Pdf version

HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
Stanisław Skalski (1870–1937) – wybitny łódzki
lekarz
Anna Cisińska
Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet Medyczny, Łódź
Streszczenie: Stanisław Skalski był wybitnym internistą polskim na przełomie XIX i XX wieku. Dyplom lekarza
uzyskał na Uniwersytecie Kijowskim. Swoją pracę zawodową i działalność społeczną związał z Łodzią, gdzie
pełnił wiele funkcji kierowniczych, między innymi przez długie lata był przewodniczącym Rady Szkolnej Miejskiej
w Łodzi oraz naczelnikiem Wydziału Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego Łódzkiego. Zasługą Stanisława Skalskiego
było wprowadzenie w Łodzi przymusowych szczepień przeciwospowych (1914 roku) oraz podjęcie działań
mających na celu poprawę higieny szkolnej i zdrowia dzieci.
Słowa kluczowe: historia medycyny, medycyna w Łodzi, ospa prawdziwa, Stanisław Skalski – biografia
Do grona osób zasłużonych w dziejach historii medycyny
należy bez wątpienia Stanisław Skalski, lekarz chorób wewnętrznych i działacz społeczny. Urodził się 31 grudnia 1870
roku w Brójcach koło Kurowic w powiecie łódzkim, w rodzinie Teofila i Lucyny z Rogozińskich [1]. Rodzice wychowywali go w duchu patriotycznym, a wyjątkową rolę na tym
polu odegrał jego ojciec, który uczestniczył w powstaniu styczniowym (1863 r.), w randze kapitana. Szkołę średnią ukończył w 1891 roku w Kielcach. Rok później został przyjęty
na Wydział Lekarski Uniwersytetu Warszawskiego. Następnie studiował na Uniwersytecie Kijowskim. W trakcie studiów w Kijowie pełnił funkcję starosty Polskiej Organizacji
Studentów [2]. Po otrzymaniu dyplomu lekarza „z kilkoma
rublami w kieszeni i wieloma ideami” powrócił do Królestwa
Polskiego. Początkowo pracował w Piotrkowie Trybunalskim,
a następnie w ośrodku sanatoryjnym w podłódzkim Tuszynie.
Poza pracą lekarza poświęcał się działalności społecznej. Z jego
inicjatywy utworzono w Królestwie Towarzystwo Pożyczkowo-Oszczędnościowe oraz szereg tzw. kółek rolniczych. Wymógł także wprowadzenie do programu szkół powszechnych
nauki o higienie.
W 1882 roku zaczął publikować pierwsze prace naukowe
i popularnonaukowe na łamach czasopism lekarskich i prasy
codziennej (m.in. Kurier Codzienny, Trzeźwość, Przedświt, Głos,
Tydzień, Ogniwo).
Przełomową datą w życiu Stanisława Skalskiego był
rok 1905, w którym podjął decyzję o zamieszkaniu na stałe
w Łodzi. „Znalazł się w ogromnym skupisku ludzi przemęczoAdres do korespondencji:
mgr Anna Cisińska, Katedra i Zakład Historii Medycyny i Farmacji, Uniwersytet
Medyczny, ul. Muszyńskiego 2, 90-151 Łódź, tel.: 042-678-65-32, 661-790-637, fax:
042-677-92-87, e-mail: [email protected]
Praca wpłynęła: 27.11.2007. Przyjęta do druku: 30.11.2007.
Nie zgłoszono sprzeczności interesów.
Pol Arch Med Wewn. 2008; 118 (1-2): 73-76
Copyright by Medycyna Praktyczna, Kraków 2008
Stanisław Skalski (1870–1937) – wybitny łódzki lekarz
nych, schorowanych i niedożywionych. Nazbyt często nadużywających alkoholu. Żyjących w przeludnionych i zatłoczonych
mieszkaniach, w warunkach urągających wszelkim zasadom
higieny, będących jednocześnie potencjalnymi ogniskami epidemii wszelkich chorób” [3]. W tymże roku został współzałożycielem pierwszego gimnazjum polskiego pod nazwą „Uczelnia”, pracując konspiracyjnie na rzecz krzewienia polskości
w Towarzystwie Krzewienia Oświaty. Założył Towarzystwo
„Przyszłość”, którego celem było szerzenie idei trzeźwości,
a poza tym uczestniczył w pracach Towarzystw: Krajoznawczego, Higienicznego i „Lutnia” oraz Ligi Przeciwgruźliczej,
Polskiej Macierzy Szkolnej i Gniazda Łódzkiego Towarzystwa
Opieki nad Dziećmi [4]. Z jego inicjatywy zorganizowano
w Łodzi Muzeum Miejskie, przekształcone następnie na Muzea: im. Bartoszewiczów i Etnograficzne. W latach 1906–
1907 utworzono pod przewodnictwem Stanisława Skalskiego
Główny Komitet do pomocy masowo zwalnianym z pracy
robotnikom. Z chwilą wybuchu I wojny światowej Skalski
został internowany przez Niemców (wraz z innymi Polakami)
w Kletschkau pod Wrocławiem. Po powrocie do Polski brał
czynny udział w pracach Głównego Komitetu Obywatelskiego na terenie miasta Łodzi oraz stanął na czele Sekcji Sanitarno-Szpitalnej Miejskiego Komitetu Obywatelskiego, tworząc
pierwsze zręby organizacji miejskiej służby zdrowia.
