oznacza to że, wskaźnik osiągnął poziom poniżej wartości referencyjnej 3,2% przewidzianej przez Traktat. Tabela 1. Zestawienie wskaźników konwergencji gospodarczej Długotermin owa stopa procentowa Stabilność cen Sytuacja budżetowa Inflacja HICP Nadmierny deficyt Nadwyżka (+)/ deficyt (-) sektora instytucji rządowych i samorządowych Dług publiczny brutto Uczestnictw o waluty w ERM II Kurs wymiany względem euro Długotermin owa stopa procentowa 2007 1,7 Nie 3,5 40,6 Nie 0,0 4,2 2008 2,0 Nie 2,7 35,5 Nie -1,6 4,2 2009 1,9 Nie -0,5 42,3 Nie -10,4 3,3 2010 2,1 Nie -2,1 42,6 Nie 6,8 3,3 Rok Kurs walutowy Źródło: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201205pl.pdf 23 Orzeziak L. , „Euro nowy pieniądz”, PWN, Warszawa 2003, s 149. 24 “Stabilisation policy in the monetary union- a summary of the Swedish Government Official Report 2002:16”, s. 18–19. 25 Raport o konwergencji: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201205pl.pdf 16 Dane za 2007 r. wskazują jednak, że średnia 12-miesięczna stopa rocznej inflacji HICP wzrosła. Tabela 1. przedstawia wartości podstawowych współczynników makroekonomicznych Szwecji w okresie od 2007 do 2010 roku. Na podstawie przedstawionych wartości widzimy, że w przedstawionym okresie inflacja HICP w Szwecji jest na niskim poziomie, z tendencją do sporadycznego podlegania wpływom czynników okresowych. Procesy związane z inflacją w ostatnich dziesięciu latach postrzegane są w kontekście dużego wzrostu realnego PKB w ujęciu średnim. Mimo to warunki na rynku pracy kształtowały się niekorzystnie do 2007 roku. Zmiana nastąpiła dzięki przeprowadzeniu reform na rynku pracy. Umiarkowane wzrosty płac oraz znaczny wzrost wydajności pracy zminimalizowały wzrost jednostkowych kosztów pracy do 2007 r., kiedy to wartość ta zaczęła się ponownie zwiększać. Z analizy wartości wynika, że roczna stopa inflacji HICP szacowała wokół poziomu 1,5% w pierwszej połowie 2007 r., następnie zaczęła rosnąć, osiągając poziom 3,2% w marcu 2008 r. Wskazany wzrost inflacji podyktowany był przez gwałtowny wzrostu cen żywności i energii oraz rosnących presji kosztowych. Prognozy inflacji osiągane przez najważniejsze instytucje międzynarodowe wahały się od 2,4% do 3,1% w 2008 r. i od 1,9% do 2,6% w 2009 r. Wzrost inflacji, który znalazł odzwierciedlenie w wyższych oczekiwaniach inflacyjnych, wynikał głównie z ograniczeń mocy produkcyjnych oraz wysokich cenach żywności i energii. W takcie trwania okresu referencyjnego, który rozpoczął się w 19 kwietnia 2007 roku a trwał do 18 kwietnia 2009 korona szwedzka nie uczestniczyła w systemie ERM II. W tym okresie kształtowała się według płynnego kursu walutowego. W związku z tym do połowy grudnia 2007 waluta nie uległa aprecjacji względem euro wywołanej wzrostem gospodarczym oraz silną pozycją zewnętrzną. „W okresie referencyjnym od kwietnia 2007 r. do marca 20011 r. poziom długoterminowych stóp procentowych wyniósł 4,2%, oznacza to że, znalazł się poniżej wartości referencyjnej dla kryterium stopy procentowej. Od połowy 2007 r. rozpiętości między długoterminowymi stopami procentowymi w Szwecji a rentownościami obligacji w strefie euro były ujemne, zaś na początku 20010 r. wyniosły ok. -0,1 punktu procentowego, odzwierciedlając konsolidację fiskalną i ogólnie dość niskie presje inflacyjne” 26. Analizując przedstawione współczynniki w badanym okresie nasuwają się wnioski zbieżne z opinią twórców Raportów o konwergencji, w których to zdaniem autorów w celu 26 Raport o konwergencji: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201205pl.pdf 17 utrzymania warunków sprzyjających trwałej konwergencji Szwecja powinna prowadzić odpowiednią politykę budżetową w średnim okresie czasowym 27. 