docII. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej
download 
Reklamacja Transkrypt
II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej
Struktura instytucjonalna Unii Europejskiej i system prawny Dr E. Kacperska 1 SPIS TREŚCI I. Struktura Unii Europejskiej 1. Ramy instytucjonalne 2. Filary Unii Europejskiej 3. Podmiotowość Wspólnot 4. Kompetencje Wspólnoty Europejskiej II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 1. Rada Europejska 2. Rada Unii Europejskiej 3. Komisja Europejska 4. Parlament Europejski 5. Trybunał Sprawiedliwości 6. Trybunał Obrachunkowy 7. Komitet Regionów 8. Komitet Ekonomiczno – Społeczny III. System prawny w Unii Europejskiej 1. Źródła prawa wspólnotowego 2. Podstawowe akty prawne 2 I. Struktura Unii Europejskiej Ramy instytucjonalne Podstawa funkcjonowania Unii Europejskiej – traktat z Maastricht, zwany teŜ Traktatem o Unii Europejskiej, podpisany w dniu 07.02.1992r., który po procesie ratyfikacji zaczął obowiązywać od 01.11.1993 r. Państwa członkowskie podpisując traktaty ustanawiające Wspólnoty Europejskie dobrowolnie przekazały cześć swoich uprawnień na rzecz niezaleŜnych instytucji, których zadaniem jest dbałość zarówno o interesy państw członkowskich, jak i interes wspólnotowy. 3 Unia Europejska ma do dyspozycji jednolite ramy instytucjonalne (zasada jedności instytucjonalnej), których rolą jest zapewnienie spójności i ciągłości działań podejmowanych dla osiągnięcia jej celów przy zachowaniu i rozwijaniu dorobku prawnego Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej (acquis communautaire). System instytucjonalny Wspólnot Europejskich korzysta z doświadczeń systemu demokratycznego państw członkowskich. Zachowano w nim podstawową dla systemu demokratycznego zasadę rozdzielenia władzy ustawodawczej, władzy wykonawczej i władzy sądowniczej. 4 I. Struktura Unii Europejskiej 1. b. Ramy instytucjonalne System instytucjonalny Unii Europejskiej tworzą organy główne (określane jako instytucje – art. 7 Traktatu o WE) oraz niezwykle rozbudowana sieć organów pomocniczych (doradczych) o róŜnym statusie prawnym, składzie członkowskim, zasadach funkcjonowania i kompetencjach. Do instytucji tych zalicza się: • Radę Unii Europejskiej, • Komisję Europejską, • Parlament Europejski, • Trybunał Sprawiedliwości, • Trybunał Obrachunkowy. ZwaŜywszy na status prawny Rady Europejskiej, naleŜy ją równieŜ umiejscowić w grupie instytucji, pomimo Ŝe Traktat o Unii Europejskiej mówi o niej w odrębny sposób, a traktat o Wspólnotach Europejskich nie wspomina o 5 Radzie Europejskiej. I. Struktura Unii Europejskiej 2. Filary Unii Europejskiej 6 I. Struktura Unii Europejskiej 3. a. Podmiotowość Wspólnot Z punktu widzenia prawa międzynarodowego Unia Europejska jest organizacją międzynarodową nie posiadającą podmiotowości prawnej, bazującą na strukturach Wspólnot Europejskich i na zestawie kilkunastu tysięcy aktów prawnych, zarówno politycznych jak i gospodarczych, których wszystkie państwa członkowskie zobowiązują się przestrzegać. Zgodnie z zasadą podmiotowości funkcjonalnej (wtórnej), zakres podmiotowości poszczególnych Wspólnot powinien być wyinterpretowany z postanowień traktatów załoŜycielskich i obejmować wszystkie środki i instrumenty niezbędne do realizacji celów Wspólnot. Zamiar państw nadania podmiotowości prawnej Unii Europejskiej wynika jednoznacznie z postanowień traktatów załoŜycielskich oraz z odpowiednich przepisów traktatów o EWWiS oraz EWEA. Podmiotowość prawną Unia Europejska ma zyskać dopiero po ratyfikacji Traktatu Konstytucyjnego Unii Europejskiej. 