Warszawa, 6 listopada 2013 r. RAMOWY PROGRAM DZIAŁAŃ

Warszawa, 6 listopada 2013 r.
RAMOWY PROGRAM DZIAŁAŃ
RADY DO SPRAW PRZECIWDZIAŁANIA DYSKRYMINACJI RASOWEJ, KSENOFOBII
I ZWIĄZANEJ Z NIMI NIETOLERANCJI
1. WSTĘP
Rada do spraw Przeciwdziałania Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej
z nimi Nietolerancji została utworzona jako odpowiedź na widoczny w przestrzeni
publicznej problem mowy nienawiści oraz działań motywowanych nietolerancją
wymierzonych w przedstawicieli mniejszości.
Do lutego 2013 r. prace Rady były koordynowane przez Pełnomocnika Rządu ds.
Równego Traktowania. Przeniesienie centrum funkcjonowania Rady do
Ministerstwa Administracji i Cyfryzacji wymaga podsumowania dotychczasowych
prac oraz zdefiniowania nowych kierunków działania, które stanowić będą podstawę
dalszej aktywności. Niniejszy dokument wychodzi naprzeciw tej potrzebie.
Uzupełnieniem i uszczegółowieniem Ramowego programu działań będą plany
działań, które w sposób szczegółowy opisywać będą planowane inicjatywy członków
Rady na dany rok i których obowiązek tworzenia reguluje Zarządzenie Prezesa Rady
Ministrów tworzące Radę.
2. WIZJA DZIAŁALNOŚCI RADY
Rada integruje działania podmiotów funkcjonujących w różnych obszarach i na
różnych poziomach. Zespolenie to pozwala przede wszystkim na gromadzenie
i poszerzanie rozproszonej wiedzy o zjawiskach dyskryminacyjnych wymierzonych
wobec innej rasy, wyznawanej religii, narodowości, pochodzenia etnicznego,
orientacji seksualnej. Usytuowanie Rady, jej skład, a także gromadzona przez nią
wiedza mają stworzyć warunki do wzrostu świadomości, dzielenia się dobrymi
praktykami, ostrzegania o niepokojących trendach, a przede wszystkim inspirowania
do podejmowania wspólnych działań w zakresie przeciwdziałania i zwalczania
przestępstw z nienawiści (w tym mowy nienawiści) i nietolerancji wymierzonej
przeciw mniejszościom w Polsce. Efekt synergii uzyskany dzięki współpracy ma
przynieść zmniejszenie natężenia tych zjawisk. Ważnym organem definiującym
kierunki działania Rady będzie Rada Konsultacyjna.
1
3. CELE DZIAŁANIA
Cele działania Rady zostały zdefiniowane w zarządzenie Nr 6 Prezesa Rady
Ministrów z dnia 13 lutego 2013r. w sprawie Rady do spraw Przeciwdziałania
Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji (M.P. z 2013 r.
poz. 79). W myśl tego aktu prawnego głównym zadaniem Rady jest zapewnienie
koordynacji działań organów administracji rządowej oraz ich współdziałania
z organami samorządu terytorialnego i innymi podmiotami w zakresie
przeciwdziałania i zwalczania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi
nietolerancji.
Jako cele szczegółowe działania Rady Zarządzenie wymienia:
1) Monitorowanie i analizowanie obszarów występowania zjawisk dyskryminacji
rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji w życiu publicznym;
2) Przedstawianie Radzie Ministrów, raz na dwa lata, w terminie do dnia
31 stycznia, planu działań organów reprezentowanych w Radzie przez
przedstawicieli, o których mowa w § 3 ust. 1 pkt 1–4, w zakresie
przeciwdziałania i zwalczania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej
z nimi nietolerancji;
3) Rekomendowanie tematów analiz lub ekspertyz niezbędnych do realizacji
zadań Rady;
4) Prowadzenie działań promocyjnych w zakresie przeciwdziałania
dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej z nimi nietolerancji;
5) Opracowywanie innych spraw zleconych przez Radę Ministrów.