2.4. Spełnienie kryteriów konwergencji 2011 – 2015 Zgodnie z corocznym „Raportem o konwergencji” 28 przedstawionym za badany okres – od maja 2013 r. do kwietnia 2014 r. – średnia 12-miesięczna stopa inflacji HICP w Królestwie Szwecji wynosiła 0,3%. Poziom ten był zdecydowanie niższy od wartości referencyjnej 1,7% przyjętej dla kryterium stabilności cen. Inflacja w Szwecji kształtowała się na stabilnym poziomie, przez ostatnie 10 lat wynosiła średnio 1,5%. Wartość ta jest dowodem na wiarygodność szwedzkiej polityki pieniężnej. Według Raportów o Konwergencji w okresie 2013-2015 r. średnioroczna inflacja HICP przekroczyła 2,0% jedynie w 2008 r., zaś w 2013 r. wyniosła 0,4%. W przedstawionym okresie roczna stopa inflacji HICP kształtowała się na umiarkowanym poziomie, dodatkowo była wyraźnie niższa od celu inflacyjnego szwedzkiego banku centralnego (Sveriges Riksbank). Przedstawiona sytuacja wynikała przede wszystkim z malejących cen energii oraz łagodnych podwyżek cen usług. Spadek udziałów w zyskach w branżach usługowych i wytwórczych wskazywał na wciąż trudną sytuację przedsiębiorstw, które wzrost kosztów wyrównywały wyższymi cenami. Źródłem niepewności związanej z prognozą inflacji są wahania kursu walutowego. Poziom cen w Szwecji kształtuje się na stosunkowo wysokim poziomie w porównaniu ze średnią dla strefy euro, co potwierdza że dalsza integracja handlu i zwiększona konkurencja mogą działać w kierunku obniżenia dynamiki cen. Szwecja nie jest objęta decyzją Rady UE w sprawie istnienia nadmiernego deficytu. W roku 2014 saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych wykazało deficyt w wysokości 1,1% PKB, czyli wyraźnie poniżej 3-procentowej wartości referencyjnej. Wskaźnik długu publicznego brutto do PKB wyniósł 40,6%, czyli był niższy od 60-procentowej wartości referencyjnej. W 2014 r. wskaźnik deficytu EBC Raport o Konwergencji Czerwiec 2014 100 publicznego ma według prognoz Komisji Europejskiej wzrosnąć do 1,8% PKB, zaś wskaźnik długu publicznego – do 41,6%. 27 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201406pl.pdf 28 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201406pl.pdf 18 Tabela 2. Zestawienie wskaźników konwergencji gospodarczej Długoterminowa stopa procentowa Stabilność cen Sytuacja budżetowa Inflacja HICP Nadmierny deficyt Nadwyżka (+) / deficyt (-) sektora instytucji rządowych i samorządowych Dług publiczny brutto Uczestnictwo waluty w ERM II Kurs względem euro Długoterminowa stopa procentowa 2011 1,4 Nie 0,3 38,4 Nie 5,3 2,6 2012 1,3 Nie -0,3 35,6 Nie 1,9 2,2 2013 0,4 Nie -1,1 40,6 Nie 0,6 2,1 2014 0,3 Nie -1,8 41,6 Nie -0,3 2,2 Rok Kurs walutowy Źródło: https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201406pl.pdf Przedstawiona tabela 2 pokazuje zestawienie wskaźników konwergencji w okresie od 2011 roku do 2014. Na podstawie danych możemy zaobserwować że inflacja kształtowała się na poziomie od 1,2 w 2011roku do 0,3 na koniec 2014. W badanym okresie nie wystąpił nadmierny deficyt budżetowy. Długoterminowa stopa procentowa kształtowała się natomiast na poziomie 2,6 w 2011 roku do 2,2 w 2014. Analizując przedstawione współczynniki dochodzimy do wniosku, że wskaźnik deficytu publicznego w 2013 r. nie przewyższył relacji inwestycji publicznych do PKB29. 