Rosja oraz konflikt na Ukrainie w wypowiedziach byłego kanclerza

Rosja oraz konflikt na Ukrainie w wypowiedziach byłego kanclerza

dr hab. Łukasz Donaj
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa
[email protected]
ROSJA ORAZ KONFLIKT NA UKRAINIE
W WYPOWIEDZIACH
BYŁEGO KANCLERZA NIEMIEC G. SCHRÖDERA –
ANALIZA WYBRANYCH PUBLIKACJI
NA ROSYJSKICH STRONACH INTERNETOWYCH
Streszczenie: Gerhard Schröder, były kanclerz Republiki Federalnej Niemiec (1998-2005), po
zakończeniu kariery politycznej otrzymał od Gazpromu stanowisko przewodniczącego Rady
Dyrektorów rosyjsko-niemieckiego konsorcjum North European Gas Pipeline Company, budującego Gazociąg Północny. Przyjęcie tego stanowiska wywołało oburzenie części opinii międzynarodowej oraz pytania o to, czy, będąc kanclerzem, kierował się wyłącznie racją stanu. Rosyjscy dziennikarze często proszą byłego kanclerza o wypowiedzi odnośnie do Rosji, stosunków
Rosji z Zachodem – w tym zwłaszcza o ocenę wydarzeń na Ukrainie. W niniejszej publikacji
przybliżone zostaną te oceny, poruszony zostanie także problem wizerunku polityka w mediach – zwłaszcza w kontekście tendencyjnego sposobu wybierania faktów i sposobów ich relacjonowania.
Słowa kluczowe: Schröder, Rosja, Ukraina.
Wprowadzenie
Jedną z konsekwencji procesu demokratyzacji obszaru byłych państw socjalistycznych było odpolitycznienie mediów i zmiana sposobu ich postrzegania przez władze
polityczne (Sobczak, 1998, s. 67; Pisarek, 1976; Tetelowska, 1968; Gołębiowski, 1970;
Biereżnoj, 1970; Donaj, 2011, s. 13–16). Przede wszystkim zarzucono tezę, iż media
powinny realizować linię polityki państwa, podporządkowując się wymogom politycznym i ideologicznym, a dziennikarze jako specyficzni funkcjonariusze mają obowiązek
spełniać określone zadania propagandowe. W konsekwencji, w miejsce autorytarnych
poglądów na rolę mediów pojawiła się, pozornie liberalna, tendencja do ujmowania ich
jako środka przekazu nieskrępowanego żadnymi granicami (Sobczak, 1998, s. 67). Ta
wizja funkcjonowania mediów została twórczo rozwinięta w mediach elektronicznych,
zwłaszcza przekazywanych do odbiorcy za pośrednictwem Internetu. Zjawisko to występuje także na obszarze Federacji Rosyjskiej, na której – zwłaszcza w ostatniej dekadzie
– ma miejsce dynamiczny rozwój usług elektronicznych i samego Internetu. Obecnie
32
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2015, vol. 9, nr 1
medium to stanowi narzędzie pracy, informacji i rozrywki dla 40% Rosjan – najbardziej
wykształconej, zamożnej i aktywnej części społeczeństwa. Upowszechnienie Internetu (zwanego w Rosji Runetem) spowodowało znaczące konsekwencje polityczno-społeczne. W warunkach kontroli władz nad życiem politycznym i społecznym aktywność
w tej dziedzinie przeniosła się do sieci. Internet stał się alternatywą dla prokremlowskich
mediów, miejscem wymiany opinii oraz rozwoju inicjatyw społecznych. Sieć stała się dla
Rosjan szkołą obywatelskości i swojego rodzaju „próbówką”, w której rozwija się aktywność społeczna i polityczna. W okresie wyborczym aktywność wykroczyła poza sferę
wirtualną i przerodziła się w masowe protesty uliczne. Potencjał Internetu wykorzystują
również rosyjskie władze – zarówno do kształtowania nastrojów społecznych (poprzez
lojalne media internetowe), jak i do monitorowania aktywności obywatelskiej, zwłaszcza
tej o zabarwieniu opozycyjnym. Władze dysponują wieloma instrumentami technicznej
kontroli nad Internetem i aktywnością użytkowników (Rogoża).
W niniejszym artykule przytoczone zostaną wybrane publikacje z Runetu odnoszące się do byłego kanclerza Niemiec, Gerharda Schrödera, jego komentarzy odnośnie do
Rosji oraz sytuacji na Ukrainie. Nawet pobieżna analiza pozwoli wykazać, że poruszane
przez rosyjski Internet wątki mają na celu wykazanie błędnej – w zdecydowanej większości – oceny działań rosyjskich. Owszem, można znaleźć na zamkniętych forach Runetu i
publikacje nieprzychylne oficjalnej polityce władz oraz G. Schröderowi, jednak skupiono
się na artykułach, jakie jako jedne z pierwszych – za pomocą wyszukiwarek – dostaje tzw.
przeciętny internauta.
G. Schröder – polityk
G. Schröder urodził się 7 kwietnia 1944 roku. Do Partii Socjaldemokratycznej wstąpił
w 1963 roku. W roku 1978 został przewodniczącym federalnym niemieckich Młodych
Socjalistów, młodzieżówki Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD). W roku 1980
został wybrany na posła do Bundestagu. Wkrótce potem został przewodniczącym SPD
w Hanowerze. W 1986 roku wybrany do lokalnego parlamentu Dolnej Saksonii, jako
przywódca frakcji SPD. Znalazł się także we władzach federalnych partii. W latach 1990-1998 był premierem Dolnej Saksonii (Gerhard Schroeder. Biznesmen; Gerhard Schröder.
Written by: The Editors).
