Międzynarodowa rola Chin Forma

SYLABUS
Prowadzący: dr hab. Krzysztof Gawlikowski, prof. SWPS
Kontakt: [email protected]
Międzynarodowa rola Chin
Forma organizacyjna: wykład-konwersatorium
Stosunki międzynarodowe, sem. 6,
Specjalizacja: polityka i dyplomacja
Dla innych kierunków – zajęcia fakultatywne
Rok 2009/10 semestr letni,
Czwartek, godz. 13.45 – 15.15, sala 206
Opis kursu:
Wykład ukazuje słuchaczom zmieniającą się rolę Chin na arenie międzynarodowej.
Koncentruje się na dniu dzisiejszym i okresie po II wojnie światowej, lecz takŜe daje
elementarną znajomość etapów wcześniejszych, których znajomość jest niezbędna dla
rozumienia polityki dzisiejszych Chin, fobii społecznych i ambicji. Przedstawia zarazem cały
region Azji Wschodniej, w którym Chiny odgrywają kluczową rolę, a takŜe ich stosunki z
innymi wielkimi mocarstwami.
Punktem wyjścia są amerykańskie najnowsze koncepcje amerykańskie roli Chin:
współdziałania w ramach G-2 administracji Obamy i „współodpowiedzialności” we
współczesnym świecie administracji G.W. Busha, jak teŜ koncepcje East Asian Community
Hatoyamy, premiera Japonii. Po zarysowaniu współczesnej roli Chin i kontrowersji ich
dotyczących cofniemy się do przeszłości.
Przypomnimy etap schyłkowy sinocentrycznego mocarstwa azjatyckiego (do połowy
XIX w.) i postępującego półkolonialnego zniewolenia po I wojnie opiumowej (1839-1842);
okres chaosu po rewolucji, która ustanowiła republikę (1911) i pierwsze próby odzyskiwania
suwerenności w latach 20. i 30. XX w., a następnie okres II wojny światowej, kiedy to Chiny
walczące z Japonią uzyskały formalnie status wielkiego mocarstwa (jako aliant USA).
Proklamowanie ChRL po wojnie domowej (1947-1949), w której zwycięŜyli komuniści
chińscy otworzyło nowy etap „Chin wstających z kolan” pod wodzą Mao. ChRL, będąca
wtedy sojusznikiem Moskwy, musiała toczyć walkę o międzynarodowe uznanie nowego
państwa, co komplikowała narastająca zimna wojna (i utrzymanie Tajwanu w rękach
„nacjonalistów”). W ramach tej konfrontacji Chiny uczestniczyły bezpośrednio w wojnie
koreańskiej (1950-1953) i pośrednio w wojnach indochińskich (1945-1976), z drugiej zaś
zaktywizowały się w tzw. Trzecim Świecie. W 1962 r. podjęły ograniczoną akcję militarną
przeciwko Indiom, a w 1979 r. podjęły „ekspedycję karną” na Wietnam. W od lat 60. do 70.
XX w. doszło takŜe do radykalnego zwrotu: od sojuszu z ZSSR do bezpardonowej walki z
„nowymi carami”, a współdziałania ze Stanami Zjednoczonymi, co zapoczątkowało
przywrócenie ChRL miejsca stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ w 1971 r. To
współdziałanie przyczyniło się do ostatecznej wygranej Zachodu w konfrontacji z Moskwą.
Rozwijającą się współpracę z Zachodem przerwały dramatyczne wydarzenia 1989 r.:
rozpad „bloku sowieckiego” i krwawo zakończone protesty w Pekinie. Chiny zaczęły wtedy
umacniać swa pozycję w Azji. Nowy etap współpracy z Zachodem i nową Rosją nastąpił po
1992 r., kiedy to Chiny stały się „mocarstwem ekonomicznym”, a stopniowo umacniały teŜ
swoja pozycję w świecie (w rezultacie polityki angaŜowania ich w jego sprawy przez
Waszyngton). 90. XX w. to z jednej strony okres napięć w stosunkach z Zachodem, z drugiej
zaś szybki rozwój współpracy gospodarczej z nim, jak teŜ z Rosją oraz krajami Azji
Wschodniej i aktywny udział Chin w procesach integracji regionalnej i globalizacji..
Wykład kończy się analizą problemów, które czekają na rozwiązanie i wyzwań
stojących przed światem oraz Chinami. Sygnalizuje takŜe wyzwania stojące przed UE.
