Historia etyki biznesu Informacje wstępne Historia Etyki

Historia etyki biznesu
Informacje wstępne
Etyka biznesu jest to dziedzina zajmująca się zagadnieniami moralnymi (przekonania,
normy, wartości, itp.) występującymi w biznesie. Jest to termin o dosyć wielorakim
znaczeniu. Podobnie jak pokrewne jej etyki — prawnicza i medyczna — polega ona na
zastosowaniu
pewnych
bardzo ogólnych zasad etycznych (np.
„obowiązku" lub
„użyteczności") do specyficznych i często niepowtarzalnych sytuacji i konfliktów. Inaczej
jednak niż w przypadku etyki medycznej czy etyki prawa, etyka biznesu zajmuje się tym
obszarem przedsięwzięć ludzkich, którego podmioty nie cieszą się zbyt wysokim prestiżem
zawodowym i których motywy, delikatnie mówiąc, uważane są za niezbyt szlachetne. Sądzi
się bowiem nader często, że jedynym motywem prowadzenia interesów jest chciwość.
Różnorodne treści, które przypisuje się etyce biznesu zależą od kontekstu jej występowania.
Każde podejście
sprowadza się jednak do ogólnego i
podstawowego wniosku
stwierdzającego, że ekonomia powinna służyć człowiekowi, a nie odwrotnie. Przedsiębiorcy
nie mogą kierować się w swoich działaniach wyłącznie skutecznością osiągania zysków.
Etyka, jako wiedza teoretyczna mająca fundamentalne znaczenie dla naszego
działania, jest racjonalnym poznaniem i uzasadnieniem wartości i powinności działania
ludzkiego, wynikającym z faktu bycia człowiekiem. Etyka biznesu ogranicza to poznanie do
działalności gospodarczej człowieka.
Etyka biznesu jest zarówno częścią etyki preskryptywnej (normatywnej) ustalającej
normy postępowania, zalecającej pewne zachowania, jak i etyki deskryptywnej opisującej
moralne postawy i zachowania ludzi interesu.
Zasadniczo praktycznym celem etyki biznesu jest rozwiązywanie problemów
związanych z tym, jak należy postępować w szeroko rozumianej działalności gospodarczej.
Jako narzędzia stosowania zasad etyki biznesu, przedsiębiorstwa wykorzystują przede
wszystkim kodeksy etyczne, a także wdrażanie różnych koncepcji i programów etycznych,
np. CSR (Corporate Social Responsibility).
Historia Etyki
1
Korzeni etyki biznesu można się w pewnym sensie doszukiwać już w czasach
średniowiecznych i starożytnych, kiedy to, niezależnie od ataków na biznes ze strony filozofii
i religii, tacy praktyczni myśliciele jak Cyceron zwracali baczną uwagę na kwestię uczciwości
w codziennych operacjach handlowych. Problematyką tą zajmowali się również m.in. tak
wielcy filozofowie, jak Platon (Państwo), Ksenofont (O gospodarstwie, O dochodach), czy
Arystoteles (Etyka nikomachejska, Polityka), którzy w swoich pracach poświęcili wiele
miejsca zasadom postępowania człowieka w procesie gospodarowania.
Z biznesem w szerszym znaczeniu mamy do czynienia przynajmniej od czasów
starożytnych Sumerów, którzy prowadzili ekstensywny handel i rejestry już około sześciu
tysięcy lat temu. Nie zawsze był on jednak tak istotnym i poważanym przedsięwzięciem, za
jakie uchodzi we współczesnym społeczeństwie, i przez większość historii jego ocena etyczna
była negatywna.
Etyczne aspekty życia gospodarczego można również odnaleźć w średniowieczu.
Szczególna uwaga należy się tutaj systemowi filozoficznemu św. Tomasza z Akwinu, który
zajmował się m.in. zagadnieniami ceny sprawiedliwej, uznając za jej kryterium nakład pracy.
Według św. Tomasza handel dla zysku, a także lichwa, jako dochód bez pracy zasługiwały na
potępienie.