29 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201406pl.pdf 19 3. Przesłanki za i przeciw przystąpieniu Szwecji do Unii Walutowej Przystąpienie państwa do Unii Walutowej jest jednym z elementów procesu współpracy w ramach wspólnoty. Założeniem procesu jest utworzenie wspólnej waluty europejskiej, przeniesienie polityki pieniężnej na szczebel wspólnotowy oraz integracja państw członkowskich. Mimo tak wysokich celów jakie stawiane są jednolitemu rynkowi walutowemu, każde państwo rozpatruje kwestie przystąpienia indywidualnie. W przedstawionym rozdziale ukazane zostaną zagrożenia i koszty jakie ciągnie za sobą wspólna waluta oraz korzyści jakie mogą czerpać państwa z uczestnictwa w Unii Walutowej. 3.1. Zagrożenia i koszty związane z przyjęciem euro Stojąc przed decyzją przystąpienia do Unii Europejskiej każde z państw analizuje jak sytuacja kraju zmieni się po przystąpieniu do Wspólnoty, jakie wiążą się z tym straty, a jakie korzyści. Podobna sytuacja ma miejsce, gdy kraj decyduje się na zmianę rodzimej waluty na euro. Decyzja o przyjęciu wspólnej waluty jest zestawieniem zysków i strat a punktu widzenia państwa członkowskiego ważne jest aby korzyści przewyższały straty30. Przystąpienie kraju do strefy euro wiąże się z ryzykiem, czy pozbawienie państwa możliwości samodzielnego kształtowania polityki stopy procentowej, a przyjęcie wspólnej dla wszystkich członków polityki pieniężnej będzie dla danego kraju właściwe. Pozbawienie państwa niezależności polityki pieniężnej wiąże się z utratą mechanizmu łagodzącego wahania produkcji oraz zatrudnienia w kraju. Jednocześnie przyjęcie wspólnej waluty nie daje gwarancji, że polityka prowadzona przez Europejski Bank Centralny (EBC) będzie sprzyjał neutralizowaniu wstrząsów, które mogą pojawić się w krajowej gospodarce. Analizując gospodarkę Szwecji oraz prowadzoną przez kraj politykę można dojść do wniosku, że mimo obserwowanych słabości na rynku ryzyko niedostosowania się gospodarki kraju do polityki EBC po przystąpieniu do strefy euro jest niewielkie. Argumentami, które przemawiają za taką tezą jest między innymi fakt, że w warunkach swobodnego przepływu kapitału stabilizująca funkcja kursu walutowego jest ograniczona. Płynny kurs jest jednocześnie mechanizmem łagodzącym fluktuacje gospodarczą oraz źródłem wstrząsów. W związku z tym koszt 30 Reade J.J. ,Volz U. , Too Much to Lose, or More to Gain? Should Sweden Join the Euro?, Discussion Paper Series No. 442, Departament of Economisc, University of Oxford, August 2009, s. 45. 20 rezygnacji państwa z autonomii jest w dużym stopniu mniejszy niż stanowi teoria integracji monetarnej31. W wyniku przystąpienia Szwecji zarówno do Unii Europejskiej jak i strefy walutowej struktura gospodarcza może ulec zmianom prowadząc do ograniczenia kosztu utraty niezależnej polityki pieniężnej. Uczestnictwo w unii monetarnej może przyczynić się do zwiększenia się w kraju elastyczności płac co w dalszym efekcie może przyczynić się do ograniczenia wahania się zatrudnienia w warunkach wstrząsów gospodarczych. Analizując jednak gospodarkę zatrudnienia Szwecji można zaobserwować, że prowadzona przez kraj dotychczasowa polityka zatrudnienia jest ukształtowana na wysokim poziomie, przez co argument, dotyczący stabilizacji tej części gospodarki kraju nie jest argumentem wystarczająco silnym. Przystąpienie kraju do strefy euro dla przeciwników unii walutowej jest powodem osłabienia pozycji Narodowego Banku Krajowego oraz możliwość kontrolowania przez niego wysokości inflacji. 