Szanse i zagrożenia wejścia Polski do strefy euro

Szanse i zagrożenia wejścia Polski do strefy euro

Uniwersytet Łódzki
Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny
Studia podyplomowe „Mechanizmy Funkcjonowania Strefy Euro”
Monika Andrzejewska, Irena Górczyńska
Szanse i zagrożenia wejścia Polski do strefy euro
Praca dyplomowa napisana
pod kierunkiem naukowym
prof. zw. dra hab. Janusza Bilskiego
w Katedrze Międzynarodowych
Stosunków Gospodarczych
Łódź 2015
Spis treści
Wstęp………………………………………………......……………………………
3
Rozdział 1 Warunki przyjęcia euro……………….…………………..….......
5
1.1 Etapy tworzenia unii gospodarczej i walutowej..........................................
5
1.2 Kryteria konwergencji nominalnej .........………….……..……………...........
9
Rozdział 2 Ścieżka dochodzenia do strefy euro - sytuacja Polski .........
15
2.1 Stopień spełnienia kryteriów konwergencji ………………..………….…....
15
Rozdział 3 Korzyści i koszty związane z przystąpieniem do strefy euro..
26
3.1 Korzyści i szanse związane z uczestnictwem w strefie euro......................... 26
3.1.1 Korzyści krótkookresowe (bezpośrednie) ....................................
27
3.1.2. Korzyści długookresowe (pośrednie) ..........................................
30
3.2 Koszty i zagrożenia związane z przystąpieniem do strefy euro.............
32
3.2.1 Koszty długo i średnio okresowe .................................................
34
3.2.2 Koszty krótkookresowe (bezpośrednie) .......................................
37
Podsumowanie …………………………………………………………………
40
Bibliografia …………………………………………..……………………………
42
Spis tabel .……………………………............................................…………....
43
Spis wykresów ..............................................................................................
43
Spis rysunków ...............................................................................................
43
2
Wstęp
Przystąpienie Polski do struktur Unii Europejskiej - 01.05.2004r. było
sukcesem
i zwieńczeniem wieloletniego wysiłku na rzecz integracji. Na sukces integracyjny
złożyła się ciężka praca i zaangażowanie ogromnej rzeszy osób i instytucji,
których nie sposób wymienić. Jest to efekt konsekwentnej polityki polskich władz
i wielkiej determinacji społeczeństwa. Przed przystąpieniem istniała obawa,
czy uczestnictwo w tak dużym i różnorodnym organizmie jakim jest Unia
przyniesie Polsce korzyści, czy może większe straty. Istniała niepewność i obawa
o konsekwencje niedostatecznego przygotowania do członkostwa, a świadomość
o nieuchronnych skutkach sprzyjała postawom niepewności, niekiedy zwątpienia.
Oprócz obaw istniały też szanse np. na znaczne wzmocnienie pozycji politycznej
i gospodarczej na arenie międzynarodowej i możliwość oddziaływania na politykę
Wspólnotową.
Po dziesięciu latach uczestnictwa w Unii Europejskiej nadszedł czas
rozważania pełnego uczestnictwa Polski w strefie euro. Znów pojawia się obawa
i pytania: Czy Polska powinna wejść do strefy euro? Jeżeli tak to kiedy? Czy
przyjęcie wspólnej waluty jest dla Polski korzystne?
Przedmiotem naszej pracy jest przedstawienie problematyki wstąpienia
Polski do strefy euro oraz przedstawienie szans i zagrożeń związanych z akcesją.
W pierwszym rozdziale przedstawimy podstawowe etapy procesu integracji
gospodarczej. W tej części pracy zostaną wskazane Traktaty, na mocy których
nakłada się na państwa członkowskie, w tym również Polskę, obowiązek
uczestnictwa w unii walutowej. Zwrócimy również uwagę na warunki pełnego
uczestnictwa Polski w strefie euro poprzez wskazanie kryteriów konwergencji
określonych Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, które muszą zostać
spełnione. Celem drugiego rozdziału jest przedstawienie ścieżki prowadzącej
do strefy euro. Postaramy się w nim ocenić stopień spełnienia przez Polskę
kryteriów, a następnie oszacować stopień synchronizacji cyklu koniunkturalnego
i podatność polskiej gospodarki na szoki asymetryczne. Celem rozdziału trzeciego
jest omówienie poszczególnych kategorii korzyści i kosztów wynikających
z członkostwa Polski w strefie euro oraz mechanizmy prowadzące do ich
powstania. W rozdziale tym na podstawie literatury i publikacji przedstawimy także
3
w sposób syntetyczny aspekty ekonomiczne akcesji, natomiast aspekty polityczne
i społeczne jedynie zasygnalizujemy.
W podsumowaniu podejmiemy próbę oceny, czy korzyści i koszty się
bilansują? Czy Polska powinna wejść do strefy euro?
4
Rozdział 1
Warunki przyjęcia euro
1.1 Etapy tworzenia unii gospodarczej i walutowej
Integracja walutowa i gospodarcza jest ze sobą ściśle powiązana. Dlatego
też chcąc dokonać opisu historycznej ścieżki dojścia Europy do wspólnej waluty,
nie można pominąć podstawowych etapów procesu integracji gospodarczej.
Proces ten zapoczątkował w 1950 r. Robert Schuman, ówczesny minister
spraw zagranicznych Francji. Zaproponował on plan utworzenia wspólnoty węgla
i stali. 18 kwietnia 1951r. Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy i Włochy
na podstawie tego planu podpisały w Paryżu Traktat ustanawiający Europejską
Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). W 1957r. te same państwa podpisały dwa
traktaty- Traktaty Rzymskie. Na mocy tych traktatów powołano Europejską
Wspólnotę Energii Atomowej (EWEA) oraz Europejską Wspólnotę Gospodarczą
(EWG), która miała doprowadzić do powstania unii celnej oraz wspólnego rynku
towarów, usług, siły roboczej i kapitału. Na tym etapie nie rozważano jeszcze
koncepcji wspólnej waluty. W tym czasie funkcjonował międzynarodowy system
walutowy z Bretton Woods, w ramach którego kursy walut, za pomocą stałych
parytetów względem dolara amerykańskiego, utrzymywane były na względnie
stabilnym poziomie. System z Bretton Woods ulegał jednak stopniowemu
załamaniu (przełom lat 60. i 70). Coraz częstsze zmiany kursów postrzegane były
jako sprzeczne z postępującą wewnątrz europejską integracją gospodarczą.
W związku z tym, na szczycie w Hadze w 1969r. liderzy państw EWG oficjalnie
zadeklarowali, iż unia gospodarcza i walutowa należy do długoterminowych celów
Wspólnoty1.
Zespół ekspertów pod przewodnictwem Pierre'a Wernera, ówczesnego
premiera i ministra finansów Luksemburga, w październiku 1970r. zaprezentował
tzw. Plan Wernera. Zakładał on utworzenie unii gospodarczej i walutowej
do końca 1980r., w kilku etapach. W 1972r. państwa członkowskie EWG
rozpoczęły realizację wspólnej polityki kursowej. Zwana ona była "wężem
1
K. Kwapień, C. Wójcik, "Euro. Wspólna waluta europejska", Ministerstwo Spraw Zagranicznych
2011, www.msz.gov.pl, str.3
5
w tunelu". Zakładano, że wzajemne kursy walut państw członkowskich mogą się
zmieniać tylko w ramach przedziału wahań o szerokości 2,25%. Dopuszczalny
przedział wahań między każdymi dwiema walutami państw członkowskich EWG
stanowił "węża wijącego się w tunelu" z 4,5 % pasmem wahań 2. Rok później
utworzono Europejski Fundusz Współpracy Walutowej (EFWW), jako zalążek
przyszłej organizacji banków centralnych wspólnoty. W 1973r. ostatecznie załamał
się system z Bretton Woods. W obliczu kryzysu naftowego Europa odstąpiła
od
realizacji
Planu
Wernera.
Różne
wyniki
makroekonomiczne
państw
członkowskich uniemożliwiły wypracowanie wspólnej strategii antykryzysowej.
Państwa europejskie skupiały się wówczas na wewnętrznych problemach
gospodarczych takich jak wysoka inflacja, rosnące bezrobocie, a nie na
pogłębianiu integracji. Perspektywa przekazania suwerennych atrybutów polityki
monetarnej – takich jak kurs walutowy czy stopy procentowe – natrafiła na silny
opór społeczny. Europejscy decydenci wiedzieli, że w obliczu rosnącego
bezrobocia i rosnących kosztów życia decyzje takie generować będą określone
koszty polityczne. W 1977 r. odstąpiono od realizacji planu Wernera.
W marcu 1979r. utworzono Europejski System Walutowy (ESW) i tym
samym wznowiono proces integracji walutowej. Istotę ESW stanowiły Europejski
Mechanizm Kursowy (ERM) oraz europejska jednostka pieniężna - ECU. ECU nie
była samodzielną walutą, stanowiła jedynie jednostkę rozrachunkową. Wartość jej
wyznaczano na podstawie koszyka walut, w którego skład wchodziły waluty
państw członkowskich EWG. W ramach mechanizmu kursowego ERM dla walut
państw systemu ustalono parytety centralne w relacji do ECU o dopuszczalnym
paśmie wahań kursowych wynoszący ±2,25 % lub wyjątkowo ±6 %. W związku
z kryzysem walutowym, który miał miejsce w 1993 roku, Wspólnota postanowiła
1 sierpnia 1993r. poszerzyć marże wahań do ±15%. Była to ogromna różnica.
Można powiedzieć, że w Unii zaczęły funkcjonować praktycznie kursy płynne.
Kolejnym krokiem w kierunku pełnej integracji gospodarczej i walutowej było
uchwalenie Jednolitego Aktu Europejskiego (JAE). Wszedł on w życie w lipcu
1987r. i przewidywał utworzenie do końca 1992r. jednolitego rynku, który miał
funkcjonować na podstawie czterech swobód: przepływu osób, towarów, usług
i kapitału. W okresie tym coraz silniej odczuwano potrzebę utworzenia unii
2
J. Bilski, "Międzynarodowy system walutowy", PWE, Warszawa 2006, str.159-160
6
walutowej. Uważano, że wspólny rynek w pełni wykorzysta swój potencjał kiedy
wyeliminuje się koszty transakcyjne związane z wymianą walut oraz po redukcji
wahań kursowych.3 W okresie funkcjonowania ESW stworzono solidne podstawy
dla unii gospodarczej i walutowej. Można było zauważyć coraz większą autonomię
walutową Wspólnoty.
W okresie tym powołano specjalny komitet pod przewodnictwem Jacquesa
Delorsa,
ówczesnego
przewodniczącego
Komisji
Europejskiej,
który
miał
przygotować plan utworzenia unii walutowej i gospodarczej we Wspólnocie.
W związku z istotną rolą Raportu Delorsa, gdyż stał się on podstawą oficjalnego
planu podpisanego w lutym 1992r. (traktat z Maastricht) omówimy go bardziej
szczegółowo. Według Raportu Delorsa unia walutowa występuje, gdzie istnieje:
- pełna i nieodwracalna wymienialność walut,
- całkowita swoboda przepływów kapitałów oraz integracja rynku finansowego,
- wyeliminowanie marż wahań kursów walutowych i nieodwracalne usztywnienie
relacji kursowych.
