docPolityka społeczna - E-SGH
download 
Reklamacja Transkrypt
Polityka społeczna - E-SGH
Polityka społeczna – podstawowe cele, funkcje i zasady Polityka Gospodarcza i Społeczna Semestr zimowy dr Agnieszka Chłoń-Domińczak prof. Marek Góra Plan wykładu • Polityka społeczna – definicje • Sfery działania polityki społecznej • Uwarunkowania polityki społecznej • Funkcje polityki społecznej • Efektywna polityka społeczna • Zasady prowadzenia polityki społecznej • Cele i wyzwania polityki społecznej w kontekście Europejskiego Modelu Społecznego • Wyzwania dla polityki społecznej w Polsce Definicja polityki społecznej „Polityka społeczna to sfera działalności państwa, innych ciał publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich.” (A. Rajkiewicz) Definicje w polityce społecznej: dobrobyt społeczny „Polityka społeczna oznacza politykę rządów (…) która ma bezpośredni wpływ na dobrobyt obywateli poprzez dostarczanie im usług lub dochodu” (Thomas Marshall) Dobrobyt społeczny to stan wysokiego zaspokojenia potrzeb ludności: głównie bytowych (materialnych) ale i związanych ze zdrowiem, wykształceniem, czasem wolnym, miejscem zamieszkania. Definicje polityki społecznej: rozwiązywanie kwestii społecznej „Wiedza o kwestiach społecznych, ich przyczynach i konsekwencjach oraz sposobach rozwiązywania jest rdzeniem nauki o polityce społecznej” (Jan Danecki) Kwestia społeczna to poważny, budzący niepokój problem społeczny, który nie może zostać samodzielnie rozwiązany przez ludzi i wymaga szerokich działań wielu podmiotów (np. kwestia społeczna bezrobocia, biedy, mieszkaniowa) Definicje w polityce społecznej: postęp społeczny „Celem polityki społecznej jest postęp społeczny” (Jan Danecki) Postęp społeczny to przechodzenie (np. w odniesieniu do warunków i jakości życia) od stanów gorszych do lepszych bardziej pożądanych ze względu na jakieś kryterium. Cztery ogólne sfery działania polityki społecznej Praca Warunki bytu Ład społeczny Kultura Polityka społeczna to bardzo różnorodna działalność • W takich sferach, jak: rynek pracy i zatrudnienie, pomoc rodzinie, opieka zdrowotna, edukacja, mieszkalnictwo i innych • Prowadzona przez takie podmioty, jak: • władze centralne (ustawodawczą i wykonawczą: rząd i właściwe ministerstwa) • samorządy lokalne (gminne, powiatowe, wojewódzkie) • organizacje pozarządowe i inne • Realizowana poprzez takie działania, jak: • • • • • stanowienie aktów prawnych (np. ustawy), udzielanie świadczeń (np. zasiłki), dostarczanie usług (np. szkolenia aktywizujące bezrobotnych) rozwój wiedzy i narzędzi dla polityki społecznej inne Historyczne źródła polityki społecznej • Starożytne Ateny, Rzym: pomoc materialna dla najbiedniejszych dla utrzymywania spokoju społecznego • Średniowiecze: dobroczynność jako cnota chrześcijańska • Początki kapitalizmu – Anglia 1601 r.: Prawo Ubogich: początek podziałów na „zasługujących” i „niezasługujących” na pomoc • XIX w. „kwestia robotnicza” powstawanie związków zawodowych i ich działalność dla poprawy warunków pracy • Prusy lata 80 XIX w., Otto von Bismarck – początek państwowej polityki społecznej: obowiązkowe ubezpieczenia: chorobowe, od wypadków przy pracy, od starości i inwalidztwa. Polityka społeczna to działalność praktyczna i dyscyplina naukowa Polityka społeczna – działalność praktyczna • działalność państwa, innych ciał publicznych i sił społecznych, która zajmuje się kształtowaniem warunków życia ludności oraz stosunków