4. POWSTANIE RADY I DOTYCHCZASOWA DZIAŁALNOŚĆ
W dniu 7 maja 2010 r. Rada Ministrów przyjęła Sprawozdanie z realizacji
Krajowego programu przeciwdziałania dyskryminacji rasowej, ksenofobii i związanej
z nimi nietolerancji za lata 2004-2009 (Krajowy Program), sporządzone przez
Pełnomocnika Rządu do spraw Równego Traktowania. Zgodnie z rekomendacjami
zawartymi w przedmiotowym Sprawozdaniu w celu stworzenia szerokiej
płaszczyzny koordynacji działań organów administracji rządowej w zakresie walki
z rasizmem, ksenofobią oraz związaną z tymi zjawiskami dyskryminacją
i nietolerancją, w lutym 2011 r. (na mocy zarządzenia nr 9 Prezesa Rady Ministrów
z dn. 28 lutego 2011 roku) powołana została Rada do spraw Przeciwdziałania
Dyskryminacji Rasowej, Ksenofobii i związanej z nimi Nietolerancji, której
przewodniczył Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania.
Rada podjęła wówczas działania mające na celu przygotowanie rządowego planu
działań w zakresie przeciwdziałania i zwalczania dyskryminacji rasowej, ksenofobii
i związanej z nimi nietolerancji, a także próbę utworzenia Rady Konsultacyjnej
stanowiącej ciało doradcze dla Rady.
2
Działania te nie zostały zakończone z uwagi na podjęcie decyzji o zmianie
formuły funkcjonowania tego organu. W dniu 13 lutego 2013 r. Prezes Rady
Ministrów wydał zarządzenie nr 6, w myśl którego przewodniczącym Rady został
minister właściwy do spraw informatyzacji, a Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji
zapewnia obsługę posiedzeń. W składzie Rady znaleźli się przedstawiciele 28
urzędów centralnych w tym 14 ministerstw wymienionych w Zarządzeniu.
W spotkaniach uczestniczą również pełnomocnicy wojewodów ds. mniejszości
narodowych i etnicznych oraz reprezentanci organizacji pozarządowych. Udział
pełnomocników oraz przedstawicieli NGOs pozwala na podejście do spraw
nietolerancji i dyskryminacji z innego punktu widzenia niż poziom centralny.
Pełnomocnicy dostrzegają bowiem specyfikę traktowania mniejszości na swoim
terenie, a przedstawiciele organizacji starają się przedstawiać punkt widzenia
obywateli oraz angażować ich w określone działania.
Pierwsze posiedzenie Rady w nowej formule odbyło się 15 kwietnia 2013 r., a do
sierpnia miały miejsce dwa kolejne spotkania. Do chwili obecnej (sierpień 2013)
przede wszystkim:
- przyjęto regulamin prac,
- zdefiniowano zakres przedmiotowy działania,
- wypracowano praktykę działania,
- podjęto działania w celu pozyskania środków z Norweskiego Mechanizmu
Finansowego i EOG oraz z nowej perspektywy budżetowej UE,
- zebrano informację o inicjatywach członków Rady w zakresie przeciwdziałania
nietolerancji,
- powstał zespół mający wypracować koncepcję zintegrowanego monitoringu,
- reagowano na bieżące wydarzenia tj. przestępstwa z nienawiści w Białymstoku,
czy też niepokojące sygnały z Puław w kontekście zjazdu muzułmanów w tym
mieście.
5. OBSZARY DZIAŁANIA
Na pierwszym posiedzeniu Rada zdefiniowała obszary swojego działania,
którymi są: monitorowanie, reagowanie, świadczenie i edukowanie. Zdaniem Rady
podejmowanie inicjatyw w tych dziedzinach pozwoli na stopniową redukcję
poziomu mowy nienawiści, nietolernacji i dyskryminacji w Polsce. Obszary te
wzajemnie się uzupełniają, a zatem postępy w każdym z nich ułatwiają osiągnięcie
pozytywnych rezultatów w innych.
a. Monitorowanie
Rozumiane jako: regularna obserwacja i analiza zjawisk, których przyczyny
mogą wynikać z nietolerancji wobec mniejszości w Polsce.
