1 Grzegorz Polok Akademia Ekonomiczna Katowice Wykłady z etyki

1 Grzegorz Polok Akademia Ekonomiczna Katowice Wykłady z etyki

Grzegorz Polok
Akademia Ekonomiczna Katowice
Wykłady z etyki gospodarczej elementem kształtowania postaw przedsiębiorczych
studentów Akademii Ekonomicznej w Katowicach – raport z badań własnych
Do gospodarki, w której etyka biznesu stanowi jeden z fundamentów postaw
przedsiębiorczych edukowani są studenci Akademii Ekonomicznej w Katowicach. Oni to
bowiem wpływać będą na kształt zachowań rynkowych w Polsce. Dlatego na wybranej grupie
studentów zbadano posiadaną przez nich wiedzę na temat etyki gospodarczej. Na podstawie
badań można powiedzieć, że respondenci posiadają wyraźnie niski zasób wiadomości
w wymienionym powyżej zakresie, a dopiero wykłady z etyki gospodarczej podnoszą poziom
wiedzy. Co więcej na tym etapie badań można przyjąć, że pogłębiona świadomość sensu i celu
etyki gospodarczej, jej podstawowych sposobów realizowania, przyczynia się już na tym
poziomie edukacji akademickiej, do kształtowania postaw przedsiębiorczych, wśród których
właśnie
postawa
etyczna
prowadzącego
działalność
gospodarczą
jawi
się
jako
fundamentalna.
Rzeczywistość gospodarki wolnorynkowej, którą buduje się w Polsce od 1989 roku,
stawia
przed
wszystkimi
podmiotami
gospodarczymi
różne
zadania.
Jednym
z najważniejszych jest potrzeba kształtowania działalności gospodarczej zgodnie z zasadami
etycznymi. Jawi się ona jako szczególnie istotna po wstąpieniu naszego kraju do Unii
Europejskiej, gdzie kryteria etyczne są istotnym czynnikiem regulującym zachowania
rynkowe podmiotów gospodarczych. Do takiej rzeczywistości gospodarczej kształtowani są
studenci Akademii Ekonomicznej im. Karola Adamieckiego w Katowicach, gdyż to oni mają
brać w niedalekiej przyszłości odpowiedzialność za kształt zachowań rynkowych w Polsce.
Dlatego stało się ważnym zbadanie posiadanej przez studentów AE wiedzy na temat etyki
gospodarczej, jej podstawowych zagadnień, sposobów realizowania norm etycznych
w działalności gospodarczej. Próbowano również znaleźć odpowiedź na pytanie o to, jak
wykłady z etyki gospodarczej, prowadzone na Akademii Ekonomicznej w Katowicach,
1
wpływają na pogłębienie u studentów świadomości w powyższym zakresie i zarazem
kształtowanie ich postaw przedsiębiorczych.
W tym celu w roku akademickim 2004/2005 wśród wybranych losowo studentów
Akademii Ekonomicznej przeprowadzone zostały dwuetapowe badania ankietowe. W grupie
respondentów znaleźli się studenci studiów stacjonarnych III roku Wydziału Finansów
i Ubezpieczeń oraz V roku Wydziału Zarządzania. W pierwszym etapie badania dla roku III
oraz V przeprowadzone zostały w październiku 2004 roku i miały miejsce na pierwszym
wykładzie z etyki gospodarowania (III rok studiów) oraz etyki zawodowej menedżera (V rok
studiów). Drugi etap badań miał miejsce na ostatnich wykładach z wspomnianych powyżej
przedmiotów w styczniu 2005 roku. W pierwszej turze badań studenci roku III wypełnili 58
ankiet, a V roku 42 ankiety. W drugiej turze realizowanych badań 49 studentów III roku
udzieliło odpowiedzi na postawione w ankiecie pytania, natomiast na V roku − 36 osób.
W każdym z podjętych badań ankietowych odpowiedzi udzielali studenci obecni w tym
czasie na wykładach.
