TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA 1765
Transkrypt
TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA 1765
TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA 1765-2015 OŚWIECENIE. PRZEDSTAWIENIA Multimedialny projekt historii polskiego teatru, którego trzecią odsłoną jest cykl wykładów Piotra Morawskiego o polskim oświeceniu poprzez teatr (1765-1794). TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA to projekt historii polskiego teatru od roku 1765 do dziś, autorstwa dr Joanny Krakowskiej, obejmujący historię przedstawień i historię przedstawiania spraw publicznych. W każdej jego odsłonie przedstawienie teatralne jest traktowane jako miejsce przecinania się zjawisk artystycznych, a zarazem jako punkt odniesienia dla publicznych debat i zjawisk spoza teatru. W ramach projektu odbyły się już dwa cykle wykładów: Joanny Krakowskiej zatytułowany PRL. PRZEDSTAWIENIA (październik 2012-czerwiec 2013) oraz Krystyny Duniec poświęcony dwudziestoleciu międzywojennemu (październik 2013-luty 2014). Trzecia część TEATR PUBLICZNY. PRZEDSTAWIENIA – wykłady dr Piotra Morawskiego dotyczące początków sceny publicznej i życia teatralnego XVIIIwiecznej Polski – obędzie się między marcem a czerwcem 2014 roku w Instytucie Teatralnym oraz w Teatrze Stanisławowskim w Łazienkach Królewskich. Wykładom towarzyszą projekcje filmów found footage autorstwa Ewy Hevelke, Michała Januszańca i Piotra Morawskiego oraz dedykowany portal internetowy www.teatrpubliczny.pl Uczestnictwo w wykładach każdorazowo potwierdzane będzie miniaturami archiwalnych afiszy. Za komplet afiszy nagroda – niespodzianka. OŚWIECENIE. PRZEDSTAWIENIA Teatr publiczny w Polsce od początku był medium mocno ingerującym w życie społeczne, generującym konflikt polityczny i skutecznie nim sterującym. Sojusz sceny i prasy drukarskiej w misji modernizacyjnej pozwala zobaczyć w teatrze polskim doby XVIII wieku główne obok „Monitora” miejsce debaty na temat spraw publicznych. Teatr stał się wreszcie – jak pokazuje przykład „Krakowiaków i górali” czy „Szkoły obmowy” – kluczową instytucją życia społecznego zdolną kreować bieg wypadków czy realnie uczestniczącą w działalności charytatywnej. W 1765 roku teatr publiczny rozpoczął debatę, która właściwie trwa do dziś. Wówczas chodziło przecież też nie tylko o obyczaje – stawką była polska nowoczesność. Zmieniały się kostiumy, lecz główna oś konfliktu miedzy nowoczesnością a jej zaprzeczeniem pozostawała cały czas ta sama. Warto zatem spojrzeć na oświeceniowy projekt teatru publicznego z dzisiejszej perspektywy; dostrzec jego potencjał krytyczny i zaangażowanie w życie społeczne. Zaangażowanie, jakiego w polskim teatrze nigdy wcześniej nie było, a i później nie tak znowu częstego. Zobaczyć w nim nie spetryfikowany kanon szeleszczących papierem lektur, lecz niepokojąco skutecznie działające narzędzie społecznej zmiany. Piotr Morawski Program wykładów i projekcji: 11.03.2014 NATRĘCI, czyli obyczaje 25.03.2014 PANNA NA WYDANIU, czyli wychowanie 15.04.2014 AUTOR KOMEDII, czyli klasycyzm 29.04. 