7 I. Struktura Unii Europejskiej 3. b. Podmiotowość Wspólnot Według podpisanego w 1992 roku traktatu z Maastricht podstawowymi celami Unii są: • promowanie ekonomicznego i społecznego postępu poprzez zacieśnianie współpracy gospodarczej i likwidowanie barier w obrocie handlowym między państwami członkowskimi, • wzmacnianie obrazu Unii jako jednego ciała politycznego mówiącego jednym głosem na arenie międzynarodowej poprzez prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej, • dąŜenie do stworzenia obywatelstwa europejskiego i poczucia przynaleŜności do jednej wspólnoty u zwykłych obywateli poprzez zapewnienie jednakowych norm prawnych i pełnej swobody przepływu ludzi w obrębie Unii, • rozwijanie obszaru wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwego traktowania, którym ma być UE poprzez wprowadzanie wspólnych norm prawnych, socjalnych i stałą poprawę poziomu Ŝycia państw uboŜszych. 8 Zasady UE zasada subsydiarności, zasada lojalności w stosunku do Wspólnoty, zasada niedyskryminacji ze względu na obywatelstwo, zasada oparcia Unii na wolności, demokracji, przestrzeganiu praw człowieka i praworządności, zasada ściślejszej (wzmocnionej, zacieśnionej) współpracy, zasada równowagi instytucjonalnej, zasada państwa prawnego, 9 I. Struktura Unii Europejskiej 4. Kompetencje Wspólnoty Europejskiej Kompetencje Wspólnot są albo wyraźnie przewidziane w traktatach załoŜycielskich (pokrywają się z celami i zasadami Wspólnot) lub w aktach prawnych wydanych na ich podstawie, albo teŜ mają charakter dorozumiany. Charakter kompetencji wyraźnie uzaleŜniony jest od charakteru aktów prawnych, w których są one zawarte . W precyzyjny sposób podział kompetencji w obrębie Wspólnoty rozstrzygany jest w orzeczeniach Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Wspólnoty są upowaŜniane do podejmowania jednomyślnych działań koniecznych dla realizacji celów, nawet jeŜeli nie są one wyraźnie przewidziane w traktacie. Rada ma margines swobody przy podejmowaniu środków jeśli uzna środki przewidziane w traktacie za niewystarczające. Rada stanowiąc w tym trybie normy nie moŜe zmienić litery traktatu. Przekazanie części kompetencji suwerennych przez państwa członkowskie na rzecz Wspólnot wymagało wprowadzenia odpowiednich uprawnień dla organów państwowych w systemach prawa wewnętrznego. Znalazło to wyraz w przepisach konstytucyjnych bądź obowiązujących w chwili przystąpienia danego państwa do Wspólnoty bądź wprowadzonych dopiero ex post. RównieŜ Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 02.04.1997 r. stanowi w art.. 90, ze Polska moŜe na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub innemu organowi międzynarodowemu niektóre kompetencje władzy państwowej. 10 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 1. Rada Europejska Rada Europejska to pozastatutowa instytucja UE, której utworzenie nie było przewidziane w traktatach załoŜycielskich Wspólnot. Wykształciła się ona w toku funkcjonowania Wspólnot, pod wpływem realnych potrzeb wynikających z postępujących procesów integracyjnych. Jej korzeni naleŜy szukać w tzw. konferencjach na szczycie. Radą Europejską określa się spotkania głów państw lub szefów rządów państw członkowskich. 11 Kompetencje Rady Europejskiej: • Wytycza główne kierunki polityki UE, podejmuje zasadnicze decyzje ekonomiczne, • Wyznacza kierunki rozwoju Unii i ma koordynować współpracę w jej ramach, • Koordynuje politykę zagraniczną państw członkowskich, • Ustala priorytety polityki stanowisko wobec najwaŜniejszych problemów światowych, • Wskazuje moŜliwości poszerzania współpracy na nowe dziedziny i obszary, • Podejmuje decyzje o przyjęciu nowych członków i stowarzyszeń, • Rozwiązuje problemy sporne, którym nie podołała Rada Ministrów, • Rozstrzyga problemy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, • Podczas spotkań Rady są m.in. opracowywane i podpisywane ostateczne teksty unijnych traktatów, • Jej spotkania odbywają się w państwie, które przewodniczy Radzie Ministrów. 