międzyludzkich) Polityka społeczna – nauka • Odpowiada na pytania: jak kształtować warunki życia? Jakie są potrzeby/cele/ ograniczenia tej działalności? • Jest nauką praktyczną • Jest interdyscyplinarna Uwarunkowania prowadzenia polityki społecznej • Sytuacja demograficzna • Sytuacja gospodarcza • Sytuacja społeczna 11 Zmiany demograficzne – istotny kontekst Ludność Polski do 2035 r. według prognozy GUS W 2035 r. w porównaniu do 2007 r. będzie: 250 225,74 200 150 2007=100 144,9 109,2 100 72,5 66,0 50 5 i mniej lat 6-17 lat 18-23 lata 45-64 lata 65-79 lat 80 lat i więcej Źródło: prognoza demograficzna GUS 24-44 lata 2035 2033 2031 2029 2027 2025 2023 2021 2019 2017 2015 2013 2011 2009 2007 0 • o 1/3 mniej osób w wieku 18-23 lata (studentów) • o 1/4 mniej dzieci i młodzieży do 17 roku życia oraz osób w o wieku 25-44 lata • o 10% więcej osób w wieku 45-64 lat • o niemal połowę więcej osób w wieku 65-79 lat • ponad dwukrotnie więcej osób w wieku 80 lat i więcej Konsekwencje dla polityki społecznej Polityka rodzinna • Godzenie pracy i życia rodzinnego • Wspieranie rozwiązań związanych z opieką nad dziećmi • Ograniczanie ubóstwa rodzin z dziećmi Edukacja • Spadek liczby potencjalnych uczniów i studentów • Potrzeba szukania nowych możliwości – np. kształcenie dorosłych • Potrzeba lepszej jakości edukacji dla zwiększania kapitału ludzkiego Polaków Rynek pracy • Skurczenie zasobów pracy, ale wzrost liczby osób w wieku 45-64 lat • Utrzymanie aktywności osób po 45-tym roku życia • Inwestowanie w umiejętności pracowników dla zwiększenia produktywności pracy Emerytury i opieka długookreso wa • Wydłużanie wieku przechodzenia na emeryturę • Gwarancje dochodu na starość – emerytura minimalna • Zbudowanie systemu opieki długookresowej, wspomagającej osoby po 80-tym roku życia Rosnąca skala wydatków na politykę społeczną % Australia France Japan United States EU-21 OECD-34 35 30 25 20 15 10 5 0 1960 14 1965 Źródło: OECD 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 20102012 Wydatki na politykę społeczną w Polsce w porównaniu do średniej w OECD Poland OECD % 35 30 25 20 15 10 5 0 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 Źródło: OECD 15 Wysokość wydatków na zabezpieczenie społeczne w Unii Europejskiej w 2010 r. • • • • Od poniżej 17 procent do ponad 33 procent PKB Najniższe relatywne wydatki: kraje Europy Środkowo-Wschodniej Nieco wyższe w krajach anglosaskich Najwyższe: Europa kontynentalna i Skandynawia Źródło: Eurostat Uwarunkowania gospodarcze • Wydatki: wielkość i struktura • Źródła finansowania: podatki i składki Struktura wydatków na politykę społeczną w krajach EU w 2010 r. 35 30 25 20 15 10 5 0 Sickness/Health care Disability Old age Survivors Family/Children Unemployment Housing Social exclusion n.e.c. Źródło: Eurostat Uwarunkowania społeczne • Dochody ludności i ubóstwo • Deprywacja materialna • Zróżnicowania dochodowe • Wykluczenie społeczne Uwarunkowania społeczne – skala ubóstwa monetarnego Źródło: Eurostat 0,0 Latvia 40,0 Romania 45,0 Spain Bulgaria Lithuania Greece Italy Portugal Poland United Kingdom Ireland Cyprus Estonia Germany Malta Belgium Luxembourg France Denmark Finland Sweden Slovenia Hungary Austria Slovakia Netherlands Czech Republic European Union (27… Międzygeneracyjne uwarunkowania ubóstwa do 18 lat 18-64 lata 65 i więcej lat 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 Źródło: Eurostat Ubóstwo w Polsce – zmiana uwarunkowań międzygeneracyjnych 35,0 