3
Stałą aktywnością Rady będzie gromadzenie informacji o wydarzeniach, które
wiążą się z wysokim poziomem ryzyka w kontekście nietolerancji wymierzonej
w przedstawicieli mniejszości narodowych i etnicznych. Członkowie Rady
informują się wzajemnie o tego typu sygnałach, a sprawozdanie po wydarzeniu
przedstawiane jest na forum Rady. Umożliwia to wyciąganie wniosków na
przyszłość.
Ambicją Rady w omawianym zakresie jest stworzenie systemu
zintegrowanego monitoringu incydentów o charakterze rasistowskim
i ksenofobicznym. System ma być elektroniczną platformą, która stanowić będzie
źródło aktualnych informacji o zdarzeniach, ułatwi komunikację między
podmiotami podłączonymi do systemu, umożliwi tworzenie zestawień
statystycznych oraz raportów oraz przyczyni się do skutecznego reagowania.
Uruchomienie systemu jako projektu pilotażowego planowane jest na 2014 r.
Przy tworzeniu systemu Rada współpracować będzie z Generalnym Inspektorem
Ochrony Danych Osobowych, tak aby system obejmował tylko informacje
niezbędne w demokratycznym państwie prawnym i nie stwarzał zagrożenia dla
prywatności obywateli.
Działania w zakresie monitoringu są i będą podejmowane również przez
poszczególnych członków Rady. Zespół ds. Ochrony Praw Człowieka
Departamentu Kontroli, Skarg i Wniosków MSW - gromadzi informacje
o przypadkach rasizmu i ksenofobii (w tym o zdarzeniach mogących mieć
charakter przestępstw na tle nienawiści) opierając się na zgłoszeniach
pochodzących od NGOs, podmiotów indywidualnych, a także informacjach
ujawnionych w artykułach prasowych oraz raportach i opracowaniach
sporządzanych przez organizacje pozarządowe. Następnie monitoruje on sposób
rozpatrywania tych przypadków przez organy ścigania i wymiar sprawiedliwości
od momentu zaistnienia zdarzenia do momentu zakończenia działań przez
właściwe podmioty. Prokuratura Generalna systematycznie gromadzi informacje
statystyczne dotyczące wyników postępowań i orzeczeń sądowych w celu
poprawy skuteczności działań prokuratury. Pełnomocnicy Wojewodów ds.
Mniejszości Narodowych i Etnicznych na bieżąco monitorują sytuację mniejszości
na ich terenie podobnie jak Pełnomocnicy Komendantów Wojewódzkich Policji
ds. Ochrony Praw Człowieka. Pełnomocnik Rządu do spraw Równego
Traktowania, realizując zadania nałożone ustawą o wdrożeniu niektórych
przepisów Unii Europejskiej w zakresie równego traktowania, podejmuje działania
na podstawie wniosków i informacji ze strony obywateli, grup obywateli lub
organizacji pozarządowych. Państwowa Inspekcja Pracy w ramach rutynowych
kontroli przestrzegania przez agencje zatrudnienia przepisów Ustawy o promocji
zatrudnienia i instytucjach rynku pracy poddaje ocenie przestrzeganie przez
agencje zatrudnienia zasady zakazu dyskryminacji. Ministerstwo Obrony
Narodowej regularnie bada opinie i postawy środowisk wojskowych wobec
najczęściej dyskryminowanych grup społecznych. Główny Urząd Statystyczny
4
w ramach swoich prac statutowych w ostatnich latach podjął dwie nowe
inicjatywy badawcze w celu zebrania danych statystycznych dotyczących
dyskryminacji ze względu na narodowość lub pochodzenie etniczne i inicjatywy
te będą kontynuowane w latach kolejnych. Stowarzyszenie Otwarta
Rzeczpospolita zamierza stworzyć portal internetowy, którego funkcją byłoby
m.in. monitorowanie.
Rada popiera wszystkie inicjatywy swoich członków w zakresie
monitorowania omawianych zjawisk. Zachęca również do intensyfikacji działań
w tym zakresie oraz do dzielenia się wynikami swoich obserwacji z innymi
członkami. Im wiedza dotycząca skali zjawiska oraz jego charakteru będzie
większa tym łatwiej będzie podejmować działania w pozostałych obszarach.
b. Reagowanie
Rozumiane jako: podjęcie działań przez instytucje państwowe oraz
przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego w celu usunięcia skutków działań
związanych z rasizmem i ksenofobią, w szczególności działania wynikające
z przepisów prawa podejmowane przez organy ścigania i wymiaru
sprawiedliwości.
