ORGANIZACJA INFORMACJI O KULTURZE W INTERNECIE

ORGANIZACJA INFORMACJI O KULTURZE W INTERNECIE

Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 1. INFORMACJA O OBIEKTACH KULTURY I INTERNET 2005
Zina Jarmoszuk
Narodowe Centrum Kultury
Warszawa
e-mail: [email protected]
ORGANIZACJA INFORMACJI O KULTURZE W INTERNECIE
[ORGANIZATION OF INFORMATION ABOUT CULTURE ON THE INTERNET]
Abstrakt: Serwisów internetowych o kulturze jest wiele i ciągle przybywają nowe. Nie są to systemy informacyjne, ale raczej przeglądy dotyczące wydarzeń kulturalnych, dzieł kultury, instytucji. Organizacja informacji w tych
serwisach nie odbiega zbytnio od tradycyjnych przekazów w postaci drukowanych przeglądów, katalogów czy
informatorów. W komunikacie przedstawione zostało – na przykładzie Polskiego Portalu Kultury (http://www.o.pl)
i Portalu Kultury Polskiej (http://www.culture.pl) – zagadnienie wykorzystywania możliwości związanych z hipertekstową organizacją tekstu do nawigacji po specjalnie w tym celu budowanych „tekstach informacyjnych” (relacje
intratekstualne i intertekstualne) oraz wskazywania (linki) powiązań z tematycznie skojarzonymi innymi dokumentami elektronicznymi.
INFORMACJA – INTERNET – KULTURA – POLSKA – POLSKI PORTAL KULTURY – PORTAL KULTURY POLSKIEJ
Abstract: There are many Web sites concerning culture and their number is continually increasing. They are not
information systems – they are rather overviews of cultural events, artifacts or institutions. Information organization on such Web sites doesn’t differ significantly from the patterns known from traditional printed overviews,
catalogs or reference books. The author, using examples of Polish Portal of Culture (http://www.o.pl) and The
Portal of Polish Culture (http://www.culture.pl), discusses the opportunities resulting from hypertext organization of
texts to navigate through informative texts specially designed for this purposes (intra- and intertextual relations) as
well as to indicate links to relevant electronic documents.
CULTURE – INTERNET – INFORMATION – POLAND – POLISH PORTAL OF CULTURE – THE PORTAL OF POLISH
CULTURE
*
*
*
Wstęp
Język nauk humanistycznych nie ma dobrze zdefiniowanej terminologii, nauka o kulturze, która odnajduje
swoje miejsce między różnymi dziedzinami nauk humanistycznych a obecnie także i ekonomicznych, powiela
wszystkie „językowe zachowania” tych dyscyplin. Waga prac terminologicznych w dziedzinie kultury – jeśli
tylko byłyby odpowiednio przeprowadzone – wiązałaby się więc z uporządkowaniem nie tylko języka, także
wiedzy o kulturze. Nie oznacza to wprowadzania schematów, czy sprowadzenia wszystkich treści, które mieszczą się w szeroko zakreślonym obszarze kultury do ich arbitralnego sklasyfikowania. Jak wiadomo dotychczas
nie powstał żaden satysfakcjonujący podział i klasyfikacja kultury czy też wiedzy o kulturze. Wszelkie teoretyczne prace systematyzujące zjawiska kultury czy sztuki porządkowały je poprzez określenie jakiegoś ładu,
11
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 1. INFORMACJA O OBIEKTACH KULTURY I INTERNET 2005
jakiejś „zasady organizacyjnej”, która nimi rządzi. Najczęściej była to ich ukryta struktura. Ujęcie systemowe
kultury, podobnie jak i innych rodzajów rzeczywistości społecznej nie jest jednoznaczne. Kultura jest całością,
której wszystkie elementy – aspekty, poziomy, podsystemy – wzajemnie na siebie oddziałują. Układ relacji
i powiązań odzwierciedlających te oddziaływania jest istotą kultury. Zrozumienie i skonstruowanie takiego
układu wymaga poznania nie tylko składników kultury, ale zrozumienia korelacji wszystkich tych elementów
kultury i wszystkich jej aspektów (materialnego, duchowego, ideologicznego, utylitarnego, twórczego, odbiorczego i innych).