Analiza wyników badań
I etap badań
Pierwsze ze stawianych pytań dotyczyło rozumienia, czym jest etyka biznesu. Na tak
postawione pytanie udzielili odpowiedzi wszyscy ankietowani z roku III, przy czym dwie
z nich były nie na temat. Respondenci ujęli to w następujący sposób: etyka biznesu ustala
wzory etyczne i zasady zachowań w działalności gospodarczej, normy prowadzenia biznesu.
Wszyscy ankietowani z roku V odpowiedzieli na powyższe pytanie. Wśród odpowiedzi
przeważały następujące stwierdzenia: etyka biznesu to działania gospodarcze zgodne
z zasadami etycznymi, spisany kodeks postępowania, dostrzeganie wartości człowieka
w działaniach biznesowych, zbiór norm zachowań i wzorce postępowania.
Kolejne ze stawianych pytań dotyczyło obszaru zainteresowania etyki biznesu jej
głównych zakresów. Na roku III odpowiedzi udzieliło 28 osób (w tym 6 nie na temat),
pozostali (30 respondentów) nie dali jej. Ankietowani wskazywali, że obszarem
zainteresowania etyki biznesu jest: relacje firma – firma, firma – pracownicy, pracownicy –
firma, etyka w zarządzaniu przedsiębiorstwem (poszanowanie godności człowieka), etyka
pracy i konkurencyjności, normy moralne obowiązujące w biznesie. Na tak postawione
pytanie wśród respondentów z roku V 28 udzieliło odpowiedzi (w tym 2 nie na temat), a 14
osób jej nie dało. Respondenci wskazywali, że zakresem etyki biznesu jest: działalność
gospodarcza firm, praca menedżerów, relacje międzyludzkie w przedsiębiorstwie, granice
2
etyczne konkurencji, tworzenie kodeksów etycznych, kultura organizacji, prospołeczna
działalność firmy.
Następne pytanie ankietowe wymagało wskazania, poprzez co i w jakich formach
realizowana jest na poziomie firm etyka biznesu. Wśród ankietowanych z roku III odpowiedzi
udzieliły 32 osoby (w tym nie na temat 6), a nie dało jej 26. Respondenci wskazywali, iż
etyka biznesu na poziomie firmy realizowana jest przez: kształcenie pracowników, szkolenia,
wykłady, konferencje, regulamin firmy, kodeksy czy programy etyczne. Na to samo pytanie
odpowiedzi udzieliło z roku V 29 osób (w tym 3 nie na temat), a 13 jej nie dało. Ankietowani
uważali, iż etyka biznesu na poziomie firmy realizowana jest: poprzez określenie misji firmy,
tworzenie kodeksów etycznych, nagradzanie zachowań etycznych, kształcenie etyczne
w firmie oraz dbanie o środowisko naturalne.
W kolejnym zagadnieniu poruszanym w ankiecie zapytano o to, czym są programy
etyczne firm. Na roku III dano 25 odpowiedzi (w tym 10 nie na temat), a 33 osoby jej nie
udzieliły. Respondenci w następujący sposób określili, czym są programy etyczne firm.
Według nich są to: kształcenia etyczne, zachęcanie systemowe do właściwych postaw
etycznych, określenie relacji względem innych firm, przygotowanie i wdrożenia kodeksów
etycznych firm oraz kodeksów środowiskowych i zawodowych. Spośród respondentów
V roku 28 osób udzieliło odpowiedzi (3 nie na temat), a 14 jej nie dało. Według badanych
programy etyczne firm to: określenie instrumentów służących realizacji etycznej misji firmy,
kształcenie etyczne pracowników, regulaminy oczekiwanych zachowań, działania nad
zwiększeniem odpowiedzialności za realizowane przedsięwzięcia, polityka firmy, stworzenie
wzorców zachowań.