2014 CZYNSZ, czyli chłopi 13.05.2014 WIELKIE RZECZY I CÓŻ MI TO WADZI, czyli Targowica 27.05.2014 SZKOŁA OBMOWY, czyli nędza 10.06.2014 KRAKOWIACY I GÓRALE, czyli insurekcja 24.06.2014 TACZKA OCCIARZA, czyli mieszczaństwo godz. 18.00 wykłady: 11.03, 25.03, 29.04, 27.05, 10.06 odbędą się w Instytucie Teatralnym, ul. Jazdów 1 wykłady: 15.04, 13.05, 24.06 odbędą się w Teatrze Stanisławowskim (Stara Pomarańczarnia), Muzeum Łazienki Królewskie, ul. Agrykola 1 dr Piotr Morawski – kulturoznawca, ukończył studia w Instytucie Kultury Polskiej na Uniwersytecie Warszawskim, studiował też historię na tym samym uniwersytecie. Pracuje w redakcji „Dialogu” i w IKP UW; współpracuje z Instytutem Teatralnym im. Zbigniewa Raszewskiego przy tworzeniu internetowej encyklopedii teatru polskiego, współtworzył także projekt Theatre Architecture in Central Europe. Zajmuje się kulturową historią widowisk przede wszystkim w czasach przednowoczesnych. Razem z Ewą Partygą wydał tom zbiorowy Niebezpieczne związki. Dramat, teatr i kultura popularna (2010), a z Dorotą Buchwald i Moniką Jarzyną Architektura teatralna w Polsce (2011). W tym roku ukaże się jego autorska książka Ustanawianie świętości. Kulturowa historia angielskich widowisk religijnych w XVI wieku na tle europejskim. Jest sekretarzem Polskiego Towarzystwa Badań Teatralnych. Program: 11.03.2014 NATRĘCI, czyli obyczaje Przedstawienie to nie tylko zainaugurowało działalność sceny publicznej w Polsce, lecz także podsumowywało pierwszy etap jej działalności. Między prapremierą 19 listopada 1765 roku a ostatnim przedstawieniem „Natrętów” z 10 marca 1767 roku, zamykającym pierwszy okres działalności Teatru Narodowego, na scenie w Operalni Saskiej grane były spektakle, których twórcy stawiali sobie za cel zmianę obyczajów Polaków – piętnując pijaństwo, zabobony, hulaszcze życie, modnisiostwo, wreszcie – sarmackie wartości. Owo „teatrum polskich wad i błędów” wraz z kampanią publicystyczną prowadzoną równolegle w „Monitorze” miało uczynić z Polaków oświecony naród. Z czego się biorą paradoksy polskiej nowoczesności i na czym polega ambiwalencja misji cywilizacyjnej prowadzonej za pośrednictwem teatru i prasy? Dlaczego ten projekt cywilizacyjny poniósł klęskę? 25.03.2014 PANNA NA WYDANIU, czyli wychowanie „Panna na wydaniu” Adama Kazimierza Czartoryskiego grana była po raz pierwszy na scenie Korpusu Kadetów. To właśnie postać Czartoryskiego stanie w centrum namysłu nad wychowaniem. Czartoryski, jako autor „Katechizmu moralnego dla uczniów Korpusu Kadetów”, komendant Szkoły Rycerskiej, a także członek Komisji Edukacji Narodowej jest jednym z fundatorów instytucji odpowiedzialnych za wychowanie. Za sprawą „Panny na wydaniu” – komedii o perypetiach związanych z wychowaniem – instytucją kształtującą młodzież staje się też teatr, w tym przypadku scena Korpusu Kadetów. Jak przebiegała instytucjonalizacja wychowania w Polsce XVIII wieku i w myśli europejskiego oświecenia? Na czym polegała rola teatru jako instytucji wychowawczej, czy też – jak chciał Friedrich Schiller w tekście z 1784 roku – instytucji moralnej? 15.04.2014 AUTOR KOMEDII, czyli klasycyzm W swej komedii Franciszek Bohomolec stawia fundamentalne dla teatru publicznego pytanie. Pyta mianowicie o relację między formą przedstawienia teatralnego a jego przekazem. Tytułowy autor komedii miota się miedzy ustanowionymi przez klasycyzm prawidłami kompozycji a zaangażowaniem w sprawy publiczne. Tak Bohomolec, jak i Ignacy Krasicki w „Satyryku”, podejmuje próbę namysłu nad teatrem jako medium, które jest w stanie wpływać na rzeczywistość. Ta metarefleksja jest cennym świadectwem samoświadomości twórców polskiego oświecenia, które jednocześnie prowadzi w centrum osiemnastowiecznej debaty na temat relacji między estetyką a politycznością. Nie bez powodu rozmawiać będziemy w Teatrze Stanisławowskim w Starej Pomarańczarni (choć ten został otwarty blisko dekadę później niż powstał utwór Bohomolca) – doświadczenie klasycyzmu może otworzyć nowe perspektywy debaty na temat polityczności i zaangażowania w XVIII wieku. 