Próby ujmowania zjawisk kultury w system pokazują potrzebę wprowadzenia do sposobów ich prezentacji
i opisu elementów porządkujących – dotyczy to szczególnie kultury artystycznej. Tworzenie sztuki, jej obieg,
obecność i odbiór odbywa się w kontekście całego systemu społeczno-kulturowego. Analiza i opis jest, mimo
złożoności i wieloaspektowości zjawiska, coraz bardziej potrzebna, ze względu na łatwe wybory komunikacji
odbiorców z wytworami kultury i dziełami sztuki (Internet, telewizja), kształtowanie kompetencji kulturowych,
cele edukacyjne, tworzenie więzi kulturowych. Do tego potrzebne są jednak działania systemowe i porządkujące
terminologię języka opisów kultury. Tematy porządkujące zagadnienia, także w jakiejś mierze terminologię
wiedzy o kulturze, najczęściej dotyczą społecznego obiegu dzieł kultury, upowszechniania kultury, instytucji
kultury, edukacji kultury, ekonomicznych aspektów funkcjonowania kultury i są wynikiem „mierzalności” niektórych procesów i zjawisk kultury. Pokazują również olbrzymią potrzebę tworzenia sytemu informacji dokumentacyjnej, a także dziedzinowego systemu informacji faktograficznej. W tej sytuacji tworzenie w sieci hipertekstowych systemów informacyjno-wyszukiwawczych o kulturze to przedsięwzięcia ważne i znaczące.
Charakterystyczną cechą hipertekstowych systemów informacji są metody prezentacji informacji – wiele
z nich wykorzystuje znane od dawna przekazy metainformacyjne, takie jak np. tytuły i śródtytuły, odsyłacze do
innych tekstów, indeksy, bibliografie załącznikowe. Organizacja informacji o kulturze, uporządkowanie metod
prezentacyjnych za pośrednictwem języka informacyjno-wyszukiwawczego, który wykorzystuje jednostki leksykalne języka naturalnego, jest także prezentacją wiedzy o kulturze, dla której ten język powstaje, systemem
znaczeń ją charakteryzujących. Receptą na prezentację opisu kultury, a nawet stworzenie swego rodzaju metakultury jest jej prezentacja poprzez hipertekstowy system informacyjny, organizujący w nowy sposób zapoznaną
wiedzę o kulturze w oparciu o udostępniane dokumenty: tradycyjne, hipermedialne, a także elektroniczne, wykorzystujące techniki komputerowe i funkcjonujące czasami tylko w sieci. Dokumenty opisujące kulturę oraz dokumenty będące przekazami kulturowymi (a także dzieła kultury) mają to do siebie, że nie są strukturami zamkniętymi, lecz zawierają całe ciągi elementów, które są kodami, znakami, fragmentami tekstów przenoszonymi
z jednych dokumentów do innych. Tworzące się poprzez te intertekstualne relacje znaczenia są ważne, bowiem
często stanowią o kierunkach rozwoju kultury, kierunkach interpretacji zjawisk kultury oraz o badaniach nad
kulturą. Obecnie, wykorzystując hipertekstową organizację tekstu, narzędzia, jakie daje hipertekstowy system
informacyjny oraz techniki komputerowe, można „prześledzić”, na przykład, wiele koncepcji interpretacyjnych
w kulturze.
Nowe technologie wymuszają działania organizacyjno-metodyczne, tworzenie hipertekstowego systemu informacji jest potrzebą wymuszaną przez czas i użytkowników. Typ udostępnianych danych również się zmienia,
w gruncie rzeczy bez zmian pozostają: dane formalne dokumentów w postaci opisów bibliograficznych oraz
dane rzeczowe wyrażane językiem reprezentacji ujęciowej (np. klasyfikacje), przedmiotowej (np. języki haseł
przedmiotowych) i ujęciowo-przedmiotowej (np. języki deskryptorowe z tezaurusami). Funkcjonowanie syste-
12
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 1. INFORMACJA O OBIEKTACH KULTURY I INTERNET 2005
mów informacyjnych dla takich danych, przy użyciu komputerowych systemów wyszukiwania informacji, jest
podobny do funkcjonowania systemów tradycyjnych. To co mogą oferować hipertekstowe systemy informacyjne, i co związane jest niezaprzeczalnie z rozwojem nowych technologii, to konwersja całych dokumentów, obrazów, dźwięku na zapis cyfrowy. Technologia multimedialna daje możliwość stworzenia nowej jakości dostępu
do różnych zbiorów informacji.