Raport Delorsa nie zakładał konieczności wprowadzenia wspólnego pieniądza.
Jednak
wspólny
pieniądz
świadczyłby
o
determinacji
politycznej
i nieodwracalności procesu integracji walutowej. Raport Delorsa określał też unię
gospodarczą. Miała ona polegać na: utworzeniu jednolitego rynku z pełną
swobodą przepływu towarów, kapitałów, usług i siły roboczej, prowadzeniu na
szczeblu Wspólnoty polityki konkurencji bez odmiennego traktowania produktów
z różnych państw członkowskich, prowadzeniu polityki regionalnej zapobiegającej
pogłębianiu się dysproporcji w rozwoju różnych obszarów, koordynacji polityki
makroekonomicznej w celu zapobiegania tworzenia się nadmiernych deficytów
budżetowych w krajach członkowskich.4
W listopadzie 1993r. wszedł w życie Traktat o Unii Europejskiej (TUE)
tzw. traktat z Maastricht, w ramach którego określono trzy kolejne etapy tworzenia
Unii Gospodarczej i Walutowej.
Etap pierwszy trwał od 1 lipca 1990r. do 31 grudnia 1993r. Celem tego etapu
było:
wprowadzenie swobody przepływu kapitału z dniem 1 lipca 1990r.,
3
4
K. Kwapień, C. Wójcik, "Euro. Wspólna waluta ...", op. cit. str. 4-5
J. Bilski, "Międzynarodowy system ...",. op. cit. str.172
7
rozpoczęcie tworzenia wspólnego obszaru finansowego, na którym banki,
firmy ubezpieczeniowe i inne instytucja finansowe mają swobodę
funkcjonowania,
wzmocnienie koordynacji polityk gospodarczych państw członkowskich
i współpracy banków centralnych w celu zbliżenia polityki monetarnej,
utworzenie projektu traktatu o utworzeniu Unii Europejskiej.
Miał być on przygotowany do końca 1990r., jednak stało się to o rok
później. Traktat ten miał tworzyć formalną podstawę do tworzenia unii
gospodarczej i walutowej.
Etap drugi - od 1 stycznia 1994r. do 31.12.1998r. Zakładał on:
utworzenie podstawowych instytucji i struktur organizacyjnych m.in.
Europejskiego Instytutu Walutowego (EIW), którego zadaniem miała być
organizacja przygotowań do emisji wspólnego pieniądza i utworzenia
Europejskiego
Systemu
Banków
Centralnych
(ESCB)
na
czele
z ponadnarodowym Europejskim Bankiem Centralnym. Instytut ten w lipcu
1998r. przekształcił się w Europejski Bank Centralny (ECB),
wprowadzenie swobody wymienialności walut i płatności transgranicznych,
wprowadzenie
zakazu
zaciągania
pożyczek
na
pokrycie
deficytu
budżetowego przez władze centralne i lokalne w bankach centralnych
i ECB,
zniesienie uprzywilejowanego dostępu przedsiębiorstw oraz instytucji
publicznych do kredytów z banków centralnych,
zapewnienie, iż banki centralne są niezależne od rządów,
spełnienie kryteriów konwergencji tj. klasyfikacja krajów członkowskich UE
do unii gospodarczej i walutowej,
Komisja Europejska została upoważniona do nadzoru nad krajami
członkowskimi UE w zakresie dyscypliny budżetowej i długu publicznego.
Etap trzeci rozpoczął się 1 stycznia 1999r. i trwał do 2002r. Przewidywał on:
utworzenie Europejskiego Banku Centralnego i Europejskiego Systemu
Banków Centralnych - 1 stycznia 1999r.
usztywnienie centralnych kursów wymiany walut krajów członkowskich
względem siebie i w stosunku do ECU,
wprowadzono euro do obiegu bezgotówkowego - styczeń 1999r.,
8
wprowadzenie banknotów i monet euro równolegle do walut narodowych
do 1 stycznia 2002r.
1 lipca 2002r. ostateczne wycofanie walut narodowych na rzecz euro,
ujednolicenie polityki monetarnej - przeniesienie jej na ponadnarodowy
szczebel Europejskiego Banku Centralnego,
koordynowanie polityki gospodarczej,
wprowadzenie zasad Paktu na Rzecz Stabilizacji i Wzrostu dotyczącego
przestrzegania przez kraje wchodzące w skład unii gospodarczej
i walutowej dozwolonego pułapu deficytu budżetowego,
utworzenie mechanizmu kursowego ERM II w miejsce ERM dla krajów UE
nie zakwalifikowanych do unii gospodarczej i walutowej. 5
1.2. Kryteria konwergencji nominalnej
Strefa euro rozszerza się w miarę, jak państwa członkowskie UE nie
należące do strefy euro spełnią odpowiednie warunki. Zgodnie z Traktatem
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), wszystkie państwa członkowskie UE
muszą przystąpić do strefy euro z chwilą spełnienia niezbędnych warunków, poza
Danią i Wielką Brytanią, które wynegocjowały klauzulę "opt-out", umożliwiającą im
pozostanie poza tą strefą6. Zgodnie z tą klauzulą kraje, na mocy TFUE, mogą
samodzielnie decydować o tym, czy i kiedy przystąpią do strefy euro. Państwa,
które nie przyjęły jeszcze wspólnej waluty euro, ale są zobowiązane podejmować
wszelkie działania w tym kierunku zwane są „Państwami Członkowskimi objętymi
derogacją”. Traktat nie wyznacza jakiejkolwiek daty przystąpienia do strefy euro.
W praktyce więc w krajach z derogacją wybór momentu przyjęcia euro pozostaje
w rękach ich rządów7.
Państwo, które chce dołączyć do UE, musi dostosować wiele aspektów
społecznych, ekonomicznych i politycznych do standardów obowiązujących
w Unii. Dostosowanie to ma zagwarantować powodzenie działania tego państwa
w obrębie unijnego jednolitego rynku towarów, usług, kapitału i pracy. Bardziej
zaawansowany proces integracji stanowi przyjęcie euro i przystąpienie do strefy
euro. Jest to bardziej intensywna integracja gospodarcza z pozostałymi członkami
5
J. Kowalski, Z. Ślusarczyk, "Unia Europejska", Warszawa-Poznań, PWP, 2006, str. 84-85
"Przyjęcie euro - Komisja Europejska", www.ec.europa.eu, 25.04.2014r.
7
K. Kwapień, C. Wójcik, "Euro. Wspólna waluta ...", op. cit. str. 29
6
9
strefy euro, która wymaga długich przygotowań. Dlatego też zanim państwo
członkowskie
będzie
mogło
przyjąć
euro,
musi
spełnić
pewne
kryteria
gospodarcze (nominalne) i prawne, zwane kryteriami konwergencji, kryteriami
zbieżności
(podział
kryteriów
przedstawia
poniższy
schemat).
Kryteria
gospodarcze zostały określone w Traktacie o funkcjonowaniu Unii Europejskiej,
w artykule 140 oraz w Protokole
nr 13 w sprawie kryteriów konwergencji
(Dz. U. UE nr 2010/C 83/01). Kryterium konwergencji prawnej wymaga zgodności
przepisów krajowych poszczególnych państw członkowskich z artykułami 130
i 131 TFUE oraz Statutem Europejskiego Systemu Banków Centralnych
i Europejskiego Banku Centralnego.
Schemat 1
Podział kryteriów konwergencji
Źródło: opracowanie własne na podstawie T. Nieborak, "Znaczenie i uzasadnienie kryteriów
konwergencji nominalnej z Maastricht. Kryteria z Maastricht a Pakt Stabilności i Wzrostu", Wydział
Prawa i Administracji UAM w Poznaniu, Katedra Prawa Finansowego, www.prawo.uni.opole.pl,
07.04.2015r.
W rozdziale tym skupimy uwagę na kryteriach konwergencji gospodarczej.
Zaczniemy od omawiania kryteriów monetarnych.
Kryterium stabilności cen jest określone w artykule 140 ustęp 1 tiret
pierwsze. Oznacza, że Państwo Członkowskie ma trwały poziom stabilności cen,
a średnia stopa inflacji, odnotowana w tym państwie w ciągu jednego roku
10
poprzedzającego badanie, nie przekracza o więcej niż 1,5 punktu procentowego
inflacji trzech Państw Członkowskich o najbardziej stabilnych cenach. Inflacja
mierzona
jest
za
pomocą
wskaźnika
cen
artykułów
na porównywalnych podstawach. Uwzględnia się tutaj
konsumpcyjnych
różnice w definicjach
8
krajowych . Średnią stopę inflacji oblicza się jako zmianę ostatniej dostępnej
12-miesięcznej średniej zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych
(HICP) w relacji do średniej za poprzednie 12 miesięcy. Wskaźnik HICP obliczany
jest jednakowo we wszystkich krajach Unii na podstawie obserwacji zmian cen
konsumpcyjnych odpowiednich reprezentantów towarów i usług oraz przy
zastosowaniu systemu wag, zgodnie ze strukturą spożycia indywidualnego
w gospodarstwach domowych według danych sprzed 2 lat.
Natomiast "trzy
Państwa Członkowskie o najbardziej stabilnych cenach" określa się wykorzystując
nieważoną średnią arytmetyczną stóp inflacji trzech państw członkowskich
o najniższym nieujemnym poziomie inflacji, chyba że stanowią one obserwacje
odstające tzn. jeżeli stopa inflacji w danym kraju jest znacznie niższa od stóp
inflacji pozostałych państw członkowskich z powodu kumulacji różnych czynników
specyficznych dla tego kraju. Ujemna bowiem inflacja - deflacja jest dowodem
braku stabilności cen9.
Kryterium konwergencji stóp procentowych określone w artykule
140 ustęp 1 tiret czwarte wspomnianego Traktatu. Oznacza ono, iż w ciągu
jednego roku przed badaniem Państwo Członkowskie musi posiadać średnią
nominalną długoterminową stopę procentową nie przekraczającą więcej niż o dwa
punkty procentowe stopy procentowej trzech Państw Członkowskich o najbardziej
stabilnych cenach. Stopy procentowe oblicza się na podstawie długoterminowych
obligacji państwowych lub porównywalnych papierów wartościowych. Tu również
uwzględnia się różnice w definicjach krajowych 10. Średnią nominalną stopę
procentową oblicza się jako średnią arytmetyczną za ostatnie 12 miesięcy,
za które dostępne są dane o inflacji HICP. W zastosowaniu koncepcji trzech
państw członkowskich o najbardziej stabilnych cenach, przyjętej do zdefiniowania
wartości referencyjnej,
wykorzystuje się nieważoną średnią arytmetyczną
8
"Protokół (nr 13) w sprawie kryteriów konwergencji" Dz. U. C 326 z 26.10.2012,
www.ecb.europa.eu, str.281
9
P. Boguszewski, "Konwergencja nominalna i realna a integracja walutowa w kryzysie",
w: "Mechanizmy funkcjonowania strefy euro" ,red. P.Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, NBP,
Warszawa 2014, str.265
10
"Protokół (nr 13) w sprawie kryteriów ...", op. cit. str. 281-282
11
długoterminowych stóp procentowych tych samych państw członkowskich, co przy
obliczaniu wartości referencyjnej dla kryteriów stabilności cen. Stopy procentowe
mierzy się na podstawie zharmonizowanych długoterminowych stóp procentowych
- wskaźnika opracowanego na potrzeby oceny konwergencji 11.