Następne pytanie postawione w ankiecie dotyczyło określenia, czym jest kodeks
etyczny firmy. Na to pytanie ankietowani z roku III udzielili 51 odpowiedzi (w tym 4 nie na
temat). Określili oni kodeks etyczny jako: zbiór zachowań, normy postępowania kierowników
i pracowników ich prawa i obowiązki, normy zachowań wobec „osób trzecich”, zbiór zasad
postępowania, zbiór reguł dla firmy, dla wykonywania zawodu. Wśród ankietowanych z roku
V odpowiedzi udzieliło 40 osób. Opisali oni kodeks etyczny jako: zestaw zasad postępowania
etycznego, zbiór wyznawanych wartości w firmie, ustnie przekazywane standardy etycznych
zachowań.
Na ostatnie pytanie, dotyczące wskazania istniejących standardów odpowiedzialności
społecznej, na roku III odpowiedzi udzieliło 10 osób, lecz wszystkie były nie na temat.
Podobnie ankietowaniu z roku V udzielili 7 odpowiedzi również nie na temat.
3
Druga tura badań
Analiza treściowa udzielonych przez ankietowanych odpowiedzi pozwala wskazać, iż
ich zakres jest zasadniczo podobny (zob. wykres 1 i 2). Dlatego prezentacja udzielonych
odpowiedzi nie zostanie przedstawiona z podziałem na rok III i V. Zbliżony zakres
odpowiedzi może przy tym wskazywać, że treści wykładowe dotyczące etyki biznesu zostały,
zarówno przez studentów III i V w miarę dobrze zrozumiane i przyswojone.
Wykres 1
Rozkład udzielonych odpowiedzi rok III
100
80
60
49
48
47
46
47
32
40
17
20
3
2
2
1
0
Pytanie 1
Pytanie 3
Pytanie 4
Pytanie 5
Odpowiedź na pytanie
Pytanie 6
Pytanie 7
Brak odpowiedzi
Źródło: badania własne
Wykres 2
50
40
Rozkład udzielonych odpowiedzi na pytania rok V
35
28
30
35
34
31
32
20
7
10
4
3
1
0
Pytanie 1
Pytanie 3
Pytanie 4
Pytanie 5
Odpowiedź na pytanie
Źródło: badania własne
4
Pytanie 6
Brak odpowiedzi
Pytanie 7
Na pierwsze pytanie postawione w ankiecie na roku III wszyscy udzielili odpowiedzi
(49 osób). Podobna sytuacja miała miejsce na roku V. Respondenci wskazali, iż etyka biznesu
jest nauką o moralnym postępowaniu w działalności gospodarczej, wyznacza etyczne zasady
postępowania w biznesie, wskazuje standardy odpowiedzialności społecznej prowadzących
działalność gospodarczą.
Kolejne pytanie dotyczyło określenia głównych obszarów zainteresowania etyki
biznesu. Na tak postawione pytanie z odpowiedziało 32 ankietowanych III roku, a nie
udzieliło jej 17 osób. Natomiast z V roku zakresy etyki biznesu wskazało 28 osób, a nie
dokonało tego 7 z nich. Według respondentów, główne zainteresowania etyki biznesu
dotyczą: odpowiedzialności właściciela za skutki prowadzonej działalności gospodarczej,
społecznej odpowiedzialności firmy wobec wewnętrznych i zewnętrznych interesariuszy,
tworzenia standardów etycznych, programów oraz kodeksów etycznych, wyznaczania np.
kryteriów etyki w reklamie itp.
Na pytanie o sposoby, formy realizowania etyki biznesu na poziomie danej firmy na
roku III odpowiedzi udzieliło 46 osób, zaś 3 z nich jej nie dały. Wśród respondentów z roku
V 31 osób udzieliło odpowiedzi, a 4 z nich jej nie dokonały. Ankietowani wskazali, że na
poziomie firmy etyka biznesu realizowana jest przez: opracowane programy i kodeksy
etyczne, tworzenie standardów etycznych – standardów odpowiedzialności społecznej,
wartości posiadane przez kierownictwo firmy, kulturę organizacyjną firmy, promowanie
szkoleń i zachowań etycznych.
Kolejne pytanie dotyczyło wskazania, czym są programy etyczne firm. Odpowiedzi na
nie na roku III udzieliło 47 ankietowanych, zaś 2 jej nie dało. Jeżeli chodzi o studentów
V roku, to odpowiedziało na to pytanie 34 z nich, jeden zaś nie dał żadnej odpowiedzi.