Dla hipertekstowego systemu informacyjnego strukturalizacja pola informacyjnego (zbioru informacji wyróżnionych ze względu na jakąś cechę relewantną (zewnętrzną lub wewnętrzną), np. możliwych do odwzorowania przez dany język) to wyznaczenie relacji, które łączą informacje w kategorie. Funkcję tę pełni język informacyjno-wyszukiwawczy, którego podstawowym celem jest odwzorowanie cech informacji lub nośnika informacji (funkcja metainformacyjna) oraz wyrażanie zapytań informacyjnych i umożliwienie odnalezienia w zbiorze wyszukiwawczym informacji relewantnych (funkcja wyszukiwawcza) dla użytkownika. Dobrze ustrukturalizowane pole semantyczne języka informacyjno-wyszukiwawczego, a więc utworzenie słownika języka z całą
paradygmatyką będzie również określać pole informacyjne systemu.
Z analizy katalogów i klasyfikacji tematycznych w Internecie wynika, że liczba wyodrębnianych kategorii
i podkategorii, wielokrotność przyporządkowania podkategorii (szczególnie poszukiwanych, a więc najbardziej
typowych) w wielu różnych kategoriach jest siłą hipertekstowego systemu WWW. Nieostrość i nierozłączność
podkategorii oraz różnorodność kryteriów ich tworzenia powoduje, iż kryteria tworzenia języka informacyjnowyszukiwawczego dla internetowych serwisów informacyjnych są raczej mało przejrzyste. Pewnym wyjaśnieniem jest często używany argument o podobieństwie budowy hipertekstu, a przede wszystkim tworzeniu powiązań, do zdolności mózgu człowieka przyswajającego informacje szybko i bardziej intuicyjnie. Jest to argument
uwzględniany przy tworzeniu układu powiązań asocjacyjnych, przy strukturalizacji pola semantycznego języka
informacyjno-wyszukiwawczego, ale też nie należy go demonizować, ponieważ do zbudowania systemu informacyjnego potrzebna jest rzetelna wiedza o języku (tworzeniu układów różnych relacji na poziomie planu treści
i planu wyrażania) oraz wiedza pozajęzykowa o dziedzinie.
Porządkując terminologię, porządkuje się język oraz wiedzę danej dziedziny. Umożliwia to łatwiejszy dostęp (pośrednio) do wiedzy, ponieważ gromadzona terminologia staje się źródłem słów kluczowych, które odwzorowują treści dokumentów dla potrzeb systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Ta możliwość wykorzystania terminologii jest szczególnie istotna dla użytkowników, którzy korzystają z hipertekstowych systemów
informacji online.
Kultura w polskich internetowych serwisach o kulturze
Techniki komputerowe wykorzystywane do opracowywania i udostępniania informacji sprawiają, że dla
użytkowników ta forma wyszukiwania informacji jest coraz bardziej atrakcyjna. Leksykony i encyklopedie oferowane w multimedialnej formie zyskały popularność już wcześniej, obecnie funkcjonujące w Internecie elektroniczne ich odpowiedniki, dzięki interaktywnym powiązaniom ze stronami WWW i wskazówkom bibliograficznym, stanowią pewien przykład organizacji wiedzy. Innym przykładem są funkcjonujące w sieci Internet
serwisy, które przeszukują i porządkują zasoby sieci. Analiza pola semantycznego kultury dotyczy tu przede
wszystkim określenia zakresu terminu kultura, który twórcy i redaktorzy specjalistycznych polskich portali internetowych wykorzystują w swoich klasyfikacjach, tworzonych specjalnie dla użytkowników sieci Internet.
