Aleksandra Kunkiel-Kryńska Prawo konsumenckie UE – dyrektywy

Aleksandra Kunkiel-Kryńska Prawo konsumenckie UE – dyrektywy

KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
Aleksandra Kunkiel-Kryńska
Prawo konsumenckie UE – dyrektywy oparte
na metodzie harmonizacji minimalnej
– wprowadzenie i wyrok TS z 14.03.1991 r. w sprawie C-361/89
Postępowanie karne v. Patrice Di Pinto1
Prezentowany wyrok TS w sprawie 361/89, Di Pinto, w którym uznano, że krajowe przepisy
implementujące dyrektywę 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów, w odniesieniu do
umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa2, mogą rozszerzyć ochronę przyznaną konsumentom także na przedsiębiorców, dotyczy zarówno charakteru dyrektyw konsumenckich opartych na metodzie harmonizacji minimalnej, jak i możliwości podniesienia poziomu ochrony
w czasie krajowego procesu implementacji.
Wprowadzenie
Prezentowany wyrok TS dotyczy dopuszczalności podniesienia krajowego poziomu ochrony w obszarze umów zawieranych w nietypowych okolicznościach (tj. poza lokalem
przedsiębiorstwa; w drodze akwizycji/marketingu bezpośredniego) przez objęcie ochroną – poza konsumentami – także
przedsiębiorców. Trybunał Sprawiedliwości potwierdził, że
art. 8 dyrektywy 85/577/EWG w sprawie ochrony konsumentów, w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa, pozostawia państwom swobodę implementacyjną
wprowadzenia korzystniejszych rozwiązań prawnych od tych
przewidzianych w niniejszej dyrektywie. Dyrektywa 85/577/EWG
– jak większość dyrektyw konsumenckich przyjmowanych
w latach 80. i 90. XX w. – została oparta na metodzie harmonizacji minimalnej. Metoda harmonizacji minimalnej zakłada
– co do zasady – że przepisy dyrektywy unijnej zawierają
pewne minimalne standardy regulacji (np. co do poziomu
ochrony), a państwa członkowskie mogą ustanowić w prawie
krajowym przepisy bardziej restrykcyjne od przepisów zawartych w danej dyrektywie. Tym samym francuskie przepisy
implementujące dyrektywę 85/577/EWG mogły szerzej
ukształtować krąg podmiotów chronionych przez jej reżim, tj.
rozszerzyć ochronę także na rzecz przedsiębiorców – kwestie
te pozostawały bowiem poza zakresem zastosowania dyrektywy 85/577/EWG.
Niemniej jednak TS jednocześnie stwierdził, że przedsiębiorcy – zawierający umowy poza lokalem przedsiębiorstwa
1 Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (dalej jako Trybunał lub TS)
z 14.03.1991 r. w sprawie C-361/89, Postępowanie karne v. Patrice Di
Pinto, ECR 1991, s. I-01189.
2 Dyrektywa Rady 85/577/EWG z 20.12.1985 r. w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa (Dz. Urz. WE L 372 z 31.12.1985 r., s. 31–33), dalej jako dyrektywa
85/577/EWG.
50 Europejski Przegląd Sądowy luty 2012
– nie korzystają z ochrony przewidzianej reżimem samej
dyrektywy 85/577/EWG. Należy stwierdzić, że jest to generalna prawidłowość w dyrektywach chroniących konsumentów. Dyrektywy konsumenckie odnoszą się zazwyczaj do
osoby fizycznej, która działa w celach niezwiązanych z działalnością handlową, gospodarczą, zawodową, rzemieślniczą,
czy też zawodem, handlem lub wolnym zawodem. Tym
samym większość dyrektyw konsumenckich obejmuje zakresem ochrony tylko osoby fizyczne, których działalność nie
jest działalnością profesjonalną3. Co ciekawe, niektóre
dyrektywy konsumenckie w ogóle nie przewidują definicji
konsumenta4. Ponadto, dyrektywy konsumenckie zawierające definicję legalną konsumenta oparte są na założeniu
ochrony pewnej kategorii interesów, dlatego definicja taka
ma zmienną treść w zależności od celu, jakiemu dana dyrektywa służy.