29.04.2014 CZYNSZ, czyli chłopi Sprawa chłopska zaznaczyła się w dziejach osiemnastowiecznej sceny. Oprócz „Czynszu” Franciszka Karpińskiego z 1789 roku można przywołać choćby wcześniejszego – powstałego jeszcze w epoce pionierskiej sceny publicznej – „Pana dobrego” Bohomolca. A jednak to w dramacie Karpińskiego widać chyba najwyraźniej przewrotną strategię, jaką przyjęło polskie oświecenie wobec dążącej do emancypacji grupy społecznej. Z jednej strony domagając się poprawy warunków życiowych chłopów, z drugiej utrwalając istniejący porządek społeczny, twórcy oświeceniowi ujawniali swoje uwikłanie w tradycję, z którą podjęli walkę. Jakie były losy „kwestii chłopskiej” i jak wyglądały rozmaite strategie emancypacyjne w teatrze polskim doby oświecenia? 13.05.2014 WIELKIE RZECZY I CÓŻ MI TO WADZI, czyli Targowica 4 listopada 1792 roku w czasie przedstawienia „Wielkich rzeczy…” Franciszka Zabłockiego doszło do rozruchów skierowanych przeciw targowiczaninowi Szczęsnemu Potockiemu. Teatr – już nie scena, lecz widownia – stał się areną bezpośredniej walki politycznej. Ta brutalna konfrontacja to kulminacyjny moment debaty politycznej, jaka toczyła się na scenie polskiego teatru co najmniej od roku 1791 i premiery „Powrotu posła” Juliana Ursyna Niemcewicza. Potem – przypomnijmy – była nieco dziwaczna kontynuacja utworu Niemcewicza – „Dowód wdzięczności narodu” Bogusławskiego; w kolejnym roku Bogusławski napisał na cześć króla „Henryka VI na łowach”, a Niemcewicz – „Kazimierza Wielkiego”. Teatr publiczny, który na bieżąco komentował najważniejsze wydarzenia w kraju, stał się sceną starć politycznych. Czy teatr publiczny zdolny jest do kreowania konfliktu politycznego i w jaki sposób może takim konfliktem sterować? 27.05.2014 SZKOŁA OBMOWY, czyli nędza Sztuka Bogusławskiego była satyrą na nowe elity. Przeróbka z Sheridana okazała się w Warszawie frekwencyjnym sukcesem. Publiczność w lot czytała aluzje do rządów targowiczan. Nie na tym jednak polegał potencjał teatralny tego spektaklu. Bogusławski dając przedstawienie 4 stycznia 1794 roku „intratę z owej [sztuki] na wsparcie niedostateczniejącego funduszu do utrzymania ubogich” przeznaczył. Tego dnia policja usunęła biedaków sprzed oczu publiczności. „Publicum – relacjonował autor «Gazety Krajowej» – […] łącząc zabawę z dobrym uczynkiem z chęcią się przyłączyło do wsparcia cierpiącej ludzkości”. Gest Bogusławskiego pokazuje jeszcze inne oblicze teatru publicznego, jako instytucji wyczulonej na nędzę. Instytucji, która prowadzi działalność dobroczynną. Przedstawienie z 4 stycznia 1794 roku każe zadać pytanie o biedę i instytucjonalizację działalności charytatywnej w osiemnastowiecznej Polsce, a także o możliwości teatru w dziedzinie społecznych praktyk ekonomicznych. 