Respondenci wskazali, iż programy etyczne zawierają misję, wartości wspólne firmy, zasady
etyczne promowane w firmie, kodeksy etyczne, wskazują potrzebą tworzenia stanowiska ds.
etyki, przeprowadzenia audytu, szkoleń, promowania zasad etycznych. Ankietowani
wskazywali przy tym, iż programy etyczne stanowią element kultury organizacyjnej
i pozwalają na osiągnięcie przewagi konkurencyjnej wobec innych firm.
Dalsze z postawionych pytań dotyczyło kodeksu etycznego. Na to pytanie prawie
wszyscy ankietowani z roku III (poza jednym) oraz wszyscy z roku V udzieli odpowiedzi.
Respondenci wskazali, że kodeks etyczny określa zasady postępowania etycznego wszystkich
pracowników firmy. Zawiera on także misję, wizję oraz wartości wspólne firmy. Jest to
dokument regulujący − ogólnie bądź szczegółowo − zasady postępowania wewnątrz i na
5
zewnątrz firmy. Ma charakter spisanego dokumentu, przyjętego przez wszystkich
pracowników firmy.
Ostatnie z postawianych pytań miało na celu sprawdzenie, czy respondenci znają
standardy odpowiedzialności społecznej. Znajomością tych standardów (Social Accountability
8000, Account Ability 1000) na roku III wykazały się 32 osoby (3 respondentów nie udzieliło
odpowiedzi), a na roku V − 47 osób (2 nie dały odpowiedzi).
Podsumowanie
Na podstawie przeprowadzonych badań ankietowych można powiedzieć, że
odpowiedzi respondentów uzyskane w pierwszej turze badań wskazują wyraźnie na niski stan
wiedzy badanych studentów AE w odniesieniu do etyki gospodarczej oraz głównych
sposobów jej realizowania. Uwidacznia się to zarówno w relacji udzielonych odpowiedzi do
nieudzielonych, jak i w liczbie wypowiedzi nie na temat. Ponadto analiza treściowa
udzielonych odpowiedzi wskazuje także na niezbyt wysoki stan świadomości ankietowanych
w zakresie zagadnień związanych z powyższą problematyką. Co więcej, niższy poziom
wiedzy w tym obszarze mocniej uwidacznia się wśród studentów III roku studiów.
Analiza odpowiedzi udzielonych w drugiej turze badań ankietowych pozwala
wskazać, że wykłady z etyki gospodarczej podnoszą stan wiedzy w badanym obszarze.
Wyraźnie bowiem widać, iż po przeprowadzonych zajęciach z etyki gospodarczej (rok III)
i etyki zawodowej menedżera (rok V) pogłębia się świadomość zagadnień związanych z etyką
biznesu. Uwidacznia się to zarówno w liczbie udzielonych odpowiedzi, jak i ich zawartości
merytorycznej.
W tym miejscu zapytać się należy także, jaki wpływ na obecne i przyszłe postawy
etyczne (także w przyszłej pracy zawodowej) ma poszerzony poprzez zajęcia akademickie
stan świadomości studentów. Jak ta zdobyta wiedza przyczynia się do kształtowania postaw
przedsiębiorczych studentów Akademii Ekonomicznej w Katowicach? Problem ten wydaje
się być ważnym i może winien być przedmiotem dalszych badań nie tylko studentów naszej
uczelni, ale także jej absolwentów. Na tym etapie badań można przyjąć, że pogłębiona
świadomość sensu i celu etyki gospodarczej, jej podstawowych sposobów realizowania,
przyczynia się już na poziomie edukacji akademickiej, do kształtowania postaw
przedsiębiorczych, wśród których właśnie postawa etyczna prowadzącego działalność
gospodarczą jawi się jako fundamentalna.