Wykład wprowadza więc słuchaczy w dramatyczne problemy historii najnowszej Azji
Wschodniej i świata.
Kurs ma charakter historyczno-politologiczny i ma wymiar 30 godz.
Cel zajęć:
Słuchacze mają uzyskać podstawową wiedzę o kluczowych problemach i wydarzeniach we
współczesnych Chinach, ich polityce zagranicznej i zmieniającej się roli na arenie
międzynarodowej. Wprowadza on takŜe w stosunki międzynarodowe w Azji Wschodniej, jak
teŜ zapoznaje z tłem historycznym kształtującym wciąŜ do pewnego stopnia współczesne
realia i świadomość historyczną samych Chińczyków i narodów sąsiednich. Wiedza ta jest
niezbędna dla rozumienia procesów politycznych zachodzących w Azji Wschodniej, jak teŜ
relacji Chin i tego regionu z Zachodem.
Warunki zaliczenia i wymagania:
Uczęszczanie na wykłady jest obowiązkowe, gdyŜ przedstawiają one syntezę obszernej
literatury (w duŜej części w językach obcych), jaką słuchaczom trudno poznać samodzielnie,
a brak dotychczas polskiego podręcznika tego typu. Wiele kwestii jest nader
kontrowersyjnych i bywają one przedstawiane rozmaicie, nie jest wiec łatwo zorientować się
w róŜnych koncepcjach. Zaleca się czytanie literatury obowiązkowej i rekomendowanej juŜ w
trakcie wykładu, by lepiej z niego korzystać. Ocenę końcową uzyskuje się w wyniku zdania
testu pisemnego. Osoby nie uczęszczające na wykłady, lub nieobecne przynajmniej na 2/3
zajęć, nie zostaną dopuszczone do zaliczenia.
Tematy poszczególnych zajęć:
1. Polityka USA wobec Chin w pierwszej dekadzie XXI w.: oferta G-2 Obamy, koncepcja
„współodpowiedzialności” – administracji G. W. Busha. Japońskie koncepcje East Aasian
Community. Procesy integracyjne w Azji. Fluktuacje polityki USA wobec Chin: z jednej
strony hamowanie wzrostu i wpływów – „karanie i stymulowanie przemian
demokratycznych” oraz „walka o respektowanie praw człowieka”, z drugiej – polityka
angaŜowania. Polityka UE wobec Chin – między pragmatyzmem a europocentrycznym
romantyzmem.
2. Współczesne realia strategiczne i polityczno-gospodarcze: nowa rola Chin i Azji
Wschodniej w świecie. „Wielki trójkąt” i współpraca w ramach APEC i ASEM. Rola
Rosji i Indii.
3. Karty z przeszłości. Chiny w XVIII w. – okres największej potęgi cesarstwa – centrum
najwyŜej rozwiniętej cywilizacji agrarnej dominującej w Azji Wschodniej.
Sinocentryczna wizja świata i nasilająca się samoizolacja. Ówczesne stosunki z Rosją i z
mocarstwami Zachodu.
4. Narastająca konfrontacja – od I wojny opiumowej (1839-1842) do interwencji zbrojnej 8
mocarstw w Chinach (1900); postępujące półkolonialne zniewolenie; system
eksterytorialności; próby modernizacji Chin i próby obalania obcej dominacji siłą;
Rewolucja Xinhai (1911) i ustanowienie republiki; Chiny pogrąŜone w chaosie i
kompleks „poniŜonych Chińczyków”. Manipulacje Kominternu. Narodziny
nowoczesnego nacjonalizmu i wizje Sun Yat-sena nowej roli Chin w świecie. Inne wizje
przyszłości Chin i świata..
5. Guomindang odbudowuje jedność kraju i modernizuje go; trudny powrót na arenę
międzynarodową. Chiny wkraczają w okres II wojny światowej – „darowana” przez USA
pozycja wielkiego mocarstwa. „Walka o Chiny” po II wojnie światowej – proklamowanie
ChRL (1949) i wielka przegrana Waszyngtonu. Niedokończona wojna domowa i
ewakuacja „rządu narodowego” na Tajwan; początek „kwestii Tajwanu”.
6. Nowe Chiny w okresie narastającej zimnej wojny: od sojuszu z Moskwą do konfrontacji z
nią; udział w wojnie koreańskiej (1950-1953) i wojnach indochińskich (1945-1975),
konflikt graniczny na Ussuri (1969) i groźba najazdu sowieckiego w okresie „rewolucji
kulturalnej”. Ewolucja systemu maoistowskiego.