10.06.2014 KRAKOWIACY I GÓRALE, czyli insurekcja Przedstawienie z 1 marca 1794 roku było ziszczeniem marzeń o teatrze narodowym. Nigdy wcześniej, a może i już nigdy później, sojusz sceny z ulicą nie był tak silny. Bogusławski rzucił hasło do powstania nim jeszcze Madaliński ruszył na Kraków i zanim Kościuszko przysięgał na krakowskim Rynku. Teatr wylał się z gmachu przy placu Komisji: rozemocjonowana rewolucyjną gorączką warszawska ulica śpiewała partie z „Krakowiaków i górali”. To – pisał Zbigniew Raszewski – proces historyczny złapany na gorącym uczynku. Jeden z momentów, gdy teatr staje się motorem historii. To też pochwała ludu (choć wcale nie chłopów) – pierwsza taka opowieść w polskim teatrze. Bogusławki stworzył mit jedności narodowej; mit Racławic przed Racławicami. Chciałbym zatem zastanowić się nad ambiwalencją tak samego tekstu, jak i stworzonego przez autora „Krakowiaków…” mitu. Cud mniemany był także – choć na innej płaszczyźnie – głosem w sprawie nowoczesności. 24.06.2014 TACZKA OCCIARZA, czyli mieszczaństwo Były i inne ważne przedstawienia o mieszczanach. Przede wszystkim należało by wymienić tu „Jarmark albo szlachcic mieszczaninem” Józefa Wybickiego (1791), który był tekstem zaangażowanym w walkę o prawa mieszczan. Inaczej niż miało to miejsce w przypadku chłopów, mieszczanom udało się nie tylko przełamać społeczny monopol szlachty, lecz także – z biegiem czasu, już w kolejnym stuleciu – przejąć inicjatywę w teatrze. „Taczka occiarza” Merciera po raz pierwszy wystawiona przez Bogusławskiego w 1790 roku cieszyła się powodzeniem tak w XVIII, jak i w XIX wieku, stając się wyrazem mieszczańskich aspiracji i cnót. Przedstawienie to każe zapytać o kondycję polskiego mieszczaństwa i o jego rolę w kształtowaniu polskiej nowoczesności. Oraz czy projekt emancypacyjny rozpoczęty w XVIII wieku okazał się sukcesem czy klęską? …………………….. WARSZTATY W ramach projektu OŚWIECENIE. PRZEDSTAWIENIA zaplanowane zostały także warsztaty teatralne, które poprowadzą Justyna Sobczyk (Instytut Teatralny) i Agata Pietrzyk (Muzeum Łazienki Królewski). Otwarte dla wszystkich zainteresowanych zajęcia kierowane są szczególnie do nauczycieli, edukatorów i pedagogów. Warsztaty będą rozwijały zagadnienia podejmowane przez Piotra Morawskiego podczas wykładów; celem zajęć będzie wypracowanie ciekawych i niestandardowych sposobów mówienia o klasycznym teatrze. prowadzący: Agata Pietrzyk, Justyna Sobczyk terminy: 5.04, 26.04, 31.05, 28.06 czas trwania: 10:00-13:00 miejsce: Stara Pomarańczarnia wstęp wolny informacje, zapisy: tel.: 22 50 60 104, mail: [email protected] Organizator: Partner: ……………………. Historia polskiego teatru publicznego. Historia przedstawień. Historia przedstawiania spraw publicznych. Punktem wyjścia w każdej odsłonie tej historii będzie przedstawienie teatralne jako przestrzeń spotkania twórców, polityków i obywateli, a zarazem punkt odniesienia dla publicznych debat i zjawisk spoza teatru. Historia polskiego teatru publicznego może być opowiedziana jako historia p r z e d s t a w i a n i a s p r a w . W tej historii scena teatralna jest miejscem, gdzie ogniskują się społeczne napięcia, gdzie przecinają się drogi kultury i kontrkultury, skąd roztacza się widok na rozległy świat wokół teatru. W tej historii przedstawienie jest wypowiedzią publiczną, której podmioty, źródła, języki i konteksty są równie ważne, jak jej sprawczość i wspólnotowość, echa i pogłosy. Historia polskiego teatru publicznego to przecież także polityczna i społeczna historia Polski. Następne odsłony to: Wiek XIX. Przedstawienia Po roku 1989. Przedstawienia