Jak zauważa profesor Bogdan Koszel, w 1998 roku wraz z Gerhardem Schröderem
i Joschką Fischerem na scenę polityczną wkroczyła pozbawiona kompleksów i uprzedzeń
nowa generacja polityków, próbująca w większym niż dotąd stopniu patrzeć na politykę
zagraniczną przez pryzmat interesów narodowych. Wśród elit politycznych RFN nastąpiła wymiana pokoleniowa, a punktem odniesienia dla niej była nie druga wojna światowa,
Auschwitz i Holocaust, lecz własna biografia, najczęściej wydarzenia związane z buntem
studenckim w 1968 roku. Nowy rząd Schrödera/Fischera kierował się pragmatyzmem,
akcentował interesy narodowe, próbował wykazywać większą samodzielność na arenie
międzynarodowej i asertywność w relacjach z partnerami. Kanclerz pisał w 1999 roku, że
Niemcy, trzymając się dobrej rady, sami będą się postrzegać jako wielkie mocarstwo w Eu-
Artykuły
33
ropie – co czynią też nasi sąsiedzi – i odpowiednio ukierunkowywać pod tym kątem politykę
zagraniczną. W innym, kluczowym wystąpieniu 2 września 1999 roku z okazji otwarcia
nowej siedziby w Berlinie zasłużonego i renomowanego Niemieckiego Towarzystwa Polityki Zagranicznej kanclerz podkreślał, że rozumie niemiecką politykę zagraniczną jako
politykę w Europie i z nią, a niemiecka Sonderweg ze względu na postęp w integracji europejskiej i wzrastającą świadomość Niemców i ich sąsiadów należy do przeszłości. Z tego
powodu – akcentował – niemiecka polityka zagraniczna powinna być polityką oświeconego
własnego interesu (eine Politik des „aufgeklärten Eigeninteresses”) (Koszel, 2012, s. 16–17).
Politycy SPD poszli w kierunku denacjonalizacji polityki zagranicznej państwa i zaczęli skutecznie kwestionować adenauerowski dogmat o ścisłym związku bezpieczeństwa
RFN z sojuszem z USA. Za użycie w ostatniej fazie kampanii wyborczej antyamerykańskiej retoryki G. Schröder zapłacił utratą bliskich kontaktów z USA oraz ochłodzeniem
relacji z Wielką Brytanią. Zrekompensował to rozbudową stosunków z Rosją pod rządami prezydenta Władimira Putina. Niemcy były w pierwszym szeregu państw, które
starały się zablokować amerykańskie działania na rzecz otwarcia szerokiego międzynarodowego frontu walki z Irakiem. Wspólnie z Francją i Rosją konsultowały plany w Radzie Bezpieczeństwa ONZ, mające na celu storpedowanie akcji o charakterze militarnym. Po przegranych wyborach do rodzimego landtagu w Dolnej Saksonii, G. Schröder
21 stycznia 2003 roku w teatrze i operze Odeon w Hanowerze twardo mówił do 900 swoich zwolenników, że nikt nie może liczyć na to, iż Niemcy zgodzą się na rezolucję ONZ,
legitymizującą wojnę w Iraku. Miał świadomość, że Niemcy już nie były izolowane, gdyż
miały poparcie w Paryżu i Moskwie (Koszel, 2012, s. 27–28).
8 września 2005 roku w Berlinie, kanclerz federalny G. Schröder i prezydent W. Putin (podniosło to rangę uroczystości) podpisali porozumienie w sprawie budowy gazociągu bezpośrednio łączącego Rosję i Niemcy. Na podstawie umowy, utworzone zostało
konsorcjum, w którego skład weszły niemieckie przedsiębiorstwa E.ON AG, BASF AG
oraz rosyjski Gazprom. W nowej spółce (NEGPC – North European Gas Pipeline Company, później Nord Stream AG z siedzibą w Zug w Szwajcarii) (Piechocki, 2007. s. 136).
Pięćdziesiąt jeden procent udziałów posiada Gazprom, Wintershall (w 100 procentach
spółka zależna od BASF) i E.ON Ruhrgas (w 100 procentach spółka zależna od E.ON) po
24,5 procenta. Prezydent W. Putin dopuścił możliwość włączenia do projektu innych krajów, zaznaczył jednak, że musi się to odbyć kosztem udziałów strony niemieckiej (Putin:
Gazociąg; Donaj, 2011, s. 152).
Podpisanie rosyjsko-niemieckiego kontraktu gazowego poprzedziło zmiany, które
nastąpiły na scenie politycznej w Niemczech. Po wyborach do Bundestagu 18 września
2005 roku do władzy w RFN doszła koalicja CDU-SPD z Angelą Merkel jako kanclerzem.
Działając jeszcze w opozycji, wielokrotnie wyrażała ona powątpiewanie, co do słuszności forsowania i pielęgnowania przez rząd socjaldemokratyczno-zielony zażyłych relacji
z Rosją kosztem Polski, Ukrainy, Białorusi i państw bałtyckich. W jej opinii, strategiczne
partnerstwo z Rosją nie może się rozwijać, jeżeli nie będzie budowane na fundamencie
wspólnych demokratycznych wartości (Koszel, 2008, s. 188).
W umowie koalicyjnej, podpisanej 11 listopada 2005 roku pomiędzy CDU, CSU
i SPD, we wprowadzeniu znalazł się zapis, że jedność europejska i partnerstwo atlantyckie
34
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2015, vol. 9, nr 1
są fundamentami niemieckiej polityki zagranicznej i tworzą podstawę dla naszych relacji
z Rosją. W innej części umowy dano szeroką wykładnię, dlaczego Niemcy wspólnie z
europejskimi partnerami opowiadają się za strategicznym partnerstwem z Rosją. Podkreślono, że w szczególnym interesie RFN leży stabilizacja i modernizacja tego kraju,
wspomaganie przemian demokratycznych, rozbudowa stosunków gospodarczych, szczególnie w dziedzinie energii. Niemcy uważały Rosję za ważnego partnera w rozwiązywaniu problemów globalnych, w walce z terroryzmem międzynarodowym. Obiecywały
swoją pomoc w pokojowym rozwiązaniu konfliktu czeczeńskiego. Relacjom z Moskwą
patronować miało hasło: kontynuacja i nowe wyraziste akcenty (Kontinuität und markante Neuakzentierung) (Koszel, 2008, s. 188).