13
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 1. INFORMACJA O OBIEKTACH KULTURY I INTERNET 2005
Serwisów internetowych o kulturze jest wiele i ciągle przybywają nowe. Nie są to systemy informacyjne,
ale raczej przeglądy dotyczące wydarzeń kulturalnych, dzieł kultury, instytucji. Organizacja informacji w tych
serwisach nie odbiega zbytnio od tradycyjnych przekazów w postaci drukowanych przeglądów, katalogów czy
informatorów. Możliwości hipertekstowej organizacji tekstu wykorzystywane są do nawigacji po specjalnie budowanych „tekstach informacyjnych” (relacje intratekstualne i intertekstualne) oraz wskazywania (linki) powiązań z tematycznie skojarzonymi innymi dokumentami elektronicznymi. Na poziomie ogólnodostępnych podstawowych serwisów informacyjnych o kulturze trudno jest mówić o hipertekstowym systemie informacji. Przykładem interesujących serwisów jest Polski Portal Kultury i Portal Kultury Polskiej.
W Polskim Portalu Kultury (http://o.pl) kultura jest utożsamiana ze sztuką i główne kategorie, których jest
11, dzielą zbiór dokumentów elektronicznych według dziedzin, takich jak: Sztuka, Nowe media, Architektura,
Fotografia, Design, Taniec, Teatr, Film, Muzyka, Literatura, Okazjonalne. Brak jest rozbudowy w głąb i brak
podkategorii tematycznych związanych z podziałem wewnątrz poszczególnych dziedzin. Dalsze poziomy podziału ograniczone są do podziału na 12 podkategorii, które grupują dokumenty według dat i podkategorie te
mają etykietę w postaci nazwy miesiąca i roku. Obok codziennie aktualizowanych informacji o wydarzeniach
kulturalnych (wydarzenia.o.pl), grupowanych według podstawowych kategorii tematycznych, portal prezentuje
bazy danych o: wybitnych twórcach (w układzie alfabetycznym, z informacją o miejscu prezentacji prac artysty),
domach aukcyjnych, antykwariatach, muzeach, galeriach, teatrach, grupując informacje adresowe według miast
na terenie całej Polski (prezentacje.o.pl). Serwis o książkach i publikacjach z dziedziny kultury, plakatach, dziełach sztuki, zakupach art-prints (art-ed.pl) oraz magazyn (magazyn.o.pl), w którym przedstawiane są artykuły
pisane przez krytyków i teoretyków z Polski i świata, nie posiada podziałów tematycznych.
Całość serwisu ma wyraźnie charakter agencyjny, dodatkowo spotęgowany prezentacją różnych „produktów” kultury, które można też poprzez sieć zakupić.
Portal Kultury Polskiej (http://www.culture.pl) jest, tak jak Polski Portal Kultury, serwisem informacyjnym
o kulturze, w którym kultura także utożsamiana jest z dziedzinami sztuki. Celem jest popularyzowanie polskiej
kultury na świecie i współpraca kulturalna z innymi krajami. Jednym z podstawowych działań autorów Portalu
jest tworzenie i aktualizowanie zintegrowanego systemu informacji o kulturze polskiej oraz rozpowszechnianie
tych informacji w światowych zasobach sieci WWW.
Układ kategorii (14), według których prezentowane są informacje w postaci: adresów dokumentów elektronicznych, pełnych tekstów, not bibliograficznych, not biograficznych, not o wydarzeniach, jest konsekwencją
koncepcji prezentacji dziedzin sztuki poprzez: sylwetki twórców, ich dzieła, instytucje, teksty opisujące dziedziny sztuki, specjalistyczne czasopisma i wydarzenia kulturalne. Serwis posiada własną wyszukiwarkę, ale nie ma
informacji o języku informacyjno-wyszukiwawczym, za pomocą którego indeksowane są materiały. Struktura
Portalu pokazana jest poprzez indeksy zorganizowane w 14 głównych kategoriach: Co gdzie, kiedy, Teraz
w Polsce, Kultura polska za granicą, Instytucje kultury, Architektura, Literatura, Muzyka, Sztuki wizualne, Film,
Teatr, Czasopisma, Sylwetki, Eseje o kulturze polskiej, Archiwum.