Podsumowując, judykatura TS zajmuje zasadniczo restryktywne stanowisko wykluczające możliwość rozszerzania definicji konsumenta – a tym samym ochrony przewidzianej
w danej dyrektywie konsumenckiej – także na profesjonalistów, nawet gdy działają poza granicami swojej działalności
gospodarczej, czy też na osoby prawne. Inaczej jest wszakże
w przypadku rozszerzania zakresu podmiotowego ochrony
3 Wyjątkiem jest dyrektywa Rady 85/374/EWG z 25.07.1985 r. w sprawie
zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych
państw członkowskich dotyczących odpowiedzialności za produkty
wadliwe, która nie zawiera definicji pojęcia konsumenta i obejmuje zakresem ochrony każdego, kto został poszkodowany przez taki produkt
(Dz. Urz. WE L 210 z 7.08.1985 r., s. 29–33).
4 Zob. np. dyrektywa Rady 84/450/EWG z 10.09.1984 r. w sprawie zbliżenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw
członkowskich dotyczących reklamy wprowadzającej w błąd (Dz. Urz. WE
L 250 z 19.09.1984 r., s. 17–20). Z kolei dyrektywa Rady 90/314/EWG
z 13.06.1990 r. w sprawie zorganizowanych podróży, wakacji i wycieczek
odnosi się do „każdego, kto nabywa imprezę turystyczną” – (Dz. Urz.
WE L 158 z 23.06.1990 r., s. 59–64).
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
w prawie krajowym w procesie implementacji, co wynika
z charakteru metody harmonizacji minimalnej – jeżeli na
takiej oparta jest dana dyrektywa konsumencka.
Wyrok TS z 14.03.1991 r. w sprawie C-361/89
Postępowanie karne v. Patrice Di Pinto
1.
2.
3.
4.
Postanowieniem z 17.11.1989 r., które wpłynęło do Trybunału 29.11.1989 r., Cour d’appel de Paris (Sąd Apelacyjny
w Paryżu) zwrócił się na podstawie art. 177 Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Gospodarczą (dalej
jako TEWG) z dwoma pytaniami prejudycjalnymi w przedmiocie wykładni postanowień dyrektywy 85/577/EWG
w sprawie ochrony konsumentów w odniesieniu do umów
zawartych poza lokalem przedsiębiorstwa.
Wniosek o wydanie orzeczenia prejudycjalnego został
złożony w ramach postępowania karnego przeciwko
panu Di Pinto za naruszenie ustawy nr 72-1137
z 22.12.1972 r. o ochronie konsumentów w związku
z akwizycją domową (dalej jako ustawa nr 72-1137)5.
Zgodnie z ustawą nr 72-1137, tak jak zgodnie z dyrektywą 85/577/EWG, konsument ma prawo odstąpienia od
umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa w terminie
7 dni, o czym powinien zostać poinformowany w umowie.
Pan Di Pinto jest członkiem zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością Groupement de l’Immobilier et du
Fonds de Commerce, która wydaje czasopismo zatytułowane „GI Commerce. Le Partenaire du Commerçant et
de la Franchise”. W niniejszym czasopiśmie zamieszczane
są ogłoszenia dotyczące sprzedaży przedsiębiorstw.
W celu pozyskiwania ogłoszeniodawców pan Di Pinto
zatrudnia przedstawicieli, którzy po uprzednim kontakcie telefonicznym udają się do domów przedsiębiorców
lub do siedziby ich przedsiębiorstwa i zawierają umowy.
28.03.1989 r. sąd francuski nałożył na pana Di Pinto
karę jednego roku pozbawienia wolności w zawieszeniu
oraz grzywnę w wysokości 15.000 franków za naruszenia, w lipcu 1985 r. oraz w latach 1986–1987, ustawy nr
72-1137. Mimo że art. 4 ustawy nr 72-1137 zakazuje
pobierania płatności przed upływem 7-dniowego terminu na odstąpienie od umowy, umowy zawierane przez
przedstawicieli zatrudnianych przez pana Di Pinto
wymagały natychmiastowej płatności za usługę, w wysokości 3000–30.000 franków, w zależności od formatu
ogłoszenia. Ponadto, umowy nie odnosiły się do prawa
konsumenta odstąpienia od umowy.
(…)
6.
7.
