Równość płci, równość szans

2016-03-24
Równość płci, równość szans ...
RÓWNOŚĆ SZANS, RÓWNOŚĆ PŁCI, RÓWNOŚĆ...
Równość kobiet i mężczyzn jest podstawowym prawem, wspólną wartością Unii Europejskiej i
niezbędnym warunkiem osiągnięcia celów UE w zakresie wzrostu gospodarczego, zatrudnienia i
spójności społecznej. W ostatnich dziesięcioleciach zrobiono znaczne postępy w niwelowaniu wciąż
istniejących nierówności w traktowaniu kobiet i mężczyzn. Stało się to głównie za sprawą
prawodawstwa w dziedzinie równości płci, uwzględniania tej problematyki w głównym nurcie życia
społecznego i politycznego oraz konkretnych inicjatyw na rzecz awansu społecznego kobiet.
Równy status płci to pojęcie, które na dobre weszło do polskiego systemu prawnego i polskiej
rzeczywistości od momentu naszego wejścia do Unii Europejskiej. Wcześniej równość kobiet i
mężczyzn była obecna w polskim systemie prawnym, ale praktycznie bez sankcji za jej
nieprzestrzeganie. Polityka ta realizowana w Unii Europejskiej, należy do jednej z
najnowocześniejszych i najbardziej zaawansowanych na świecie. Obowiązujący w Unii stan prawny
i podejmowane przez nią działania mają jeden nadrzędny cel: faktyczna równość kobiet i mężczyzn.
Unię Europejską interesuje już nie tylko równość w sensie prawnym, bo taka została stosunkowo
dawno osiągnięta w systemach prawnych państw członkowskich, ale przede wszystkim równość
obu płci na rynku pracy, w dostępie do edukacji, dóbr i usług, czy wreszcie udział kobiet i
mężczyzn w procesie podejmowania decyzji. Dlatego inicjowane są nowe działania, już nie tylko w
sferze rynku pracy i zatrudnienia, tradycyjnym obszarze zainteresowania, ale w kolejnych
dziedzinach życia społecznego.
Zasada równości płci obejmuje, więc: równość wobec prawa, równość płac, równość w dostępie do
zatrudnienia, równość w dostępie do kształcenia zawodowego, równość w dostępie do awansu
zawodowego, równość w zakresie warunków pracy, równość w zabezpieczeniu społecznym,
równość w zabezpieczeniu zawodowym, równość w dostępie do urlopu macierzyńskiego i
wychowawczego.
„Równość szans kobiet i mężczyzn oznacza, że wszyscy ludzie mają prawo do
swobodnego rozwoju ich osobistych umiejętności i dokonywania wyborów bez
ograniczeń, jakie narzuca ścisłe pojęcie roli kobiet i mężczyzn; że odmienne zachowania,
aspiracje i potrzeby kobiet i mężczyzn są w równy sposób uznawane, doceniane i
popierane.”
Zasada równości szans sprowadza się, więc do tego, że różnice wynikające z bycia kobietą czy
mężczyzną nie mogą stać się podstawą do nierównego traktowania, przejawiającego się w
odmawianiu prawa do samodzielnego decydowania o życiu zawodowym i prywatnym. W Polsce
spotykamy się z dyskryminacja „rodzaju żeńskiego” tzn. dotyczącą przede wszystkim kobiet. Jest
to szczególnie widoczne w sytuacji na rynku pracy i w edukacji, a więc we wszystkich obszarach
interwencji EFS.
Równość a Kodeks pracy
Zasady równości (art. 112 k.p.) i zakazu dyskryminacji (art. 113 k.p.) zawarte są w rozdziale II
Kodeksu pracy ustanawiającym podstawowe zasady prawa pracy. Zgodnie z tymi zapisami
pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków;
dotyczy to w szczególności równego traktowania mężczyzn i kobiet w zatrudnieniu a jakakolwiek
dyskryminacja, bezpośrednia lub pośrednia, w szczególności ze względu na płeć, wiek,
niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową,
pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną, a także ze względu na zatrudnienie na czas
określony lub nieokreślony albo w pełnym lub w niepełnym wymiarze czasu pracy - jest
niedopuszczalna.
Men and gender equality – analiza opublikowana przez Komisję Europejską
Komisja Europejska, w marcu 2010 roku, opublikowała analizę pt. „Men and gender equality”.
Analiza ta, w swojej treści podnosi kilka istotnych tematów. Po pierwsze podkreśla wciąż istniejące,
znacznie większe obciążenie kobiet obowiązkami domowymi niż ma to miejsce w przypadku
mężczyzn, po drugie zwraca uwagę na fakt, iż nadal spotykamy się z istniejącymi różnicami w
wynagradzaniu kobiet i mężczyzn. W powyższym opracowaniu została poruszona również kwestia
zawodów stereotypowo uważanych za typowo męskie i typowo kobiece, jak też kwestia różnych
barier na jakie napotykają wszelkie próby zmiany w tych relacjach.