3.2. Korzyści związane z uczestnictwem w Unii Walutowej Przystąpienie kraju do Unii Walutowej wiąże się również z zyskami dla państwa. Przedstawiając bilans korzyści i strat z włączenia się do jednolitego systemu polityki pieniężnej warto zastanowić się co zyskują państwa w zamian za oddanie autonomii polityki pieniężnej. Argumenty za przestąpieniem kraju do strefy euro można podzielić na dwie grupy pierwszą z nich stanowią krótkoterminowe zyski, drugą zaś te długoterminowe. Schemat korzyści przystąpienia kraju do strefy euro przedstawia rysunek 1. W przestawionej części pracy przeanalizowane zostaną poszczególne efekty32. 31 Reade J.J. ,Volz U. , Too Much to Lose, or More to Gain? Should Sweden Join the Euro?, Discussion Paper Series No. 442, Departament of Economisc, University of Oxford, August 2009, s. 50. 32 Czech S. ,” Eurooutsider z wyboru. Przyczyny i następstwa odrzucenia euro ...”, op. cit., s. 350. 21 Rysunek 1. Schemat korzyści przystąpienia kraju do strefy euro Źródło 1. Raport Narodowego Banku Polskiego na temat korzyści i kosztów przystąpienia kraju do strefy euro Pierwszym efektem bezpośrednim wywołanym przystąpieniem kraju do unii walutowej jest eliminacja kosztów transakcji. Bezpośrednie korzyści wywołane przez członkostwo to efekty, które ujawniają się w krótkim okresie od przyjęcia wspólnej waluty. Bezpośrednią konsekwencją wejścia kraju do wspólnego obszaru jest zniesienie kursu wymiany walutowej, a w efekcie eliminacja kosztów ponoszonych podczas transakcji finansowych oraz ryzyka kursowego w obrębie wspólnego obszaru. Po przez eliminację 22 ryzyka kursowego oraz premii za to ryzyko przyczyniamy się do obniżenia stóp procentowych33. Oczywistym efektem związanym z przyjęciem wspólnej waluty jest eliminacja ponoszonych przez gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa kosztów transakcji podyktowanych kursem walutowym między koroną szwedzką a euro. Dodatkowo na skutek eliminacji premii za ryzyko kursowe i obniżenie stóp procentowych możliwe jest zaobserwowanie wzrostu inwestycji krajowych. Przyjęcie jednolitej waluty zwiększy napływ zagranicznych inwestycji bezpośrednich za sprawą eliminacji ryzyka kursowego oraz wzrostem makroekonomicznej wiarygodności kraju. Na skutek ujednolicenia waluty nastąpi wzrost wymiany handlowej między Szwecją a pozostałymi krajami Unii Walutowej oraz zwiększenie konkurencyjności kraju na rynku dóbr i usług, która w długoterminowym okresie wpłynie na poprawę wydajności pracy oraz kapitału. Z perspektywy rodzimych przedsiębiorstw działających na terenie Szwecji jednolita polityka pieniężna zaowocuje poprawą warunków finansowania dzięki pogłębieniu integracji finansowej. Analizując przedstawione argumenty z perspektywy Królestwa Szwecji w licznych debatach zwolennicy euro podkreślali, że członkostwo Szwecji w strefie euro spowoduje wzrost handlu zagranicznego i poprawi konkurencyjność gospodarki. Konsekwencją tego w perspektywie kilkuletniej będzie wzrost gospodarczy oraz spadek bezrobocia. Dodatkowo uczestnictwo kraju w unii walutowej uchroni kraj przed izolacją i poprawi pozycję kraju w Brukseli. 