Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

Transkrypt

Państwowa Służba Hydrogeologiczna
http://psh.gov.pl/leksykon/leksykon_przydatnych_terminow/r-u.
html
R-U
Reambulacja arkuszy MhP obejmuje utworzenie projektu cyfrowego dla danego arkusza MhP
z zasobów bazy danych GIS MhP – po przeprowadzeniu jej scalenia i weryfikacji oraz aktualizacji i
reinterpretacji – a następnie wydruk planszy głównej, map uzupełniających (ew. innych części
składowych arkusza, zależnie od zmian powstałych w stosunku do pierwotnej wersji arkusza MhP) i
złożenie ich w CAG jako aneksu do arkusza.
Reinterpretacja warstw informacyjnych bazy danych GIS MhP jest działaniem mającym na celu
systematyczne dostosowywanie kartograficznego schematu warunków i własności
hydrogeologicznych prezentowanego w MhP do postępującego rozpoznania budowy geologicznej,
zasięgu i wykształcenia poziomów wodonośnych.
Region wodny - część obszaru dorzecza wyodrębniona na podstawie kryterium hydrograficznego na
potrzeby zarządzania zasobami wodnymi lub całość obszaru dorzecza.
Regionalizacja hydrogeostrukturalna – sporządzana jest w celu ustalenia zasięgu występowania
oraz hydrogeologicznych własności warstw wodonośnych, warstw izolujących i nadkładu. Jako
kryteria regionalizacji przyjmuje sie: litologię ośrodka skalnego, stratygrafię i tektonikę warstw,
własności hydrogeologiczne, rozciągłość i współwystępowanie pięter i poziomów wodonośnych. W
wyniku regionalizacji wyznaczane są: makro-, mezo- i subregiony hydrogeologiczne, zbiorniki wód
podziemnych, piętra i poziomy wodonośne (zgodne z podziałem stratygraficznym). Systemy
regionalizacji hydrogeologicznej kraju z uwzględnieniem klasyfikacji regionalnych i identyfikacją
kryteriów opublikował J. Szymanko (1980).
Regionalizacja hydrodynamiczna - regionalizacji hydrodynamicznej polega na wyznaczeniu
odrębnych jednostek hydrogeologicznych różniących się charakterem związku hydraulicznego wód
podziemnych z powierzchniowymi, położeniem stref zasilania i drenażu wód podziemnych, układem
krążenia wód podziemnych. Celem regionalizacji jest ustalenie odnawialnych zasobów wód
podziemnych, ustalenie zasobów dyspozycyjnych i zlewniowych systemów krążenia wód
podziemnych. Zlewniowe systemy krążenia wód podziemnych (obszary bilansowe wstępnie
wydzielone przez RZGW), korygowane są w trakcie ustalania zasobów dyspozycyjnych wód
podziemnych.
Regionalizacja wodno-gospodarcza wód podziemnych – wykonywana jest w celu
ekologicznej, hydrogeologicznej i gospodarczej optymalizacji wykorzystania dyspozycyjnych zasobów
wód podziemnych i wód powierzchniowych na zasadach zrównoważonego zagospodarowanie
zintegrowanych zasobów wód podziemnych i powierzchniowych. Kryteria stosowane w tej
regionalizacji obejmują: rozmieszczenie naturalnych stref drenażu i zasilania wód podziemnych,
położenie i rodzaj aktualnych i prognozowanych (potencjalnych) obiektów antropopresji
hydrodynamicznej (ujęcia głębinowe, systemy odwodnieniowe), położenie głównych
hydrometrycznych przekrojów bilansowych wód powierzchniowych, granice hydrauliczne z
warunkami brzegowymi I, II i III rodzaju. W wyniku regionalizacji powstaje hierarchiczny system
rejonów wodno-gospodarczych.
Rejon wodno-gospodarczy wód podziemnych - jest obszarem występowania układu krążenia
wód podziemnych w rozpoznanej strukturze hydrogeologicznej, ze zidentyfikowanymi strefami
zasilania i drenażu (rzeki, ujęcia komunalne, przemysłowe i odwodnienia górnicze), o zasięgu i
granicach (wododziały podziemne, strefy pełnego kontaktu hydraulicznego z wodami
powierzchniowymi, horyzonty i bariery nieprzepuszczalne-izolujące) wyznaczonych optymalnie dla
przeprowadzenia bilansu wodno-gospodarczego z dokonaniem analizy możliwości zaopatrzenia w
wodę na cele pitne i gospodarcze oraz z oceną wpływu zagospodarowania wód podziemnych na stan
wód powierzchniowych i ekosystemów lądowych zależnych od wód podziemnych.