7. Walka o uznanie ChRL na arenie międzynarodowej, a problem Tajwanu. Normalizacja
stosunków z USA i powrót ChRL do ONZ (1971). Chiny jako „obrońca narodu
chińskiego” – trudne problemy huaqiao. Aktywność w Trzecim Świecie i odbudowa
współpracy z Japonią i innymi krajami Azji, a takŜe z Europą Zachodnią. Trudne stosunki
z Indiami i problem Tybetu. Stanowisko Waszyngtonu wobec kwestii Tajwanu. Stosunki
z Wietnamem i Koreą, dziwna „ekspedycja karna” na Wietnam (1979).
8. Główne etapy w polityce zagranicznej: 1949-1957 sojusz z Moskwą a „walka z
amerykańskim imperializmem”; 1958-1970 narastająca konfrontacja z Moskwą i
kontynuacja konfrontacji z Waszyngtonem, zaangaŜowanie w problemy Trzeciego Świata
i popieranie walk rewolucyjnych; 1971-1978 „walka z sowieckim hegemonizmem” a
współpraca z USA i z Zachodem. Wewnątrzchińskie walki o politykę – apogeum w
okresie „rewolucji kulturalnej”.1978- nowy etap normalizacji stosunków i współpracy ze
wszystkimi państwami. Przełom XX i XXI w. – rosnące wpływy Chin w świecie.
9. Przemiany wewnętrzne: Chiny po „epoce Mao” i „otwarcie na świat” wraz z
zapoczątkowaniem wielkich reform Deng Xiaopinga (1978 r.). Normalizacja i współpraca
„na wszystkich azymutach”; dramatyczna cezura 1989 r. Chiny po 1992 r. - „wielka
fabryka świata”. „Kurs narodowy” zamiast maoizmu. „Zbieranie ziem chińskich” –
odzyskanie Hongkongu (1997) i Macau (1998); polityka wobec Tajwanu. Inne reformy
zmieniające Chiny: azjatycki model transformacji? Dyskusje wewnętrzne o roli Chin w
świecie.
10. Czy Chiny są wielkim mocarstwem? Wyznaczniki, kontrowersje, ambicje i
przeciwdziałania. Kształtowanie nowego ładu światowego – ambicje Zachodu i Chin.
Budowa mocarstwowej pozycji i nowego, sprawiedliwego porządku opartego na
harmonii. Stosunki z Japonią, Rosją, USA i UE. Konflikty graniczne i stosunki z
sąsiadami. Polityka Chin w Azji i w Trzecim Świecie. Nowa ofensywa politycznogospodarcza w Afryce i jej implikacje. Czy Chiny są mocarstwem stabilizującym, czy
destabilizującym obecny ład światowy? Czy stanowią zagroŜenie militarne? Koncepcja
„Wielkich Chin” (Greater China). Szanse Chin awansu do rangi nowego supermocarstwa
– czy świat musi być jednobiegunowy? Chiny jako promotor globalizacji. Szanse i
zagroŜenia związane z rozwojem Chin.
11. Międzynarodowe struktury instytucjonalne Azji Wschodniej i miejsce w nich Chin: Rada
Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC), Międzyregionalny Dialog AzjaEuropa (ASEM), ugrupowanie ASEAN+3, Forum Regionalne ASEAN, Strefa Wolnego
Handlu ASEAN (AFTA); Ugrupowanie Ekonomiczne Azji Wschodniej (EAEC);
Szanghajska Organizacja Współpracy (SCO); Azjatycki Bank Światowy (ADB);
Światowa Organizacja Handlu (WTO) i Bank Światowy (WB). Rosnące znaczenie Chin
w rejonie Azji-Pacyfiku i tego regionu w świecie.
12. Koncepcja „wartości azjatyckich”, „fuzji cywilizacji” i dialogu między kulturami i
cywilizacjami (przyjęta przez ONZ w 1998 r.). Ambiwalentne stosunki wzajemne
Zachodu i Chin. Jak młodzi Chińczycy postrzegają świat i Chiny? Jak moŜe się zmieniać
pozycja Chin w przyszłości? Specyficzne cechy polityki zagranicznej Chin i innych
państw Azji Wschodniej (the ASEAN way).
Literatura obowiązkowa:
Azja Wschodnia na przełomie XX i XXI w., pod red. K. Gawlikowskiego i M. Ławacz, Trio,
Warszawa 2004, t. 1, Przemiany polityczne i społeczne, str. 13-237; t. 2, Stosunki
międzynarodowe i gospodarcze, str. 13-232.