Stanisław Skalski był lekarzem, który za przykładem między innymi dr. dr. Karola Jonschera i Seweryna Sterlinga podjął
w Łodzi walkę z przyczynami i skutkami chorób zakaźnych.
W 1914 roku przeprowadził na terenie miasta pierwsze
przymusowe szczepienia ochronne przeciw ospie prawdziwej;
w 1911 roku podczas epidemii tej choroby wykonał statystykę
zgonów wskutek zachorowań na ospę [5]. Z szacunkowych obliczeń wynikało, że w 1911 roku w Łodzi zachorowało na ospę
co najmniej 4000 osób. W 1912 roku na posiedzeniu Łódzkiego
Towarzystwa Lekarskiego Skalski wygłosił referat poświęcony
epidemii. Apelował między innymi o przywrócenie polskiego
1
HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
Ryc. 1. Stanisław Skalski (reprodukowane z: Berner W, Supady
J. Działalność Lekarsko-Społeczna na rzecz zdrowia publicznego
w Łodzi w latach 1876–1914, Łódź, ADI, 2001)
Ryc. 2. Nekrolog Stanisława Sklaskiego (reprodukowane z: Życiorys Ś.P. Droku Med. Stanisława Skalskiego. Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi. 1937; 2: 85
rozporządzenia z 1811 roku – z czasów Księstwa Warszawskiego – o bezpłatnych i obligatoryjnych przeciwospowych szczepieniach niemowląt (rozporządzenie to zostało zniesione przez
Rosjan w ramach restrykcji po powstaniu 1863 roku). Postulował również o zorganizowanie na terenie miasta punktów
szczepień przeciwospowych, prowadzenie popularyzacji szczepień poprzez rozdawanie ulotek, rozwieszanie plakatów; poinformowanie Inspekcji Fabrycznej o potrzebie szczepień nowo
zatrudnionych robotników oraz o konieczności wykonywania
szczepień wtórnych; zwrócenie się z prośbą do władz miasta
o wzmożony nadzór nad czystością przedmieść, wprowadzenie obowiązkowych szczepień wszystkich lokatorów domów,
w których odnotowano zachorowania na ospę; zwiększenie
liczby łóżek w miejskim szpitalu zakaźnym, powołanie na terenie miasta instytutu szczepienia ospy; zorganizowanie etatów
lekarzy szkolnych, zajmujących się profilaktyką chorób zakaźnych wśród uczniów szkół początkowych. Poza tym Stanisław
Skalski domagał się od właścicieli domów i lekarzy prowadzących prywatną praktykę lekarską udzielania informacji policji
lub lekarzom cyrkułowym na temat każdego przypadku ospy,
utworzenia stanowiska lekarza sanitarnego oraz przywrócenia
w Łodzi obowiązku rejestracji przyczyn zgonów [6].
Funkcję przewodniczącego Sekcji Sanitarno-Szpitalnej,
która następnie została przekształcona na Wydział Zdrowot-
ności Publicznej, Skalski pełnił do 1918 roku. Później otrzymał stanowisko lekarza powiatowego i dyrektora Okręgowego
Urzędu Zdrowia oraz naczelnika Wydziału Zdrowia Urzędu
Wojewódzkiego Łódzkiego.