Wydrukowano dnia 2017-03-01 22:16:26, strona: 1/10
html
Wydzielenie rejonów uwzględnia wymagania dalszych działań, obejmujących:
redystrybucję możliwych do zagospodarowania zasobów wód podziemnych oraz rejonizację
poboru wód podziemnych aktualnego i prognozowanego;
identyfikację głównych problemów gospodarki wodnej (środowiskowych, komunalnych i
gospodarczych potrzeb wodnych oraz presji i oddziaływań antropogenicznych) w obrębie
podstawowych jednostek wodno-gospodarczych;
przeprowadzenia bilansu wodno-gospodarczego dla aktualnego i prognozowanego poboru wód
podziemnych z uwzględnieniem relacji z wodami powierzchniowymi;
dokonania oceny stanu zagospodarowania zasobów wód podziemnych i opracowania wskazań
do zarządzania wodami zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju.
Wróć
Reologiczne właściwości gruntu - zdolność gruntu do trwałych odkształceń i płynięcia,
wynikająca z jego zmian teksturalnych. Odkształcenia zachodzą przy stałych lub nawet obniżających
się naprężeniach. Reologia jest działem mechaniki ciała stałego.
Retencja powierzchniowa – zatrzymywanie części opadów na powierzchni terenu, głównie przez:
zwilżanie przedmiotów powierzchniowych – budynki, konstrukcje budowlane, drogi, parkingi, itp.,
rośliny – lasy, , pola, bagna, zakrzaczenia, itp., →intercepcja, przez zbiorniki wodne: stawy, jeziora,
koryta rzek, itp., grunty orne – gleby, składowiska, odkrywki kopalniane. R.p. jest duża w przypadku
krótkotrwałych opadów w porze letniej oraz w okresach suszy glebowej.
Rodzaje wód leczniczych według obowiązującej klasyfikacji
Określenie wody
Wartość poszczególnych parametrów
woda mineralna co najmniej 1000 mg/dm3 rozpuszczonych składników
stałych
woda swoista
jeden lub więcej składników farmakologicznie
czynnych w ilościach nie niższych niż współczynniki
farmakodynamiczne tych składników
szczawa
co najmniej 1000 mg/dm3 wolnego dwutlenku węgla
woda
od 250 do 999 mg/ dm3 wolnego dwutlenku węgla
kwasowęglowa
woda żelazista co najmniej 10 mg/dm3 jonu żelazawego (Fe2+ )
woda fluorkowa co najmniej 2 mg/dm3 jonu fluorkowego
woda jodkowa co najmniej 1 mg/dm3 jonu jodkowego
woda siarczkowaco najmniej 1 mg/dm3 siarki oznaczanej
jodometrycznie, występującej w postaci siarkowodoru,
jonu hydrosiarczkowego, wielosiarczków i jonu
tiosiarczanowego
woda krzemowa co najmniej 70 mg/dm3 kwasu metakrzemowego
woda
natężenie promieniowania jądrowego rozpuszczonych
radoczynna
składników gazowych (głównie radonu) i/lub stałych
(głównie radu) wynosi co najmniej 74 Bq (2 nCi/dm3)
woda termalna temperatura na wypływie z ujęcia wynosi co najmniej
20°C
Rośliny C3 (C3 plants) posiadają charakterystyczny skład izotopowy węgla δ13C = -27±5‰ (75%
roślin)
html
Rośliny C4 (C4 plants) - posiadają charakterystyczny skład izotopowy węgla δ13C = -13±4‰ (20%
roślin). Są charakterystyczne dla klimatu stepowego z małą ilością opadów
Rośliny CAM (CAM plants) posiadają pośredni skład izotopowy (5% roślin)
Rozlewnictwo i wody butelkowane - rozlewnictwo wód podziemnych, czyli napełnianie opakowań
jednostkowych wodami podziemnymi w celu ich zbycia, rozwinęło się w Polsce w XIX w. Pierwsza
rozlewnia wody mineralnej powstała w Krynicy-Zdroju w 1806 r. Była ona zaopatrywana w wodę ze
Zdroju Głównego, który nadal jest wykorzystywany do tego celu. Znaczący rozwój rozlewnictwa
nastąpił dopiero w latach 60-tych XX w. W ostatnim 20-leciu obserwuje się ponownie gwałtowny
rozwój przemysłu rozlewniczego. Obecnie w Polsce działa blisko 300 rozlewni, z czego ok. 30
butelkuje wody lecznicze. Roczna produkcja wód butelkowanych w Polsce wynosi ponad 50 l/osobę.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami wyróżnia się cztery rodzaje wód butelkowanych: naturalne
wody mineralne, naturalne wody źródlane, wody stołowe, wody lecznicze.