Kobiety pracują więcej – z tym że nie zawsze zarobkowo
Z opublikowanej analizy wynika, że jedyną zmianą w danym obszarze tematycznym, jaka miała
miejsce to zmiana ról ekonomicznych kobiet. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, poziom
zatrudnienia kobiet znacznie wzrósł. Jednak, jak pokazują kolejne badania, obciążenie kobiet
obowiązkami domowymi niewiele się zmniejszyło. Według przedmiotowego raportu, we wszystkich
krajach Unii Europejskiej średni czas, jaki zatrudniona kobieta poświęca na obowiązki domowe jest
trzykrotnie dłuższy (we wszystkich grupach wiekowych), niż czas poświęcany przez zatrudnionych
mężczyzn. Owszem, istotny jest tutaj fakt, że mężczyźni dłużej pozostają w pracy – jednak jeśli
weźmiemy pod uwagę czas pracy zarobkowej i nie zarobkowej, to należy stwierdzić, że kobiety
pracują dłużej. W zależności od rozpatrywanego kraju, czas pracy kobiet jest różny. I tak, średnio
łączny czas poświęcany przez mężczyzn na opiekę nad dziećmi, sprzątanie, pranie i gotowanie,
czyli podstawowe obowiązki domowe, wynosi w Norwegii, Belgii, Słowacji, na Węgrzech czy w
Estonii między 120 a 150 minut dziennie, podczas gdy w Hiszpanii, we Włoszech, na Litwie czy
Łotwie - mniej niż 90 minut (porównywano jedynie 14 krajów). W porównaniu z mężczyznami,
kobiety tym samym obowiązkom poświęcają średnio pomiędzy 180-240 minut dziennie.
Najmniejsza różnica w podziale obowiązków między kobietami a mężczyznami ma miejsce w
Szwecji, tu kobiety są obciążone tylko 70 minut więcej dziennie niż mężczyźni, a największa w
Hiszpanii, Włoszech i… Polsce, gdzie wynosi ona więcej niż 2 godziny.
W niektórych krajach zaczęto promować zmiany w typowym postrzeganiu modelu rodziny –
poprzez poszerzenie udziału mężczyzn w opiece nad dziećmi. Jako pierwsze w tym kierunku
zaczęły działać kraje nordyckie. Aby zmotywować i zachęcić mężczyzn do większego
zaangażowania w obowiązki domowe, zaczęto promować urlopy ojcowskie oraz szersze
wykorzystanie elastycznych form zatrudnienia wśród mężczyzn. Badania pokazują, że mężczyźni,
którzy intensywniej chcą angażować się w opiekę nad swoimi pociechami, w większym stopniu są
zainteresowani elastyczną organizacją pracy, niż zmniejszeniem jej czasu.
Szklane ruchome schody kontra szklane sufity
W przedmiotowej analizie podkreśla się również stanowisko, aby zarówno kobiety jak
i mężczyźni w równym stopniu dzielili się obowiązkami zarabiania pieniędzy na utrzymanie domu i
rodziny oraz opiekę nad nią. Nie należy również zapominać o prawie pracy oraz o zmniejszaniu
różnicy wynagrodzeń. Kobiety w dalszym ciągu przyporządkowuje się zawodom związanym z
edukacją małych dzieci oraz pracą nad osobami zależnymi (pielęgniarki, opieka nad osobami
starszymi). W tym obszarze niestety bardzo ciężko jest dokonać jakichś istotnych zmian, gdyż już
od najmłodszych lat chłopców i dziewczynki edukuje się do specyficznych ról społecznych.
Odejście od tego typu edukacji jest więc trudne – mężczyzna wykonujący zawód postrzegany jako
typowo kobiecy może spotkać się z marginalizacją społeczną swojej osoby, a ponieważ są to prace
z reguły gorzej płatne, niewielu mężczyzn uważa je za atrakcyjne. Interesującym jest także fakt, że
mężczyźni wykonujący zawody przypisane stereotypowo kobietom, często doświadczają tzw.
efektu „szklanych ruchomych schodów” (szybki awans), podczas gdy kobiety próbujące się
realizować w zawodzie typowo męskim – efektu „szklanego sufitu” (barier w awansie). Zaledwie
kilka krajów zaczęło promować odejście od stereotypowych ról społecznych, rozpoczynając np.
kampanie medialne promujące podejmowanie przez mężczyzn pracy w zawodach
zarezerwowanych dotychczas dla kobiet, np. w opiece nad dziećmi. Norwegia, jako jeden z
nielicznych krajów, odnosi sukcesy na tym polu. Jednak, mimo wszelkich starań, takie działania,
aby przyniosły zamierzony skutek, powinny stanowić część szerszej strategii wyrównywania szans.
Pełną wersję raportu „Men and gender equality” można znaleźć pod adresem:
http://ec.europa.eu/social/BlobServlet?docId=5532&langId=en