Gwarantami ciągłości polityki wschodniej Niemiec miał być socjaldemokrata Frank-Walter Steinmeier, były szef Urzędu Kanclerskiego za czasów G. Schrödera. Zimą i wiosną 2006 roku w serii wystąpień publicznych (42. Konferencja Bezpieczeństwa w Monachium, Forum Niemiecko-Rosyjskie w Berlinie) dawał on jasno do zrozumienia, że
za pogłębieniem rosyjsko-niemieckiego strategicznego partnerstwa przemawiają aspekty
wewnątrzpolityczne, gospodarcze, energetyczne, ekologiczne, europejskie, geostrategiczne i związane z polityką bezpieczeństwa. Zgodnie z jego logiką, Rosja, obok Unii
Europejskiej i USA, byłaby istotnym ogniwem globalnej wspólnoty odpowiedzialności
(Koszel, 2008, s. 188).
Zmiany symbolizować miała znająca język rosyjski kanclerz Angela Merkel, która
dążyła do zracjonalizowania zażyłych stosunków łączących G. Schrödera z W. Putinem.
Podczas pierwszej wizyty w Moskwie w styczniu 2006 roku, tuż po wizycie w USA, potwierdziła znaczenie partnerstwa strategicznego z Rosją. Nie wahała się jednak skrytykować polityki rosyjskiej w Czeczenii i uznała za stosowne spotkać się z przedstawicielami
opozycyjnych organizacji samorządowych i broniących praw człowieka (Koszel, 2008,
s. 189).
Słusznie stwierdza wspomniany prof. B. Koszel, iż z jednej strony kanclerz A. Merkel krytykowała otwarcie W. Putina za niedemokratyczny system sprawowania rządów
i podczas swoich wizyt w Rosji ostentacyjnie spotykała się z przedstawicielami opozycji, z drugiej – łatwo ulegała naciskom wpływowych kół gospodarczych, domagających
się poszerzenia gospodarczej współpracy z Rosją. Dopiero wojna gruzińsko-rosyjska na
krótko osłabiła niemieckie zaangażowanie na rzecz Rosji Moskwie (Koszel, 2012, s. 36).
G. Schröder w Runecie
Szukając publikacji w rosyjskim Internecie na temat G. Schrödera, możemy robić
to w sposób „tradycyjny”, np. poprzez wyszukiwarkę Google, możemy też skorzystać
z portali, w których zebrane są najważniejsze informacje o konkretnych osobach –
w stylu „who is who”. Taki zestaw „Kto jest kim w Internet.Ru” podaje na około 20 większych artykułów odnośnie do byłego kanclerza – notabene, jest on tam określony przez
powiązanie z prezydentem Rosji: Gerhard Schröder – stary przyjaciel – W.W. Putina.
Artykuły
35
O owej serdecznej znajomości świadczyć mogą także liczne fotografie – patrz chociażby
fot. nr 1 (Кто Есть Кто).
Fotografia nr 1. G. Schröder i W. Putin
Źródło: Medick, V., Санкции против Путина – шанс для Шредера. („Der Spiegel”, Германия). Pobrano
20 grudnia 2014, z: http://inosmi.ru/russia/20140728/221973447.html
Runet, opisując życie osobiste G. Schrödera, raczej nie wskazuje niczego, co nie byłoby znane opinii czytelników z Zachodu. Jedynym bardziej akcentowanym szczegółem
byłby chyba tylko fakt adoptowania przez niego dwójki dzieci z Rosji (Жена экс-канцлера Германии; Герхард Шредер усыновил).
W 2007 roku G. Schröder zaprezentował stolicy Rosji swoje, znane już wówczas
w Niemczech, pamiętniki: Decyzje. Moje życie w polityce. Rosji poświęcił w nich cały
rozdział. Nazwał w nich imperium W. Putina globalnym graczem i ostrzegł, że nacjonalistyczne tendencje w Polsce mogą wyrządzić szkody stosunkom niemiecko-rosyjskim.
To byłoby straszne dla Europy – napisał G. Schröder. Powtórzył to podczas prezentacji.
Na Kremlu potraktowano tę ocenę jako dowód uznania dla rosyjskiej polityki. Dał temu
wyraz Dmitrij Miedwiediew, pierwszy wicepremier, uważany wtedy za jednego z najpoważniejszych kandydatów do schedy po W. Putinie. Opinie zawarte w pamiętnikach są
przydatne dla dalszego rozwoju Rosji – napisał w przedmowie do książki byłego kanclerza
(Rzeczpospolita/Gerhard). Wydarzenie to było oczywiście wielokrotnie komentowane
36
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2015, vol. 9, nr 1
w mediach rosyjskich. Wskazywano m.in. na to, że G. Schröder, który bił rekordy
w rozdawaniu autografów, bardzo cieszył się z wydania książki w Rosji: Rosja to państwo
o wielkim politycznym znaczeniu, byłem o tym zawsze – i jestem wciąż – głęboko przekonany. Znam doskonale Rosję i ją kocham. To, że książka wyszła po rosyjsku, w języku narodu, jaki odegrał tak wielką rolę w światowej kulturze, to ogromna radość dla mnie, i jest
mi bardzo przyjemnie widzieć, jak wiele ludzi zebrało się dziś w księgarni, by dostać mój
autograf (Герхард Шредер представил; Кочеткова; Герхард Шредер: Европа должна).
Wspomnieć należałoby także o wywiadzie z G. Schröderem z 2008 roku Poważne
błędy Zachodu, w którym porusza tematy wojny na Kaukazie – wojny rosyjsko-gruzińskiej z 2008 roku (Donaj, 2010, s. 81–106), możliwej mediacji Niemiec oraz… swojej wiary w konstruktywną rolę Rosji. Odpowiadając na pytanie, czy do wojny Gruzję popchnęli
amerykańscy doradcy wojskowi, jacy znajdowali się w Tbilisi, były kanclerz odpowiedział: Tak daleko nie posunąłbym się w swoich tezach. Ale wszyscy wiedzą, że obecność
amerykańskich doradców w Tbilisi, to krok, który zawsze wydawał mi się nierozsądnym.