WróćRównanie adwekcji-dyspersji (advection-dispersion equation) – równanie zawierające
opis transportu rozpuszczonych substancji w przepływającej wodzie.
Równanie Coulomba - równanie w mechanice gruntów opisujące zależność między wytrzymałością
gruntu na ścinanie τf, naprężeniem normalnym całkowitym σ ’, spójnością c’ i kątem właściwego
tarcia wewnętrznego φ’, mające postać: τf= c’ + σ ’ tg φ’ . W gruntach suchych: c’ = 0 oraz
ciśnienie wody w porach u = 0, co pozwala na redukcję równania C. do postaci:τ f = σ’ tgφ’
Równanie ciągłości -równanie, które opisuje prawo zachowania masy. Dla danej jednostkowej
objętości ośrodka suma dopływu i wypływu masy, np. wody podziemnej jest równa zmianie masy w
rozpatrywanej objętości ośrodka.
Równania cieczy - równania wynikające z podstawowych zasad fizyki, do których należą: prawo
zachowania masy (równanie ciągłości), II zasada dynamiki Newtona (równanie ruch) i prawo
zachowania energii (pierwsza zasada termodynamiki).
Równanie Rayleigha (Rayleigh equation) - R = Rº ƒ(α-1), gdzie R oznacza stosunek izotopów
cięższego do lżejszego, f oznacza ułamek wagowy substancji pozostającej w systemie, α oznacza
współczynnik frakcjonowania
Równanie ruchu cieczy - równanie ruchu jednostkowej objętości cieczy opisujące warunek
równowagi sił działających na tę objętość. W uproszczeniu równanie to opisuje sumę sił działających
na tę objętość, która jest iloczynem masy tej objętości i przyśpieszenie. Przyśpieszenie jest tu
ilorazem zmiany prędkości cieczy do czasu zmiany.
Rubisco – enzym odpowiadający za przyswajanie dwutlenku węgla w roślinach
Rumosz - nagromadzenie produktów wietrzenia składających się w ponad 50% z frakcji kamienistej i
poniżej 2% z frakcji ilastej. Według klasyfikacji geologiczno-inżynierskiej r., symbol (KR) należy do
gruntów kamienistych. Jeżeli zawiera ponad 2% frakcji ilastej nazywany jest rumoszem gliniastym.
Rury okładzinowe - rury najczęściej stalowe służące do zabezpieczenia otworu wiertniczego przed
zasypaniem. Są wprowadzane do otworu przy pomocy →huczka, natomiast podtrzymywane na
powierzchni terenu przez ściski, stół z klinami lub windę.
Ryzyko zanieczyszczenia wód podziemnych - możliwość zanieczyszczenia wód podziemnych
wskutek działalności prowadzonej na powierzchni terenu w odniesieniu do określonego stanu wód.
Zależy nie tylko od podatności naturalnej, lecz także od wprowadzonego do środowiska ładunku
zanieczyszczenia.
html
Rzeka (ciek) drenująca - rzeka (ciek) zasilany wodami podziemnymi wskutek wgłębienia jej koryta
w warstwę wodonośną. Na mapie zwierciadła wód gruntowych rz. zaznaczona jest cofnięciem
hydroizohips w górę rzeki (cieku).
Rzeka (ciek) zasilająca - rzeka (ciek), z której wody infiltrują do warstwy wodonośnej, stąd
nazywana jest także rz. infiltracyjną. Na mapie wód gruntowych zaznaczona jest wydłużeniem
przebiegu hydroizohips w dół koryta rzeki.
Samooczyszczanie się wody - zanieczyszczenia spływające do zbiorników wodnych podlegają
procesom biochemicznego rozkładu, przy udziale mikroorganizmów. Ulegają rozkładowi na prostsze
związki nieorganiczne, w następstwie pobieranego z wody tlenu. Proces s. w. może przebiegać
również w warunkach anerobowych. Jednakże dostęp tlenu zapewnia przywrócenie wodzie dobrej
jakości. Proces s. w. zależy od rozcieńczania wód zanieczyszczonych wodami czystymi, wytrącania
się zawiesin i rozpuszczonych substancji, adsopcji, mineralizacji substancji organicznych, procesów
naturalnego natlenienia.
WróćSamowypływ (artesian flow) – wypływ ze studni nafiltrowanej w warstwie o zwierciadle
napiętym, w której ciśnienie piezometryczne jest wystarczająco duże, żeby zapewnić stabilizację
zwierciadła wody ponad poziom terenu.