W art. 140 ust. 1 tiret trzecie Traktatu wymienione zostało kryterium kursu
walutowego tj. kryterium udziału w mechanizmie kursów walut Europejskiego
Systemu Walutowego. Kryterium to oznacza, że Państwo Członkowskie stosowało
normalne granice wahań, które są przewidziane w mechanizmie kursów walut
Europejskiego Systemu Walutowego, bez poważnych napięć przynajmniej przez
dwa lata przed badaniem. Państwo Członkowskie nie może zdewaluować
dwustronnego centralnego kursu swojej waluty wobec euro z własnej inicjatywy
przez ten sam okres12. Europejski Mechanizm Kursowy (ERM II) polega
na utrzymywaniu wahań kursu waluty względem euro w określonych granicach
±15% wokół pewnej ustalonej wartości tzw. parytetu centralnego. W tym okresie
nie może być dokonana dewaluacja parytetu centralnego w stosunku do euro
na własny wniosek państwa członkowskiego.
Kryteria fiskalne to inaczej mówiąc kryteria sytuacji finansów publicznych.
Kryterium to określone jest w art. 140 ust.1 tiret drugie Protokołu w sprawie
kryteriów konwergencji. Oznacza to, że w czasie badania Państwo Członkowskie
nie jest objęte decyzją Rady, zgodnie z artykułem 126 ustęp 6 wspomnianego
Traktatu,
stwierdzającą
istnienie
nadmiernego
deficytu 13.
Mówiąc
inaczej
procedurę nadmiernego deficytu stosuje się kiedy stosunek planowanego
lub faktycznego deficytu sektora finansów publicznych do PKB przekracza wartość
odniesienia tj. 3% PKB, chyba że:
- stosunek ten znacznie i stale się zmniejszał i osiągnął poziom bliski wartości
odniesienia lub
- przekroczenie wartości odniesienia ma charakter wyjątkowy i tymczasowy,
a stosunek ten pozostaje bliski wartości odniesienia;
oraz kiedy stosunek długu publicznego do PKB przekracza wartość odniesienia
tj. 60 % PKB, chyba że stosunek ten zmniejsza się dostatecznie i zbliża
11
"Kryteria konwergencji", www.ecb.europa.eu/ecb/orga/escb/html/convergence-criteria.pl.html
"Protokół (nr 13) w sprawie kryteriów ...", op. cit. str.281
13
"Ibidem", str.281
12
12
do wartości odniesienia w zadowalającym tempie 14. Państwo członkowskie
kandydujące do strefy euro musi mieć dobrą sytuację finansów publicznych,
to znaczy budżet nie może mieć zbyt dużego deficytu.
Zobaczmy
jak
kształtowały
się
wskaźniki
konwergencji
z
chwilą,
gdy Komisja Europejska 25 maja 1998r. rekomendowała 11 państw do przejścia
do trzeciego etapu realizacji tworzenia unii gospodarczej i walutowej. Do UG i W
nie przystąpiły Wielka Brytania, Dania - z uwagi na wcześniej już wspomniane
prawo "opt-out" oraz Grecja i Szwecja - z uwagi na nie spełnienie kryteriów
konwergencji15. Grecja dołączyła do strefy euro w 2001r., w 2007r. Słowenia,
w 2008r. Cypr i Malta, w 2009r. Słowacja, w 2011r. Estonia i w 2015r. Litwa.
Tabela 1
Realizacja kryteriów określonych w traktacie z Maastricht
Kraje
Roczny
Deficyt
Dług publiczny
Długotermi-
Przyna-
wskaźnik
budżetowy
(w % PKB)
nowa stopa
leżność
inflacji (w %)
(w % PKB)
procentowa
do ERM
1997
1997
1998
1998
1997
1998
1998
Kryteria
Maastricht
3,2
3,0
60,0
7,7
tak
Austria
1,1
1,5
2,5
2,3
66,1
64,7
5,6
tak
Belgia
1,4
1,3
2,1
1,7
122,2
118,1
5,7
tak
Dania
1,9
2,1
-0,7
-1,1
65,1
59,1
6,3
tak
Finlandia
1,3
2,0
1,1
-0,3
53,6
53,6
5,9
tak
Francja
1,2
1,0
3,0
2,9
58,0
58,1
5,5
tak
Grecja
5,2
4,5
4,0
2,2
108,7
107,7
9,8
tak
Hiszpania
1,8
2,2
2,6
2,2
68,8
67,4
6,3
tak
Holandia
1,8
2,3
1,4
1,6
72,1
70,0
5,5
tak
Irlandia
1,2
3,3
-0,9
-1,1
66,3
59,5
6,2
tak
Luksemburg
1,4
1,6
-1,7
-1,0
6,7
7,1
5,6
tak
Niemcy
1,4
1,7
2,7
2,5
61,3
61,2
5,6
tak
Portugalia
1,8
2,2
2,5
2,2
62,0
60,0
6,2
tak
Szwecja
1,9
1,5
0,8
-0,5
76,6
74,1
6,5
nie
Wielka Brytania
1,8
2,3
1,9
0,6
53,4
53,0
7,0
nie
Włochy
1,8
2,1
2,7
2,5
121,6
118,1
6,7
tak
Polska
13,0
11,8
2,7
2,8
49,8
43,7
-
-
Źródło: J. Bilski, "Międzynarodowy system walutowy", Warszawa, PWE, 2006
14
15
"Kryteria konwergencji", www.ecb.eu ...op. cit.
J. Bilski, "Międzynarodowy system ...", op. cit. str. 174-175
13
Jak wynika z tabeli 1 osiągnięcie trzech wskaźników tj. deficytu
budżetowego,
nie
długoterminowej
przysporzyło
krajom
stopy
członkowskim
procentowej
większych
oraz
stopy
problemów.
inflacji
Jedynie
w niewielkim stopniu, bo o 0,1 % stopę inflacji przekroczyła Irlandia. Problem
natomiast miały państwa z utrzymaniem długu publicznego na poziomie poniżej
60% PKB. Dług publiczny mógł przekroczyć poziom 60% PKB, ale musiał mieć
tendencje zmniejszającą i zbliżać się w zadowalającym tempie do wartości
odniesienia. Analizując dane zamieszczone w tabeli można by polemizować,
czy aby na pewno dług publiczny Belgii i Włoch zbliża się w zadowalającym
tempie do wartości kryterium konwergencji. Jeżeli zaś chodzi o przynależność
krajów członkowskich do ERM II, widać że jedynie Szwecja i Wielka Brytania
nie przystąpiły do tego systemu. Uważa się, iż Szwecja celowo nie przystąpiła
do ERM II , bo była to jedyna szansa na pozostanie poza UG i W, pozostałe
wskaźniki konwergencji zostały przez Szwecję spełnione. Dla porównania w tabeli
umieszczono wartości inflacji, deficytu budżetowego i długu publicznego Polski.
W okresie tym widać, że Polska miała jedynie problemy z poziomem inflacji.
O Polsce i przygotowaniu jej do wejścia do strefy euro więcej w następnym
rozdziale.
Rada Unii Europejskiej sprawdza, czy państwo członkowskie ubiegające się
o przystąpienie do strefy euro, spełnia wszystkie kryteria konwergencji. Jeśli tak,
Rada podejmuje decyzję upoważniającą państwo członkowskie do przyjęcia euro
i przedstawia wyniki kontroli tych kryteriów. Przynajmniej co dwa lata Komisja
Europejska i Bank Centralny sporządzają raport z konwergencji tych państw
członkowskich.
Raporty
te
opisują
postępy
poczynione
przez
państwa
członkowskie w kwestii przestrzegania kryteriów konwergencji 16.
16
"Wprowadzenie euro: kryteria konwergencji", www.europa.eu, 15.10.2010r.
14
Rozdział 2
Ścieżka dochodzenia do strefy euro - sytuacja Polski
2.1 Stopień spełnienia kryteriów konwergencji
Polska jest członkiem Unii Europejskiej od 01 maja 2004r. i tym samym jest
członkiem Unii Gospodarczej i Walutowej. Nie jest to jednak na razie pełne
członkostwo. Polska objęta jest derogacją co oznacza, że zobowiązana jest
do spełnienia kryteriów konwergencji i przyjęcia wspólnej europejskiej waluty euro, w przyszłości17.
Miernikami stopnia przygotowania danego kraju do przystąpienia do strefy
euro są kryteria konwergencji nominalnej (omówione szczegółowo w poprzednim
rozdziale) i prawnej.
Istnieje również szereg innych warunków do spełnienia przez dany kraj, aby
odnieść korzyści z uczestnictwa w strefie euro. Łączą się one z kryteriami
konwergencji nominalnej, bowiem od nich zależy trwałość spełnienia tych
kryteriów. Określają one stan konwergencji realnej i są to m. in. wielkość PKB,
poziom
zatrudnienia,
nominalnej
mogą
stan
zapewnić
bilansu
też:
płatniczego18.
wysoki
stopień
Trwałość
konwergencji
podobieństwa
struktur
gospodarczych między Polską a państwami strefy euro, duża intensywność
powiązań handlowych, a także wysoka synchronizacja cykli koniunkturalnych 19.
W rozdziale tym omówimy stan wyjściowy gospodarki polskiej skupiając
szczególną uwagę na spełnianiu przez Polskę kryteriów konwergencji nominalnej
w latach 2004-2014. Dokonamy tego na podstawie Raportów o konwergencji
przygotowywanych przez EBC oraz Komisję Europejską co najmniej co dwa lata,
lub na wniosek któregoś z państw członkowskich z derogacją. Raporty te mają
na celu kontrolę stopnia spełnienia kryteriów zbieżności oraz warunków prawnych
uczestnictwa w strefie euro przez dany kraj i są przedkładane Radzie UE. Dane,
które
zostaną
o konwergencji.
umieszczone
w
tabelach
pochodzić
będą
z
Raportów
Będą one obejmować co drugi rok i odnosić się do różnych
17
K. Kwapień, C. Wójcik, "Euro. Wspólna waluta ...", op. cit. str. 30
K. Sum, "Stopień przygotowania Polski do przystąpienia do strefy euro", Instytut Gospodarki
Światowej, Warszawa 2006, str.3
19
"Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej", NBP, Warszawa 2011, str.37
18
15
okresów tj. od kwietnia, maja, września, października ubiegłego roku odpowiednio
za rok, czyli do marca, kwietnia, sierpnia i października roku danego. Dotyczy
to wskaźnika inflacji i długoterminowych stóp procentowych. Natomiast zadłużenia
brutto instytucji rządowych i samorządowych wystąpią jako procent PKB
i
projekcja Służb Komisji Europejskiej na dany rok. Jeżeli zaś chodzi o kurs
wymiany waluty względem euro, obliczany jest on jako zmiana w procentach
średniej wartości za okres od stycznia do kwietnia lub maja danego roku
w porównaniu do średniej z roku poprzedniego.
Według Raportu o konwergencji z 2004 roku,
który po raz pierwszy
dotyczył również Polski, warunkami osiągnięcia wysokiego poziomu trwałej
konwergencji w Polsce są:
wejście na ścieżkę trwałej i wiarygodnej konsolidacji budżetu;
wyraźna poprawa sytuacji budżetowej kraju;
wzmocnienie
polityki
krajowej
ukierunkowanej
na
zwiększenie
konkurencyjności na rynkach produktów;
przyspieszenie prywatyzacji;
podniesienie wydajności pracy oraz poprawa funkcjonowania rynku pracy
celem utrzymania warunków ekonomicznych sprzyjających stabilności
cen20.