Po uzyskaniu informacji o zjawiskach związanych z nietolerancją,
w przypadkach szczególnie uzasadnionych, Rada będzie rekomendować swoim
członkom podejmowanie określonych działań oraz zachęcać do postępowania
według określonych wzorców (wymiana dobrych praktyk).
Rozwiązywanie tego typu problemów wymagać będzie podejmowania działań
przez poszczególnych członków Rady, współpracy między nimi, a także
w szczególnie uzasadnionych przypadkach możliwe będzie tworzenie grup
roboczych.
Członkowie Rady reagują na zdarzenia zgodnie ze swoimi właściwościami.
Oprócz tego podejmują dodatkowe działania mające na celu optymalizację zadań
z zakresu zwalczania nietolerancji. Przykładem działania może być inicjatywa
prokuratury, którą jest wyznaczenie prokuratora w Biurze Postępowania
Przygotowawczego Prokuratury Krajowej, którego jednym z zadań jest
podejmowanie działań karno-prawnych i pozakarnych prokuratury dotyczących
naruszania wolności bądź nawoływania do nienawiści na tle różnic
narodowościowych, etnicznych, rasowych i wyznaniowych. Innym przykładem
jest działanie Urzędu ds. Cudzoziemców, który realizuje program: Wsparcie
prawne i informacyjne osób szczególnej troski poszukujących ochrony w Polsce
i przeciwdziałanie przemocy seksualnej i ze względu na płeć w ośrodkach dla osób
ubiegających się o status uchodźcy.
5
Radzie zależy, aby jej członkowie potrafili skutecznie reagować na incydenty
związane z nietolerancją, byli przygotowani na pomoc ofiarom oraz potrafili
skutecznie ścigać sprawców. Celem Rady jest również uzyskiwanie, dzięki
współpracy, w tej mierze wartości dodanej. Mając na względzie wagę
problematyki oraz to kogo ona dotyczy, Rada popierać będzie działania służące
zwiększeniu specjalizacji narzędzi reagowania. Niezwykle istotna w tym
kontekście wydaje się również szybkość reakcji. Sprawca musi być pewien, że
odpowiednie organy nie będą bezczynne w przypadku naruszenia przez niego
prawa. Istotny jest również przegląd przepisów prawa pod kątem istnienia
i efektywności działania narzędzi umożliwiających skuteczne reagowanie.
c. Świadczenie
Rozumiane jako: dawanie dobrego przykładu, wspieranie działań innych
instytucji, w tym członków Rady, manifestowanie swojego poparcia dla
mniejszości prześladowanych.
Ofiary zachowań na tle nietolerancji wobec mniejszości powinny mieć
poczucie wsparcia ze strony instytucji państwowych oraz społeczeństwa
obywatelskiego. Obywatel, skonfrontowany z mową nienawiści i przestępstwami
na tle nienawiści, nigdy nie powinien mieć poczucia, że pozostał sam, a Państwo
jest obojętne wobec jego losu. Celem świadczenia jest uświadamianie, budowanie
postaw, tworzenie mechanizmu odpowiedzi społeczeństwa na incydenty na tle
nietolerancji, które w ujęciu prawa nie są przestępstwem.
Rada zamierza popierać różnego rodzaju inicjatywy wymierzone przeciw
nietolerancji przede wszystkim poprzez ich propagowanie, czy też uczestnictwo
w nich. W przypadku wystąpienia zdarzeń rasistowskich i ksenofobicznych
członkowie Rady występować będą solidarnie wspierając ofiary takich zajść
i potępiając sprawców. Przykładem mogą być zdarzenia, które miały miejsce na
początku 2013 r. w Białymstoku, gdzie doszło do serii incydentów o charakterze
rasistowskim oraz ksenofobicznym. W tym czasie Ministrowie Administracji
i Cyfryzacji oraz Spraw Wewnętrznych zadeklarowali chęć współpracy
z podlaskimi władzami wojewódzkimi i samorządowymi oraz służbami.