Schoellera wykres - metoda graficznej prezentacji składu chemicznego wód podziemnych w
układzie współrzędnych prostokątnych, gdzie oś rzędnych w skali logarytmicznej opisana jest
stężeniem składnika w mval, natomiast na osi odciętych podaje się powszechnie główne kationy i
aniony według malejących stężeń. Punkty na liniach pionowych odnoszące się do kolejnych
składników są łączone linią łamaną.
Siatki filtracyjne - zewnętrzna część filtra studziennego zabezpieczająca przed przedostaniem
ziarn mineralnych do filtra i zasypaniem studni. Siatki dobiera się w zależności od uziarnienia
warstwy wodonośnej, wg normy PN-53/B-04700. Numer siatki określa rozmiar kwadratowego oczka
w siatce. W wykonawstwie studziennym stosuje się s.f. o splotach: kwadratowym, rządkowym i
rypsowym. Obecnie powszechnie stosowane są siatki nylonowe.
Siła ciężkości - siła istniejąca w ziemskim polu grawitacyjnym równa iloczynowi masy ciała m =
ρ.V i przyśpieszenia grawitacyjnego g. Siła ta w przypadku konkretnego ciała wynosi:
F = g.ρ.V, gdzie: V – objętość ciała.
Siła wyporu - siła jaką doznaje ciało zanurzone w cieczy zgodnie z prawem Archimedesa, równa
iloczynowi różnicy gęstości cieczy ρw i zanurzonego w niej ciała (ρw – ρc), przyśpieszenia
grawitacyjnego g i objętości tego ciała A, wg zapisu:
W = (ρw – ρc).g.A
Skały zbiornikowe - skały mające zdolności do gromadzenia wody i węglowodorów, ich
przewodzenia i oddawania w ilościach umożliwiających ich eksploatacje.
SLAP (Standard Light Antarctic Precipitation ) - jeden z trzech międzynarodowych wzorców tlenu I
wodoru wody, pozostałe to VSMOW I GISP
SMOC (Standard mean ocean chloride) - wzorzec izotopowy chloru
SMOW (standard mean ocean water) - wzorzec izotopowy tlenu I wodoru wody, obecnie VSMOW
html
Soffioni – wyziewy pary wodnej i siarkowodoru, czasem z domieszką ditlenku węgla, występujące na
obszarach młodego wulkanizmu. Należą do zjawisk postwulkanicznych.
Sonda penetracyjna - płytki, małośrednicowy otwór wiertniczy wykonywany ręcznie lub
mechanicznie. Otwór ten może być rurowany lub wykonany bez rur okładzinowych. S.p.
wykonywane są w celu rozpoznania gruntów i ich właściwości w profilu pionowym oraz do poboru
próbek gruntu i wody. Dla sondowań penetracyjnych wykonuje się karty dokumentacyjne. W
przypadku wibrosond, np. Geoprobe istniej możliwość uzyskiwania pełnego rdzenia wiertniczego.
Sondowanie - wciskanie, wbijanie, wwibrowywanie lub wkręcanie do ośrodka skalnego, najczęściej z
powierzchni terenu urządzenia służącego do oznaczania właściwości geotechnicznych skał (gruntów)
dla potrzeb projektowania obiektów inżynierskich. Na podstawie pomiarów prowadzonych podczas
tych prac wykonuje się jakościowe oceny zmienności właściwości gruntów w profilu pionowym. W
badaniach terenowych stosuje się sondowania: dynamiczne, statyczne sondą cylindryczną, sondą
wkręcaną, sondą obrotową lub stożkową.
Wróć
Solanki w Polsce - solanki występują niemal powszechnie na znacznym obszarze Polski,
pozbawione ich są jedynie Góry Świętokrzyskie, Sudety i rejon wyniesienia mazursko-suwalskiego
(NE Polska). Występują one na ogół na głębokości od kilkuset metrów do 2-3 km. Są to na ogół wody
typu Cl-Na i Cl-Na-Ca o szerokim zakresie mineralizacji od kilku do kilkuset g/dm3. Solanki mogą
stanowić surowiec leczniczy, energetyczny (solanki termalne) oraz mogą być źródłem surowców
chemicznych, takich jak sól, magnez, jod, brom, potas i lit. Za perspektywiczne dla przemysłu
chemicznego uważa się wody zawierające co najmniej: 80-100 mg/dm3 jodu, 200-250 mg/dm3
bromu, 2 g/dm3 magnezu, 1 g/dm3 potas lub 10 mg/dm3 litu. Za najbardziej perspektywiczne
poziomy wodonośne do pozyskiwania związków i pierwiastków chemicznych, z uwagi na bardzo
wysoką mineralizację, uważa się utwory permu (cechsztyn) oraz starszego paleozoiku. Do celów
leczniczych i termalnych szczególnie korzystne warunki występowania panują w utworach jury dolnej
i kredy dolnej synklinorium szczecińskiego, synklinorium brzeżnego i NE część monokliny
przedsudeckiej. Wykorzystanie solanek jako źródła surowców chemicznych i opłacalność takiego
przedsięwzięcia nie została jednoznacznie rozstrzygnięta.