Kryterium stabilności cen w 2004 roku nie zostało spełnione. Jego
wartość referencyjna została przekroczona w niewielkim stopniu. Raport
o konwergencji 2004 przewidywał wzrost stopy inflacji w latach 2004 - 2005 roku.
Miała ona osiągnąć poziom pomiędzy 3,00% a 4,00%. Uważano, że ryzyko
wzrostu jest związane z brakiem równowagi budżetowej, dalszym umacnianiem
się popytu krajowego oraz zmianami płac na skutek wzrostu cen żywności, ropy
naftowej i podatków związanych z przystąpieniem do UE. Zobaczmy jak
przedstawiała się inflacja (HICP) w Polsce z wartościami referencyjnymi
od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej do 2014 roku.
20
"Raport o konwergencji 2004", EBC, 2004, www.ecb.europa.eu, str. 46
16
Tabela 2
Inflacja (HICP) i wartości referencyjne zgodne z 121 art. TFUE w %
Stopa
inflacji
w
2004
2006
2008
2010
2012
2014
2,5
1,2
3,2
3,9
4,0
0,6
2,4
2,8
3,2
1,0
3,1
1,7
Polsce
Wartość referencyjna
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2004-2014 EBC
Wykres 1
Inflacja (HICP) i wartości referencyjne zgodne z 121 art. TFUE w %
4,5
4
3,5
3
2,5
Stopa inflacji w Polsce
2
Wartość referencyjna
1,5
1
0,5
0
2004
2006
2008
2010
2012
2014
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2004-2014 EBC
W 2005 roku nastąpił spadek inflacji, który wynikał głównie z ustania czynników
proinflacyjnych związanych z przystąpieniem Polski do UE, widocznych w okresie
przedakcesyjnym oraz w pierwszych miesiącach członkostwa. Duże znaczenie dla
redukcji wzrostu cen odegrała aprecjacja kursu złotego. W 2005 roku wskaźnik
HICP wyniósł 2,2% zaś średnia inflacja w trzech państwach UE o najniższej jej
wartości 1,0%, co oznaczało że Polska spełniła kryterium konwergencji w danym
roku.21 W połowie 2006 roku inflacja zmalała do 1,2% i była znacznie poniżej
wartości referencyjnej 2,8%. Jednakże od końca 2006 roku inflacja zaczęła
rosnąć. Zostało to spowodowane głównie dużym wzrostem cen żywności,
21
K. Sum, "Stopień przygotowania Polski ...", op. cit. str. 8
17
a w mniejszym stopniu umiarkowanymi wzrostami cen energii.22 W latach 20082009 inflacja była wysoka tzn. oscylowała wokół 4%. Inflacja zaczęła się
stopniowo obniżać w marcu 2010 roku. W 2011 roku nastąpił ponowny wzrost
inflacji. Przyczynił się do niego skok światowych cen żywności, deprecjacja
nominalnego kursu walutowego oraz podwyżka VAT w warunkach silnego popytu
krajowego. Znaczne osłabienie się krajowej aktywności gospodarczej, które
rozpoczęło się w 2012 roku, razem ze zmianami światowych cen surowców,
przyczyniły się w 2013 roku do gwałtownego spadku inflacji do 0,2% (w czerwcu
2013r.).23 W grudniu 2014 roku Polska wypełniała kryterium stabilności cen.
Średnie 12 - miesięczne tempo wzrostu indeksu HICP wyniosło 0,1%
i osiągnęło historycznie najniższy poziom. Wartość referencyjna wynosiła 1,3%.
Według prognoz Komisji Europejskiej Polska będzie spełniać kryterium stabilności
cen przez cały okres objęty prognozą tj. do IV kwartału 2016 roku. 24
Jak przedstawiało się kryterium stóp procentowych, przedstawia
poniższa tabela oraz wykres.
Tabela 3
Długoterminowa stopa procentowa i wartości referencyjne w %
Długoterminowa
stopa
2004
2006
2008
2010
2012
2014
6,9
5,2
5,7
6,1
5,8
4,2
6,4
6,2
6,5
6,0
5,8
6,2
procentowa
Wartość referencyjna
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2004-2014 EBC
22
"Raport o konwergencji Maj 2008", EBC, 2008, www.ecb.europa.eu, str.52
"Raport o konwergencji Czerwiec 2014", EBC, 2014, www.ecb.europa.eu, str. 91
24
"Monitor Konwergencji Nominalnej", Ministerstwo Finansów, luty 2015,www.mf.gov.pl, str. 1
23
18
Wykres 2
Długoterminowa stopa procentowa i wartości referencyjne w %
8
7
6
5
Długoterminowa stopa
procentowaw Polsce
4
Wartość referencyjna
3
2
1
0
2004
2006
2008
2010
2012
2014
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2004-2014 EBC
W latach 2003-2004 w Polsce wysokość długoterminowych stóp procentowych
wynosiła 6,9%. Oznaczało to przekroczenie wartości referencyjnej 6,4%. 25 Jak
widać z danych w tabeli oraz na wykresie, zmieniło się to w latach 2006-2008.
Wówczas średni poziom długoterminowych stóp procentowych kształtował się
poniżej wartości
referencyjnej dla
kryterium stopy
procentowej.
Średnia
długoterminowa stopa procentowa za okres referencyjny od kwietnia 2009 roku do
marca 2010 roku była minimalnie powyżej wartości referencyjnej dla tego
kryterium, bo o 0,1%. W latach tych długoterminowa stopa procentowa w Polsce
wzrosła z uwagi na dużą niechęć inwestorów do podejmowania ryzyka
i niepewność perspektyw gospodarczych.26 W 2010 roku stopa procentowa
ponownie
spadła.
Przyczynił
się
do
tego
rosnący
popyt
ze
strony
międzynarodowych inwestorów na polskie obligacje skarbowe. Pod koniec 2010
roku i na początku 2011 roku długoterminowa stopa procentowa w związku
z powszechnymi napięciami na rynkach finansowych nieco wzrosła. Zaś
od połowy 2011 roku do połowy 2013 roku stopa ta wykazywała tendencję
spadkową, a potem nieco wzrosła. 27 W grudniu 2014 roku polska wypełniała
25
K. Sum, "Stopień przygotowania Polski ...", op. cit. str.14
"Raport o konwergencji Maj 2010", EBC, 2010, www.ecb.europa.eu, str. 50
27
"Raport o konwergencji Czerwiec 2014", EBC, 2014, ... op. cit. str. 93
26
19
kryterium stóp procentowych. Jej średnia długoterminowa stopa procentowa
za ostatnie 12 miesięcy wyniosła 3,5% i ukształtowała się o 1,8% poniżej wartości
referencyjnej, która wyniosła 5,3%28.
Kryterium kursu walutowego nie zostało spełnione, gdyż Polska
dotychczas nie uczestniczy w ERM II. Kurs walutowy złotego kształtuje się wedle
płynnego kursu walutowego od 2000 roku, i od tego czasu obserwuje się dużą
zmienność nominalnego kursu złotego29. Poniżej został przedstawiona tabela oraz
wykres z kursem wymiany złotego względem euro za okres od 2006 roku do 2014,
przy czym wartość dodatnia oznacza aprecjację, zaś wartość ujemna - deprecjację
względem euro.
Tabela 4
Kurs wymiany złotego względem euro w latach 2006-2014.
Kurs wymiany złotego
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
3,2
2,9
7,2
-23,2
7,7
-3,2
-1,6
-0,3
0,3
względem euro
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2008-2014 EBC
Wykres 3
Kurs wymiany złotego względem euro w latach 2006-2014.
10
Kurs wymiany złotego względem euro
5
0
2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014
-5
-10
Kurs wymiany złotego względem
euro
-15
-20
-25
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2008-2014 EBC
28
29
"Monitor Konwergencji Nominalnej", ...op. cit. str. 1
P. Krajewski, "Gospodarka Polski w perspektywie wstąpienia do strefy euro. Ujęcie ilościowe",
PWE, Warszawa 2012, str. 57
20
W
okresie
referencyjnym
pierwszego
raportu
konwergencji,
w
którym
uczestniczyła Polska tj. w 2004 roku, kurs złotego utrzymywał się na niższym
poziomie niż kurs średni wobec euro w październiku 2002 roku. Przedział wahań
liczony na podstawie okresów 10-dniowych wynosił +2,5%/ -20,9%. Słabość
polskiej waluty wynikała ze znacznej zbieżności stóp procentowych w Polsce
i strefie euro oraz niepewnością sytuacji politycznej i budżetowej w Polsce (wokół
kształtu polityki fiskalnej)30. W okresie od listopada 2004 roku do października
2006 roku kurs złotego wobec euro utrzymywał się na poziomie znacznie
wyższym niż w listopadzie 2004 roku, przez większą część tego okresu wykazywał
wysoki poziom zmienności31. Później następowała stopniowa aprecjacja złotego
w stosunku do euro, która podtrzymywana była przez czynniki fundamentalne jak:
duży wzrost gospodarczy, ograniczona nierównowaga zewnętrzna, dynamiczny
eksport. Zasadniczo kurs złotego w okresie od 19 kwietnia 2006 roku
do 18 kwietnia 2008 roku kształtował się powyżej średniego poziomu kursu
z kwietnia 2006 roku32.
Następnie między sierpniem 2008 roku a lutym 2009 roku nastąpiła
gwałtowna deprecjacja złotego. Złoty osłabił się w stosunku do euro o 30%. Takie
zmiany utrudniają i hamują rozwój działalności gospodarczej33. Wówczas, gdy na
rynkach finansowych zmalała niechęć do podejmowania ryzyka złoty się umocnił.
Na początku 2010 roku realny kurs złotego był zbliżony do średnich
dziesięcioletnich34. Druga połowa 2010 roku to okres, w którym złoty uległ
umiarkowanej aprecjacji, zaś pierwsza połowa 2011 roku to okres, w którym złoty
był stabilny. Zmiana nastąpiła w drugiej połowie 2011 roku. W związku
z deprecjacją złotego
Narodowy Bank Polski (NBP) musiał w okresie między
wrześniem a grudniem 2011 roku kilka razy interweniować na rynku walutowym.