I byłoby dziwne, gdyby ci doradcy nie mieli dostępu do informacji. A w takim wypadku,
albo byli oni nieprofesjonalistami, albo wprowadzono ich w błąd – w co trudno uwierzyć.
Rosja dla G. Schrödera to część Europy, choć ma ona alternatywę azjatycką, jakiej nie
ma Europa. Były kanclerz ostro wypowiedział się też przeciwko demonizacji Rosji i zapewnił, że wierzy, iż wkrótce Rosja poczuje większą potrzebę integracji ze społecznością
międzynarodową (Герхард Шредер: Серьезные).
Nazwisko byłego kanclerza Niemiec przewijało się w Runecie zwłaszcza w kontekście
końca jego kariery politycznej i przyjęcia stanowiska w radzie nadzorczej kontrolowanego przez Rosjan konsorcjum Nord Stream. Tłumaczono przy tym jego decyzję słowami
niemieckiego historyka i politologa, specjalizującego się tematyce Europy Wschodniej
i Eurazji (członka utworzonego w 2001 roku Forum Dialogu Petersburskiego) – Alexandra Rahra (Alexander Rahr; Полунин): To, że on wciąż pracuje nad tym projektem – to
jego historyczny obowiązek. Przecież on włożył tyle osobistej energii w to, by przyciągnąć
Rosję do Europy, stworzył chociażby funkcjonujący w obecnej formie fundament współpracy między Niemcami, Europą i Rosją (…) On szczerze wierzy w swoją misję, jaką jest zbliżenie Niemiec i Rosji (Шпаков). A przy każdej uroczystości związanej z Nord Streamem
przywoływano opinie, bądź zapraszano do udziału w nich byłego kanclerza Niemiec, jak
to miało miejsce chociażby przy uruchomieniu gazociągu (Борисов; Ершов).
Przekonując o pozytywnej roli Gazociągu Północnego, G. Schröder wskazywał
w 2007 roku, że Europa może umocnić się w roli wiodącej siły politycznej i ekonomicznej
w skali globalnej tylko poprzez partnerstwo z Rosją. Były kanclerz nazywał projekt gazociągu budowanego na dnie Bałtyku kluczowym elementem gazowego zabezpieczenia Europy. Krytykował przy tym ostro zwłaszcza Polskę, obwiniając Warszawę o nacjonalizm
i germanofobię, a także o próby postawienia całej Unii Europejskiej w roli zakładników
ich własnych ambicji (Шредер в пух).
W publikacji z 11 marca 2014 roku Герхард Шрёдер: Косово было «черновиком» для
Крыма były kanclerz, komentując wydarzenia na Ukrainie, przywołał – skądinąd słusznie – casus Kosowa. G. Schröder przyznał, że działania Rosji naruszają prawo międzynarodowe, ale minimalizował zakres tych naruszeń. Nie należało jednak obwiniać innych,
Artykuły
37
gdy postępowało się podobnie – on postąpił tak samo, gdy pod jego przewodnictwem
Niemcy brały udział w bombardowaniach Serbii w 1999 roku. G. Schröder był przekonany, że Kosowo było preludium do tego, co teraz dzieje się na Krymie (Верне).
Przypomnieć należy bowiem, że, nie uwzględniając stanowiska Rosji w kwestii kosowskiej, Zachód – świadomie bądź nie – upokorzył władze na Kremlu, niejako zmuszając je do podjęcia radykalnych działań. Niewiadomą, aż do 7 sierpnia 2008 roku, pozostawało jedynie, kiedy, gdzie i w jaki sposób Federacja Rosyjska odpowie Zachodowi.
Istnieje/istniało kilka regionów Eurazji, gdzie Rosja w wybranym przez siebie czasie
i w dowolny sposób może zareagować na politykę Zachodu i podjąć działania uderzające
w jego interesy polityczne i/lub ekonomiczne. Do miejsc takich należało zaliczyć wtedy
przede wszystkim Ukrainę oraz Zakaukazie. Wybór władz rosyjskich padł wówczas na
ten ostatni region, to właśnie tam Rosja posiadała bowiem najlepsze możliwości dla zainicjowania procesów bezpośrednio uderzających w Zachód (Otłowski; Fiedman). Potem przyszła kolej na Ukrainę...
Autor wspomnianej powyżej publikacji w Runecie wskazuje jednakże, że G. Schröder
zapomina o tym, iż choć Rada Bezpieczeństwa oficjalnie nie wyraziła zgody na operację
przeciwko Belgradowi, to zatwierdziła kilkanaście rezolucji wzywających S. Miloševića,
by zaprzestał represji wobec kosowskich Albańczyków (Верне).
Zdaniem G. Schrödera – znów odnośnie do konfliktu na Ukrainie – Kijów powinien
mieć pole do manewru, tak by państwo mogło rozwijać racjonalnie swoje stosunki zarówno z Rosją, jak i z Europą. A niekompetentne działania europejskich urzędników doprowadziły do ciężkiego kryzysu, który grozi rozpadem Ukrainy (Хронология событий;
Герхард Шредер делится; Шредер: Украину нельзя; Экс-канцлер ФРГ).