Ministrowie publicznie zaprotestowali przeciwko kontynuacji aktów przemocy
oraz biorąc udział w powołanym przez wojewodę podlaskiego Zespole
ds. przeciwdziałania aktom ksenofobii i rasizmu na terenie województwa
podlaskiego, wykazali determinację w dążeniu do polepszenia sytuacji
mniejszości narodowych i etnicznych oraz cudzoziemców zamieszkujących
Białystok oraz całe województwo podlaskie.
Rada zachęcać będzie swoich członków, aby w sytuacji wystąpienia
incydentów związanych z nietolerancją, podobnie jak to miało miejsce
6
w przypadku Białegostoku, manifestowali swój sprzeciw wobec tego typu aktów.
Czynić będzie to również Rada jako całość. Mamy nadzieję, że działania te
przyczynią do większej obecności tematyki nietolerancji i mowy nienawiści
w debacie publicznej, co pozwoli na ukazywanie i piętnowanie postaw
niepożądanych, a ofiarom incydentów da poczucie wsparcia ze strony państwa
oraz społeczeństwa obywatelskiego. Szczególnie ważne wydaje się dawanie
świadectwa w mediach, których wpływ na opinie jest dziś kluczowy.
d. Edukowanie
Rozumiane jako: kształcenie, wychowywanie, promowanie postaw poprzez
organizowanie konferencji, szkoleń, warsztatów, wspieranie działań NGOs w tym
zakresie, jak również podejmowanie działań o charakterze stałym, systemowym.
Rada będzie wspierać, propagować oraz inicjować działania mające na celu
zwiększanie wiedzy i świadomości w zakresie mowy nienawiści i nietolerancji,
których autorami są zarówno podmioty publiczne, jak i przedstawiciele innych
sektorów. Istotną rolę w tym procesie odgrywają instytucje publiczne
odpowiedzialne za kształcenie, a także media.
Członkowie Rady uzyskają możliwość wymiany między sobą dobrych
praktyk, a także informacji, które pozwolą na poszerzenie wiedzy o
przedmiotowych zagadnieniach. Należy tu również wspomnieć o wymianie
doświadczeń z instytucjami międzynarodowymi, które posiadają doświadczenie
w obszarze mowy nienawiści oraz przeciwdziałania rasizmowi oraz ksenofobii.
Stąd też Rada nawiązała współpracę z Ambasadą Norwegii w Warszawie, która
ma kontakt z instytucjami norweskimi posiadającymi powyższe doświadczenia.
Możliwa będzie wymiana wzajemnych doświadczeń.
W sferze edukacji poszczególni członkowie Rady podejmują szerokie
działania doraźne i systemowe. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji we
współpracy z Radą Europy przy wykorzystaniu grantów Norweskich i EOG
organizuje we wrześniu br. międzynarodową konferencję pn. Mowa nienawiści w
debacie publicznej – gdzie spoczywa odpowiedzialność. Jest to pierwsze tego typu
wydarzenie w Polsce.
W prokuraturach apelacyjnych powołano konsultantów w tej kategorii
przestępstw. Prokuratorzy włączyli również problematykę dyskryminacyjną do
tematyki spotkań z młodzieżą w szkołach. W 2013 i 2014 r. pełnomocnik
wojewody świętokrzyskiego ds. mniejszości narodowych i etnicznych
przeprowadzi m.in. kampanię „INNI – NIE GORSI”. Inicjatywa ta ma na celu
przybliżenie praw osób pochodzących z mniejszości, ich kultury, warunków życia
oraz codziennych problemów, z którymi się borykają co może wpłynąć na zmianę
ich postrzegania przez część naszego społeczeństwa. Stałe działania edukacyjne
w zakresie nietolerancji dla swoich pracowników przeprowadza Służba Celna,
Ministerstwo Obrony Narodowej, czy też Komenda Główna Policji, która
7
przygotowała pierwszy w Europie środowiskowy poradnik dla policjantów pt.