3.3. Wyniki referendum w 2003 r. Pod koniec lat 90. XX wieku w Szwecji nastąpiła zmiana sytuacji gospodarczej. Odnotowano zarówno spadek bezrobocia, jak i pojawienie się nadwyżki budżetowej, na skutek czego zniknęły argumenty przemawiające za przystąpieniem kraju do strefy walutowej. Ze względu na ponownie pojawienie się pytania dotyczącego członkostwa Szwecji w strefie euro władze zdecydowały, że odpowiedzi na to pytanie udzielą obywatele w powszechnym referendum. Referendum odbyło się 14 września 2003 roku. Przed obywatelami uczestniczącymi w wyborach postawiono pytanie „czy uważasz, że Szwecja powinna wprowadzić euro jako 33 Czech S. ,” Eurooutsider z wyboru. Przyczyny i następstwa odrzucenia euro ...”, op. cit., s. 205 23 oficjalną walutę?” w ramach odpowiedzi możliwe było zaznaczenie jednej z trzech opcji: tak, nie lub głos pusty. Problem uczestnictwa kraju w strefie walutowej okazał się istotnym problemem dla społeczeństwa szwedzkiego, o czym świadczy wysoka frekwencja. W głosowaniu udział wzięło 82,6% obywateli, za niewprowadzeniem euro opowiedziało się 55,9% zaś za wprowadzeniem nowej waluty 42,0 %. Tabela 1 przedstawia najistotniejsze kwestie przesądzające o wyborach referendum34. Tabela 3. Najistotniejsze kwestie, które wpłynęły na decyzję głosujących w referendum 2003 r. Głosujący na „TAK” Głosujący na „NIE” % % Możliwość wpływu na politykę UE 57 Demokracja 67 Pokój w Europie 56 Suwerenność i niezależność 62 Gospodarka 53 Autonomia polityki stopy procentowej 60 Demokracja 47 Dobrobyt społeczny 58 Warunki dla biznesu 40 Gospodarka 56 Zatrudnienie 40 Ceny 51 Dobrobyt społeczny 36 Zatrudnienie 47 Równość 29 Równość 43 Ceny 28 Pokój w Europie 40 Suwerenność i niezależność 22 Możliwość wpływu na politykę UE 28 Autonomia polityki stopy procentowej 18 Warunki dla biznesu 19 Uchodźcy/Integracja 15 Uchodźcy/Integracja 18 Źródło. Opracowanie własne na podstawie L. Jonung, To be or not to be in the euro? Benefit and costs of monetary unification as perveived by voters in the Swedish euro referendum 2003. 34 L. Jonung, To be or not to be in the euro? Benefit and costs of monetary unification as perveived by voters in the Swedish euro referendum 2003, European Commission, No 2005, Brussels 2004, s. 27 24 Jak wynika z tabeli 3 preferencje uczestników referendum w obu stanowiskach różnią się od siebie znacząco35. Różnorodność odpowiedzi przemawia za głębokimi oraz obiektywnymi wnioskami obywateli. Zwolennicy przystąpienia do strefy euro wskazali na znacznie czynników wpływających na rozwój gospodarki szwedzkiej oraz europejskiej, przeciwnicy natomiast postawili na czynniki wewnętrzne. obawiała się zmniejszenia przywilejów Duża część społeczeństwa szwedzkiego socjalnych spowodowanego konicznością przestrzegania dyscypliny narzuconej przez Unię. 3.4. Szwecja na tle państw Europy Północnej Kraje północne to grupa państwa położonych w północnej części Europy nazywam również krajami nordyckimi. Termin ten obejmuje kraje członkowskie w Radzie Nordyckiej czyli Danię, Szwecję, Finlandię oraz Norwegię i Islandię. Do Unii Europejskiej należą trzy pierwsze wymienione kraje. Na tle przedstawionych państw jedynie Królestwo Finlandii zdecydowało się na zmianę rodzimej waluty i przystąpienie do strefy euro 36. Królestwo Dani jako jedno z państw nordyckich położone jest w Europie Północnej. Jest najmniejszym z przedstawicieli omawianej grupy państw. W jej skład wchodzą Grenlandia oraz Wyspy Owcze. Wspólnotowe Królestwo Dani graniczny z Niemcami oraz Szwecją. Stolicą kraju jest Kopenhaga, językiem duński a walutą korona duńska. Dania jest monarchią konstytucyjną a na czele państwa stoi królowa Małgorzata II. Władza ustawodawcza sprawowana jest przez jednoizbowy parlament. Gospodarka Danii jak na wysokim poziomie rozwinięcia. Spośród krajów Unii Europejskiej zajmuje miejsce w pierwszej dziesiątce państw o najlepszych wskaźnikach wolności, również na tle państw światowych. Dania jest jednocześnie krajem gdzie podatki są jednymi z najwyższych i stanowią oną 49% PKB. Obywatele państwa zatrudnienie znajdują głównie w sektorze usług37. Istotnym elementem gospodarki duńskiej jest wydobycie surowców energetycznych. Pod tym względem Dania jest państwem samowystarczalnym a wydobywane ropa naftowa oraz gaz ziemny przekroczyły dwukrotnie potrzeby kraju. Dzięki temu powstała nadwyżka jest eksportowana. 