Od kwietnia 1918 roku był członkiem Rady Szkolnej
Miejskiej (RSM). W dniu 4 grudnia 1919 roku objął godność
zastępcy przewodniczącego RSM, od 15 stycznia 1924 roku
został zaś wybrany na stanowisko przewodniczącego. Funkcję
przewodniczącego pełnił przez 13 lat, wybierany ponownie
w 1928 i 1934 roku. W międzyczasie piastował mandat przewodniczącego Komisji Apelacyjnej do spraw nieregularnego
uczęszczania uczniów do szkół oraz był członkiem Urzędu Dyscyplinarnego dla nauczycieli szkół powszechnych. Dużo uwagi
Stanisław Skalski poświęcał sprawom szkolnictwa; między innymi zabiegał o pozyskiwanie terenów pod budowę nowych,
odpowiednich gmachów szkolnych, przywiązywał dużą wagę
do dbałości o zdrowie uczniów najmłodszych, wprowadzając
i organizując naukę na powietrzu, podjął walkę z alkoholizmem
przez organizowanie kursów dla nauczycieli, dbał o przydzielanie szkołom książek o tematyce przeciwalkoholowej, zabiegał
o podniesienie poziomu etycznego dzieci i młodzieży szkolnej
oraz o podniesienie stanu higieny w szkołach przez uzyskanie
funduszy na zwalczanie jaglicy. Jego dużym sukcesem była realizacja akcji dożywiania uczniów w szkołach w 1932 roku [7].
2
POLSKIE ARCHIWUM MEDYCYNY WEWNĘTRZNEJ 2008; 118 (1-2)
HISTORIA INTERNY POLSKIEJ
Był żonaty z Karoliną z domu Wagner, urodzoną 10 grudnia 1887 roku, z którą miał 3 córki: Marię (ur. 13 września
1912 roku), Jadwigę (ur. 23 października 1916 roku) oraz
Wandę (ur. 8 czerwca 1918 roku).
Stanisław Skalski zmarł 5 lutego 1937 roku w wieku 67 lat.
Pogrzeb, który odbył się na katolickim Starym Cmentarzu przy
ul. Ogrodowej w Łodzi, zgromadził liczne grono uczniów i przyjaciół lekarza. Osoba Stanisława Skalskiego, powszechnie uznawanego za człowieka wyjątkowego, niosącego pomoc wszystkim
potrzebującym, doczekała się uhonorowania jego imieniem jednej z łódzkich ulic, znajdującej się pomiędzy ulicami Srebrzyńską i Manią (pod koniec lat 60. XX wieku, w związku z rozbudową miasta, ulica ta została zlikwidowana) [8].
W dniu 26 lutego 1937 roku odbyło się w Łodzi spotkanie Rady Szkolnej, poświęcone pamięci Stanisława Skalskiego,
które przewodniczący Rady Szkolnej F. Michejda rozpoczął
słowami będącymi kwintesencją oceny zasług zmarłego lekarza: „W dniu 5 lutego broku zmarł długoletni, wielce zasłużony przewodniczący Rady Szkolnej Miejskiej w Łodzi ś.p. Stanisław Skalski, doktór medycyny, b. naczelnik Wydziału Zdrowia Urzędu Wojewódzkiego Łódzkiego, Kawaler Orderu Polonia Restituta, odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi” [9].
PIŚMIENNICTWO
1. Archiwum Państwowe w Łodzi. Akta Miasta Łodzi. Spis ludności. Stanisław
Skalski, sygn. 25051: nlb.
2. Życiorys Ś. P. Dr. Med. Stanisława Skalskiego. Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi.
1937; 2: 82-83.
3. Budziarek M. Doktor Stanisław. Gazeta Łódzka. 1999; 99: 6.
4. Supady J. Choroby dzieci a medycyna w Łodzi na przełomie XIX i XX wieku. Geneza
łódzkiej szkoły pediatrycznej. Łódź, ADI, 1999; 79.
5. Życiorys Ś. P. Dr. Med. Stanisława Skalskiego. Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi.
1937; 2: 83.
6. Berner W, Supady J. Działalność lekarsko-społeczna na rzecz zdrowia publicznego
w Łodzi w latach 1890–1914. Łódź, ADI, 2001; 155.
7. Z Rady Szkolnej Miejskiej w Łodzi. Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi. 1937; 4:
252.
8. Bogalecki T. Leksykon patronów łódzkich ulic i placów. Dziennik Łódzki. 19: 3.
9. Z Rady Szkolnej Miejskiej w Łodzi. Dziennik Zarządu Miejskiego w Łodzi. 1937; 4:
251.
Stanisław Skalski (1870–1937) – wybitny łódzki lekarz
3