Kategorie podstawowe katalogu tematycznego Portalu Kultury Polskiej dzielą się na podkategorie, które
grupują informacje i dostęp do nich według klucza chronologicznego lub według alfabetu – adresy dokumentów
oraz dokumenty. Informacje zgrupowane w podkategoriach są dostępne z poziomu różnych kategorii. Kategorie
wzajemnie na siebie nachodzą i przenikają się. Nie przeszkadza to użytkownikowi, ponieważ wielokrotność
przyporządkowania adresów dokumentów elektronicznych ma w tym wypadku walor pragmatyczny. Tylko
14
Seria III: ePublikacje Instytutu INiB UJ. Red. Maria Kocójowa
Nr 1. INFORMACJA O OBIEKTACH KULTURY I INTERNET 2005
kryterium użyteczności może być wyjaśnieniem dla wyodrębnienia kategorii i podkategorii według wyraźnie
dowolnych kryteriów.
Serwisy informacyjne o kulturze budują swoje pola dokumentacyjne, czyli określają zakres prezentowanych
dokumentów (zakres systemu informacyjnego), tworząc kategorie i podkategorie jednego typu kultury – kultury
artystycznej. Wyrażenia i terminy, które je nazywają, wyodrębnione w postaci indeksu, wskazują na relacje asocjacyjne (np. czasopisma jako podkategoria w kategorii teatr, kategorii film, kategorii literatura, a także samodzielna kategoria czasopisma) i inne relacje asocjacyjne. Przedmiotem systematyzacji w polu semantycznym są
więc elementy języka opisujące wybrane zjawiska kultury. Wyrażenia językowe reprezentują elementy rzeczywistości, ale to wiedza autorów katalogów o kulturze artystycznej decyduje o wszelkich podziałach i układach.
Dla całego pola znaczeniowego kultury jest to zaledwie część jego zakresu, Są to tylko wybrane zagadnienia
kultury. Internetowe serwisy kulturalne tworzone i rozbudowywane w postaci katalogów tematycznych, wykorzystując możliwości, jakie daje hipertekstowość systemu WWW, prezentują podstawowe informacje o wybranym typie kultury. Nie pokazują i nie oferują przeszukiwań w oparciu o kryteria bardziej rozwinięte, nie dają
możliwości przeszukiwania tekstów, nie budują hipertekstowego systemu informacyjnego w oparciu o język
informacyjno-wyszukiwawczy, który pełni podstawową rolę w systemie. Ponadto obraz kultury, jaki prezentują,
jest trudno definiowalny, nie jest to obraz z elementami teoretycznymi, czy też zaczerpniętymi z wiedzy potocznej, jest to obraz znany głównie z publicystyki kulturalnej. Koncepcja prezentacji kultury, a właściwie tej części
kultury, która dotyczy dziedzin, wytworów, instytucji i osób, jest przygotowana na poziomie podstawowym
i opiera się na płaskiej strukturze przedmiotowo-alfabetyczno-chronologicznej. Katalog tematyczny jest bardziej
spisem treści dla serwisu niż klasyfikacją charakteryzującą zawartość dokumentów elektronicznych, które dzięki
serwisom można odnaleźć w Internecie.
Sposób prezentacji kultury w katalogach internetowych, mimo wykorzystania hipertekstu i technik komputerowych, nie strukturalizuje pola dokumentacyjnego kultury tak, jak można by tego oczekiwać. Nie ma tu właściwie systemu uporządkowania dokumentów opisujących kulturę i dokumentów będących elementami kultury.
Portale przedstawiające kulturę tylko poprzez kategorie główne, którymi są dziedziny sztuki, i poprzez wyodrębnienie informacji dotyczących tylko wydarzeń kulturalnych i instytucji kultury, nie obejmują całego zakresu
wyznaczonego przez konotację wyrażenia kultura. Możliwości wielokrotnego podporządkowania kategorii
szczegółowych kategoriom ogólniejszym, co jest często konsekwencją przyjmowania za podstawę kwalifikowania różnych elementów wieloaspektowych tematów, nie zostały w analizowanych katalogach w pełni wykorzystane.
Wykorzystane źródła i opracowania
Jarmoszuk, Z. (2002). Informacja o kulturze – Obserwatorium Życia Kulturalnego w Polsce. Kultura Współczesna nr 1–2,
s. 201–206.
Jarmoszuk, Z. (2002). Pole semantyczne kultury w uniwersalnych językach informacyjno-wyszukiwawczych. Zagadnienia
Informacji Naukowej nr 2, s. 14–36.
15