Do problemów moralności i etyczności życia gospodarczego odnosi się niemal każda
religia. Jednak bardziej znaczącą rolę w sposobie myślenia o gospodarce odegrał
protestantyzm i kalwinizm. Poglądy głoszone przez Marcina Lutra i jego następców
utwierdzały w przekonaniu, że wykonywana dobrze praca i związane z nią działania dążące
do osiągnięcia zysku są pochwalaną przez Boga służbą. Kalwiniści uważali nawet, że wolą
Boga jest pracować i inwestować znaczną część swojego dochodu w przedsięwzięcia
gospodarcze.
Także w okresie wczesnego kapitalizmu panowało przekonanie, że uczciwość i biznes
nie muszą się wykluczać, co było istotnym argumentem moralnym, aby podejmować
działalność gospodarczą. Kwestie etyczno - gospodarcze często w swoich pracach poruszali
twórcy ekonomii, np. Adam Smith w dziele Teoria uczuć moralnych. Wraz z klasycznym
dziełem Smitha Chrematisike, etyka biznesu stała się jednym z fundamentów i
pierwszorzędną cnotą nowoczesnego społeczeństwa. Niemniej potoczna i zwulgaryzowana
wersja tezy Smitha („chciwość jest dobra") w żaden sposób nie sprzyjała etyce biznesu („czyż
pojęcie to nie jest sprzeczne samo w sobie?" — pytano).
2
Etyka biznesu, jako dziedzina wiedzy, rozwinęła się dopiero w drugiej połowie XIX
wieku. Istnieje kilka wydarzeń, które można uznać za jej narodziny. Jedni uważają, że etyka
biznesu zapoczątkowana została w roku 1745, kiedy to papież Benedykt XIV wydał encyklikę
Vix pervenit, poruszającą problem lichwy. Inni za moment jej powstania uznają ogłoszenie
encykliki Rerum Novarum przez papieża Leona XIII w 1891 roku, a jeszcze inni za datę
narodzin etyki biznesu przyjmują wydanie w 1926 r. w Stanach Zjednoczonych książki The
Fundamentals of Business Ethics, czy po prostu rozważania i dyskusje na temat tej dyscypliny
w latach sześćdziesiątych XX wieku.
3
Pięć okresów rozwoju etyki biznesu
1. Lata 1870-1960 to okres pionierski, w którym pojawiły się pojedyncze prace filozofów,
ekonomistów i teologów, poruszające przede wszystkim kwestie procesów gospodarczych w
nauce społecznej Kościoła. Przywódcy religijni podejmowali głownie zagadnienia dotyczące
uczciwości wynagrodzenia, zasad pracy, czy moralności kapitalizmu.
2. Lata sześćdziesiąte XX wieku. W wyniku burzliwych wydarzeń (rewolta studencka we
Francji i inne ruchy kontrkulturowe, głównie w Europie Zachodniej i Ameryce Północnej,
Marzec 1968 w Polsce) uwagę zwrócono na interesy społeczne. Zaczęły powstawać pierwsze
organizacje konsumenckie, ekologiczne, mniejszościowe, feministyczne, itp. W literaturze
dotyczącej etyki biznesu podejmowano głownie kwestie odpowiedzialności prawnej
przedsiębiorstw.
3. Lata siedemdziesiąte XX wieku. Etyka biznesu została wyodrębniona jako samodzielna
dziedzina badawcza. Zaczęto organizować liczne konferencje, na których dyskutowano o
wolności
przedsiębiorstw
i
odpowiedzialności
producentów.
Zarówno
organizacje
konsumentów, związki zawodowe, jak i sami konsumenci i klienci głośno krytykowali
nieetyczne działania firm, czy też brak przestrzegania określonych norm prawnych i
moralnych, domagając się ostrych sankcji wobec takich firm.