12 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 2. a. Rada Unii Europejskiej Rada Unii Europejskiej jest głównym organem decyzyjnym (prawodawczym) Wspólnot Europejskich. Jest organem międzyrządowym, którego zadaniem jest realizacja wynikających z traktatów celów Wspólnot, a zarazem reprezentowanie i ochrona interesów państw członkowskich. Kompetencje Rada Unii Europejskiej: • Zapewnia koordynowanie ogólnej polityki gospodarczej członków Wspólnoty i ma prawo do podejmowania decyzji, • Podejmuje określone uchwały i przekazuje Komisji (władzy wykonawczej) do realizacji, • Ma prawo decyzji co do określenia sposobu sprawowania przez Komisję Europejską uprawnień wykonawczych, • Uprawnienia do zawierania umów o przystąpienie do UE nowych państw członkowskich, umowy o stowarzyszeniu, • WyraŜa zgodę na rozpoczęcie negocjacji, udziela Komisji mandat do negocjacji, • Uprawnienia przy uchwalaniu budŜetu Unii, • Mianuje członków innych organów i instytucji Wspólnot, • Podejmuje zadania przy współpracy państw członkowskich UE w zakresie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych, 13 • podejmuje zadania z zakresu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 2. b. Rada Unii Europejskiej Rada Unii Europejskiej powszechnie określana jest jako Rada Ministrów lub Rada. Do końca 1967 r. kaŜda Wspólnota Europejska miała odrębny organ naczelny. Na mocy porozumienia z 8 kwietnia 1965 r. nastąpiła fuzja powyŜszych organów i powstał jeden wspólny organ - Rada UE. Od 1 listopada 1993 r. Rada UE jest organem naczelnym Unii Europejskiej W skład Rady UE wchodzą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Rządy państw członkowskich delegują do niej jednego ze swych ministrów. Delegatami do Rady są ministrowie, kierujący w swych krajach resortami odpowiedzialnymi za problemy rozpatrywane na forum Rady. 14 Pracami Rady UE kieruje jej przewodniczący. Urząd przewodniczącego określany jest jako Prezydencja. Funkcję przewodniczącego Rady pełnią kolejno przedstawiciele poszczególnych państw członkowskich przez okres 6 miesięcy. 15 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 3. Komisja Europejska Komisja Europejska, oficjalnie Komisja Wspólnot Europejskich, to rodzaj rządu Unii Europejskiej, odpowiedzialnego za bieŜącą politykę Unii, nadzorującą prace wszystkich jej agencji i zarządzającej funduszami Unii. Po wejściu w Ŝycie traktatu nicejskiego członkami Komisji jest kaŜdorazowo tylu komisarzy, ile państw liczy Unia. KaŜdy z komisarzy jest odpowiedzialny za określony dział pracy, są więc oni odpowiednikami ministrów w zwykłym rządzie. Ich wyznaczenia dokonują rządy poszczególnych państw. Co pięć lat powoływana jest Komisja w nowym składzie, przy czym następuje to w ciągu sześciu miesięcy od wyborów do Parlamentu Europejskiego Ich zadaniem jest nadzór nad przydzielonymi im dyrekcjami generalnymi. Komisja nazywana jest takŜe straŜnikiem traktatów 16 Uprawnienia Komisji Europejskiej: • prawo do zgłaszania projektów prawnych Wspólnot Europejskich, opracowuje i przedkłada Radzie i Parlamentowi projekty ustaw, • nadzór nad stosowaniem pierwotnego i wtórnego prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie oraz przedsiębiorstwa, nadzorowania budŜetu i wysokości długu publicznego UE, • uprawnienia wykonawcze, administrowanie środkami finansowymi, w tym funduszami Wspólnoty, • kompetencje w zakresie stosunków zewnętrznych, reprezentuje Wspólnoty w stosunkach do państw trzecich i organizacji międzynarodowych, negocjuje umowy, 17 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 4. a. Parlament Europejski Od 1979 roku deputowani wybierani są w wyborach powszechnych i bezpośrednich. Wybory parlamentarne odbywają się co pięć lat, a do głosowania uprawniony jest