W grudniu 2014 roku w Niemczech ukazał się list otwarty 60 intelektualistów, polityków oraz przedstawicieli biznesu i kultury. Jego sygnatariusze ostrzegli przed groźbą wojny z Rosją i zaapelowali do władz Niemiec o zainicjowanie polityki odprężenia i dialogu
z Moskwą. List podpisali m. in. były prezydent Niemiec Roman Herzog, reżyser Wim
Wenders, naukowiec Ernst Ulrich von Weizsaecker, były kanclerz G. Schröder, pisarze
Ingo Schulze i Christoph Hein oraz aktorzy Hanna Schygulla i Mario Adorf. Sygnatariusze listu wytykali Zachodowi, że rozszerzył swoje granice na Wschód, nie pogłębiając
równocześnie współpracy z Moskwą, co musiało zostać odebrane przez Rosję jako zagrożenie. Przestrzegali niemieckich polityków, by nie tworzyli obrazu wroga i nie obarczali
odpowiedzialnością za konflikt tylko jednej strony – Rosji. Domagali się ponadto, by
media zachowały obiektywizm, nie demonizując poszczególnych narodów. Każdy znający się na polityce zagranicznej dziennikarz powinien zrozumieć obawy Rosjan, gdy NATO
zaprosiło w 2008 roku Gruzję i Ukrainę – czytamy w liście. Sygnatariusze ostrzegali, żeby
nie wypychać Rosji z Europy (Eksperci odpowiadają). Tydzień później, niejako w reakcji na wspomniany wyżej apel, w Niemczech powstał kolejny list otwarty, w którym stu
niemieckich ekspertów ds. Europy Wschodniej potępiło prezydenta Rosji jako agresora
w konflikcie na Ukrainie: W tej wojnie jest jednoznaczny agresor i jasno zdefiniowana
ofiara. Zdaniem naukowców, słabe strony systemu politycznego na Ukrainie nie mogą
służyć Kremlowi jako uzasadnienie rosyjskiej aneksji Krymu i interwencji we wschodniej
Ukrainie. Rosja, wskazując na rzekome zagrożenie ze strony Zachodu, prowadzi hybry-
38
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2015, vol. 9, nr 1
dową wojnę na terenie Zagłębia Donieckiego, której ofiarą padły tysiące zabitych, okaleczonych, cierpiących na traumę i wypędzonych –
czytamy w odezwie. Sygnatariusze apelu podkreślili, że zachodnia polityka wstrzemięźliwości i dialogu z Rosją nie przynosi żadnych rezultatów. Przypomnieli wcześniejsze konflikty w Gruzji i Mołdawii. Polemizowali też z tezą, że Rosjanie boją się przyjęcia
Ukrainy i Gruzji do NATO, przytaczając dane sondażowe z 2008 roku, z których wynika,
że tylko około 3 proc. Rosjan uznawało wówczas ten problem za główne niebezpieczeństwo. W obiegu w Niemczech są półprawdy, z których niektóre można uznać za szkalowanie narodu ukraińskiego – napisali niemieccy eksperci (Ostry list).
O ile z cytowaniem pierwszego listu nie było w Runecie kłopotu – wszak jego
ton był Rosji jak najbardziej pozytywny, stąd publikacje w tonie: Niemieckie elity wezwały do zakończenia waśni z Rosją (Немецкая элита; Экс-канцлер Германии), to z
drugim listem był już kłopot. Ale znaleziono na to sposób. W wywiadzie z inicjatorem
apelu, Andreasem Umlandem, odnośnie do motywów jego działania, główne pytania nie
dotyczyły sensu listu, a… sposobu doboru ekspertów (Powiedział Pan, że musieliście odmówić zgody na podpisanie listu niektórym osobom, bo nie byli specjalistami. A czy byli
eksperci, którzy proszeni przez was, odmawiali podpisu? (…) Pierwszy list otwarty wywołał
w Niemczech silną reakcję – odpowiedziały na niego wszystkie znaczące gazety, choć wielu
komentatorów były krytycznych. Reakcja na nowy list w mediach niemieckich jest bardziej
powściągliwa. Jak to wyjaśnić? Brakiem wśród sygnatariuszy znaczących nazwisk? (Среди
экспертов).
Są w powszechnie dostępnym obiegu internetowym i publikacje niezbyt przychylne
G. Schröderowi, jest ich znacznie jednak mniej i bardziej niż na nim koncentrują się na
politykach rosyjskich z nim powiązanych. Można więc, dla przykładu, odnaleźć tekst wykładu z 2011 roku Raport niezależnych ekspertów: Putin – korupcja. Autorzy wskazują w
nim na dowody świadczące o korupcji w kręgach władzy, przywołany jest przykład jachtu
wykonanego dla W. Putina, na pokładzie którego gościł potem T. Blaira i G. Schrödera
(Независимый экспертный).
Ciekawostką może być również przywołanie słów G. Schrödera w haśle Przyłączenie Krymu do Rosji w 2014, umieszczonym w rosyjskiej wersji Wikipedii. W przypadku
wersji anglojęzycznej w owym haśle (Annexation of Crimea by the Russian Federation)
znajduje się fragment „9.3 Commentary”:
„Russian opposition activist and chess Grandmaster Garry Kasparov, former US National Security Advisor Zbigniew Brzezinski, former US secretary of state Hillary Clinton, Ukrainian MP Lesya Orobets (Batkivshchyna), former foreign minister of the Czech
Republic, Karel Schwarzenberg, as well as the Foreign Affairs Minister of Canada John
Baird all compared Russia’s actions to Nazi Germany’s policy before the start of World
War II, after the 1936 Olympic Games in Berlin. German Federal Minister of Finance
Wolfgang Schäuble, Chancellor Angela Merkel and Minister of Foreign Affairs Frank-Walter Steinmeier all stated, that such comparisons are unacceptable. However Chancellor Merkel also said “The so-called referendum…, the declaration of independence …,
and the absorption into the Russian Federation (were). in our firm opinion,…against in-
39
Artykuły
ternational law” and that it was “shameful” for Russia to compare the independence of
Kosovo with the referendum for independence in Crimea.
British prime minister David Cameron said “No amount of sham and perverse democratic process or skewed historical references can make up for the fact that this is an incursion into a sovereign state and a land grab of part of its territory with no respect for the law
of that country or for international law.”
President Obama commented, “the Crimean ‘referendum,’ which violates the Ukrainian constitution and occurred under duress of Russian military intervention, would never
be recognized by the United States and the international community.”
The European Council and the European Commission made the joint statement
“The European Union does neither recognise the illegal and illegitimate referendum in Crimea nor its outcome.”