W czasie postępowania apelacyjnego pan Di Pinto podniósł, że przedsiębiorcy, zawierający umowy w drodze
marketingu bezpośredniego i dotyczące sprzedaży ich
przedsiębiorstwa, nie korzystają z ochrony przewidzianej
w ustawie nr 72-1137; w innym przypadku ustawa ta
byłaby sprzeczna z dyrektywą 85/577/EWG.
Artykuł 1 ustawy nr 72-1137 odnosi się do kogokolwiek,
kto prowadzi lub organizuje akwizycję wobec osób
fizycznych, zarówno w ich domu, jak i w miejscu pracy,
5 Dz. Urz. Republiki Francuskiej z 23.12.1972 r., s. 13348.
8.
9.
(…)
w celu oferowania sprzedaży, najmu jakichkolwiek towarów lub w celu oferowania usług.
Jednak art. 8 ust. I lit. e ustawy nr 72-1137 wyłącza z jej
zakresu sprzedaż, najem towarów lub usług oferowanych do
celów o charakterze rolniczym, przemysłowym bądź handlowym lub innej działalności o charakterze profesjonalnym.
Artykuł 1 dyrektywy 85/577/EWG stanowi, że niniejszą
dyrektywę stosuje się do „umów, na podstawie których
przedsiębiorca dostarcza konsumentowi towary lub
świadczy usługi i które są zawierane:
– w czasie odwiedzin przedsiębiorcy
i) w domu konsumenta lub w domu innego konsumenta,
ii) w miejscu pracy konsumenta,
w przypadku gdy odwiedziny te nie odbywają się na
wyraźne życzenie konsumenta”.
10. Artykuł 2 dyrektywy 85/577/EWG stanowi, że do celów
niniejszej dyrektywy „konsument oznacza osobę fizyczną,
która w transakcjach objętych dyrektywą działa w celach,
które mogą być uważane za niezwiązane z jej działalnością handlową lub zawodem”. Natomiast „przedsiębiorca
oznacza osobę fizyczną lub prawną, która we wspomnianych transakcjach działa w zakresie swoich handlowych
lub zawodowych kompetencji, oraz każdą osobę działającą w imieniu lub na rzecz przedsiębiorcy”.
11. Zgodnie z art. 9 dyrektywy 85/577/EWG, państwa
członkowskie podejmą środki niezbędne do wykonania
niniejszej dyrektywy w terminie do 23.12.1987 r.
12. Wobec wątpliwości co do prawidłowej interpretacji
dyrektywy 85/577/EWG Sąd Apelacyjny w Paryżu skierował do Trybunału następujące dwa pytania
prejudycjalne:
1) Czy przedsiębiorca, do którego kierowana jest
– w jego domu – oferta związana ze sprzedażą jego
przedsiębiorstwa, jest uprawniony do ochrony przyznanej konsumentom przez dyrektywę 85/577/EWG?
2) Czy art. 8 ust. I lit. e ustawy nr 72-1137 jest zgodny
z dyrektywą 85/577/EWG oraz innymi postanowieniami
prawa wspólnotowego dotyczącymi ochrony konsumentów w umowach zawieranych w drodze akwizycji?
(…)
Pierwsze pytanie prejudycjalne
14. W pierwszym pytaniu Sąd Apelacyjny w Paryżu zmierza
w istocie do ustalenia, czy przedsiębiorca, do którego kierowana jest oferta dotycząca zamieszczenia ogłoszenia
o sprzedaży jego przedsiębiorstwa, powinien zostać uznany
za konsumenta objętego ochroną dyrektywy 85/577/EWG.
15. Tu konieczne jest odwołanie do art. 2 dyrektywy 85/577/EWG.
Z artykułu tego wynika, że reżim ochronny dyrektywy
85/577/EWG uzależniony jest od powiązania pomiędzy
przedmiotem transakcji zawieranej poza lokalem przedsiębiorstwa oraz profesjonalnym charakterem działalności
przedsiębiorcy. Przedsiębiorca może podnosić, że podlega
ochronie przewidzianej w dyrektywie 85/577/EWG, tylko
w przypadku gdy transakcja, której oferta ma dotyczyć,
nie wchodzi w zakres jego działalności. Charakter
art. 2 dyrektywy 85/577/EWG, w odniesieniu do czynności podejmowanych w związku z działalnością
Europejski Przegląd Sądowy luty 2012
51
KAMIENIE MILOWE ORZECZNICTWA
handlową lub profesjonalną, nie pozwala na dokonywanie rozróżnień pomiędzy zwykłymi czynnościami a czynnościami wykraczającymi poza zakres działalności.
