Co to jest precedencja? Ten zagadkowy termin wywodzi się z języka

Co to jest precedencja?
Ten zagadkowy termin wywodzi się z języka łacińskiego (praecedentia – to, co
poprzedza) i oznacza „pierwsze miejsce, pierwszeństwo, prym”1. W tym znaczeniu
funkcjonuje w dyplomacji jako proces ustalania pierwszeństwa pomiędzy szefami
misji dyplomatycznych. Kwestie te reguluje protokół dyplomatyczny. Ale precedencja
to także porządek pierwszeństwa, a więc kolejność witania, zabierania głosu,
zajmowania miejsc podczas oficjalnych spotkań z udziałem władz państwowych
i samorządowych. Precedencja odgrywa ciągle ważną rolę w życiu publicznym,
pozwala ustalić prawidłową kolejność powitania i prezentacji zaproszonych gości,
porządkuje także wzajemne stosunki, określając m. in. gdzie poszczególne osoby
zajmują miejsca.
Zasady wynikające z precedencji
Podstawowymi zasadami protokołu dyplomatycznego są:
- zasada pierwszeństwa (według rangi lub klasy),
- zasada starszeństwa (w obrębie tej samej rangi lub klasy).
Kolejną zasadą tego protokołu jest dobre wychowanie. Zarówno w oficjalnych, jak
i towarzyskich sytuacjach oceniani jesteśmy na podstawie pierwszego wrażenia
i sposobu bycia. Zajmowane stanowisko i pełniona funkcja nakładają na nas
szczególny obowiązek przestrzegania powszechnie przyjętych norm postępowania
i zachowania, szczególnie w kontaktach służbowych (ale też w towarzyskich).
W Polsce precedencja uzależniona jest od zajmowanego stanowiska, choć żaden akt
normatywny tego nie sankcjonuje. W ustalaniu precedencji powinno się jednak
uwzględniać Konstytucję oraz przepisy określające kompetencje stanowisk.
Natomiast niektóre zasady wynikają z tradycji i kurtuazji (tradycja honorowego
pierwszeństwa stanu duchownego przed świeckim).
Należy przyjąć jako ogólną zasadę, iż władzy świeckiej należne jest pierwszeństwo
przed duchowną, władzy ustawodawczej przed wykonawczą (w obrębie danego
szczebla - centralnego, wojewódzkiego, powiatowego, gminnego). Kolejną zasadą
jest pierwszeństwo szefów przed zastępcami. Należy natomiast pamiętać, że nie
dotyczy to relacji między poszczególnymi szczeblami: wiceszef wyższego szczebla
terytorialnego (województwo) lub organizacyjnego (parlament) ma pierwszeństwo
przed szefem szczebla niższego. Zgodnie z zasadami precedencji przedstawiciel
władzy państwowej (minister, wojewoda) powinien być powitany przed
przedstawicielami samorządu czy innych organizacji.
Od tak sformułowanych zasad istnieje szereg wyjątków dotyczących np. tego czy
gości wita gospodarz, czy występujący w jego imieniu konferansjer, prelegent
(główny mówca). W takim wypadku powinien zacząć od powitania gospodarza
niezależnie od zajmowanego przez niego szczebla w drabinie ważności
protokolarnej. Jeżeli w ramach danego szczebla reprezentowanego przez
prezydenta miasta czy starostę wśród zaproszonych gości znajdują się ich
odpowiednicy z innego miasta, powiatu, to w pierwszej kolejności witamy
miejscowego.
1
Słownik języka polskiego, red. Witold Doroszewski, PWN, Warszawa 1964.
W przypadku, gdy osoba zajmująca wysokie stanowisko deleguje w swoim imieniu
przedstawiciela, to nie korzysta on z precedencji osoby, która go delegowała.
Obowiązuje wówczas osobista precedencja osoby delegowanej.