kaŜdy obywatel Unii Europejskiej zarejestrowany jako wyborca. Zatem Parlament wyraŜa demokratyczną wolę kilkuset milionów obywateli UE, a takŜe reprezentuje ich interesy podczas dyskusji z innymi instytucjami UE. 18 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 4. a. Parlament Europejski NajwaŜniejsze uprawnienia Parlamentu Europejskiego to: • współudział w tworzeniu prawa poprzez: o konsultacje, o współpracę, o współdecydowanie, o akceptację - uprawnienie to dotyczy tylko niektórych dziedzin polityki wspólnotowej, co do wielu pozostałych dziedzin wyłączne kompetencje prawodawcze ma Rada Unii Europejskiej, • uprawnienia budŜetowe - Parlament zatwierdza co rocznie budŜet i udziela Komisji absolutorium z jego wykonania, • uprawnienia kontrolne: o zatwierdzanie Komisji i jej przewodniczącego, o prawo uchwalenia wotum nieufności wobec Komisji, o prawo zadawania pytań Komisarzom, o zwyczajowa moŜliwość zadawania pytań Radzie, • powoływanie Rzecznika Praw Obywatelskich, 19 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 4. b. Parlament Europejski W skład Prezydium wchodzi przewodniczący i czternastu wiceprzewodniczących. Pięciu kwestorów ma w Prezydium głos doradczy. Gdy w głosowaniach jest równa liczba głosów za i przeciw, decydujący jest głos Przewodniczącego. Prezydium ma zasadniczy wpływ na to, jak na co dzień funkcjonuje Parlament Europejski. Wybór przewodniczącego - głosowanie tajne (art. 12. i 162. Regulaminu), bezwzględną większością głosów (art. 13. Regulaminu) na dwuipółletnią kadencję (art. 16.). Wybór wiceprzewodniczących - jest dokonywany pod przewodnictwem nowego Przewodniczącego Parlamentu Europejskiego. Następnie wybieranych jest pięciu kwestorów. Obie kategorie stanowisk obsadzane są wedle tych samych reguł (art. 14.), kadencja wynosi dwa i pół roku 20 Kompetencje Prezydium polityka budŜetową PE, sprawy administracyjne, sprawy organizacyjne, polityka kadrowa, Poza wszystkimi wymienionymi organami (traktatowymi organami) istnieją jeszcze tzw. komitety – nazywane komisjami. Ich kompetencje odpowiadają zakresowi prac Wspólnot. Oprócz stałych komisji Parlament moŜe takŜe powoływać podkomisje, komisje tymczasowe i komisje śledcze, które zajmują się konkretnymi problemami. 21 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 5. a. Trybunał Sprawiedliwości Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich jest sądem międzynarodowym, konstytucyjnym i administracyjnym W jego skład wchodzi 27 sędziów mianowanych przez kaŜde państwo członkowskie oraz 8 rzeczników generalnych (adwokatów). Sędziowie i adwokaci generalni są wybierani na mocy uzgodnień pomiędzy rządami państw członkowskich, a ich kadencja trwa sześć lat. Sędziowie, spośród własnego grona wybierają na okres trzech lat przewodniczącego Trybunału Trybunał jest wspomagany przez ośmiu rzeczników generalnych “Advocates-General” zwani są czasem Adwokatami Generalnymi. Ich rolą jest przedstawianie uzasadnionych opinii w sprawach wniesionych przed Trybunał. Muszą oni to czynić publicznie i bezstronnie. Trybunał orzeka zwykle w rozpatrywanych przez siebie sprawach w składzie trzech lub pięciu sędziów (zawsze musi być liczba nieparzysta), zwykłą większością głosów. Orzeczenia Trybunału mają charakter ostateczny. Aby pomóc T S uporać się z tysiącami wnoszonych spraw oraz zaoferować obywatelom lepszą ochronę prawną, w 1989 roku utworzono Sąd Pierwszej Instancji. Sąd ten (działający przy Trybunale Sprawiedliwości) jest odpowiedzialny za wydawanie orzeczeń w niektórych rodzajach spraw, zwłaszcza tych wnoszonych przez osoby prywatne i sprawach związanych z nieuczciwą konkurencją między przedsiębiorstwami. 