Former West German Chancellor Helmut Schmidt called Russia’s actions “perfectly
understandable”, and considers sanctions being imposed by the US and EU “foolish”.
Czech President Miloš Zeman said: “Even though I understand the interests of Crimea’s Russian-speaking majority, which was annexed to Ukraine by Khrushchev, we have our
experience with the 1968 Russian military invasion.”
Former Soviet leader Mikhail Gorbachev has defended the referendum that led to
Russia’s annexation of Crimea: “While Crimea had previously been joined to Ukraine [in
1954] based on the Soviet laws, which means [Communist] party laws, without asking the
people, now the people themselves have decided to correct that mistake” (Annexation).
Podobny fragment jest i w rosyjskiej wersji, z tym, że wśród komentatorów na pierwszym miejscu wymieniono wypowiedź byłego prezydenta Francji, V. G. d’Estainga (oczywiście, bo jakżeby inaczej – prorosyjską). Dalej cytowano M. Gorbaczowa, byłego premiera FR J. Primakowa, opinie lewicowych deputowanych Bundestagu, byłego kanclerza
RFN H. Szmidta, byłego premiera Włoch, S. Berlusconiego, G. Schrödera (patrz poniżej), ministra finansów Niemiec, W. Szojble, a także – jak określono – działaczy liberalnej
opozycji w Rosji: A. Nawalnego i M. Chodorkowskiego. Wedle rosyjskiej Wikipedii: Były
kanclerz Niemiec, Gerhard Schröder, potępił przywódców Unii Europejskiej za ich krótkowzroczną politykę wobec Ukrainy, która stała się jedną z przyczyn kryzysu krymskiego,
scharakteryzował Ukrainę jako kraj podzielony kulturowo, którego nie należało stawiać
przed takim wyborem odnośnie stowarzyszenia z UE (Присоединение).
Podsumowanie
Na całym świecie, zwłaszcza w krajach rozpoczynających drogę do demokracji, trwa
wielki spór o kontrolę nad mediami. W systemach totalitarnych podlegają one władzy.
W demokracji – cechą podstawową jest istnienie wolnych mediów. Okres przemian
ustrojowych w krajach postkomunistycznych zaowocował chaosem w mediach. Nastała
nowa wolność i nowa odpowiedzialność. Wolność polityczna, społeczna, gospodarcza,
religijna. Wolność to także wybór. Niejednokrotnie traktowano ją jako możliwość pokazywania jedynie szarej strony nowej rzeczywistości. Wywoływało to, po latach cen-
40
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2015, vol. 9, nr 1
zurowania, zainteresowanie społeczne drugą stroną polityki, dotąd starannie skrywaną.
Nierzadko, krętactwo, podjazdy, małość ludzi, walki w gronie osób, które – zdawałoby
się – powinny być budującym przykładem, odsuwały społeczeństwo od udziału w życiu
politycznym. Wraz z wolnością pojawiło się także wiele pokus, zwłaszcza ze strony mediów. Przyniosły one nowe wyzwania, i to dla wszystkich: polityków, państwa, kościołów,
struktur międzynarodowych, organizacji społecznych. Wprowadziły nowy język porozumiewania się, konieczność rozumienia nowych symboli, słów, kultury masowej. Media
– szczególnie media elektroniczne – oraz nowe wynalazki techniczne szybko zmieniają
świat i nasze o nim wyobrażenie (Drzycimski, 1996, s. 17). Zdarza się, że media nie są już
„tylko” czwartą władzą. Bywa, że to one (oczywiście stoją za nimi określone osoby, siły
polityczne itd.) kreują rzeczywistość. A w tej kreacji dobierają sobie takich komentatorów, jacy „pasują” pod głoszone przez nich (lub głoszone przez nie – przez władzę) tezy.
Wydaje się, że obecność w rosyjskim Internecie G. Schrödera jest tego najdobitniejszym
przykładem.
Na marginesie powyższego trzeba jednak zastanowić się jeszcze nad jedną kwestią
– problemem pracy dla byłych polityków. Nieformalna dyplomacja byłych polityków w
biznesie to zjawisko równie stare, jak demokracja i wolny rynek. W japońskiej kulturze
biznesowej nazywa się amakudari (jap. zstąpienie z niebios) i polega na zatrudnianiu w
prywatnych firmach wpływowych urzędników państwowych przechodzących na emeryturę. W USA mówi się zaś o obrotowych drzwiach, którymi przechodzi się z polityki
do biznesu i z powrotem (Kacewicz, Rabij). Sztandarowym przykładem takowego dealu
jest kariera Tony’ego Blaira. Jak piszą M. Kacewicz i M. Rabij, dziś wartość jego majątku
szacuje się na kilkadziesiąt milionów funtów – ma m.in. prywatny odrzutowiec, pięć rezydencji w Wielkiej Brytanii i dziewięć innych rozsianych po całym świecie. Do honorarium za doradzanie JPMorgan premier dorabia sobie, uświetniając konferencje i uroczystości na całym świecie. Dostaje za to około 200 tys. funtów. Wraz z wynagrodzeniem za
konsultacje czy mediacje dla wielkich firm i rządów (na liście klientów T. Blaira są m.in.
Kuwejt, Kazachstan i Azerbejdżan) roczne przychody byłego szefa Partii Pracy mogą sięgać –
według niedawnych szacunków dziennika „Financial Times” – 6 mln funtów rocznie. Tę bardzo
opłacalną woltę ze świata polityki do biznesu udało mu się w dodatku wykonać niemal bez uszczerbku na wizerunku. Więcej rodaków potępia go dzisiaj za uwikłanie kraju
w wojnę w Iraku i Afganistanie niż za współpracę z wielkimi korporacjami. Brytyjczycy
mają wprawdzie w genach tolerancję dla przedsiębiorczości, ale, zdaniem Aleksandra
Smolara, politologa i prezesa Fundacji im. Stefana Batorego, rzecz w tym, że akceptacja
dla obecności byłych polityków w biznesie rośnie w całej Europie. Kiedyś państwo było
tu wspólnotą, a przywódcy polityczni kapłanami tej wspólnoty, którym wolno mniej niż
innym. Dziś polityków coraz mniej różni od menedżerów, bo administracja przejmuje od biznesu
metody działania, a przy okazji także wzorce etyczne – mówi Smolar – Gerhard Schröder,
który, będąc kanclerzem Niemiec, stworzył sobie miejsce pracy w prywatnym biznesie, pokazał innym, na jak wiele mogą sobie w tej mierze pozwolić (Kacewicz, Rabij).