Precedencja stanowisk, czyli „cesarzowi co cesarskie”
Czasami mimo ogólnej znajomości zasad precedencji gospodarze uroczystości czy
też prowadzący w ich imieniu uroczystość, popełniają wiele błędów. Nie powinniśmy
się temu dziwić, bowiem wśród dostępnych publikacji można spotkać propozycje
odbiegające od przytoczonych wyżej zasad generalnych wynikających z protokołu
dyplomatycznego i dobrego wychowania. Najczęściej pojawiającym się odstępstwem
jest dawanie pierwszeństwa władzy wykonawczej przed ustawodawczą. W moim
przekonaniu jest to błędem, ale zważywszy na brak uregulowań oficjalnych
pozostawiam Państwu decyzję co do wyboru. Ponad wszelką wątpliwość zaszczytne
pierwsze miejsce w województwie, powiecie, gminie, należne jest przedstawicielom
Suwerena – Narodu, czyli posłom i senatorom. Należy o tym pamiętać podczas
uroczystości organizowanych w Państwa szkołach. Poniżej znajdą Państwo
propozycję kolejności witania i przedstawiania gości podczas oficjalnych spotkań
opartą na zaprezentowanych zasadach.
Precedencja kierowniczych stanowisk w Rzeczypospolitej Polskiej:2
1. Prezydent
2. Marszałek Sejmu
3. Marszałek Senatu
4. Prezes Rady Ministrów
5. Wicemarszałkowie Sejmu
6. Wicemarszałkowie Senatu
7. Wiceprezesi Rady Ministrów
8. Ministrowie – członkowie prezydium rządu
9. Ministrowie – członkowie Rady Ministrów
10. Ministrowie Stanu
11. Prezes Trybunału Konstytucyjnego
12. Przewodniczący Trybunału Stanu – pierwszy
13. Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
14. Prezes Najwyższej Izby Kontroli
15. Rzecznik Praw Obywatelskich
16. Prezesi/przewodniczący urzędów, komitetów
prezes Sądu Najwyższego
i komisji sprawujących funkcje
naczelnych lub centralnych organów administracji państwowej
17. Przewodniczący komisji sejmowych
18. Przewodniczący komisji senackich
19. Posłowie na Sejm
20. Senatorowie
21. Sekretarze stanu
22. Szef Kancelarii Prezydenta
23. Szef Kancelarii Sejmu i Senatu
24. Szef Kancelarii Prezesa Rady Ministrów
25. Prezesi Sądu Najwyższego
26. Podsekretarze stanu
2
Za Kancelarią Prezesa Rady Ministrów http://kprm.gov.pl/bip/precedencja.pdf
27. Wojsko – szef Sztabu Generalnego, dowódcy wojsk
28. Ambasadorowie RP
29. Wojewodowie i prezydenci miast stopnia wojewódzkiego
30. Zastępcy prezesów/przewodniczących urzędów, komitetów
i komisji
sprawujących funkcje naczelnych lub centralnych organów administracji
państwowej
31. Dyrektorzy generalni
32. Dyrektorzy
Precedencja stanowisk administracji rządowej i samorządowej w województwie:
-
wojewoda,
przewodniczący sejmiku województwa,
marszałek województwa;
wicewojewoda,
wiceprzewodniczący sejmiku województwa,
wiceprzewodniczący zarządu województwa,
członek zarządu województwa,
radny województwa (w pierwszej kolejności przewodniczący i
wiceprzewodniczący komisji),
dyrektor generalny urzędu wojewódzkiego,
dyrektor departamentu w urzędzie marszałkowskim.
Precedencja stanowisk samorządowych w powiecie:
-
przewodniczący rady powiatu,
starosta,
wiceprzewodniczący rady powiatu,
wicestarosta,
członek zarządu powiatu,
radny powiatu (w pierwszej kolejności przewodniczący i wiceprzewodniczący
komisji),
sekretarz powiatu,
skarbnik powiatu.
Precedencja stanowisk w gminie:
-
przewodniczący rady gminy, miasta,
burmistrz, prezydent miasta, wójt,
wiceprzewodniczący rady gminy, miasta,
zastępca burmistrza, prezydenta miasta, wójta,
radny gminy, miasta (w pierwszej kolejności przewodniczący bądź
wiceprzewodniczący komisji)
sekretarz gminy, miasta,
skarbnik gminy, miasta.
Jak już wspomniano, w polskim obyczaju istnieje od wieków tradycja honorowego
pierwszeństwa stanu duchownego przed świeckim (nie jest to zasada). Przy witaniu
duchownych należy pamiętać, że w Kościele katolickim przeważnie o pierwszeństwie
decyduje posiadana godność, a nie sprawowany urząd. W przypadku tej samej
godności zazwyczaj rozstrzyga kolejność nadania godności.