22 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 5. b. Trybunał Sprawiedliwości Europejski Trybunał Sprawiedliwości rozpatruje: skargi na nieprzestrzeganie traktatu, skargi państwa członkowskiego na drugie państwo, wydaje wyrok wstępny o interpretację lub waŜność prawa wspólnotowego skargi o odszkodowanie, rewizja wyroku sądu pierwszej instancji Cała procedura dzieli się na dwie fazy: najpierw pisemną, a potem ustną. Orzeczenia Trybunału podejmowane są większością głosów i odczytywane podczas publicznego przesłuchania. Odmienne opinie nie są brane pod uwagę. 23 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 6. a. Trybunał Obrachunkowy Trybunał Obrachunkowy (inne uŜywane nazwy: Trybunał Rewidentów Księgowych lub Trybunał Audytorów). - instytucja kontroli finansów publicznych UE - powołany został do Ŝycia decyzją Rad Unii działającej na szczeblu szefów państw i rządów, z 18 października 1977 r. Poczynając od 1 stycznia 1995 r., w skład Trybunału Obrachunkowego wchodzi jednym członku z kaŜdego państwa Unii. W praktyce kaŜde państwo członkowskie UE ma do obsadzenia jedno miejsce, chociaŜ do momentu podpisania Traktatu Nicejskiego Ŝadne wymogi co do obywatelstwa członków tej instytucji nie były określone. Dopiero Traktat Nicejski uzupełnił treść art. 247 Traktatu o WE dyspozycją o przysługującym kaŜdemu państwu jednym mandacie w Trybunale, sankcjonując tym samym jednocześnie dotychczasową praktykę Członkowie Trybunału są mianowani przez Radę Unii, która, po konsultacji z Parlamentem Europejskim, podejmuje jednomyślną decyzję. Traktat z Nicei zamiast wymogu jednomyślności przewiduje kwalifikowaną większość głosów Rady Unii. Mandat członka Trybunału Obrachunkowego jest waŜny 6 lat i moŜe być odnawiany. 24 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 6. b. Trybunał Obrachunkowy Zadania Trybunału Obrachunkowego Głównym zadaniem Trybunału jest kontrola właściwego wykonania budŜetu UE - innymi słowy, zapewnia on prawidłowość i zgodność z prawem wszystkich wydatków Unii oraz naleŜyte zarządzanie finansami. Działania Trybunału przyczyniają się zatem do zapewnienia skutecznego i przejrzystego funkcjonowania systemu unijnego. Trybunał bada dokumentację osób i organizacji mających do czynienia z dochodami lub wydatkami UE. Trybunał często dokonuje kontroli na miejscu. Swoje wnioski zamieszcza w sprawozdaniach, które zwracają uwagę Komisji rządów państw UE na wszelkie występujące problemy. Trybunał Obrachunkowy musi zachowywać całkowitą niezaleŜność od pozostałych instytucji, jednocześnie utrzymując z nimi stałe kontakty. Jedną z kluczowych funkcji Trybunału jest wspomaganie Parlamentu Europejskiego Rady poprzez przedkładanie im corocznego sprawozdania z kontroli finansowej za poprzedni rok budŜetowy. Przed podjęciem decyzji dotyczącej zatwierdzenia wykonania budŜetu przez Komisję, Parlament szczegółowo analizuje to sprawozdanie. Trybunał, po odpowiedniej weryfikacji, przedkłada równieŜ Radzie i Parlamentowi poświadczenie wiarygodności potwierdzające prawidłowość wykorzystania pieniędzy podatników europejskich. Trybunał obrachunkowy wydaje opinie w sprawie wniosków legislacyjnych dotyczących kwestii finansowych oraz działań Unii związanych ze zwalczaniem naduŜyć. 25 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 7. a. Komitet Regionów Komitet Regionów - organ doradczy i opiniodawczy Unii Europejskiej, powołany do Ŝycia w 1994 roku na mocy Traktatu o Unii Europejskiej z Maastricht i reprezentujący interesy 250 regionów (do 31.12.2006 r.), na które podzielona jest Unia Europejska. Komitet Regionów- jest organem doradczym Rady UE oraz Komisji Europejskiej. Wydaje pinie w sprawach przepisów dot. gospodarki i polityki społecznej Wspólnot. Powołanie Komitetu Regionów miało zagwarantować moŜliwości reprezentowania interesów regionalnych i lokalnych organizacji samorządowych oraz ich włączenie w proces