41
Artykuły
Bibliografia
Adamowski, J. (1998). Rosyjskie media i dziennikarstwo czasów przełomu (1985–1997). Warszawa: Wydawnictwo „Elipsa”.
Alexander Rahr. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.petersburger-dialog.de/alexander-rahr.
Annexation of Crimea by the Russian Federation. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://en.wikipedia.org/wiki/
Annexation_of_Crimea_by_the_Russian_Federation.
Biereżnoj, A. F. (1970). Prasa leninowska a niektóre problemy współczesności, Zeszyty Prasoznawcze, 1.
Donaj, Ł. (2001). Media w systemie politycznym Federacji Rosyjskiej. Poznań: Wydawnictwo UAM.
Donaj, Ł. (2010). Gruzja zaczęła, Rosja sprowokowała. EU Monitoring Mission Georgia jako próba salomonowego rozwiązania konfliktu. W: B. Przybylska-Maszner (red.), Misje cywilne Unii Europejskiej.
Poznań: Wydawnictwo Naukowe WNPiD.
Donaj, Ł. (2011). Polityka energetyczna Federacji Rosyjskiej w kontekście współpracy z Niemcami 2005-2008. Wybrane zagadnienia. W: L. Meissner, M. Wilk (red.), Polska i Niemcy w Europie. Przyczynki
z dziedziny kultury, polityki i historii współczesnej. Beiträge zur Kultur, Polityk und Zeitgeschichte. Łódź:
Wydawnictwo WSSM.
Drzycimski, A. (red.). (1996). Sztuka kształtowania wizerunku. Warszawa: Wydawnictwo Businessman Book.
Eksperci odpowiadają niemieckim intelektualistom: W konflikcie na Ukrainie agresorem jest Putin, jagor, PAP, 13.12.2014 12:14. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci
/1,114881,17125611,Eksperci_odpowiadaja_niemieckim_intelektualistom_.html.
Friedman, G., Kosovar Independence and the Russian Reaction. February 20, 2008. Pobrano 20 grudnia 2014,
z: http://www.stratfor.com/weekly/kosovar_independence_and_russian_reaction#axzz37d0l6BJj.
Gerhard Schröder. Written by: The Editors of Encyclopædia Britannica. Last Updated 10-29-2014. Pobrano
20 grudnia 2014, z: http://www.britannica.com/EBchecked/topic/528281/Gerhard-Schroder.
Gerhard Schroeder. Biznesmen, polityk, przewodniczący komitetu akcjonariuszy North European Gas Pipeline
Company, były kanclerz Niemiec. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://ludzie.wprost.pl/sylwetka/Gerhard-Schroeder/.
Gołębiowski, B. (1970). Rozważania o realizacji leninowskiej koncepcji prasy, Zeszyty Prasoznawcze, 3.
http://raider2011.blogspot.com/search/label/Герхард Шредер.
Kacewicz, M., Rabij, M. (2012). Politycy w biznesie: Wirtuozi obrotowych drzwi, 19-09-2012, ostatnia aktualizacja 20-09-2012 23:41. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://swiat.newsweek.pl/politycy-w-biznesie--wirtuozi-obrotowych-drzwi,96078,1,1.html.
Koszel, B. (2008). Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktów i płaszczyzny współpracy. Poznań:
Instytut Zachodni im. Z. Wojciechowskiego.
Koszel, B. (2012). Mocarstwowe aspiracje Niemiec: w Europie XXI wieku: realia i perspektywy (Raport z badań). Poznań: Instytut Zachodni im. Z. Wojciechowskiego.
Łopatka, A. (2000). Prawoznawstwo. Warszawa–Poznań: Polskie Wydawnictwo Prawnicze Iuris.
Medick, V. (2014). Санкции против Путина — шанс для Шредера. („Der Spiegel”, Германия). Pobrano
20 grudnia 2014, z: http://inosmi.ru/russia/20140728/221973447.html.
Ostry list niemieckich naukowców: Na Ukrainie jest jeden agresor. To Władimir Putin. adso//rzw/kwoj / Źródło: PAP, 13.12.2014. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.tvn24.pl/putin-agresorem-na-ukrainielist-niemieckich-naukowcow,498306,s.html.
Otłowski, T. (2008). Geopolityczne aspekty konfliktu gruzińsko-rosyjskiego. 17.09.2008. Pobrano 20 grudnia
2014, z: http://www.psz.pl/tekst-13475/Tomasz-Otlowski-Geopolityczne-aspekty-konfliktu-gruzinskorosyjskiego.
Piechocki, M. (2007). Polsko-niemiecko-rosyjskie kontrowersje wokół Gazociągu Północnego. W: B. Koszel
(red.), Polacy i Niemcy w XXI wieku. Nowe oblicza partnerstwa?. Poznań: Wydawnictwo Naukowe INPID.
Pisarek, W. (1976). Marksistowsko-leninowska teoria i metodologia badań prasoznawczych, Zeszyty Prasoznawcze, 4.
42
Rocznik Bezpieczeństwa Międzynarodowego 2015, vol. 9, nr 1
Putin: Gazociąg Północny otwarty dla innych partnerów, Puls Biznesu, 25.05.2006.
Rogoża, J. (2012). Internet w Rosji: kolebka społeczeństwa obywatelskiego, Komentarze OSW, 2012-03-21. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2012-03-21/internetw-rosji-kolebka-spoleczenstwa-obywatelskiego.