Spadek hydrauliczny - spadek (gradient) hydrauliczny i jest wyrażany zależnością: i = Δh/ Δ L [1],
dla przepływu laminarnego wód podziemnych. Dh – oznacza różnicę wysokości hydraulicznej wzdłuż
linii prądu strumienia wód na odcinku ΔL. Inaczej: s.h. jest jednostkową stratą ciśnienia na drodze
przepływu wód: i = k’.vm, gdzie: k’ – współczynnik filtracji wg. prawa Darcy; v – średnia prędkość
filtracji; m – wykładnik potęgi równy 1 dla przepływu laminarnego, 2 – dla przepływu burzliwego
(turbulentnego).
Spadek rzeki - spadek podłużny rzeki i jest ilorazem różnicy rzędnych zwierciadła wody ΔH w
rzece w dwóch kolejnych przekrojach, znajdujących się w odległości Dx od siebie, stąd: I = ΔH/ Δx.
S.rz. wyrażany jest w promilach lub liczbą ułamkową. S.p. ma postać krzywej obniżającej się wzdłuż
biegu rzeki i najmniejszej wartości rzędnej zwierciadła wody w jej ujściu.
Spektrometr masowy (Mass spectrometer)
Spływ powierzchniowy – część wód pochodzących z opadów, które spływa po powierzchni terenu
do miejsc drenażu – cieków, rzek, jezior lub mórz. Ma charakter okresowy, jedynie w czasie lub
bezpośrednio po opadach i topnienia śniegów.
Spójność gruntu - →kohezja
Stała równowagi chemicznej - stała r.ch. – K, jest stosunkiem iloczynu stężenia produktów reakcji
do iloczynu stężeń substratów w przypadku roztworów rozcieńczonych. W roztworach
html
zmineralizowanych konieczne jest wprowadzenie aktywności jonów w miejsce ich stężeń. S.r.ch.
wynika z prawa działania mas. W postaci wyrażeń ogólnych możną zapisać:
aA + bB = mC + nD, stąd: K = (cCm * cDn) / (cAa * cBb)
Stan wód podziemnych – ogólne określenie stanu jednolitych części wód podziemnych (JCWPd),
wyznaczonego przez stan ilościowy i chemiczny wód podziemnych. Dobry stan wód podziemnych
oznacza taki stan osiągnięty przez JCWPd, w którym zarówno stan ilościowy jak i chemiczny jest
określony jako co najmniej „dobry”. W zakresie ilościowym oznacza to, że dostępne zasoby wodne
JCWPd przekraczają wieloletnią średnią roczną wielkość poboru. W zakresie chemicznym oznacza to,
że stężenia zanieczyszczeń nie przekraczają standardów jakości zgodnych z odpowiednimi
przepisami Wspólnoty Europejskiej, nie wykazują dopływu naturalnych wód słonych lub wód z
wysokimi zawartościami wcześniej niewymienionych składników.
Wróć
Stan ilościowy wód podziemny- jest określeniem stopnia, w jakim bezpośredni i pośredni pobór
wody ma wpływ na część wód podziemnych. Dobry stan ilościowy oznacza stan JCWPd spełniający
warunki wymienione w tabeli 1.
Tab. 1. Definicja dobrego stanu ilościowego wód podziemnych
Parametry klasyfikacji stanu
ilościowego
Bilans zasobów i poboru wód
podziemnych
Definicja stanu ilościowego wód
podziemnych
- stan dobry
Położenie zwierciadła wód
podziemnych w jednolitej części wód
podziemnych jest takie, że zapewnia
ono nieprzekraczanie ilości
dostępnych do zagospodarowania
zasobów wód podziemnych ZD w
warunkach długoterminowej
średniorocznej wartości poboru wód z
danej części: PW < ZD
Reżim zwierciadła wód podziemnych Zgodnie z powyższym, położenie
zwierciadła wód podziemnych nie
podlega zmianom antropogenicznym,
które mogłyby spowodować:
- niespełnienie celów
środowiskowych przez wody
powierzchniowe związane z wodami
podziemnymi,
- wszelkie znaczne obniżenie
stanu retencji wód powierzchniowych,
- wszelkie znaczne szkody w
ekosystemach lądowych bezpośrednio
uzależnionych od części wód
podziemnych (w mokradłach,
dolinnych łąkach i łęgach, zwłaszcza
html
na torfach).