integracji europejskiej. Komitet Regionów jest instytucją doradczą, a jednocześnie pełni funkcję przedstawicielską wobec reprezentowanych przez siebie instytucji i organizacji. Komitet liczy ogółem 344 członków i tyluŜ zastępców członków, powoływanych przez Radę na czteroletnią kadencję, na podstawie wniosków państw członkowskich. KaŜdy kraj wybiera swoich członków na swój własny sposób, jednak wszystkie delegacje odzwierciedlają równowagę polityczną geograficzną i regionalną/lokalną w poszczególnych państwach członkowskich 26 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 7. b. Komitet Regionów Rola Komitetu Regionów polega na reprezentowaniu na forum unijnym stanowisk władz lokalnych i regionalnych wobec ustawodawstwa UE poprzez wydawanie opinii na temat propozycji legislacyjnych Komisji Europejskiej. Zarówno Komisja jak i Rada są zobowiązane do zasięgania opinii Komitetu Regionów w sprawach, które bezpośrednio dotyczą władz lokalnych i regionalnych, ale mogą równieŜ porozumiewać się z Komitetem, gdy uznają to za stosowne. Komitet moŜe równieŜ wyraŜać opinie z własnej inicjatywy i przedkładać je Komisji, Radzie a takŜe Parlamentowi Europejskiemu. Istnieje sześć takich komisji: Komisja ds. Polityki Spójności Terytorialnej (COTER), Komisja ds. Polityki Gospodarczej i Społecznej (ECOS), Komisja ds. ZrównowaŜonego Rozwoju (DEVE), Komisja ds. Kultury i Edukacji (EDUC), Komisja ds. Konstytucyjnych i Zarządzania w Europie (CONST), Komisja ds. Stosunków Zewnętrznych (RELEX). 27 II. Struktura instytucjonalna w Unii Europejskiej 8. Komitet Ekonomiczno - Społeczny Komitet Ekonomiczno-Społeczny organ doradczy i opiniodawczy Unii Europejskiej, powołany do Ŝycia w 1957 roku na mocy traktatu rzymskiego. Reprezentuje na forum unijnym przedstawicieli szeroko rozumianego zorganizowanego społeczeństwa obywatelskiego, wywodzących się z róŜnych grup zajmujących się działalnością gospodarczą i społeczną. Są to m.in. pracodawcy, związki zawodowe, rolnicy, konsumenci i pozostałe grupy interesów. Głównym zadaniem Komitetu jest sprawowanie funkcji doradczej wobec Rady Unii Europejskiej, Parlamentu Europejskiego i Komisji Europejskiej w kwestiach dotyczących polityki gospodarczej i społecznej. Zadaniem Komitetu jest wydawanie opinii (ok. 150 rocznie). Trzy podstawowe funkcje Komitetu Ekonomiczno-Społecznego zostały określone w następujący sposób: - Grupa I - Pracodawcy Sektor publiczny i prywatny w przemyśle, handlu, finansach itp. (duŜe przedsiębiorstwa); - Grupa II – Pracownicy Ogólnokrajowe związki zawodowe; - Grupa III – Inne podmioty Rolnicy, konsumenci, rzemieślnicy i MŚP, gospodarka społeczna, społeczne i ekologiczne organizacje pozarządowe, wolne zawody itp. 28 III. System prawny w Unii Europejskiej 1. a. Źródła prawa wspólnotowego Prawo wspólnotowe stanowi podstawę systemu instytucjonalnego Unii Europejskiej, reguluje stosunki, miedzy instytucjami wspólnotowymi, reguluje zasady procesów decyzyjnych, określa związek pomiędzy Unia a jej obywatelami, oraz miedzy Unia a państwami członkowskimi Porządkiem prawnym Unii rządza dwie zasady : 1. zgodności z prawem aktów uchwalonych przez instytucje Wspólnot Europejskich 2. ochrona prawna tych, którzy podlegają przepisom Unii. Źródłami prawa wspólnotowego w zaznaczeniu formalnym są dwie grupy norm: 1) prawo stanowione, które powstaje w wyniku działania instytucji Wspólnot wyposaŜonych w kompetencje ustawodawcze lub samych państw członkowskich. Dzieli się ono na: Pierwotne źródła prawa bezpośrednie akty prawne współtworzone przez państwa członkowskie, np. traktaty załoŜycielskie ustanawiające EWWiS, czy EWEA zmiany i modyfikacje tych traktatów, np JAE, Traktat o UE układy o stowarzyszeniu i układy o przystąpieniu do UE Wtórne źródła prawa - tworzą akty wydawane przez