Później złoty odrobił część strat wobec euro35. Kurs złotego wobec euro w okresie
od sierpnia 2012 roku do połowy 2013 roku wykazywał dużą zmienność. Najpierw
następowała stopniowa aprecjacja złotego, później zaś deprecjacja połączona
ze wzmożonymi wahaniami. Następnie, do czerwca 2014 roku złoty stopniowo
zaczął się umacniać. Pod koniec 2008 roku NBP i EBC zawarły porozumienie
30
K. Sum, "Stopień przygotowania Polski ..." op. cit., str. 13
"Raport o konwergencji Grudzień 2006", EBC,2006, www.ecb.europa.eu, str. 53
32
"Raport o konwergencji Maj 2008", EBC, 2008, ... op. cit., str. 53
33
P. Krajewski, "Gospodarka Polski ...", op. cit. str., 57
34
"Raport o konwergencji Maj 2010", EBC, 2010, ... op. cit., str. 50
35
"Raport o konwergencji Maj 2012", EBC, 2012, www.ecb.europa.eu, str. 68
31
21
w sprawie transakcji repo. Transakcja repo jest transakcją, w ramach której jedna
ze stron (sprzedający) zobowiązuje się wobec drugiej strony do przeniesienia
w dniu nabycia własności zbywanych papierów wartościowych w zamian
za zapłatę przez kupującego kwoty nabycia. Kupujący zaś zobowiązuje się wobec
sprzedającego do przeniesienia w dniu odkupu własności równoważnych
papierów wartościowych w zamian za zapłatę kwoty odkupu 36. Zgodnie z tym
porozumieniem NBP uzyskał limit kredytowy w wysokości 10 mld EUR. Oprócz
tego
od
połowy
2009
roku
dostępna
jest
elastyczna
linia
kredytowa
z Międzynarodowym Funduszem Walutowym (MFW). Była ona dwukrotnie
przedłużona w 2011 i 2013 roku. Ma ona zaspokoić potrzeby kredytowe związane
z zapobieganiem kryzysom i łagodzeniem ich skutków. Polska dotychczas nie
dokonała żadnych wypłat w ramach tej linii. Porozumienia te pomogły
w zmniejszeniu ryzyka związanego z brakiem odporności finansowej, w związku
z tym mogły też przyczynić się do złagodzenia presji na kurs walutowy37.
Ostatnie
kryterium
konwergencji
to
kryterium
fiskalne
tj.
deficytu
budżetowego i długu publicznego. Jak na przestrzeni lat członkostwa Polski w Unii
Europejskiej kształtowały się wielkości deficytu budżetowego i długu publicznego,
zobaczmy w poniższych tabelach.
Tabela 5
Deficyt budżetowy w Polsce w latach 2004-2014 w %
Nadwyżka (+) lub deficyt (-)
instytucji rządowych i
samorządowych w %.
2004
2006
2008
2010
2012
2014
-5,6
-2,2
-2,5
-7,3
-3,0
5,7
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2004-2014 EBC
Tabela 6
Wysokość długu publicznego w Polsce w latach 2004-2014 w %
Dług publiczny
2004
47,2
2006
42,4
2008
44,5
2010
53,9
2012
55,0
2014
49,2
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Raportów o konwergencji 2004-2014 EBC
36
37
"Instrukcja wypełniania formularzy sprawozdawczych M0001-M0017"
www.nbp.pl/statystyka/sprawozdawczosc/form/instrukcjaM0001- M0017.pdf, 05.07.2010
"Raport o konwergencji Czerwiec 2014", EBC, 2014, ... op. cit., str. 92-93
22
Przypomnijmy, że aby spełnić kryterium fiskalne deficyt budżetowy nie może
przekroczyć 3% PKB, zaś dług publiczny 60% PKB.
Zgodnie z raportem
konwergencji z 2004 roku, kiedy deficyt budżetowy wynosił 5,6%, Polska nie
spełniała fiskalnego kryterium zbieżności. Wprawdzie wysokość długu publicznego
wynosiła poniżej 60% PKB tj. prognozowano do 47,2% PKB w 2004 roku,
jednakże
EBC
uznał, iż
tendencje
wpływające
na
sytuację
budżetową
uniemożliwiają utrzymanie tej wartości na poziomie poniżej 60%. EBC uznał,
że konieczna jest dalsza, znacząca konsolidacja finansów publicznych w Polsce 38.
W 2005 roku Polska odnotowała deficyt budżetowy na poziomie 2,5% PKB,
a prognozowany na 2006 rok przez Komisję Europejską 2,2% PKB, czyli poniżej
wartości referencyjnej. Dług publiczny nadal pozostawał poniżej wartości
referencyjnej. Mimo wszystko Polska została objęta procedurą nadmiernego
deficytu. EBC stwierdził, iż wymagana jest dalsza konsolidacja, aby deficyt
budżetowy w Polsce spadł poniżej wartości referencyjnej 3% PKB, z wyłączeniem
wpływu obowiązkowych kapitałowych systemów emerytalnych. W programie
konwergencji ze stycznia 2006 roku, średniookresowy cel określony w Pakiecie
Stabilności i Wzrostu, wynosi 1% PKB w ujęciu uwzględniającym zmiany
cykliczne, po skorygowaniu o działania przejściowe. Dane liczbowe o deficycie
oraz zadłużeniu Polski włączają obowiązkowe kapitałowe systemy emerytalne
do sektora instytucji rządowych i samorządowych, co wpływa na obniżenie
ich wartości. Szacuje się, że po wyłączeniu tych systemów wskaźnik deficytu
w 2006 roku wzrósłby o 2,0 punkty procentowe, zaś długu publicznego
o 6,9 punktu procentowego.39 W kolejnych latach 2007-2014 Polska nadal objęta
była decyzją Rady UE stwierdzającą istnienie nadmiernego deficytu. W 2007
i 2008 roku deficyt utrzymywał się na poziomie poniżej 3% PKB, dług publiczny
poniżej 60% PKB, jednak EBC twierdził, że Polsce potrzebna jest dalsza
w
konsolidacja
celu
utrzymania
wskaźnika
deficytu
poniżej
wartości
40
referencyjnej . Jak widać z tabeli nr 5 Polsce nie udało zmniejszyć się deficytu
budżetowego, a wręcz przeciwnie. W 2010 roku miał on wynieść 7,3% PKB, czyli
znacznie powyżej wartości referencyjnej41. Deficyt budżetowy utrzymał się
na wysokim poziomie do 2013 roku. Na 2014 rok Komisja Europejska
38
"Raport o konwergencji 2004", EBC, 2004,... op. cit., str. 47
"Raport o konwergencji Grudzień 2006", EBC, ... op. cit., str. 52
40
"Raport o konwergencji Maj 2008", EBC, 2008, ...op. cit., str. 52
41
"Raport o konwergencji Maj 2010" EBC, 2010,...op. cit., str. 50
39
23
prognozowała przejściową nadwyżkę budżetową w wysokości 5,7% PKB42.
Jednak z wypowiedzi Ministra Finansów Mateusza Szczurka z 08.01.2015 roku
wynika, że deficyt budżetowy w 2014 roku oscylował w okolicach 3% PKB 43.
Prognozuje się, że deficyt w 2015 roku wyniesie 2,7% PKB, natomiast w 2016
roku zredukowany zostanie do 2,3% PKB44. Dług publiczny niezmiennie od 2004
roku pozostawał poniżej wartości referencyjnej 60% PKB, co widać w tabeli nr 6.
W Raporcie o konwergencji z czerwca 2014 roku EBC wskazał, że ważne jest aby
Polska trwale zmniejszała deficyt budżetowy, zgodnie z wymogami procedury
w sprawie nadmiernego deficytu, a następnie zbliżała się do swojego celu
średniookresowego, tj. deficytu strukturalnego w wysokości 1% PKB 45.
Podsumowując spełnianie przez Polskę kryteriów konwergencji nominalnej
na koniec 2014 roku Polska spełniała kryterium stabilności cen i kryterium stóp
procentowych. Nie spełnione zaś zostały kryterium fiskalne i kryterium kursu
walutowego. Nie spełnione są również kryteria konwergencji prawnej. Polskie
prawo nie spełnia wszystkich wymagań, które
dotyczą niezależności banku
centralnego, poufności, zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz
integracji prawnej z Eurosystemem. Przypomnijmy, że aby Polska mogła wejść
do strefy euro musi w całości spełnić wymagania dostosowawcze określone
w art, 131 Traktatu46.
Ministerstwo Finansów w 2005 roku przeprowadziło analizę, z której
wynika, iż długość okresu od momentu podjęcia przez władze krajowe
strategicznej decyzji o przystąpieniu do strefy euro do chwili przyjęcia wspólnej
waluty wynosi około trzech lat47. Szczegółowe etapy dochodzenia do członkostwa
w strefie euro przedstawia poniższy schemat.
42
"Raport o konwergencji Czerwiec 2014", EBC, 2014,... op. cit., str. 92
"Szczurek: deficyt 17 mld zł niższy od zakładanego", www.forbes.pl, 08.01.2015r.
44
"Informacja o działaniach podjętych przez Polskę w celu realizacji rekomendacji rady w ramach
procedury nadmiernego deficytu", Warszawa, kwiecień 2014, http://www.mf.gov.pl, str.21
45
"Raport o konwergencji Czerwiec 2014", EBC, 2014,... op. cit., str. 92
46
"Ibidem" str. 94
47
"Raport na temat pełnego uczestnictwa ...", p. cit. str. 45
43
24
Schemat 2
Dochodzenie do członkostwa w strefie euro
Źródło: "Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii
Gospodarczej i Walutowej", NBP, Warszawa 2011
Ekonomiści twierdzą, że Polska powinna przyjąć euro, ale jeszcze nie teraz.
Powinno to nastąpić dopiero po wzmocnieniu gospodarki kraju. Uważają,
że szybkie przyjęcie euro może spowodować gwałtowne pogorszenie się
konkurencyjności polskiej gospodarki, która opiera się na niskich kosztach pracy
i płacach, a wzrost cen może nie nadążyć za wzrostem płac48. O kosztach
i korzyściach ze wstąpienia Polski do strefy euro szczegółowo w następnym
rozdziale.
48
"Polska w strefie euro. Powinniśmy przyjąć europejską walutę po wzmocnieniu polskiej
gospodarki", www.money.pl, 08.04.2015r.
25
Rozdział 3
Korzyści i koszty przystąpienia Polski do strefy euro
Przyjęcie wspólnej waluty euro w miejsce waluty narodowej jest niezwykle
ważną i strategiczną decyzją powodującą daleko idące konsekwencje dla
gospodarki, a także dla wszystkich uczestników rynku, dlatego wśród różnych
grup społecznych budzi wiele emocji. Postawa taka jest zrozumiała, bo nie można
stwierdzić jednoznacznie, co przeważy na szali plusów i minusów w procesie
wprowadzenia wspólnej waluty, dlatego jedni przychylnie podchodzą do zmian,
uważając proces ten za racjonalną konsekwencję przystąpienia do UE. Inni
natomiast obawiają się następstw i wskazują na kraje mniej zamożne, które
przystępując do strefy euro nie do końca poradziły sobie z nową rzeczywistością.
Nastrojami społecznymi przed przystąpieniem do unii monetarnej kierować mogą
poglądy polityczne, klasa społeczna i świadomość narodowa. Według sondaży
najchętniej złotego na euro zamieniliby przedsiębiorcy, ludzie młodzi, z wyższym
wykształceniem i osoby o stosunkowo wysokich dochodach49. Ze względu na
zróżnicowanie argumentów wyróżnić można zarówno korzyści jak i koszty
związane z przystąpieniem do unii monetarnej. Poniżej postaramy się przedstawić
korzyści i szanse wynikające z przyjęcia wspólnej waluty, a w dalszej części
rozdziału omówimy koszty i zagrożenia o charakterze krótko i długookresowym
związane z przyjęciem euro.
3.1. Korzyści i szanse związane z uczestnictwem w strefie euro
Polska przystępując do struktur unijnych skorzystała w wielu obszarach,
a przede wszystkim politycznym, gospodarczym i społecznym. Nasza obecność
we
Wspólnocie
międzynarodowej,
jest
i
środkiem wzmocnienia
środkiem
wzmocnienia
pozycji
państwa
stabilności
na
arenie
finansowej
kraju.