Reżim przepływu wód podziemnych
Antropogeniczne zmiany położenia
zwierciadła wód podziemnych:
- nie powodują trwałych zmian
kierunku przepływu wód
podziemnych i związanych z tymi
zmianami: ingresji wód morskich,
ascenzji wód zasolonych lub innych
oraz
- nie wskazują na trwałą i o wyraźnie
antropogenicznym charakterze
tendencję kierunku przepływu,
mogącą spowodować takie ingresje
lub ascenzje
Wróć
Strefa aeracji – nazwa pochodzi z jęz. greckiego i oznacza strefę napowietrzenia, nazywana
ośrodkiem skalnym lub gruntowym o niepełnym nasyceniu. Strefa rozciągająca się od powierzchni
terenu, w głąb do zwierciadła wód podziemnych. Jest układem trójfazowym, przestrzenie między
ziarnami mineralnymi wypełnia powietrze oraz woda w postaci pary, woda związana oraz woda
wolna – wsiąkowi. W obszarach podmokłych – bagna i doliny rzek - jest praktycznie zredukowana do
zera, w strefach wododziałowych wyżyn i gór sięga do kilkudziesięciu m. Wskutek dostępu tlenu
atmosferycznego zachodzą w niej intensywne procesy utleniania. Poniżej występuje strefa saturacji
(ośrodek nasycony).
Strefa przybrzeżna (litoralna) – płytki fragment zbiornika wodnego – jeziora lub morza liczona od
linii brzegowej do strefy fotycznej - do której dociera światło słoneczne.
Susza atmosferyczna – brak opadów i intensywne parowanie powodują obniżenie się stanów wód
powierzchniowych i spadek ilości wody glebowej.
Susza glebowa (soil drought) – przedłużająca się susza atmosferyczna powoduje wysychanie gleb i
braku wód dostępnych dla roślin. Rozpoczyna się spadek produkcji biomasy i więdnięcie roślin.
Susza hydrologiczna (hydrologic drought) – przedłużający się okres bez opadów powoduje zanik
wód wolnych w strefie aeracji, obniża się zwierciadło wód gruntowych i następstwie tego maleje
podziemne zasilanie rzek i zbiorników wodnych, zanikają źródła i cieki wodne.
Susza hydrogeologiczna – jest następstwem przedłużającej się suszy hydrologicznej. W tym
okresie zwierciadło wód gruntowych obniża się w stopniu uniemożliwiającym korzystanie ze studzien
kopanych i płytkich wierconych – wysychające studnie. Ograniczone jest powszechne korzystanie z
wód również ze względu na pogarszającą się gwałtownie jakość wód gruntowych.
System wodonośny o antropogenicznych ośrodkach drenażu (water-bearing system of
antropogenic drainage) - system wodonośny, obejmujący obszary spływu wód podziemnych do
dużych ujęć aglomeracji miejsko-przemysłowych, kształtujących układ krążenia wód podziemnych w
skali regionalnej lub system wodonośny, obejmujący obszary spływu wód podziemnych do
odwodnień górniczych w strefie wód zwykłych, wytwarzających regionalne leje depresji (głównie
kopalń odkrywkowych i podziemnych wyrobisk górniczych w strefie aktywnej wymiany wód).
Szczawy (groundwater oversaturated by CO2) - wody mineralne, zawierające dużą ilość
html
rozpuszczonego dwutlenku węgla, uwalnianego na wypływie. Często mają właściwości lecznicze.
Występują powszechnie w Karpatach. Wyróżnia się szczawy proste, alkaliczne, alkaliczno-słone i
alkaliczno-słono-glauberskie.
Szczególne korzystanie z wód (particular use of water) - Szczególne korzystanie z wód zachodzi
w przypadku gdy nie służy korzystaniu powszechnemu i zwykłemu oraz wynika z konieczności
wcześniejszego uzyskania pozwolenia wodnoprawnego. Przekładami szczególnego korzystania z wód
jest: przerzut wody między zlewniami, piętrzenie i retencjonowanie wód, trwałe obniżenie zwierciadła
wód gruntowych do celów rolniczych lub przemysłowych, pobór i odprowadzenie wód
powierzchniowych i podziemnych, wprowadzenie ścieków do wód lub do ziemi.