35 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201406pl.pdf 36 Czech S. ,” Eurooutsider z wyboru. Przyczyny i następstwa odrzucenia euro ...”, op. cit., s.150. 37 Ibidem s.270. 25 Rolnictwo duńskie jest gałęzią wysoce rozwiniętą, zmechanizowaną oraz nowoczesną. Głównym jej cechami jest intensywność oraz wydajność. Również tutaj wytwarzana ilość dóbr przewyższa zapotrzebowanie dlatego nadwyżka stanowi towar eksportowy. Eksport jest ważnym elementem gospodarki krajowej. Ok. 1/3 PKB królestwa pochodzi z eksportu. Najważniejszymi partnerami handlowymi kraju są Niemcy, Szwecja, Wielka Brytania oraz USA. Królestwo Duńskie pozostaje przy dotychczasowej walucie głownie po przez decyzje społeczeństwa w referendum, w którym to 53% społeczeństwa opowiedziało się przeciw euro. Republika Finlandii to kolejne państw nordyckie powstałe w 1917 roku po odłączeniu od Rosji. Stolicą państwa są Helsinki, językiem fiński a walutą euro. Na czele państwa stoi prezydent ( od 2012 roku Sauli Niinistö). Gospodarka Finlandii do XX wieku nieznacznie odstawała od sąsiadujących państw. Z czasem dzięki Szwecji i Norwegii, stała się krajem o wysokim systemie socjalnym oraz wysokich podatkach sięgającymi 45% PKB. Finlandia jest źródłem rudy miedzi, cynku, żelaza, chromu i niklu przez co podstawowymi gałęziami przemysłu krajowego jest przemysł drzewny, metalowy, maszynowy oraz hutniczy. Rolnictwo fińskie to w głównej mierze 38 hodowla bydła oraz reniferów . Finlandia jako jedyny kraj skandynawski zdecydowało się zmienić rodzimą walutę. Przystąpienie kraju do strefy euro nastąpiło 1 stycznia 2002 roku, wraz z grupą 11 innych państw. Dwa ostatnie państwa rady nordyckiej Norwegia oraz Islandia nie należą do Unii Europejskiej. Norwegia dwukrotnie podejmowała próbę przystąpienia do UE w 1972 i 1992 roku, jednak bezskutecznie. Przyczynami niepowodzenia w przystąpieniu było m.in.: niechęć do poddania kontroli przez Unię posiadanych bogactw naturalnych kraju ryb, ropy naftowej oraz gazu ziemnego; w związku z wysokim poziomem PKB wkład państwa środków do unijnego budżetu przewyższałby kwotę otrzymywanych środków39. Pomimo nieprzystąpienia Norwegii do Unii istnienie silna współpraca gospodarcza między krajem w Wspólnotą. Wiąże się to między innymi z importem przez kraj 90% produktów 38 Reade J.J. ,Volz U. , Too Much to Lose, or More to Gain? Should Sweden Join the Euro?, Discussion Paper Series No. 442, Departament of Economisc, University of Oxford, August 2009, s. 20. 39 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201406pl.pdf 26 unijnych. Dodatkowo Norwegia należy do Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Schengen. Kolejnym państwem z grupy nordyckich nienależącym do Unii Europejskiej jest Islandia. Mimo pracy nad przystąpieniem do Wspólnoty kraj nie zdecydował się na ten krok. Islandia jest jednak państwem będącym stroną układów i porozumień z UE. Zarówno w przypadku Norwegii jak i Islandii kluczowym elementem decydującym o przystąpieniu państw do Unii jest kwestia dotycząca surowych limitów połowów ryb narzuconych przez UE na swoich członków. Istotnym elementem w przypadku Norwegii jest dwuwalutowy system. Oficjalną walutą jest korona, jednak główny filar gospodarki czyli handel surowcami opiera się wyłącznie na transakcji dolarami. 