Rzeczpospolita/Gerhard Schröder rzecznikiem Kremla. 10 września 2007. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://
www.psz.pl/91-europa/rzeczpospolita-gerhard-schroder-rzecznikiem-kremla.
Sobczak, J. (1998). Problem granic wolności prasy w państwach Europy Wschodniej, Europa Wschodu
i Zachodu, 2.
Tetelowska, I. (1968). Trwałość leninowskich koncepcji prasy nowego typu, Zeszyty Prasoznawcze, 1.
Борисов, А., Герхард Шрёдер: все члены ЕС заинтересованы в „Северном потоке”. 29 мая 200911:14.
Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.vesti.ru/doc.html?id=288760.
Верне, Д. (2014). Герхард Шрёдер: Косово было «черновиком» для Крыма. Pobrano 20 grudnia 2014, z:
http://russian.rt.com/inotv/2014-03-11/Gerhard-SHryoder-Kosovo-bilo-chernovikom.
Герхард Шредер делится своим мнением, касающимся сегодняшнего конфликта на Украине. 23:44
9 марта 2014. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://kurs.ru/8/10069756.
Герхард Шредер представил России свои мемуары. 08/09/2007 13:01. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://
www.psz.pl/91-europa/rzeczpospolita-gerhard-schroder-rzecznikiem-kremla.
Герхард Шредер усыновил еще одного русского ребенка. 17 августа 2006 г. Pobrano 20 grudnia 2014,
z: http://www.pravaya.ru/news/8537.
Герхард Шредер: „Серьезные ошибки Запада”. Герхард Шпёрль и Эрих Фоллат. 19.08.08 09:41. Pobrano
20 grudnia 2014, z: http://www.warandpeace.ru/ru/commentaries/view/26392/.
Герхард Шредер: Европа должна установить „стратегические отношения с Россией”. („Le Monde”,
Франция). Какой европейцы хотят видеть Россию? 07/11/2006. Оригинал публикации: Nouer une
relation stratеgique avec la Russie. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://inosmi.ru/world/20061107/230919.
html#ixzz3OXfBrzbl.
Ершов, Ю., Обзор немецких СМИ: Герхард Шредер дал старт „Северному потоку”. 09.04.2010, 17:25.
Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.rg.ru/2010/04/09/potok-site-anons.html.
Жена экс-канцлера Германии Герхарда Шредера намерена стать депутатом. 17:5310.01.2012. Pobrano
20 grudnia 2014, z: http://ria.ru/world/20120110/536408049.html.
Кочеткова, Н., Герхард Шредер: „Я не смог отказать российскому президенту”. 10 сентября 2007,
12:41. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://izvestia.ru/news/328527#ixzz3OXedHt2M.
Кривякина, Е., Немецкая элита призвала прекратить вражду с Россией. 6.12.2014. Pobrano 20 grudnia
2014, z: http://www.kp.ru/daily/26317.7/3195589/.
Кто Есть Кто в Интернет.Ru. Герхард Шредер. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://raider2011.blogspot.
com/2011/04/blog-post_4362.html.
Независимый экспертный доклад Путин. Коррупция. Москва 2011 год, под редакцией В. Милова,
Б. Немцова, В. Рыжкова, О. Шориной. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.ryzkov.ru/index.
php?option=com_content&view=article&id=30124:-q-q&catid=11:2011-12-26-10-30-14&Itemid=6.
Полунин, А., Германия: Восточный фронт вместо „Восточной политики”. Автор Megusta. Добавлено
29.11.2014. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.pronowosti.ru/archives/451451.
Присоединение Крыма к России (2014). 20 grudnia 2014, z: https://ru.wikipedia.org/wiki/Присоединение_Крыма_к_России_(2014).
Среди экспертов есть консенсус, кто агрессор, а кто – жертва. („Deutsche Welle”, Германия). Оригинал публикации: www.dw.de. Опубликовано: 13/12/2014 05:06. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://
inosmi.ru/dw-world_de/20141213/224888436.html
Хронология событий из Украины и Крыма за 10 марта 2014. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://ruspravda.info/Hronologiya-sobitiy-iz-Ukraini-i-Krima-za-10-marta-2014-3629.html.
Шпаков, Ю., Русский путь Герхарда Шредера. Германия обсуждает юридические аспекты новой работы экс-канцлера. 13.12.2005. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://www.vremya.ru/2005/232/5/141226.
html.
43
Artykuły
Шредер в пух и прах раскритиковал антироссийскую политику Польши. 13 сентября 2007, 20:23. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://izvestia.ru/news/408687#ixzz3OUjMav2X.
Шредер: Украину нельзя заставлять выбирать между Россией и ЕС. 14:31, 10.03.2014. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://news-w.com/63259-39298/n/63256-26851/.
Экс-канцлер Германии Герхард Шредер назвал две основные причины остановки „Южного потока”.
ТАСС 11 декабря 2014, 18:02. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://news.rambler.ru/28289136/.
Экс-канцлер ФРГ Шредер раскритиковал политику ЕС на Украине. 10.03.2014, 00:48. Pobrano 20 grudnia 2014, z: http://top.rbc.ru/politics/10/03/2014/910068.shtml.
FORMER CHANCELLOR OF GERMANY GERHARD SCHRÖDER
ON RUSSIA AND THE UKRAINIAN CONFLICT:
AN ANALYSIS OF SELECTED PUBLICATIONS ON RUSSIAN WEBSITES
Abstract: Upon concluding his political career, Gerhard Schröder, a former Chancellor of
the Federal Republic of Germany (1998-2005), accepted Gazprom’s offer to head the Board
of Directors of the North European Gas Pipeline Company, a Russian-German consortium
building the Nord Stream. His decision stirred considerable international controversy, with
some outraged voices raising questions about Schröder’s agenda when still in office. Russian
journalists often ask the former Chancellor to comment on Russia and Russia’s relations with the
West and, in particular, to assess the events in Ukraine. This paper explores these assessments
and discusses the politician’s image in the media, especially as related to tendentious fact
selection and biased ways of relating them.
Key terms: Schröder, Russia, Ukraine.