Razem do 18 lat 30,0 18-64 lata 65 lat i więcej 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Źródło: Eurostat 60,0 50,0 EU 27 NMS 12 Sweden Luxembourg Denmark Netherlands Finland Austria Germany Belgium France Spain United Kingdom Malta Czech Republic Slovenia Italy Ireland Estonia Portugal Greece Slovakia Cyprus Poland Lithuania Hungary Latvia Romania Bulgaria Ubóstwo dochodowe a deprywacja materialna w 2010 r. Deprywacja materialna Ubóstwo dochodowe 40,0 30,0 20,0 10,0 0,0 Źródło: Eurostat Nierówności dochodowe EQ1.1. Income inequality has been rising Panel B. Annual average change in Gini between mid-1980s and late-2000s, percentages Panel A. Gini coefficient, late-2000s Slovenia Slovak Republic Denmark Norway Czech Republic Sweden Finland Austria Belgium Hungary Luxembourg Switzerland Iceland France Netherlands Germany Ireland -0,7 Spain -0,5 OECD Estonia Poland Korea Canada Greece -0,8 Japan New Zealand Australia Italy United Kingdom Portugal Israel United States Turkey Mexico Chile -0,5 0,24 0,25 0,25 0,25 0,26 0,26 0,26 0,26 0,27 0,27 0,27 0,28 0,28 0,29 0,29 0,30 0,30 0,31 0,31 0,31 0,31 0,32 0,32 0,32 0,33 0,33 0,34 0,34 0,34 0,36 0,37 0,38 0,41 0,48 0,50 0,45 0,40 0,35 0,30 0,25 0,20 EQ1.2. Richer countries have lower income inequality Źródło: OECD - 0,8 0,5 0,5 1,1 1,1 1,2 0,4 0,3 0,0 0,5 -0,1 0,3 0,7 0,3 0,4 0,4 0,9 0,6 0,4 0,8 -0,2 0,6 0,5 -0,3 0,2 - 0,4 0,0 0,4 24 0,8 1,2 EQ1.3. Rapid income growth does not reduce inequality Bogactwo krajów a nierówności dochodowe EQ1.2. Richer countries have lower income inequality Median equivalised income in USD at current prices and current PPPs in 2007 35 000 30 000 LUX USA NOR ISL CHE 25 000 20 000 AUS CAN GBR IRL AUT SWE NLD DNK BEL DEU JPN NZL FRA KOR OECD FIN SVN ESP ITA GRC 15 000 ISR PRT CZE 10 000 SVK HUN EST POL CHL TUR 5 000 MEX 0 0,20 0,30 0,40 0,50 Gini coefficient, late-2000s Źródło: OECD 25 Polityka społeczna: • Zapewnienie ochrony najsłabszych • Zapewnienie ochrony zapobiegliwych, dalekowzrocznych i uczciwych Funkcje polityki społecznej • Ubezpieczenie społeczne – zabezpieczenie dochodu w przypadku długotrwałej lub krótkotrwałej utraty możliwości zarobkowania • ubezpieczenie emerytalne • ubezpieczenia rentowe, • ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego. • Świadczeń pozaubezpieczeniowe: • Dla określonych grup (np. rodziny z dziećmi, kombatanci, osoby niepełnosprawne, dzieci pozbawione opieki rodzicielskiej) • Z tytułu niskich dochodów lub trudnej sytuacji społecznej: • Pomoc społeczna (zasiłki, opieka instytucjonalna, praca socjalna) • Ochrona zdrowia: organizacja usług i sposób dostępu • Edukacja • Polityka rynku pracy (wspieranie dochodów i aktywizacja) Efektywna polityka społeczna • Opierająca się o zasadę pomocniczości • Wspieranie osób w ich integracji społecznej i aktywności • Dostarczanie narzędzi dla integracji • Indywidualne podejście • Kontrakt socjalny • Oferta dostosowana do specyficznych potrzeb • Przerywanie „dziedziczenia” biedy i bierności • Wspierająca wyzwania gospodarcze • Prowadząca do integracji z rynkiem pracy Zasady polityki społecznej • Kryterium dochodowe pomoc społeczna powinna być przyznawana osobom najbiedniejszym, a nie wszystkim. Nie ma racjonalnego uzasadnienia dla przeznaczania środków z pomocy społecznej dla osób zamożnych lub średnio zamożnych, które realnie tej pomocy nie potrzebują. • Tak, w pomocy społecznej, • Nie do końca w innych obszarach polityki