4. Pierwsza połowa lat osiemdziesiątych. Pojawia się pojęcie etyki menadżerskiej (USA,
Kanada). Następuje rozpowszechnianie wiedzy o etyce biznesu, o czym świadczy pojawienie
się nowych kierunków na uniwersytetach związanych z etyką biznesu, tworzenie
specjalistycznych placówek badawczych, wydawanie podręczników i kompendiów wiedzy z
tej dziedziny. Również w przedsiębiorstwach bardziej szczegółowo zaczęto interesować się tą
tematyką, np. organizując kursy etyki biznesu, treningi zachowań etycznych itp.
5. Od drugiej połowy lat osiemdziesiątych do dziś. Poprzez liczne badania porównawcze,
międzykulturowe próbuje się ostatecznie usystematyzować miejsce etyki biznesu wśród
innych dziedzin wiedzy oraz zbudować jej podstawy metodologiczne. W ostatnim 25-leciu
powstały nowe organizacje międzynarodowe, np. European Business Ethics Network (EBEN)
i profesjonalne instytucje.
4
Podsumowanie
Jeszcze niedawno przedmiotem etyki biznesu było połączenie rutynowego przeglądu
teorii etycznych, kilku ogólnych uwag na temat sprawiedliwości kapitalizmu i pewnej liczby
standardowych już przykładów ze świata biznesu, w większości skandali i krachów,
ukazujących świat interesów od jego najgorszej i najbardziej nieodpowiedzialnej strony.
Etyka biznesu była dyscypliną bez listów uwierzytelniających w „głównym nurcie" filozofii,
bez ściśle określonego zakresu badań i narzędzi metodologicznych. Była zbyt praktyczna
nawet jak na etykę stosowaną i w świecie filozoficznym, rozmiłowanym w oderwanych od
ziemi ideach i światach zaledwie „możliwych"; była zbyt mocno zaprzątnięta pospolitym
obiegiem codziennego środka wymiany — pieniędzy.
Gdy jednak filozofia zainteresowała się na nowo „światem rzeczywistym", etyka
biznesu znalazła miejsce (lub je sobie stworzyła) u zbiegu tych dwóch światów: filozofii i
rzeczywistości. Nowe zastosowania oraz wyrafinowanie teorii gier i teorii społecznego
wyboru pozwoliły na szersze wprowadzenie metod analizy formalnej w etyce biznesu.
Ponadto, co dużo ważniejsze, wzajemne kontakty osób zajmujących się etyką biznesu ze
światem menedżerów, działaczy związkowych i drobnych przedsiębiorców, wnikniecie w ten
świat, skrystalizowały niegdyś tak niezręcznie wymieszane ze sobą elementy owej etyki w
wyraźny przedmiot. Więcej, wzbudziły zainteresowanie i uwagę liderów biznesu oraz
zmieniły praktyków akademickiej niegdyś dyscypliny w aktywnych uczestników życia
gospodarczego. Zdarza się, że nawet bywają oni wysłuchiwani.
Etyka biznesu zyskuje coraz większe znaczenie zarówno ze względu na wewnętrzne
korzyści przedsiębiorstw jak i zewnętrzną efektywność przede wszystkim w pozyskiwaniu
klientów i partnerów. Wydaje się, że etyka ta będzie nadal zdobywać na znaczeniu, zwłaszcza
w okresie trwającego od kilku lat kryzysu zaufania do przedsiębiorstw.
W Polsce analiza przekonań moralnych i postępowania ludzi biznesu wymaga jeszcze
niestety wielu badań.
5
Etyczne problemy
Wallstreet, czyli problem etyki na świecie 15.03.2012
W wydaniu "NYT"(New YORK TIMES) z dnia 14.03 ukazał się komentarz Grega Smitha, do
niedawna pracownika jednego z największych banków inwestycyjnych na świecie, Goldman Sachs.
W tekście Smith opisuje postępujący zanik zasad moralnych wśród kadry kierowniczej firmy,
zastępowanych przez nadrzędną zasadę zysku.