16. Czynności poprzedzające sprzedaż przedsiębiorstwa, takie
jak zawarcie umowy w sprawie ogłoszenia o sprzedaży
przedsiębiorstwa zamieszczanego w czasopismach, są
związane z profesjonalną działalnością przedsiębiorcy;
mimo że czynności takie mogą doprowadzić do zakończenia działalności przedsiębiorstwa, to są czynnościami
o charakterze zarządczym i są podejmowane w celu innym,
niż związany z potrzebami rodzinnymi lub osobistymi
przedsiębiorcy.
(…)
19. W odpowiedzi na pierwsze pytanie należy stwierdzić, że
przedsiębiorca, do którego kierowana jest oferta dotycząca zamieszczenia w czasopiśmie ogłoszenia o sprzedaży jego przedsiębiorstwa, nie będzie uznany za konsumenta objętego ochroną dyrektywy 85/577/EWG.
Drugie pytanie prejudycjalne
20. W drugim pytaniu Sąd Apelacyjny w Paryżu zmierza
w istocie do ustalenia, czy dyrektywa 85/577/EWG uniemożliwia, aby krajowe przepisy dotyczące akwizycji rozszerzały ochronę przyznaną konsumentom także na rzecz
przedsiębiorców dokonujących czynności związanych ze
sprzedażą ich przedsiębiorstwa.
21. Wobec powyższego należy przypomnieć, że art. 8 dyrektywy
85/577/EWG stanowi, iż niniejsza dyrektywa nie stanowi przeszkody dla wprowadzenia lub utrzymania w mocy
przez państwa członkowskie bardziej korzystnych przepisów ochrony konsumentów w dziedzinie objętej niniejszą
dyrektywą.
22. Celem powyższego postanowienia jest określenie swobody (implementacyjnej – przyp. A.K.-K.) pozostawionej
państwom członkowskim w obszarze regulowanym dyrektywą 85/577/EWG, mianowicie obszarze ochrony konsumenta, i nie powinno być ono interpretowane jako zabraniające państwom członkowskim przyjmowania środków
w obszarze, który nie jest objęty zakresem dyrektywy
85/577/EWG, takim jak ochrona przedsiębiorców.
23. W odpowiedzi na drugie pytanie należy stwierdzić, że
dyrektywa 85/577/EWG nie zabrania przepisom krajowym, dotyczącym akwizycji domowej, rozszerzenia
ochrony, którą przyznaje, także na przedsiębiorców
dokonujących czynności związanych ze sprzedażą ich
przedsiębiorstwa.
W przedmiocie kosztów
24. Koszty poniesione przez rząd Francji, Wielkiej Brytanii
oraz przez Komisję Europejską nie podlegają zwrotowi.
Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze
postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy
bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego
zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.
Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzekł, co
następuje:
1) Przedsiębiorca, do którego – w drodze marketingu bezpośredniego – kierowana jest oferta dotycząca ogłoszenia o sprzedaży jego przedsiębiorstwa, nie będzie uznany
za konsumenta objętego ochroną gwarantowaną przez
dyrektywę 85/577/EWG.
2) Dyrektywa 85/577/EWG nie zabrania, aby krajowe przepisy,
dotyczące akwizycji domowej, rozszerzyły ochronę przyznaną
konsumentom także na przedsiębiorców dokonujących czynności związanych ze sprzedażą ich przedsiębiorstwa.
Szczegółowe informacje o prenumeracie oraz zakupie pojedynczych egzemplarzy można uzyskać
pod numerem infolinii 0 801 802 888; fax (22) 535 82 05,
e-mail: [email protected]
Zamówienia na prenumeratę „Europejskiego Przeglądu Sądowego” przyjmują również:
RUCH SA OKDP w Warszawie,
tel. (22) 532 87 31, 532 88 16, 532 88 19;
GLM SERVICE,
tel. (22) 651 76 49;
GARMOND PRESS SA,
tel. (22) 817 20 12;
KOLPORTER SA,
tel. (22) 868 65 46, (22) 631 48 88.
52 Europejski Przegląd Sądowy luty 2012