W. Dziak, J. Bayer, Mao: zwycięstwa, nadzieje, klęski, ISP PAN – Trio, Warszawa 2007.
K. Gawlikowski, Procesy demontaŜu komunizmu w Chinach i w Polsce: mity i realia, w:
Chiny: przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform, 1978-2000, pod red. K.
Tomali, Trio – ISP PAN, Warszawa 2001, str. 371-395.
----------, RóŜne drogi odchodzenia od komunizmu a polska polityka, „Zarys”, t. 6/2007, s.
89-120.
B. Góralczyk, Z. Góralczyk, Chiny na arenie międzynarodowej, „Azja-Pacyfik”, t. 4/2001, s.
9-27.
E. HaliŜak, Polityka zagraniczna ChRL: uwarunkowania decyzyjne i wizje rzeczywistości
międzynarodowej, w: Chiny: przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform,
1978-2000, pod red. K. Tomali, Trio-ISP PAN, Warszawa 2001, s. 213-229.
Chong-Pin Lin, Formująca się wielka strategia Chin (ku dominacji w Azji Wschodniej ale bez
walki), w; „Azja-Pacyfik”, 9/2006, s. 79-100.
O. Weggel, Chiny, Wyd. Cyklady, Warszawa 2006.
G. Wroński, Mocarstwowość Chin – wyznaczniki pozycji międzynarodowej we współczesnym
świecie, „Azja-Pacyfik”, t. 10/2007, s. 62-85.
Najnowsze analizy ekspertów zostaną udostępnione słuchaczom w Czytelni.
Literatura zalecana:
Chiny: przemiany państwa i społeczeństwa w okresie reform, 1978-2000, pod red. K. Tomali,
Trio-ISP PAN, Warszawa 2001.
Chiny – Unia Europejska – Stany Zjednoczone: Wyzwania XXI w., „Azja – Pacyfik”, t.
9/2006, s. 109-155.
Chiny w stosunkach międzynarodowych, pod red. K. Iwańczuka, A. Ziętek, Wyd. UMCS,
Lublin, 2003.
K. Dębnicki, Europejskie wartości republikańskie ‘Wolność, równość, braterstwo’ a Ŝycie
polityczne Indii, „Azja-Pacyfik”, t. 11/2008, s. 96-121.
W. Dziak, Chiny – wschodzące supermocarstwo, ISP PAN, Warszawa 1996.
-----------, Korea i Chiny, t. 1-2, ISP PAN, Warszawa 2006.
J. K. Fairbank, Historia Chin, nowe spojrzenie, Marabut, Gdańsk 1996 (cz. IV).
J. Fenby, Chiny – upadek i narodziny wielkiej potęgi, znak, Kraków 2009.
K. Gawlikowski, Formowanie społeczeństwa obywatelskiego w Chinach w XX w., w: Rozwój
społeczeństwa i państwa na przełomie XX i XXI w., ISP PAN – Trio, Warszawa 2002, s.
9-34.
----------, Problem „wartości azjatyckich”. Uwagi o koncepcjach Mahathira bin Mohamada,
„Azja-Pacyfik”, t. 2/1999, s. 192-237.
----------, Problem praw człowieka z perspektywy azjatyckiej, „Azja-Pacyfik”, t. 1/1998, s. 9
-52.
----------, Konfucjański model państwa w Chinach, ISP PAN, Warszawa 2009.
B. Góralczyk, Pekińska Wiosna 1989, Początki ruchu demokratycznego w
Chinach, Familia, Warszawa 1999.
A. Halimarski, A. Maryański, Chiny, PWN, Warszawa 1990.
E. HaliŜak, Polityka i strategia Chin w kształtowaniu międzynarodowego bezpieczeństwa,
ISM UW, Warszawa 2007, (śórawia Papers, Zeszyt 10).
-----------, Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, Scholar, Warszawa 1999, s.
81-334.
T. Kamieński, Miejsce Chin w polityce bezpieczeństwa UE, „Azja-Pacyfik”, t. 9/2006, s. 30
-48.
M. Łochowski, śycie codzienne w Pekinie, 1999-2001, Dialog, Warszawa 2002.
P. Łysiak, Indie jako wschodzace mocarstwo ekonomiczne, „Azja-Pacyfik”, t. 10/2007, s. 9
-24.
