Viola alba (Violaceae) – nowy gatunek dla flory województwa sla

Notatki botaniczne
347
P AWŁOWSKI B. 1925. Zapiski florystyczne z Tatr. II. – Acta Soc. Bot. Pol. 3(1): 76–96.
P AWŁOWSKI B. 1956. Flora Tatr. Rośliny naczyniowe. 1. ss. 672. Państwowe Wydawnictwo Naukowe,
Warszawa.
P AWŁOWSKI B., S OKOŁOWSKI M., WALLISCH K. 1928. Zespoły roślin w Tatrach. Cze˛ ść VII. Zespoły
roślinne i flora doliny Morskiego Oka. – Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU, 67, Dz. A/B 1927: 171–311.
P IE˛KOŚ H. 1967. Notatki florystyczne z Tatr. – Fragm. Flor. Geobot. 13(1): 69–75.
P IE˛KOŚ-MIRKOWA H. & ŁOBARZEWSKA A. 1990. Zarzyczka górska Cortusa matthioli L. – ekologia, zagrożenie i ochrona. – W: H. PIE˛KOŚ- MIRKOWA (red.), Ekologia, zagrożenie i ochrona rzadkich gatunków roślin górskich. – Stud. Nat. Ser. A 33: 17–67.
ZWIJACZ-KOZICA T. 1996. Nieznane stanowiska jarza˛bu nieszypułkowego Sorbus chamaemespilus
w Tatrzańskim Parku Narodowym. – Chrońmy Przyr. Ojcz. 52(6): 84.
PIOTR GÓRSKI, Zakład Ekologii Roślin i Ochrony Środowiska, Uniwersytet im. Adama
Mickiewicza, al. Niepodległości 14, PL–61–713 Poznań, Polska; e-mail: [email protected]
Przyje˛to do druku: 28.01.2000 r.
Viola alba (Violaceae) – nowy gatunek dla flory
województwa śla˛skiego
Viola alba Bess. posiada w Polsce nieliczne stanowiska w Karpatach – okolice Dukli
i Nowego Sa˛cza (SZAFER i in. 1986; RUTKOWSKI 1998). Po raz pierwszy gatunek opisany
został przez Bessera w 1809 r. z okolic Przełe˛czy Dukielskiej (ZABŁOCKI 1947). Mylono
go cze˛sto z biało kwitna˛cymi okazami Viola odorata L.. Ze wzgle˛du na swoje rzadkie
wyste˛powanie nie był dokładnie znany badaczom, a w zielnikach brak było okazów nie
tylko z terenu Polski, ale także z innych krajów. Fiołek ten cechuje duża zmienność co do
barwy i wielkości kwiatów oraz liści (ZABŁOCKI 1947; DOSTÁL & ČERVENKA 1992). Tworzy on mieszańce z Viola ambigua, V. hirta, V. odorata, V. suavis, V. collina, V. riviniana
i V. reichenbachiana 1977).
Nowe stanowisko tego rzadkiego gatunku odkryto w rezerwacie „Łe˛żczak” w marcu
i kwietniu 1996 r., gdzie utrzymywał sie˛ w latach 1997–1999. Rezerwat położony jest w
pradolinie Odry, w odległości 40 km od Bramy Morawskiej, na terenie Raciborza (dzielnica Markowice) oraz gminy Ne˛dza (wsie: Babice i Zawada Ksia˛że˛ca). Prawdopodobnie
Viola alba, jak też szereg innych gatunków południowych, wykorzystało Brame˛ Morawska˛ w swej we˛drówce dolina˛ Odry na niżowy Śla˛sk (KRAWIECOWA & K UCZYŃSKA
1964; SZAFER 1977).
Nieznane dota˛d stanowisko Viola alba (Ryc. 1) obejmuje trzy płaty, leża˛ce od siebie w
niewielkiej odległości, wzdłuż drogi prowadza˛cej grobla˛ mie˛dzy stawem Babiczak, a
dolina˛ potoku Łe˛goń. Dwa wie˛ksze płaty z V. alba usytuowane sa˛ po zachodniej stronie
drogi, a trzeci, najmniejszy, po wschodniej. W najwie˛kszym płacie o wymiarach ok.
10 × 2,5 m naliczono ok. 300 osobników. W znajduja˛cym sie˛ w odległości ok. 3 m na
północ mniejszym płacie, o wymiarach 5 × 2,5 m stwierdzono ok. 100 osobników,
348
Fragm. Flor. Geobot. Polonica 7, 2000
Ryc. 1. X – lokalizacja stanowiska Viola alba Bess. w rezerwacie przyrody „Łe˛żczak”.
Fig. 1. X – location of stand of Viola alba Bess. in partial reserve “Łe˛żczak”.
a w najmniejszym płacie, leża˛cym po drugiej stronie drogi, o wymiarach 2 × 0,5 m – ok.
50 osobników. Populacja wykazuje tendencje wzrostowe. W 1996 r. roślina ta wyste˛powała w jednym miejscu (obecnie najwie˛kszym płacie) i liczyła ok. 100 osobników. W
trzy lata później zaobserwowano ja˛ już na trzech płatach. Okazało sie˛, że jest to V. alba
subsp. scotophylla (DOSTÁL & ČERVENKA 1992).