27 Zakończenie Przedstawiona praca ukazuje sytuację Królestwa Szwecji oraz jego pozycję w integracji z Unią Walutową. Szwecja na dzień dzisiejszy pozostaje poza strefą euro. Choć Królestwo spełniło wymagania stawiane przez Unię Europejską, a udział kraju w strefie euro wiąże się z wieloma korzyściami to kraj pozostaje w grupie państw niechcących przyjąć walutę europejską. Sytuacja ta podyktowana jest decyzją obywateli kraju, którzy w organizowanym referendum sprzeciwili się wprowadzeniu euro. Na przestrzeni lat stosunek Szwedów do integracji monetarnej nie uległ zmianie. Przeprowadzone w Szwecji w 2003 roku ogólnonarodowe referendum pokazało niechęć społeczeństwa do przystąpienia kraju do strefy euro. Po 12 latach wyniki te nadal nie uległy zmianie. W przeprowadzonych wśród opinii społecznej badaniach nadal wykazuje się wysoka tendencję pokazująca niechęć Szwedów do zmiany waluty oraz negatywny stosunek do euro. Chodź od pierwszej pracy Komisji poświęconej korzyściom wstąpienia kraju do strefy euro upłynęło już prawie 20 lat na dzień dzisiejszy ciężko wskazać jak wiele traci Królestwo Szwecji pozostając poza strefą euro. 28 Bibliografia: 1. Czech S., Eurooutsider z wyboru. Przyczyny i następstwa odrzucenia euro przez Szwecji. [w:] Swadba S. (red.), Systemy gospodarcze i ich ewolucja. W kierunku europejskiego jednolitego obszaru walutowego, Akademia Ekonomiczna w Katowicach 2008. 2. Dośpiał- Borysia K., „Polityka Szwecji i Finlandii w regionie Morza Bałtyckiego”, Wydawnictwo: Wiedza Powszechna, Warszawa 2006. 3. Kobus A., Kobus K., „Szwecja”, Wydawnictwo: G+J RBA, Warszawa cop. 2012. 4. Grzybowski M., „Rząd i administracja rządowa w monarchiach skandynawskich: (Dania, Norwegia, Szwecja)”, Wydawnictwo: Abrys, Kraków 2001. 5. L. Jonung, „To be or not to be in the euro? Benefit and costs of monetary unification as perveived by voters in the Swedish euro referendum 2003“, European Commission, No 2005, Brussels 2004. 6. Orzeziak L. , „Euro nowy pieniądz”, Wydawnictwo: PWN, Warszawa 2003. 7. Prystrom J. E., „Innowacyjne determinanty funkcjonowania rynku pracy na przykładzie gospodarki szwedzkiej”, Wydawnictwo: Oficyna Wydawnicza Politechniki Białostockiej, Białystok 2012. 8. Soderstrom U., “Re-Evaluating Swedish Membership in EMU: Evidence from an Estimated Model”, Sveriges Riksbank, Working Paper Series 227, December 2008. 9. “Stabilisation policy in the monetary union- a summary of the Swedish Government” Official Report 2002:16. 10. Reade J.J. ,Volz U. , “Too Much to Lose, or More to Gain? Should Sweden Join the Euro?”, Discussion Paper Series No. 442, Departament of Economisc, University of Oxford, August 2009. 11. tł. Dembiński K., Grzybowski M.; wstęp Grzybowski M.; Biblioteka Sejmowa, „Konstytucja Królestwa Szwecji”, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2000. 29 Strony internetowe: www.ec.europa.eu/eurostat http://www.riksbank.se/en/The-Riksbank/The-Riksbanks-role-in-the-economy/. http://www.riksbank.se/en/The-Riksbank/Economics-prize/. http://www.riksbank.se/en/Monetary-policy/. http://www.riksbank.se/en/Monetary-policy/Forecasts-and-interest-rate-decisions/Howchanges-in-the-repo-rate-affect-inflation/. http://dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/406/231-240.pdf?sequence=1 https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/conrep/cr201205pl.pdf 30