Działania antydyskryminacyjne w jednostkach Policji. Ministerstwo Edukacji
Narodowej finalizuje procedurę konkursowa w związku z ogłoszeniem 16 lipca
2013 r. konkursu adresowanego do organizacji pozarządowych pt. Przygotowanie
oraz realizacja w Polsce programu działań w ramach młodzieżowej kampanii Rady
Europy przeciwko mowie nienawiści w sieci – „Nie dla mowy nienawiści w sieci”,
w tym wykonywanie zadań krajowego koordynatora tej kampanii. Ministerstwo
Sportu i Turystyki tworzy projekty skierowane do środowisk kibicowskich np.
program Kibice Razem w ramach którego organizowane są warsztaty, szkolenia,
czy spotkania ze specjalistami. Urząd ds. Cudzoziemców rozpoczyna realizację
projektu współfinansowanego ze środków Szwajcarsko-Polskiego Programu
Współpracy pn. Zwiększanie efektywności zarządzania migracjami w Polsce, który
realizowany będzie w partnerstwie z Międzynarodową Organizacją do Spraw
Migracji. Celem projektu jest wspieranie zarządzania migracjami w Polsce dzięki
budowaniu kompetencji w zakresie zarządzania migracjami oraz wspieranie
integracji migrantów. Państwowa Inspekcja Pracy systematycznie realizuje
działania o charakterze prewencyjno –szkoleniowym w obszarze równego
traktowania i niedyskryminacji na rynku pracy, podejmuje też liczne inicjatywy
popularyzatorskie i informacyjne z tego zakresu np. kampania Poznaj swoje
prawa pracy, poradniki, informatory, szkolenia dla agencji zatrudnienia.
Pełnomocnik Rządu do spraw Równego Traktowania – obok innych działań –
rozpoczyna realizację Projektu „Równe traktowanie standardem dobrego
rządzenia w regionach”, finansowanego ze środków Programu Unii Europejskiej
PROGRESS. Celem projektu jest przygotowanie publikacji i przeszkolenie ok. 200
urzędników rządowych pracujących na szczeblu regionalnym.
Działania edukacyjne powinny się więc skupiać przede wszystkim na
podnoszeniu poziomu wiedzy i świadomości obywateli w tym pracowników
administracji publicznej w kontekście nietolerancji w celu kształtowania
właściwych postaw. Rada będzie zachęcać i wspierać swoich członków do
podejmowania długofalowych i intensywnych działań w tym zakresie, a także do
wzajemnej współpracy. Radzie zależy w szczególności na tym, aby działania
edukacyjne prowadzone przez instytucje publiczne uwzględniały problematykę
nietolerancji.
6. FINANSOWANIE
Środki finansowe potrzebne na realizację zadań Rady pochodzić będą przede
wszystkim ze źródeł publicznych. Koszty organizacji posiedzeń ponosi
Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. Ministerstwo gotowe jest również
finansować wybrane inicjatywy podmiotów publicznych i niepublicznych, które
łączą się z tematyką prac Rady.
8
Rada dążyć będzie do tego, aby jej członkowie realizując własne zadania
dostrzegali problemy związane ze zwalczaniem dyskryminacji i nietolerancji.
Wiąże się to z koniecznością wyodrębniania części środków w budżetach tych
podmiotów na realizację tego typu działań.
Potencjalnym źródłem finansowania są środki pochodzące z funduszy
europejskich. W szczególności chodzi tu o Norweski Mechanizm Finansowy oraz
Mechanizm Finansowy EOG. Z tych źródeł Rada ma nadzieję sfinansować m.in.
System Zintegrowanego Monitoringu, czy też wizyty studyjne. Wspomniane
mechanizmy finansowe dają również możliwość, aby organizacje pozarządowe
otrzymały środki na własne projekty.
Innymi środkami pochodzącymi ze źródeł europejskich są kwoty przewidziane
w programach Unii Europejskiej na lata 2014-2020. Ministerstwo Rozwoju
Regionalnego wskazywać będzie potencjalne możliwości wykorzystania tych
środków. Projekty dotyczące ułatwień przy włączaniu mniejszości do rynku
pracy oraz zmniejszające wykluczenie społeczne tych grup, powinny uzyskać
finansowanie w przyszłej perspektywie budżetowej.
9