Nie da się ukryć, że w dziesiątym roku uczestnictwa Polski w UE bilans zysków
i strat wypada pozytywnie. Przystąpienie Polski do strefy Euro również niesie wiele
korzyści, ale nie są one już tak oczywiste jak w samym uczestnictwie w UE.
Jednak należy zwrócić uwagę, że gospodarka osiąga duże korzyści już w trakcie
przygotowań
49
do
strefy
euro,
ale
potrzebna
jest
ogromna
determinacja
Sondaż przeprowadzony w 2005r przez Instytut Badania Opinii Rynku Pentor
26
i zaangażowanie by spełnić kryteria formalne. Musi osiągnąć, rozważane już przez
nas w drugim rozdziale pracy: zrównoważone finanse publiczne, stabilność
podaży pieniądza kursu walutowego, stóp procentowych, niską inflację oraz
konwergencję
prawną 50.
Z
kolei
mając te
zasoby
będzie
zobowiązana
do odpowiedniego ich wykorzystania.
Celem niniejszego rozdziału będzie omówienie poszczególnych kategorii
korzyści oraz mechanizmy prowadzące do ich powstania lecz ze względu
na szczupłość pracy przedstawimy je w sposób syntetyczny.
3.1.1. Korzyści krótkookresowe (bezpośrednie)
Pełne uczestnictwo w integracji monetarnej to ogromne wyzwanie i zmiany
dla Polski, które będą miały globalny zasięg i dotyczyć będą wszystkich obywateli.
Można wnioskować, że rezygnacja z waluty krajowej na rzecz waluty
międzynarodowej przyniesie na wstępie liczne korzyści, gdyż specyfiką korzyści
bezpośrednich jest to, że następują one niemal automatycznie w wyniku zamiany
pieniądza krajowego na euro. Mają one trwały i kumulujący się w czasie
charakter51. Bezpośrednim skutkiem wejścia Polski w strefę euro będzie eliminacja
bilateralnego kursu walutowego i związanych z jego istnieniem kosztów
transakcyjnych ponoszonych przez osoby prywatne i przedsiębiorstwa. Powyższe
koszty w literaturze zwykle występują w dwóch grupach: w pierwszej grupie
występują koszty czysto finansowe, ponoszone przez gospodarstwa domowe
i przedsiębiorstwa. Należą do nich bezpośrednie koszty np. tzw. spreadu,
czyli różnicy między kursem kupna i sprzedaży obcej waluty, opłaty towarzyszące
operacjom wymiany oraz koszty zabezpieczenia przed ryzykiem kursowym.
Korzyści wynikające z eliminacji kosztów transakcyjnych należących
do grupy drugiej to eliminacja kosztów administracyjnych ponoszonych przez
podmioty gospodarcze w wyniku zaangażowania środków w działalność związaną
z prowadzeniem operacji walutowych, monitorowaniem ryzyka kursowego,
prowadzeniem dodatkowej księgowości czy wydłużeniem czasu realizacji
płatności międzynarodowych52.
50
P. Krajewski „Gospodarka Polski...", op. cit. str. 65
„ Raport na temat pełnego uczestnictwa ...", op. cit. str. 91
52
„Wpływ przystąpienia do strefy euro na polską gospodarkę”, www.polskawue.gov.pl. , str.1
51
27
Kolejną
bezpośrednią
zmianą
wynikającą
z
przystąpienia
do
unii
monetarnej jest eliminacja ryzyka kursowego, która jest dużym problemem
i utrudnia prowadzenie działalności gospodarczej. Ryzyko kursowe zwykle wiąże
się z nieoczekiwaną zmianą, która może spowodować spadek wartości aktywów
lub wzrost naszych zobowiązań. Poniżej przedstawiono wahania na przestrzeni
prawie trzech lat, w którym to okresie złoty wielokrotnie umacniał się
lub wielokrotnie się osłabiał.
Wykres 4
Kurs EUR/PLN w okresie od czerwca 2008 r. do stycznia 2010 r.
Kurs EUR/PLN w okresie od czerwca 2008 do stycznia 2010.
5
4,8
4,6
4,4
4,2
4
3,8
3,6
3,4
1-1-2010
12-1-2009
11-1-2009
10-1-2009
9-1-2009
8-1-2009
7-1-2009
6-1-2009
5-1-2009
4-1-2009
3-1-2009
2-1-2009
1-1-2009
12-1-2008
11-1-2008
10-1-2008
9-1-2008
8-1-2008
7-1-2008
6-1-2008
3,2
Źródło: Opracowanie na podstawie danych EBC
Na podstawie tych danych można stwierdzić, że eliminacja ryzyka
kursowego poprawi warunki prowadzenia działalności gospodarczej, zmniejszy
niepewność przedsiębiorcom, jak również zmniejszy ryzyko inwestycyjne naszego
kraju w oczach inwestorów zagranicznych.
Reasumując można stwierdzić, że zmniejszenie ryzyka kursowego
w wyniku pełnej integracji przynosi skutek w postaci dodatkowej akumulacji
kapitału
i
zmniejsza
przy
tym
ryzyko
wystąpienia
niezwykle
trudnych
do przewidzenia przepływów kapitałowych skutkujących np. spekulacjami, które
nie są w żaden sposób związane z sytuacją ekonomiczną.
28
Przedstawione powyżej mechanizmy w tym niższa premia za ryzyko wiąże
się ze wzrostem stabilności i wiarygodności makroekonomicznej kraju, co z kolei
ma bezpośredni związek i wpływ na obniżenie rynkowych stóp procentowych.
Spadek ten w przypadku Polski może wynosić 2,3 – 2,4 pkt proc.53
Najważniejsze komponenty stopy procentowej to: zwrot
inwestycji wolnej
od ryzyka, oczekiwania inflacyjne i niższa premia za ryzyko 54. Obniżka stóp
procentowych zwiększa aktywność inwestycyjną, ułatwia dostęp do relatywnie
niższych kredytów i powoduje poprawę stabilności otoczenia gospodarczego,
natomiast mniejszy koszt pozyskania kapitału przez przedsiębiorstwa, powoduje
tym samym wzrost stopy zwrotu z inwestycji.
Oznacza to, że oszczędności z tytułu wyeliminowania przedstawionych
powyżej
kosztów
są
niebagatelne
a
bezpośrednie
korzyści
wynikające
z wprowadzenia wspólnej waluty, to efekty których długookresowy wpływ na
gospodarkę można oszacować.
W ujęciu bezpośrednim i krótkookresowym ujednolicenie waluty prowadzi
do trwałej redukcji ryzyka kursowego i związanej z tym obniżki stóp procentowych.
Obniżenie stóp procentowych, a także to, że znika problem zmienności kursów
walutowych i wynikające z tego korzyści mogą obejmować obniżenie kosztów
działalności gospodarczej, poprawę przedsięwzięć inwestycyjnych, wyraziste
staną się relacje cenowe w wymiarze międzynarodowym, teoretycznie staniemy
się bardziej atrakcyjnym i zrozumiałym partnerem dla podmiotów zagranicznych.
A zatem korzyści bezpośrednie związane z
ujednoliceniem waluty odgrywać
mogą dominującą rolę w generowaniu korzyści pośrednich.
53
54
P. Krajewski „Gospodarka Polski…”, op.cit., str.64
P. Gajewski, "Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro",
w: "Mechanizmy funkcjonowania strefy euro" ,red. P.Kowalewski, G. Tchorek, J. Górski, NBP,
Warszawa 2014, str.200
29
3.1.2. Korzyści długookresowe (pośrednie)
Korzyści bezpośrednie wynikające z członkostwa w unii walutowej mogą
być początkiem bardzo pozytywnych zjawisk gospodarczych. Oczekuje się,
że bodźce w postaci obniżki stóp procentowych, kosztów transakcyjnych i ryzyka
kursowego przyczynią się do pośrednich skutków z tytułu przyjęcia euro, czyli
wzrostu inwestycji krajowych i zagranicznych oraz zwiększenia intensywności
wymiany handlowej. Wymienione powyżej impulsy w dłuższym okresie powinny
przyczynić się do wzrostu konkurencji, ścisłej integracji rynków finansowych,
wzrostu produkcji i konsumpcji
55
. Bowiem od skali uruchomienia korzyści
pośrednich zależy ożywienie gospodarcze kraju, wzrost PKB i wzrost dobrobytu,
co przedstawia schemat poniżej.
Schemat 3
Korzyści integracji ze strefą euro w krótkim i długim okresie
Redukcja ryzyka
Wzrost inwestycji
kursowego
WZROST PKB,
Intensyfikacja
wymiany handlowej
Redukcja kosztów
Integracja rynków
transakcyjnych
finansowych
KONSUMPCJI
I
Wzrost stabilności
makroekonomicznej
Spadek stóp
procentowych
DOBROBYTU
Wzrost konkurencji
Źródło: Ramy strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro, Rząd 26.10.2010r.
55
Pełnomocnik Rządu, „Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro”, Warszawa,
26 październik 2010r., str. 14
30
Schemat ten ma charakter uproszczony, a przedstawione korzyści i szanse
klasyfikuje zgodnie z ich porządkiem przyczynowo skutkowym.
Trzeba jednak podkreślić, że korzyści pośrednie mają charakter warunkowy
i
ich
urzeczywistnienie
zależy
od
właściwego
wykorzystania
korzyści
bezpośrednich wynikających z przyjęcia wspólnej waluty, a także od stopnia
przygotowania gospodarki, uwarunkowań strukturalnych i prowadzonej polityki
gospodarczej. Dlatego korzyści pośrednie analizowane są w kategorii szans.
Wprowadzenie wspólnej waluty powinno zwiększyć intensywność wymiany
handlowej, która jest postrzegana jako jeden z najważniejszych czynników
wpływających na wzrost gospodarczy. Opisana w pierwszej części tego rozdziału
eliminacja ryzyka kursowego prowadzi do zmniejszenia niepewności kształtowania
się przychodów i kosztów eksporterów i importerów. Rozwój wymiany handlowej
sprzyja osiąganiu korzyści , które mogą wynikać ze specjalizacji i zwiększenia
skali produkcji. Zwiększenie wolumeny wymiany handlowej wiąże się także
z transferem nowych technologii i wiedzy, co w przypadku naszego kraju może
przyczynić się w dużym stopniu do zwiększenia tempa rozwoju gospodarczego.
Dokonuje
się
wielu
badań
empirycznych
mających
ocenić
wpływ
ujednolicenia waluty na handel i uważa się za wiarygodne wyniki szacujące się na
poziomie 5% - 15%, a według oceny: Mico, Steina, Ordoneza, 2003, jak zawarto
w książce Krajewskiego - wzrost wymiany handlowej wskutek utworzenia strefy
euro nie jest skutkiem natychmiastowym, ale postępuje stopniowo 56.
Kolejnym bardzo ważnym efektem w kategorii korzyści długookresowych
powinno być przyspieszenie tempa wzrostu inwestycji zarówno krajowych,
jak i zagranicznych. Wzrostowi w obszarze inwestycji krajowych w głównej mierze
sprzyjać może ograniczenie kosztów kredytowych, niezależność inwestycji
od oszczędności krajowych oraz przejrzystość cenowa a także nowe zasady
prowadzenia działalności gospodarczej.