R. Malek, Hexie shehui – nowa utopia? „Azja-Pacyfik”, t. 11/2008, s. 201-208.
Mao a rozwój Chin współczesnych (Debata), „Azja-Pacyfik”, t. 11/2008, s. 149-200.
P. Milewski, Polityka ChRL wobec Azji Centralnej i udział Chin w Szanghajskiej Organizacji
Współpracy, „Azja-Pacyfik”, t. 6/2003, s. 119-134.
P. Picquart, Imperium chińskie – historia i teraźniejszość chińskiej diaspory, Dialog,
Warszawa 2006.
J. Polit, Chiny, Trio, Warszawa 2004, str. 175-348.
Polska – Chiny: Wczoraj, dziś, jutro, pod red. B. Góralczyka, Marszałek, Toruń 2009.
P. Potocka, Hongkong – blaski i cienie trudnej integracji, „Azja-Pacyfik”, t. 10/2007, s. 86
-115.
Problem praw człowieka w Chinach (Dyskusja panelowa), „Azja-Pacyfik”, t. 4/2001, s. 97
-130.
Tajwan w stosunkach międzynarodowych, pod red. E. HaliŜaka, ISM UW, Warszawa 1997.
Zarys dziejów Afryki i Azji, Historia konfliktów, 1869-2000, pod red. A. Bartnickiego, KiW,
Warszawa 2000, s. 158-170, 241-252, 253-262, 274-283, 284-323, 391-401, 423-432.
„National Geographic”, maj 2008 – wyd. polskie, numer specjalny poświęcony Chinom.
R. Altman, Globalization in Retreat, “Foreign Affairs”, no. 4, vol. 88 (July/August 2009), s.
2-7.
Wm. T. De Bary, Tu Weiming, eds., Confucianism and Human Rights, Columbia University
Press, New York 1998.
J. R. Bauer, D.A. Bell, eds, The East Asian Challenge for Human Rights, Cambridge
University Press, Cambridge 1999.
M. Blecher, China against the Tides: Restructuring through Revolution, Radicalism and
Reform, Pinter, London 1997.
G. Chan, Chinese Perspectives on International Relations, Macmillan, London 1999.
J. Garner, The Rise of the Chinese Consumer: Theory and Evidence, john Wiley< London
2005.
M. Goldman, R. MacFarquhar, eds, The Paradox of China’s Post-Mao Reforms, Harvard
University Press, Cambridge, Mass. 1999.
M.C. Goldstein, The Snow Lion and the Dragon: China, Tibet, and the Dalai Lama,
California University Press, Berkeley 1997.
D. Hale, L.H.Hale, China Takess off, „Foreign Affairs”, vol. 82, no. 6 (Nov. 2003), pp. 36-53.
Baogang He, Yinjie Guo, Nationalism, National Identity and Democratization in China,
Aashgate, Aldershot 2000.
G.J. Ikenberry, The Rise of China and the Future of the West, “Foreign Affairs” vol. 87, nr 1
(Jan/Febr. 2008), str. 23-37 (i inne studia tego numeru poświęcone Chinom).
E.S. Medeiros, M. T. Fravel, China’s New Diplomacy, “Foreign Affairs”vol. 82, no 6 (Nov.
2006), pp. 22-35.
Ka-ho Mok, Social and Political Development in Post-Reform China, Macmillan, London
2000.
G. Murray, China: The Next Superpower, China Library, Curzon, Richmond 1998.
R. M. Myers, et al., eds, Making China Policy: Lessons from the Bush and Clinton
Administration, Rowman, Lanham 2001.
M. Oxenberg, E. Economy, eds, China Joins the World: Progress and Prospects, Council of
Foreign Relations, New York 1999.
Minxin Pei, From Reform to Revolution: The Demise of Communism in China and the Soviet
Union, Harvard University Press, Cambridge, Mass. 1994.
T. Saich, Governance and Politics of China, Palgrave, New York 2001.
Chih-yu Shih, China’s Just World: The Morality of the Chinese Foreign Policy, L. Rienner,
Boulder 1993.
E. A. Winkler, Transition from Communism in China: Institutional and Comparative
Analysis, L. Rienner, Boulder 1999.
Yanrui Wu, China’s Consumer Revolution: The Emerging Patterns of Wealth and
Expenditure, E. Elgar, Cheltenham 1999.
H. Ye, I. Storey, The China Threat: Perceptions Myths and Reality, Routledge-Curzon,
London 2002.