Smith, który tego samego dnia zrezygnował z pracy, pisze, że nieetyczne praktyki znacznie
zwiększały szanse na awans w firmie. Pracownicy mieli np. nakłaniać klientów do inwestowania w
akcje i inne produkty, których Goldman Sachs chciał się pozbyć ze względu na mały spodziewany
zysk, lub namawiać ich, by ze szkodą dla siebie kupowali to, co przynosi największy zysk firmie.
Smith piętnuje też pogardliwy stosunek kadry kierowniczej do klientów: "Byłem świadkiem, jak
pięciu różnych dyrektorów zarządzających o własnych klientach mówi +pajace+, niekiedy (używając
tego określenia) nawet w wewnętrznej korespondencji firmy".
Nieetyczna reklama Getin Banku 2009-07-23
Rada reklamy poleciła zmianę reklamy internetowej Getin Banku.
Reklama Getin Banku została przez Radę uznana za sprzeczną z Kodeksem Etyki Reklamy. Chodzi o
internetową reklamę kredytu opatrzoną hasłem "sześć rat gratis, znosimy odsetki". Jeden z klientów
banku poskarżył się, że bank nie podał w reklamie całkowitego kosztu kredytu oraz rzeczywistej stopy
oprocentowania. To - zdaniem klienta - uniemożliwiło mu porównanie kredytu Getin Banku z
ofertami innych banków .
Getin Bank w przysłanym do Rady Reklamy oświadczeniu tłumaczył, że reklama - zgodnie z
przepisem art. 16 ustawy o kredycie konsumenckim -n ie musiała podawać danych dotyczących
kosztów kredytu. Według informacji Presserwisu Komisja Etyki Reklamy uznała, że reklama mimo
tego wymaga modyfikacji, aby nie wprowadzała konsumenta w błąd.
Pobieraczek czyli pobieranie nie za darmo 07.04.2010
Wyrok sądu dotyczy decyzji Prezes UOKiK(Urząd ochrony konkurencji i konsumenta) z marca
2010 r. Postępowanie przeciwko spółce Eller Service, właścicielowi serwisu pobieraczek.pl, zostało
wszczęte po licznych skargach konsumentów. Skorzystali oni z usług tej strony skuszeni hasłami
sugerującymi, że usługa nic nie kosztuje: 10 dni pobierania za darmo; Tak, chcę testować przez 10
dni.
Z ustaleń Urzędu wynika, że korzystanie z usług oferowanych przez spółkę nie było bezpłatne - w
rzeczywistości moment rejestracji w serwisie był pierwszym dniem obowiązywania odpłatnej umowy,
która zawierana była nawet na rok. Ponadto opłata naliczana była już od pierwszego dnia, a nie - jak
sugerowały hasła reklamowe - dopiero po 10 dniach. Zdaniem Urzędu taka praktyka jest nieuczciwa i
wprowadza konsumentów w błąd. Wielu z nich na podstawie haseł reklamowych i informacji na
stronie pobieraczek.pl mogło sądzić, że w ciągu 10 dni będzie mogło korzystać bezpłatnie z
oferowanych przez nią usług.
Prezes UOKiK uznała, że właściciele serwisu - spółka Eller Service - naruszyli zbiorowe interesy
konsumentów i nałożyła na nich karę w wysokości 239 140 zł. Jednocześnie spółka została
zobligowana do zmiany zakwestionowanego sposobu informowania o usługach oraz publikowania
przez 6 miesięcy na swoim portalu treści decyzji.
6
Spis treści
Informacje wstępne................................................................................................................................. 1
Historia Etyki............................................................................................................................................ 1
Pięć okresów rozwoju etyki biznesu........................................................................................................ 4
Podsumowanie ........................................................................................................................................ 5
Etyczne problemy .................................................................................................................................... 6
Wallstreet, czyli problem etyki na świecie 15.03.2012 ....................................................................... 6
Nieetyczna reklama Getin Banku 2009-07-23 ..................................................................................... 6
Pobieraczek czyli pobieranie nie za darmo 07.04.2010 ...................................................................... 6
7