W przypadku
przedsiębiorstw niższy
koszt finansowania wraz z oczekiwanym napływem kapitału zagranicznego
powinien przyczynić się do akumulacji kapitału, rozszerzenia działalności
inwestycyjnej, a tym samym do wzrostu wiarygodności makroekonomicznej57.
W literaturze dotyczącej strefy euro spotyka się zbieżne poglądy, że trwała
eliminacja bilateralnego ryzyka kursowego, wiarygodność, większa stabilność
56
57
P. Gajewski, "Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro", w "Mechanizmy ...", op. cit. str. 204
„Raport na temat pełnego uczestnictwa…”, op.cit., str.102
31
makroekonomiczna zwiększają atrakcyjność inwestycyjną Polski co zaowocuje
zwiększonym napływom BIZ. A zatem: wzrost PKB, wzrost konkurencyjności
gospodarki i wymiany handlowej.
Obecne badania pozwalają potwierdzić hipotezę o wpływie wspólnej waluty
na wzrost inwestycji zagranicznych. Napływ BIZ wywołany wprowadzeniem
wspólnego obszaru walutowego w świetle badań wyniósł 16% - 29%58.
Jak już rozważano powyżej, skala korzyści pośrednich zależy od wielu czynników
i
zależności,
ale
przede
wszystkim
od
prowadzonej
polityki
państwa.
Stwierdza się, że dodatkowo na wzrost gospodarczy i dobrobyt, oprócz korzyści
pośrednich, mogą wpływać także koszty i zagrożenia związane z uczestnictwem
w strefie euro59, które zostaną przedstawione w kolejnym punkcie rozdziału.
3.2. Koszty i zagrożenia związane z przystąpieniem do strefy euro
Aby wprowadzenie euro i realizacja omówionych w pierwszej części
korzyści była możliwa, niezbędne jest podjęcie długoletnich przygotowań,
z którymi wiązać się będą okresowe koszty i ryzyko pojawienia się pewnych
zagrożeń. Proces wymiany waluty jest złożonym przedsięwzięciem organizacyjnotechnicznym z uwagi na konieczność przeprowadzenia dostosowań w gospodarce
zarówno
w
aspekcie
ekonomicznym,
instytucjonalno-prawnym
a
także
organizacyjnym60.
Z tym przedsięwzięciem wiązać się będą określone koszty, ponieważ pełne
uczestnictwo w UGW dla państw starających się o przyjęcie euro jest ogromnym
wyzwaniem i
wiąże
się
z niekwestionowanymi
korzyściami,
ale
równie
z potencjalnymi kosztami, które obrazuje poniższy schemat 61.
58
P. Gajewski, "Korzyści i szanse związane z przyjęciem euro",... op. cit. str. 207
„Ibidem”, str. 210
60
Pełnomocnik Rządu, „Ramy Strategiczne…”, op.cit., str.21
61
„Wpływ przystąpienia ...”,op.cit.,str. 14
59
32
Schemat 4
Koszty i zagrożenia integracji ze strefą euro
wypełnienie
kryteriów z
Maastricht
koszty techniczne
i administracyjne
+
+
KRÓTKOOKRESOWY
KOSZT INTEGRACJI
ZE STREFĄ EURO
+
ryzyko wzrostu
cen
efektywność
mechanizmów
dostosowawczych
stopień realnej
konwergencji
-
DŁUGOOKRESOWY
KOSZT REZYGNACJI
Z AUTONOMICZNEJ
POLITYKI PIENIĘŻNEJ
I KURSOWEJ
POLITYKA
GOSPODARCZA
PRZED I PO
PRZYJĘCIU EURO
-
+
ryzyko boomu
konsumpcyjnego
-
wpływ Polski na
decyzje EBC
postęp
globalizacji
Znak „+” oznacza, że dana kategoria jest składnikiem kosztów lub może potencjalnie stanowić
zagrożenie.
Znak „-„ oznacza, że kategoria przyczynia się do zmniejszenia skali kosztów. Skala kosztów zależy
również od polityki gospodarczej, dodatni lub ujemny wpływ zależeć będzie od sposobu
jej prowadzenia.
Źródło: Ramy strategiczne (NPWE) – Rząd, 26.10.2010r.
Rozważając
znaczenie
poszczególnych
kosztów
(zagrożeń),
należy
podkreślić, że mogą one oddziaływać na gospodarkę zarówno bezpośrednio jak
i pośrednio. Wpływ bezpośredni przejawia się w horyzoncie krótkookresowym,
natomiast następstwa pośrednie w wymiarze długookresowym.
Przedstawiając koszty, w pierwszej kolejności omówimy koszty długo
i średniookresowe.
33
3.2.1. Koszty długo i średniookresowe
Zgodnie
z
teorią
OCA,
podstawowym
długookresowym
kosztem
wprowadzenia wspólnej waluty jest rezygnacja z prowadzonej polityki pieniężnej
na szczeblu krajowym i przejęcie kompetencji przez instytucję ponadnarodową
jaką jest EBC, który realizuje politykę pieniężną dostosowaną do sytuacji
gospodarczej w obszarze całej unii.
Utrata autonomii w kształtowaniu polityki pieniężnej ograniczy możliwość
wykorzystania
stóp procentowych przez bank centralny, które obecnie
w gospodarce krajowej pełnią funkcję automatycznego stabilizatora.
Obecnie
Narodowy Bank Polski poprzez poziom stóp procentowych dba o równowagę cen,
zapobiega przejawom nadmiernej inflacji – podnosząc stopy procentowe, zaś przy
braku zagrożeń inflacyjnych zapobiega spowolnieniu gospodarczemu poprzez ich
obniżkę.62
Bank centralny prowadząc niezależną politykę pieniężną, w ten sam sposób
poprzez zmienność kursu waluty krajowej łagodzi negatywne skutki wstrząsów
gospodarczych zwykle wynikających z nieoczekiwanie gwałtownych zawirowań
lub zdarzeń w sferze gospodarki lub polityki, a które mają istotny wpływ na
zmienne makroekonomiczne.
Płynny kurs walutowy jest instrumentem w rękach NBP, który pozwala
łagodzić
wahania
produkcji,
zatrudnienia
i
konsumpcji
prywatnej,
a w szczególności pojawienia się szoków asymetrycznych, które wywierają różny
wpływ na sytuację gospodarczą w poszczególnych krajach wspólnego obszaru
walutowego.
Jednak według tez stawianych w literaturze, stabilizująca rola płynnego
kursu walutowego w gospodarce jest ograniczona i jak wspomniano powyżej,
może stanowić mechanizm ograniczający wahania gospodarcze, ale także źródło
zaburzeń, zwiększające odchylenia tych wahań.
W literaturze podkreśla się, że koszt utraty polityki pieniężnej i kursowej
w znacznym stopniu zależeć będzie od prawdopodobieństwa występowania
62
„Wpływ przystąpienia…”, op.cit., str. 3.
34
wstrząsów o charakterze asymetrycznym, a także od podatności Polskiej
gospodarki na wspomniane szoki.
Istotną rolę w amortyzowaniu wstrząsów odgrywa skuteczność pozostałych
mechanizmów dostosowawczych, jeśli efektywność ich jest wysoka to koszt
z utraty autonomicznej polityki pieniężnej może być niewielki
63
.
Takim mechanizmem warunkującym koszt, związany z podatnością
na szoki asymetryczne - jest stopień konwergencji cykli koniunkturalnych Polski
i silne powiązania handlowe z gospodarkami krajów uczestniczących w obszarze
wspólnej waluty.
Skala omówionych długookresowych kosztów i skala ich absorbcji zależy
również od innych czynników takich, jak: mobilność siły roboczej, elastyczność
cen i płac oraz polityka fiskalna 64.
Podsumowując można stwierdzić, że czynniki decydujące o potencjalnych
zagrożeniach związanych z utratą autonomii polityki pieniężnej
pozostają
w dużym stopniu pod kontrolą własnej polityki gospodarczej.
Średniookresowe zagrożenia związane z przyjęciem kursu konwersji.
Przystąpienie Polski do wspólnej strefy walutowej będzie wymagało
ustalenia kursu konwersji, po którym waluta krajowa zostanie zastąpiona przez
euro.
W interesie polskiej gospodarki i społeczeństwa polskiego a także
pozostałych gospodarek strefy euro jest: by poziom ustalonego parytetu był
zbliżony do kursu równowagi, ponieważ przyjęcie kursu konwersji na optymalnym
poziomie ma strategiczne znaczenie
z punktu widzenia stabilizacji rynku
walutowego.
Ustalenie
kursu na
poziomie
adekwatnym do
potrzeb gospodarki
rekomenduje EBC z uwagi na to, że wyznaczenie kursu konwersji na poziomie
różnym od kursu równowagi może spowodować wystąpienie presji na jego zmianę
63
A. Rogut "Koszty i zagrożenia związane z wejściem Polski do strefy euro", w „Mechanizmy
funkcjonowania...”, op. cit., str. 224
64
"Raport na temat pełnego uczestnictwa...”, op. cit.,str.151
35
i utrudnić realizację pozostałych kryteriów konwergencji, zwłaszcza kryterium
stabilności cen65 .
Wyznaczenie kursu na poziomie różnym od kursu równowagi wiąże się
z możliwością pogorszenia konkurencyjności krajowej gospodarki na arenie
międzynarodowej.
Źródłem zagrożeń może być ustalenie kursu konwersji na nieoptymalnym,
czyli zbyt wysokim, lub zbyt niskim poziomie
66
.
Według literatury kurs konwersji na poziomie niedowartościowanym
w stosunku do kursu równowagi może skutkować przegrzaniem gospodarki
i w związku z tym, nadmierną presją inflacyjną, która wynika z wysokich cen
importu i z presji popytowej. Silna presja byłaby sprzeczna z założeniem polityki
pieniężnej
EBC,
przyjęcie
natomiast
kursu
konwersji
na
poziomie
przewartościowanym w stosunku do kursu równowagi skutkowałoby obniżeniu
konkurencyjności gospodarki, a w efekcie do spadku eksportu i wzrostu importu,
a tym samym wzrostu deficytu na rachunku obrotów bieżących.
Ustalenie kursu konwersji na poziomie przewartościowanym w stosunku
do kursu równowagi miałoby negatywny skutek na aktywność gospodarczą,
a niska zyskowność działalności gospodarczej, byłaby zniechęcającym impulsem
do inwestycji w sektorze handlowym, a w rezultacie do spadku zatrudnienia
i tempa wzrostu gospodarczego67.
Przewartościowanie kursu waluty krajowej miałoby także pozytywny wpływ
na poziom wyrażonych w euro cen, płac, rent, emerytur i świadczeń socjalnych.
Jednak według opinii ekonomistów, wspomniane powyżej korzyści były by
korzyściami krótkookresowymi, gdyż w dłuższym okresie musiałby nastąpić
powrót do poziomu równowagi, czyli spadku cen i zmiany płac, a w rezultacie
mogłoby nastąpić spowolnienie gospodarcze i wzrost bezrobocia.
Zatem, można wysunąć tezę, że przyjęcie kursu konwersji na poziomie
równowagi
jest
najlepszym
rozwiązaniem
z
punktu
widzenia
zagrożeń
średniookresowych.