Przeprowadzone badania miały ograniczony zasięg, dotyczyły bowiem tylko dwóch
grup studentów (rok III i V studiów). Dlatego osiągnięte rezultaty nie pretendują do
6
reprezentatywnych, a jedynie wskazują, iż stan świadomości studentów AE w odniesieniu do
zagadnień etyki gospodarczej pogłębia się po wykładach z etyki biznesu. Można mieć
nadzieję, że wyniki przeprowadzonych będą pomocne przy kształtowaniu programu zajęć na
Akademii Ekonomicznej, który pozwoli na stałe pogłębianie wiedzy z tego zakresu na
poziomie ogólnym, jak i poszczególnych specjalności. Powinno to umożliwić pełne
przygotowanie absolwenta AE do podejmowania pracy w różnych przestrzeniach polskiej
i unijnej gospodarki oraz kształtowanie postaw przedsiębiorczych. Z tego powodu wydaje się
słuszna kontynuacja badań na większej grupie badawczej, na przykład na losowo wybranych
studentach wszystkich trzech wydziałów naszej Uczelni.
Interesujące wydaje się także zbadanie, jak inne przedmioty wykładane na AE
wpływają na stan świadomości studentów w odniesieniu do zagadnień etyki biznesu. Jak
bowiem wskazano, w pierwszym etapie badań uwidoczniła się różnica w poziomie wiedzy
posiadanej przez studentów III i V roku. Ważnym też wydaje się dokonanie analizy, na ile
studia zagraniczne czy też praktyki odbywane w różnych firmach w kraju czy zagranicą przez
studentów AE wpływają na stan ich wiedzy w omawianym zakresie i kształtowanie ich
postaw przedsiębiorczych. Osobnym zagadnieniem wartym podjęcia badań jest określenie,
jak środowisko studenta (rodzina, koledzy) bądź media wpływają na jego stan świadomości
dotyczący zagadnień etyki gospodarczej i kształtują jego postawy przedsiębiorcze.
Istotnym problemem, wymagającym jak się wydaje refleksji, jest określenie wpływu
wykładów z etyki gospodarczej na postawy etyczne w pracy podejmowanej przez
absolwentów Akademii Ekonomicznej oraz jak te zajęcia wpływają na ich postawy
przedsiębiorcze w konkretnym miejscu pracy.
Abstract
The educational profile of the University of Economics in Katowice pinpoints economy based
on business ethics as one of fundamentals of entrepreneurial attitudes. Students of the
University, educated in this way, will influence market behaviours in Poland. Therefore
a study on the scope of knowledge of business ethics was undertaken on a selected group of
students. The study shows that respondents’ level of knowledge of the issue is significantly
low. The improvement has been observed among those students who attended a course on
business ethics. Moreover, at the current state of study, it can be admitted that raising
awareness of the sense and aims of business ethics, as well as of basic ways of its
implementation, contributes – even on this level of academic education – to shaping
7
entrepreneurial attitudes. Among those, the ethical attitude of a manager emerges as
fundamental.
Nota o Autorze
Autor jest pełnomocnikiem rektora ds. Asystenckich Warsztatów Pedagogicznych oraz
adiunktem
w
Katedrze
Nauk
Humanistycznych
Akademii
Ekonomicznej
im. K. Adamieckiego w Katowicach. Od kilku lat zajmuje się problematyką związaną z etyką
działalności gospodarczej, etyką w public relations oraz etosem nauczyciela akademickiego.
Ma na swoim koncie publikacje z zakresu etyki biznesu, etyki w PR, oraz katolickiej nauki
społecznej, między innymi: Najważniejsze wartości studentów pierwszego roku Akademii
Ekonomicznej w Katowicach (Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Katowicach,
Katowice 2006); jako redaktor prac zbiorowych: Spotkania z nauczaniem Jana Pawła II
w Akademii Ekonomicznej w Katowicach (Katowice 2005), Etyczny wymiar działalności
gospodarczej – wybrane zagadnienia (Studia Ekonomiczne, Zeszyty Naukowe Akademii
Ekonomicznej w Katowicach nr 35, Katowice 2005), Ks. kardynał August Hlond – społeczny
wymiar nauczania (Wydawnictwo Księgarnia św. Jacka oraz Wydawnictwo Akademii
Ekonomicznej w Katowicach, Katowice 2006).
8