Wróć
Sztuczne zasilanie wód podziemnych (artificial recharge) – wprowadzenie dodatkowych ilości
wód, zazwyczaj powierzchniowych, do warstwy wodonośnej np. z ujęcia brzegowego do basenów lub
studzien chłonnych w celu zwiększenia zasobów eksploatacyjnych ujęcia. W okresie deszczowym
możliwe jest s.z. wód podziemnych w zlewniach rzek w wyniku piętrzenia wód w zbiornikach
retencyjnych.
Terma (hot spring) - ujęcie (studni wiercona) dostarczająca ciepłe wody z głębszych warstw
wodonośnych.
TIMS (thermal ionization mass spektrometry) - termojonizacyjna spektrometria masowa, służy m.
inn., do analizy składu izotopowego litu, boru, chloru, strontu
Transpiracja (transpiration) – parowanie z powierzchni roślin, głownie przez aparaty szparkowe w
liściach. Znacząca ilość wody pochodzi w tym przypadku z profilu glebowego, gdzie przechwytywana
jest przez korzenie włośnikowe.
Tryt (3H) - jest krótko życiowym izotopem promieniotwórczym wodoru (t1/2=12,43 lat). W
warunkach naturalnych na Ziemi powstaje niemal wyłącznie w górnych warstwach atmosfery
podczas reakcji 14N + n Þ 12C + 3H (n – neutrony wtórnego promieniowania kosmicznego). W latach
1954-56 oraz 1962-63 w wyniku prowadzenia prób z bronią jądrową wprowadzono do atmosfery
ogromne ilości trytu co spowodowało niemal 1000-krotny wzrost jego stężeń w opadach
atmosferycznych. Obecnie średnie stężenia trytu na terenie Polski jest na poziomie sprzed okresów
prób z bronią jądrową i wynosi ok. 12 – 14 TU (średnie roczne).
ryc. Stężenia trytu w opadach atmosferycznych w latach 1945-1996 (Europa Środkowa)(średnie
wartości w roku)
Metoda trytowa jest jedną z cenniejszych w hydrogeologii izotopowej. Wykorzystywana jest w
badaniach zbiorników wód podziemnych mających bezpośredni kontakt z opadami atmosferycznymi.
Zastosowanie tego izotopu pozwala na ocenę „wieku” najmłodszych wód podziemnych t.j. takich,
html
które infiltrowały po 1952 roku, [tj. po rozpoczęciu prób z bronią jądrową]. Jest to szczególnie
przydatne przy ocenie stopnia zagrożenia wód podziemnych zanieczyszczeniami antropogenicznymi.
TU (tritum units) - jednostka trytowa (1atom trytu na 10-18 atomów wodoru)
Uprawnienia geologiczne (hydrogeologiczne) - uprawnienia geologiczne w zakresie
projektowania, dozorowania, kierowania pracami geologicznymi oraz dokumentowania ich wyników
określone są w zarządzeniu Ministra Środowiska ministra OŚZNiL z dn. 26.08.1994 r. Wyróżniono 10
kategorii uprawnień, z których kat. V określa uprawnienia dla poszukiwania i rozpoznawania zasobów
wód podziemnych, projektowania odwodnień budowlanych otworami wiertniczymi, projektowania
inwestycji mogących zanieczyścić wody podziemne, magazynowania i składowania na powierzchni
lub w górotworze substancji oraz odpadów, ustanawiania stref ochronnych zbiorników wód
podziemnych. Kategoria IV ma rozszerzone uprawnienia do poszukiwania i rozpoznawania zasobów
solanek, wód termalnych, wód leczniczych i o właściwościach leczniczych oraz określanie warunków
hydrogeologicznych dla wydobycia kopalin ze złóż, wtłaczania wód do górotworu. Minister
Środowiska jest organem właściwym do stwierdzania kwalifikacji osób ubiegających się uzyskanie
uprawnień do wykonywania, dozorowania i kierowania pracami geologicznymi. W jego imieniu
czynności te sprawuje Główna Geologiczna Komisja Egzaminacyjna przy Ministrze Środowiska oraz
okręgowe geologiczne komisje egzaminacyjne (5 komisji w kraju). O stwierdzenie uprawnień może
ubiegać się osoba, która posiada dyplom ukończenia studiów w zakresie geologii, odbyła co najmniej
3 letnią praktykę zawodową w zakresie dozoru prac geologicznych i przy sporządzaniu projektów i
dokumentacji geologicznych związanych tematycznie z kategorią uprawnień. Minister Śr. prowadzi
centralny rejestr wydanych świadectw (uprawnień).
WróćUrządzenia wodne - budowle i urządzenia hydrotechniczne, melioracji wodnych, studnie
wiercone i inne ujęcia wód podziemnych, ujęcia wód powierzchniowych, urządzenia zabezpieczające
wody przed zanieczyszczeniem, wyloty urządzeń kanalizacyjnych służących do wprowadzenia
ścieków do wody lub do ziemi oraz inne urządzenia służące do →szczególnego korzystania z wód.