65
Pełnomocnik Rządu, „Ramy strategiczne...”, op. cit., str. 45
A. Rogut "Koszty i zagrożenia związane z wejściem Polski do strefy euro", w „Mechanizmy
funkcjonowania...”, op. cit., str. 226
67
„Zagrożenia wynikające z przyjęcia euro”, www.doradcafinansowy.pl, str. 6
66
36
3.2.2. Koszty krótkookresowe (bezpośrednie)
Poza zagrożeniami makroekonomicznymi, związanymi z utratą autonomii
polityki pieniężnej w długim okresie i ryzykiem pogorszenia międzynarodowej
konkurencyjności w średnim okresie, zamiana waluty na euro wiązać się będzie
z pewnymi kosztami i możliwością wystąpienia zagrożeń w krótkim okresie68.
Zagrożenia
wprowadzeniem
krótkookresowe
euro
i
mogą
bezpośrednio
po
wystąpić
bezpośrednio
wprowadzeniu
nowej
przed
waluty.
W pierwszym przypadku mogą się zmaterializować zagrożenia związane
z ograniczeniem użycia instrumentów polityki makroekonomicznej w celu
spełnienia kryteriów konwergencji.
W drugim przypadku urzeczywistnić mogą się zagrożenia dotyczące
zjawisk związanych przykładowo z dążeniem do stosowania cen atrakcyjnych
i kosztów zapobiegania tym zjawiskom. W okresie wprowadzania euro do obiegu
gotówkowego istnieje ryzyko wystąpienia nietypowych skutków cenowych
wynikających z zaokrąglania cen, czy też wykorzystania przez przedsiębiorców
niewiedzy konsumentów, do nieuzasadnionego ich podnoszenia69.
Do bezpośrednich kosztów związanych z przyjęciem euro możemy zaliczyć
wszystkie wydatki techniczne i administracyjne, które będą dotyczyć administracji
publicznej, banków centralnych, przedsiębiorstw finansowych i niefinansowych70.
Dla administracji i instytucji niefinansowych, będą to następujące działania
i związane z nimi koszty:
nowelizacja obowiązujących aktów prawnych i wydanie nowych regulacji,
związanych z wprowadzeniem euro,
dostosowanie systemów informatycznych,
przygotowanie i przeprowadzenie ogólnokrajowej kampanii informacyjnej
przygotowanie nowych cenników,
przeszkolenia pracowników,
dostosowanie maszyn i urządzeń,
68
A. Rogut "Koszty i zagrożenia związane z wejściem Polski do strefy euro", w „Mechanizmy
funkcjonowania...”, op. cit., str. 227
69
„Wpływ przystąpienia...”, op.cit., str. 4.
70
„Euro-wspólna waluta europejska”, MSZ, www.polskawue.pl str.16
37
Największe wydatki wiążą się jednak z dostosowaniem do rozliczeń
w nowym pieniądzu, czyli koszty wprowadzenia euro do obiegu bezgotówkowego
i gotówkowego71, a podmiotem odpowiedzialnym za wprowadzenie banknotów
i monet euro jest odpowiedzialny Narodowy Bank Polski, a tym samym
za prawidłowe funkcjonowanie systemu płatniczego.
Należy zatem wskazać najważniejsze koszty wymiany złotówki na euro,
związane z działaniem Banku Centralnego:
koszty przystosowania do wprowadzenia euro systemów informacyjnych,
zaopatrzenie w monety i banknoty euro,
dostosowanie systemów płatności,
koszty zatrudnienia i szkolenia pracowników,
działania logistyczne związane z wycofywaniem wcześniej używanych
znaków pieniężnych,
koszty utraty przez banki i inne instytucje części dochodów z transakcji
zabezpieczających i płatności międzynarodowych,
koszty utraty dochodów walutowych z operacji wymiany i obrotu,
koszty przeprowadzenia kampanii informacyjnej.
Niewiele jest danych dotyczących łącznych kosztów wprowadzenia euro,
a dostępne szacunki kosztów, znacznie się różnią. Różnice mogą wynikać
z metodyki przeprowadzania tych obliczeń.
Nieco dokładniejsze dane zostały zaprezentowane przez Deutsche Bank z
lipca 2001r. Zgodnie z obliczeniami ogólne koszty wymiany miały wynosić
0,5 – 0,6% PKB strefy euro, co – jak podkreślają autorzy mieści się w szacunkach
prezentowanych przez EBC72.
Nawiązując do przedstawionych kosztów - proces wymiany waluty wiąże
się z koniecznością ogromnych działań przygotowawczych, które generują koszty
tak dla sektora publicznego jak i prywatnego. Jednak wysokość tych kosztów
w ostatecznym rozrachunku zależeć będzie od zasięgu kampanii informacyjnej
i zastosowanych rozwiązań logistycznych.
71
Rozporządzenie 974/98, w „Mechanizmy funkcjonowania…..”, cit.op., str.240
72
„Ibidem. str. 235
38
Właściwą będzie argumentacja, że od dobrego planu i odpowiedniej
organizacji zależeć będzie powodzenie tej operacji.
Można
zatem
zakładać,
że
odpowiednia
koordynacja
instytucji
odpowiedzialnych za zarządzanie procesem wymiany, jak również duża
świadomość społeczeństwa oraz odpowiednia polityka gospodarcza mogą
wpłynąć na sprawne wprowadzenie nowej waluty i znacznie zminimalizują koszty
przedsięwzięcia.
39
Podsumowanie
Wzajemna
zależność
integracji
walutowej
spowodowana przedstawieniem przez nas
i
gospodarczej
była
ścieżki dochodzenia Europy
do wspólnej waluty. Zaprezentowano ewolucję integracji w Europie, a także
przedstawiono podstawowe fakty związane z Unią Gospodarczą i Walutową i jej
historycznym rozwojem.
Wspólna waluta miała prowadzić do zacieśnienia współpracy gospodarczej
i
stanowić dopełnienie ekonomicznych i społecznych konsekwencji Wspólnego
Rynku. Utworzenie wspólnej waluty europejskiej, było ukoronowaniem długiego
procesu integracji gospodarczej i walutowej w Europie.
Decyzja o przyjęciu wspólnej waluty przez Polskę również będzie
wydarzeniem niezwykłej wagi i zwieńczeniem wieloletnich zmagań w procesie
przygotowań.
Jak nadmieniono w drugiej części pracy, Polska jako członek
UG i W
z derogacją, zobowiązana jest do tworzenia sprzyjających warunków przyjęcia
waluty europejskiej, spełnienie ich jest głównym ale bardzo trudnym wyzwaniem,
wymagającym wielkiego wysiłku polskiej gospodarki.
Wiadomym jest, że samo spełnienie kryteriów formalnych jest warunkiem
wstępnym , lecz niewystarczającym, aby oczekiwać, że wstąpienie do strefy euro
przyniesie nam automatycznie korzyści, trzeba mieć do dyspozycji odpowiednie
zasoby o wysokiej jakości i umieć je efektywnie wykorzystywać.
Tym potencjałem będą czynniki podażowe, takie jak: wydajność pracy,
wykształcenie, inwestycje, innowacyjność gospodarki, stabilność instytucjonalna,
badania i rozwój .
Wspólna waluta nie jest
dobrem samym w sobie, ale może sprzyjać
bardziej efektywnemu wykorzystaniu zasobów i stworzyć warunki do wzrostu
potencjału gospodarki.
W świetle powyższych uwag, należy pamiętać, że tylko odpowiednio
przygotowani i konkurencyjni wobec pozostałych gospodarek będących w strefie
euro, stworzymy sobie szanse, na wykorzystanie omówionych w trzeciej części
pracy korzyści bezpośrednich, które z kolei przełożą się na korzyści w dłuższym
okresie.
40
Mogłoby się nawet okazać, że koszt wynikający z utraty niezależnej polityki
pieniężnej
i kursowej byłby relatywnie
niski na tle korzyści jakie możemy
osiągnąć z integracji – tak wynika z badań NBP.
Z raportu wynika, że intencją rządu jest możliwie szybkie, ale jednocześnie
bezpieczne
przystąpienie
do
pełnego
uczestnictwa
w
strefie
euro.
Można potwierdzić tezę, że bezpieczne będzie tylko wtedy, gdy stopień zdolności
polskiej gospodarki do czerpania korzyści będzie zdecydowanie wysoki.
Zatem, należy wnioskować, że Polska nie jest jeszcze gotowa na zmiany, zbyt
duże różnice strukturalne w najważniejszych obszarach gospodarczych powinny
być powodem, by termin akcesji został oddalony.
Ponadto należy zauważyć, że kryzys w strefie euro zmienił postrzeganie
członkostwa w unii walutowej, przyczynił się także do wzrostu eurosceptyków
projektu wspólnej waluty.
Zdaniem ekspertów, aby rezygnacja z własnej waluty przyniosła Polsce
korzyści, zreformować musi się również sama strefa euro.
41
Bibliografia:
1. Bilski J. (2006), Międzynarodowy system walutowy, PWE, Warszawa
2. Kowalski J., Ślusarczyk Z. (2006), Unia Europejska, PWP, Warszawa-Poznań
3. Kowalewski P., Tchorek G., Górski J. (2014), Mechanizmy funkcjonowania
strefy euro, NBP, Warszawa
4. Sum K. (2006), Stopień przygotowania Polski do przystąpienia do strefy euro,
Instytut Gospodarki Światowej, Warszawa
5. Krajewski P. (2012), Gospodarka Polski w perspektywie wstąpienia do strefy
euro. Ujęcie ilościowe, PWE, Warszawa
6. Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczypospolitej Polskiej w trzecim
etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (2011), NBP, Warszawa
7. Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro (2010),
Pełnomocnik Rządu, Warszawa
Strony internetowe:
1. www.msz.gov.pl
2. www.ec.europa.eu
3. www.ecb.europa.eu
4. www.europa.eu
5. www.mf.gov.pl
6. www.forbes.pl
7. www.money.pl
8. www.prawo.uni.opole.pl
9. www.polskawue.gov.pl
10. www.doradcafinansowy.pl
42
Spis tabel
Tabela 1. Realizacja kryteriów określonych w traktacie z Maastricht .............
13
Tabela 2. Inflacja (HICP) i wartości referencyjne zgodne z 121 art. TFUE w %.. 17
Tabela 3. Długoterminowa stopa procentowa i wartości referencyjne w % ........ 18
Tabela 4. Kurs wymiany złotego względem euro w latach 2006-2014 ................ 20
Tabela 5. Deficyt budżetowy w Polsce w latach 2004-2014 w % ........................ 22
Tabela 6. Wysokość długu publicznego w Polsce w latach 2004-2014 w % ..... 22
Spis wykresów
Wykres 1. Inflacja (HICP) i wartości referencyjne zgodne z 121 art. TFUE w %.. 17
Wykres 2. Długoterminowa stopa procentowa i wartości referencyjne w %......... 19
Wykres 3. Kurs wymiany złotego względem euro w latach 2006-2014 ................ 20
Wykres 4. Kurs EUR/PLN w okresie od czerwca 2008 r. do stycznia 2010 r. ...... 28
Spis schematów
Schemat 1. Podział kryteriów konwergencji........................................................ 10
Schemat 2. Dochodzenie do członkostwa w strefie euro.................................... 25
Schemat 3. Korzyści integracji ze strefą euro w krótkim i długim okresie .......... 30
Schemat 4. Koszty i zagrożenia integracji ze strefą euro .................................... 33
43