Motyw zdrady ojczyzny w „Potopie” Henryka

Motyw zdrady ojczyzny w „Potopie” Henryka
Sienkiewicza - wybierz trzech bohaterów i
porównaj ich motywy postępowania. Wyciągnij
wnioski
Na pierwszych kartach powieści postawę narodu polskiego autor
przedstawił w pesymistycznym świetle. Polacy poddali się,
zrezygnowali z walki o wolność i niepodległość Polski, nie widzieli
nadziei dla Rzeczypospolitej. Weyhard Wrzeszczowicz, żołnierz strony
szwedzkiej, opisał postawę Polaków, mówiąc: „Jeśli li na świecie taki
drugi kraj, gdzieżby tyle nieładu i swawoli dopatrzeć można (…) Któryby
w świecie naród nieprzyjacielowi do zwojowania własnej ziemi pomógł?
Który tak by króla opuścił… Jeno szaleni, swawolni, źli i przedajni te
ziemię zamieszkują”.
Wielu Polaków, w obawie przed utratą majątków, zdradziło swoją
ojczyznę i zawarło sojusz z Karolem X Gustawem. W powieści motyw
zdrady był szczególnie widoczny wśród przedstawicieli magnaterii. O
niewierność ojczyźnie i królowi Janowi Kazimierzowi zostali posądzeni
między innymi: Janusz Radziwiłł, Andrzej Grudziński oraz Andrzej
Kmicic.
Janusz Radziwiłł był bogatym magnatem, dla którego w hierarchii
wartości na pierwszym miejscu stały pieniądze. Był to człowiek opętany
manią władzy. Pragnął pełnić najwyższą funkcję w Rzeczypospolitej,
cieszyć się sławą i popularnością oraz wielkim bogactwem. W
momencie najazdu Szwedów na Polskę, Janusz oddał się pod
protektorat przywódcy Szwecji. Stanął po stronie silniejszych.
Jest on antybohaterem powieści. Nie był patriotą, ważniejsze od dobra
ojczyzny były jego własne interesy. Radziwiłł był łgarzem i oszustem. W
swoich szeregach pragnął mieć najbardziej walecznych żołnierzy,
dlatego okłamał Andrzeja Kmicica, przekonując go, że pragnie jedynie
dobra Rzeczypospolitej: „Chcę ratować ojczyznę, i wszystkie drogi,
wszystkie sposoby do tego mi dobre”. Chorąży orszański był wierny
Januszowi i miał do niego zaufanie. Jego zdradę odkrył, dowiedziawszy
się o śmierci pułkowników, których Radziwiłł obiecał mu uwolnić.
Pytając o przyczynę kłamstwa swojego towarzysza, usłyszał:
„Jeśli kazałem (...) tych ludzi w Birżach egzekwować, którym na Twoją
prośbę przebaczyłem w Kiejdanach, to nie dlatego, żem cię chciał
zwodzić, jeno by ci boleści oszczędzić. Uległem pozornie, bo mam dla
ciebie słabość... A ich śmierć była konieczna. Czy tom ja kat, czy
myślisz, że krew rozlewam dlatego jeno, by oczy czerwoną barwą
napaść?... Ale gdy pożyjesz dłużej, poznasz, że gdy ktoś chce czegoś
na świecie dokazać, temu nie wolno ni własnej, ni cudzej słabości
folgować, nie wolno większych spraw dla mniejszych poświęcać”.
Magnat nie miał żadnych skrupułów ani wyrzutów sumienia. Według
Radziwiłłów Polska była jak czerwone sukno, a oni chcieli wyrwać jak
najwięcej, by uszyć z tego bogaty płaszcz. Janusz nie walczył fair,
uciekał się do intryg i podstępów. Był zdolny do każdego czynu, by
zbliżyć się do władzy.
W swoją grę wplątał nieświadomego sytuacji Andrzeja Kmicica. W ten
sposób chorąży orszański ściągnął na siebie potępienie rodaków, został
uznany za zdrajcę i zbójnika. Stracił nie tylko zaufanie społeczeństwa
polskiego, ale także miłość Oleńki Billewiczównej, która nie mogła wyjść
za mąż na człowieka z tak haniebną opinią. Kmicic postanowił działać
dalej pod nazwiskiem Babinicz. Przeszedł wewnętrzną przemianę. Ze
zdrajcy narodu przerodził się w bohatera i patriotę.
Andrzej Grudziński, podobnie jak Janusz Radziwiłł, od samego
początku był niewierny ojczyźnie i królowi Rzeczypospolitej. Wraz z
wojewodą poznańskim Krzysztofem Opalińskim oraz podkanclerzem
koronnym Hieronimem Radziejowskim, poddał podczas bitwy pod
Ujściem Wielkopolskę wojskom szwedzkim. Za swojego nowego króla
uznał Karola X Gustawa. Jednak, w przeciwieństwie do magnata,
Grudziński w swoim postępowaniu kierował się strachem przed otwartą
walką. Nie wierzył, że Polska ma jakiekolwiek szanse na odzyskanie
niepodległości i wolność. Lęk przed śmiercią i bezradność były
głównymi motywami postępowania szlachcica.
Powyżej zostały przedstawione trzy postaci powieści Henryka
Sienkiewicza „Potop”, które zostały oskarżone o zdradę narodu. Bez
wątpienia dwie z nich odstąpiły od wierności królowi Janowi II
Kazimierzowi, natomiast Andrzej Kmicic, przez swoją łatwowierność i
zbyt duże zaufanie do Janusza Radziwiłła, mimo woli został uznany
zdrajcą narodu. Do współpracy ze Szwedami motywacją okazała się
być chęć posiadania władzy, pieniądze oraz strach przed potężnym
przeciwnikiem.
Pozytywne przesłanie powieści jest takie, że kto dopuścił się zdrady
poniósł karę, a niewinnie oskarżony Kmicic odzyskał dobre imię i miłość
ukochanej.