Stanowisko z rezerwatu „Łe˛żczak” jest jedynym znanym w województwie śla˛skimi
i prawdopodobnie najliczniejszym na terenie całej Polski. Najbliższe, oddalone o ponad
60 km, to potwierdzone stanowiska w okolicy Ołomuńca w Republice Czeskiej (D OSTÁL
& ČERVENKA 1992).
Podzie˛kowania. Bardzo serdecznie dzie˛kuje˛ Panu Profesorowi drowi hab. Krzysztofowi Rostańskiemu
za potwierdzenie oznaczenia i pomoc w identyfikacji podgatunku.
Summary. Viola alba (Violaceae) – a new species to the flora of the Silesian Province. The first
and hitherto the only one locality of Viola alba Bess. in the Silesian Province. has been found in April
1996 near Racibórz in partial reserve “Łe˛żczak”. Probably this population is the biggest in Poland.
LITERATURA
DOSTÁL J. & ČERVENKA M. 1992. Vel’ký kl’úč na určovanie vyšších rastlín. 2. ss. 780–1561. Slovenské
Pedagogické Nakladatel’stvo, Bratislava.
Notatki botaniczne
349
KRAWIECOWA A. & KUCZYŃSKA I. 1964. Roślinność rezerwatu „Łe˛żczak”. – Acta Univ. Wratisl. 24. Pr.
Bot. 4: 5–31.
RUTKOWSKI L. 1998. Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski Niżowej. ss. 809. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
S ZAFER W., KULCZYŃSKI S. & PAWŁOWSKI B. 1986. Rośliny Polskie. Wyd. 5. 1. ss. 467. Państwowe
Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
ZABŁOCKI J. 1947. Rodzina Violaceae – W: W. SZAFER (red.), Flora Polska. Rośliny naczyniowe Polski
i ziem ościennych. 6, ss. 70. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa – Kraków.
S ZAFER W. 1977. Szata roślinna Polski niżowej – W: W. SZAFER & K. ZARZYCKI (red.), Szata roślinna
Polski 2, ss. 17–188. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
BOŻENA ZYZNAWSKA, Katedra Geobotaniki i Ochrony Przyrody, Uniwersytet Śla˛ski, ul.
Jagiellońska 28, PL–40–032 Katowice, Polska.
Przyje˛to do druku: 21.10.1999 r.
Hammarbya paludosa (Orchidaceae) w północno-wschodniej Polsce
Hammarbya paludosa (L.) Kuntze należy do grupy najrzadszych i zanikaja˛cych składników naszej flory. Podlega ochronie gatunkowej, a według ZARZYCKIEGO i SZELA˛GA
(1992) należy do grupy gatunków narażonych. Wa˛tlik został też wpisany do „Polskiej
czerwonej ksie˛gi roślin” jako narażony na wyginie˛cie (kategoria V) (BRÓŻ & PRZEMYSKI
1993). Nie podano tu jednak stanowisk z Pojezierza Suwalskiego. Tymczasem prowadzona od trzydziestu lat inwentaryzacja flory naczyniowej północno-wschodniej Polski wykazuje, że omawiany gatunek wyste˛puje na tym obszarze. Sa˛ to miejsca, w których sa˛
wcia˛ż aktywne procesy torfotwórcze i dość stabilny układ stosunków hydrologicznych.
W celu przedstawienia fitosocjologicznego charakteru zbiorowisk roślinnych, w których wyste˛puje wa˛tlik, w tabeli 1 zamieszczono cztery zdje˛cia fitosocjologiczne z terenu
Suwalszczyzny (zdje˛cia 1–4) i sześć zdje˛ć (zdje˛cia 5–10) z rezerwatu „Jezioro Obradowskie” z Pojezierza Łe˛czyńsko-Włodawskiego (K ARCZMARZ & SOKOŁOWSKI 1988).
Wszystkie stanowiska sa˛ udokumentowane materiałem zielnikowym znajduja˛cym sie˛
w zielniku Zakładu Lasów Naturalnych IBL w Białowieży (BIL).
W wykazie stanowisk zamieszczono w nawiasach numery od 1 do 11, odpowiadaja˛ce
numerom punktów oznaczaja˛cych stanowiska na mapce (Ryc. 1)
Wykaz stanowisk:
Województwo Podlaskie, powiat Suwałki: FA-88 – (1) Kleszczówek. Suwalski Park Krajobrazowy,
torfowisko przejściowe na S od wsi (Sokołowski 1969, npbl.); FB-19 – (2) Wigierski Park Narodowy,
torfowisko z Rhynchospora alba i Scirpus hudsonianus, w zatorfionej zatoczce doliny Czarnej Hańczy
(tabela 1, zdj. 3, SOKOŁOWSKI 1988).
Powiat Sejny: GB-12 – (3) Zelwa, na S od jeziora Wiłkokuk, torfowisko przejściowe, w kilku miejscach nielicznie (tabela 1, zdj. 1 i 2, SOKOŁOWSKI 1978); (4) Zelwa, rezerwat „Łempis”, torfowisko nad
S brzegiem jeziora Łemtupis i (5) na NE od jeziora Stulpień, torfowisko wysokie (Sokołowski 1974, npbl.).