Przepisy ustawy Prawo wodne z dn. 18 lipca 2001 r. (Dz.U. z 2005 r. Nr 239) stosuje się również do
tych budowli i urządzeń które mogą być przyczyną szkodliwych zmian naturalnych przepływów wód
lub stanu wód stojących i wód podziemnych albo w inny sposób wywierać szkodliwy wpływ na
gospodarkę wodną.
Urządzenia zaopatrzenia w wodę - wybrane →budowle i urządzenia hydrotechniczne, jak: studnie
publiczne i inne ujęcia wód podziemnych oraz ujęcia wód powierzchniowych wraz ze zbiornikami,
stacjami uzdatniania i systemami rozprowadzającymi wodę oraz inne urządzenia służące do
szczególnego korzystania z wód. Wykonywanie urządzeń wodnych wyszczególnionych w ustawie
Prawo wodne wymaga pozwolenia wodnoprawnego w zakresie budownictwa wodnego, np. ujęć
służących do poboru wody oraz urządzeń zabezpieczających wody przed zanieczyszczeniem. Zakład,
którego prawa określone w pozwoleniu wodnoprawnym wygasły, jest obowiązany usunąć urządzenia
wodne, które służyły do szczególnego korzystania z wód. Pozwolenie w-p. może być cofnięte lub nie
zostać wydane jeżeli korzystanie z urządzeń wodnych lub ich budowa ma lub mogłaby mieć
szkodliwy wpływ na środowisko i mienie ludzi oraz powoduje straty innych podmiotów
gospodarczych. W pobliżu urządzeń wodnych zabronione jest wykonywanie robót i czynności
mogących spowodować ich uszkodzenie a także sadzenia drzew i krzewów utrudniających
utrzymanie i eksploatację urządzeń.
Użytkowy poziom wodonośny (UPW) - użytkowy poziom wodonośny według kryteriów
kwalifikujących (Instrukcja opracowania autorskiego Mapy hydrogeologicznej Polski w skali 1:50000,
1999), GZWP- główny zbiornik wód podziemnych oraz miejscowy (MZWP) i lokalny (LZWP) zbiornik
wód podziemnych (Kleczkowski,1990)
parametr
miąższość
przewodność
miano
UPW
m
³5 (>2)
m2/24h
³50
GZWP
³240
MZWP
LZWP
html
wydajność
otworu
zasoby ujęcia
m3/h
³5 (>2)
³70
5 - 10
10 - 70
m3/24h
-
³10 000
< 300
300 –
10 000
< 2 000
jakość wód
klasa
I, II, III Ia,Ib,Ic,Id
Możliwa do
osoba
> 66 000
2
zaopatrzenia
000-66 00
liczba
0
mieszkańców
przy zużyciu
150 dm3/d/mies
zk.
W Karpatach i Sudetach parametry te mogą być odpowiednio niższe: miąższość ponad 2m,
przewodność ponad 25 m2/24godz., wydajność potencjalna studni ponad 2m3/godz.
Użytkowe piętro wodonośne - zespół użytkowych poziomów wodonośnych, pozostających w
związkach hydraulicznych i określonych relacjach z otoczeniem. Zespół poziomów może zamykać się
w obrębie piętra stratygraficznego, np. J3, lub obejmować dwa lub więcej systemów, np. Q-Ng, Q-K.
Użytkowy poziom wodonośny - warstwa lub zespół warstw wodonośnych, wykazujących dobrą
łączność hydrauliczną, o parametrach ilości i jakości wód kwalifikujących do eksploatacji komunalnej:
miąższość utworów wodonośnych ponad 5 m, wodoprzewodność ponad 50 m2/24godz., wydajność
potencjalna studni ponad 5 m3/godz.; w Karpatach i Sudetach parametry te mogą być odpowiednio
niższe: miąższość ponad 2m, przewodność ponad 25 m2/24godz., wydajność potencjalna studni
ponad 2m3/godz. Jakość wód poziomu użytkowego umożliwia ich wykorzystanie do zaopatrzenia
ludności w wodę do spożycia z zastosowaniem uzdatniania powszechnie stosowanego w technice
komunalnej.
Wróć

Pobierz jako plik PDF - Państwowa Służba Hydrogeologiczna

Transkrypt

Podobne dokumenty

151 Zbiornik Turek - Konin - Koło Legenda

Ochrona wód podziemnych - Wydziale Budownictwa i Inżynierii

Wykład 5