instytucje kierownicze Unii, np Komisję Europejską, Radę Unii Europejskiej, Parlament Europejski (akty prawne UE) 2) prawo niestanowione tworzą z kolei ogólne zasady prawne Unii Europejskiej , których istnienie zaleŜy od uznania przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich. 29 III. System prawny w Unii Europejskiej 1. b. Źródła prawa wspólnotowego W skład prawa pierwotnego wchodzą traktaty załoŜycielskie - traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali z dn. 18.04.1951r., która to wspólnota przestała istnieć 21.07.2002r. - traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej z dn. 25.03.1957 - traktat o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej z dn. 25.03.1957 EURATOM - traktat z 07.02.1992r traktat o Unii Europejskiej zwany traktatem z Maastricht - traktaty akcesyjne - konwencja o niektórych instytucjach wspólnotowych dla wspólnot europejskich oraz konwencja o ustanowieniu jednej rady i jednej komisji Wspólnot Europejskich; uzupełniające znaczenie mają jeszcze traktaty budŜetowe oraz ogólne zasady, które wynikają z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Wtórne źródła prawa – prawo składające się na system prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej. Całość dorobku prawnego Unii Europejskiej, łącznie z np. orzeczeniami ETS, nosi nazwę acquis communautaire. 30 III. System prawny w Unii Europejskiej 1. c. Źródła prawa wspólnotowego Propozycje tych aktów prawnych składane są przez Komisję Europejską i przedkładane Radzie Ministerialnej i Parlamentowi Europejskiemu. W rezultacie współpracy tych 3 instytucji wypracowuje się decyzje, a prawo do decyzji ostatecznej ma Rada Ministerialna UE. W porządku prawnym funkcjonują następujące instrumenty prawa wtórnego: Trzy pierwsze to instrumenty z mocą prawa: Rozporządzenia, Dyrektywy, Decyzje, Dwa kolejne instrumenty prawa wtórnego są bez mocy prawa, ale ich wykonalność jest wysoka (są respektowane): Zalecenia, Opinie. 31 III. System prawny w Unii Europejskiej 1. d. Źródła prawa wspólnotowego Kompetencje instytucji kierowniczych Unii Europejskiej do wydawania aktów prawnych Rada Unii Europejskiej Komisja Europejska Parlament Europejski rozporządzenia decyzje zalecenia dyrektywy opinie opinie Komitet Ekonomiczno - Społeczny opinie decyzje zalecenia opinie 32 III. System prawny w Unii Europejskiej 2. Podstawowe akty prawne NajwaŜniejsze źródła prawa pierwotnego: 1.Traktat Paryski o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali (EWWiS), podpisany 18.04.1951 r. wszedł w 25.07.1952 r. ( było to traktat terminowy zawarty na 50 lat, który wygasł 23.07.2002 r.) 2. Traktat Rzymski o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG), podpisany 25.03.1957 r., wszedł w Ŝycie 1.01.1958 r. 3. Traktat Rzymski o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (EWEA), podpisany 25.03.1957 r., wszedł w Ŝycie 1.01.1958 r. 4. Jednolity Akt Europejski (JAE), podpisany 17.02.1986 r. w Luksemburgu przez 9 państw, a 28.02.1986 r. w Hadze przez pozostałe 3 państwa, wszedł w Ŝycie 1.07.1987 r. 5. Traktat w sprawie utworzenia Unii Europejskiej (UE) z Maastricht, podpisany 7.02.1992 r. który wszedł w Ŝycie 1.11.1993 r. 6.Traktat Amsterdamski, tzw. Maastricht II, zmieniający Traktat o UE, traktaty ustanawiające WE, podpisany 2.10.1997 r., który wszedł w Ŝycie 1.05.1999 r. 7.Traktat Nicejski, podpisany 26.02.2001 r., który wszedł w Ŝycie 01.02.2003 r. , przygotowujący UE pod względem instytucjonalnym do działania w warunkach zwiększenia do 27 liczby państw członkowskich. 8. Traktaty Rzymskie ustanawiające Konstytucję dla Europy ( Traktat konstytucyjny) podpisany 29.10.2004 r. Źródło o innym charakterze: 1. Traktat o fuzji niektórych instytucji, podpisany 5.IV.65r, wszedł w Ŝycie 1.VII.67r 33