społecznej, np. emerytury i polityka rodzinna, jeżeli takie działania służą realizacji określonych celów społecznych Zasady polityki społecznej • Kryterium równych szans. Równe szanse to podstawowa filozoficzna zasada, która powinna przyświecać aktywności państwa. • Niezrozumiałe i niesprawiedliwe społecznie są działania w których państwo preferuje określone grupy społeczne czy zawodowe kosztem innych. • Należy wyeliminować zasadę nieuzasadnionego uprzywilejowania określonych grup zawodowych kosztem innych w prowadzonej przez organy państwowe polityce społecznej. • Tak, ale możliwa zasada pozytywnej dyskryminacji w stosunku do wybranych, społecznie uzasadnionych grup, np. osoby niepełnosprawne Zasady polityki społecznej • Kryterium pomocniczości. Państwowa pomoc społeczna powinna być uruchamiana tylko wtedy gdy inne drogi pomocy są zdecydowanie mniej efektywne lub niemożliwe do zastosowania. Powinna uwzględniać możliwe działania podmiotów prywatnych oraz organizacji pozarządowych, które często mogą działać zdecydowanie skuteczniej od instytucji państwowych. • Tak • Ale też istotne wspieranie szczebla samorządowego • Problem cream-skimming Zasady polityki społecznej • Kryterium efektywności. Jest to propozycja wprowadzenia do każdej ustawy lub rozporządzenia dotyczącego polityki społecznej mechanizmu ewaluacji, badającego czy wprowadzona pomoc okazała się w określonym czasie skuteczna. W Polsce nagminne są przykłady fikcyjnych, fasadowych działań w obrębie polityki społecznej, które się nie sprawdzają. • Tak uzupełnione o: • Ewaluację ex-ante i ex-post • Monitorowanie efektywności polityki z wykorzystaniem wskaźników ilościowych • Gdzie jest to możliwe, definiowanie celów polityki z wykorzystaniem wskaźników ilosciowych Zasady polityki społecznej • Kryterium rozwojowe. Polityka społeczna powinna być ukierunkowana na pomoc w wychodzeniu z biedy a nie jej konserwowanie. Założenie takie ma ogromne konsekwencje w sposobie dystrybuowania polityki społecznej. Wysiłek finansowy państwa powinien umożliwiać ludziom pracę oraz mobilizować ich do podejmowania pracy. • Tak, rozumiane jako inwestycje nie tylko w obecnie pracujących, lecz także w kolejne pokolenia • Przykład: • rozwój edukacji przedszkolnej • Dostęp do wysokiej jakości edukacji i ograniczanie nierówności Wyzwania polityki społecznej w Polsce • Od łagodzenia szoku transformacji do polityki aktywizacyjnej • „Od deficytu miejsc pracy do deficytu kwalifikacji” • Polityka społeczna powinna zachęcać do aktywności i integracji z rynkiem pracy • Likwidacja pułapek bierności i bezrobocia • Odchodzenie od „strategii bierności”, szczególnie dla osób w dojrzałym wieku • Polityka społeczna w kontekście Unii Europejskiej • Otwarta metoda koordynacji – czerpanie z najlepszych praktyk • Skupienie się na wyzwaniach szczególnie istotnych dla naszego kraju • Wyzwania globalne • Starzenie się ludności • Wyzwania płynące z globalizacji Polityka społeczna w kontekście generacyjnym • Dla pokolenia pracującego • Aktywizacja • Wykorzystanie potencjału wszystkich pracowników, w tym osób obecnie nieaktywnych • Osoby w wieku 50+ • Osoby z niepełnosprawnościami • Dla dzieci i młodzieży • • • • Inwestycje w edukację Budowanie przyszłego kapitału ludzkiego i społecznego Polityka rodzinna - działania na rzecz dzietności Ograniczanie ubóstwa dzieci • Dla osób starszych • Integracja społeczna • Rozwój usług opiekuńczych w świetle postępującego wydłużania się trwania życia
