Pełen tekst pdf - Instytut Badawczy Leśnictwa

Pełen tekst pdf - Instytut Badawczy Leśnictwa

PRACE INSTYTUTU BADA WCZEGO LEŚNICTWA, Seria A
Warszawa 1997
Nr 832
Jerzy ZAWADA
Zakład
Gospodarki Leśnej Regionów Górskich, Instytut Badawczy Leśnictwa ,
ul Fredry 39, 30-605 Kraków
BADANIA ROZWOJtJ USZKODZONYCH
PRZEZ ŚNIEG DRĄGOWIN ŚWIERKOWYCH
BESKIDU ŻYWIECKIEGO I WYNIKAJĄCE
Z NICH WNIOSKI HODOWLANE
THE RESEARCH ON THE DEVELOPMENT OF DAMAGED BY SNOW
SPRUCE THICKETS FROM BESKID ŻYWIECKI MOUNTAINS
AND THE SYLVICUL TURAL APPLlCATIONS
Abstraet. The comparison ot growth and deve/opment ot tragments
·1.' of three spruce thickets trom Beskid tywiecki Mountains resu/ting
. trom diameter and height measurements ot trees is presented in that
. paper. The study was carried out in 1968-1969, 1973-1974, and in
1993. The need tor paying more attention to silvicu/tura/ aspects and
w8yS ot performing the improvement cuttings resu/ted trom the
comparison.
Key 'words: spruce stands, improvement cuttings.
1. WSTĘP
W latach 1967-75 prowadzono badania mające na celu opracowanie
kienmków postępowania pielęgnacyjnego w górskich drzewostanach świerko­
wy~h uszkodzonych przez okiść śnieżną (ZAWADA 1976). Przy tej okazji
zakładano powierzchnie próbne w drzewostanach o różnym stopniu przerzedzenia
i dla porównania w partiach możliwie nieuszkodzonych. Uszkodzenia miały miejsce
w świerczynach Beskidu Żywieckiego w dniach 29-30 maja 1966 r. Niektóre z tych
powierzchni w 1993 roku odszukano i wykonano tam ponowny pomiar pierśnic
i wysokości drzew, co dało okazję do porównań ich stanu w latach 1968-69,
1973-74 oraz 1993.
2. LOKALIZACJA POWIERZCHNI PRÓBNYCH
Doświadczenie założono
w trzech seriach o różnej liczbie (3-6) powierzchni
po O, l O ha. Do porównań przedstawionych w tej pracy wybrano z każdej z tych
serii po dwie założone w przerzedzonych i po jednej w zwartych fragmentach
drągowin świerkowych: w oddz. 13b Nadleśnictwa Uj soły i w oddz. 29c oraz 104a
Nadleśnictwa Jeleśnia. Drągowiny te są w podobnym wieku, w momencie
zakładania powierzchni miały 38-40 lat, natomiast różnią się między sobą
położeniem, siedliskiem i sposobem później szego prowadzenia.
Dane dotyczące siedlisk (ZAWADA 1974) i ich położenia są następujące:
I
Oddział
Położenie
Siedlisko
powierzchni
13b
LG
płd.
stok na
wysokości
ok. 850 m n.p.m.
29c
LMG
płn .
stok na
wysokości
ok. 920 m n.p.m.
104a
LMG
płn . -wsch.
stok na wysokości ok. 970 m. n.p.m.
3. CHARAKTERYSTYKA TAKSACYJNA FRAGMENTÓW
DRZEWOSTANÓW NA POWIERZCHNIACH PRÓBNYCH
Charakterystykę taksacyjną
fragn1entów drzewostanów na powierzchniach
próbnych z lat 1968-69,1973-74 oraz 1993 przedstawiono w tabeli LW_oddz. 13b Nadleśnictwa Ujsoły elementy taksacyjne fragmentów drzewostanów znajdujących się na wszystkich trzech powierzchniach są podobne,
nawet doszło do sytuacji paradoksalnej. Fragmenty drzewostanu dawniej przerzedzone (powierzchnie b4 oraz b6) obecnie cechuje nieco większa powierzchnia
przekroju i miąższość grubizny na l ha w porównaniu z fragmentem zwartym .
(powierzchnia b5). Powodem tego, jak wynika z okresowo wykonywanych
,~
\.
Badania rozwoju uszkodzonych przez śnieg drągowin świerkowych Beskidu Żywieckiego .. . 73
Tabela 1
Table 1
Charakterystyka taksacyjna fragmentów drzewostaów na powierzchniach próbnych
w nadleśnictwach Ujsoły i Jeleśnia
Taxation characteristics of stand fragments on the sample plots of Ujsoły and Je l eś ni a
Forest District
CI)
c
m ::J
c:
E
m
.!!!
.... ni
fi)
:J
c:
o
ni
c
;:
m oc: ;: CIl
m mm
E
'o E t:!rn
- t ..lII:
>.'--
-
o_
~ .g
.!ł ~
c:o
'fi)
ni CIl
.a.
m'O m
_
CI)
CIl
~E
o
'00
ou
Zu.
Uj soły
13 b
(
29 c
Jeleśn i a
104 a
CI)
;: .!!! o
..lII:ECil
O
o m
-
'OCIl
..lII: 'O
Q) co
c
._
't.>
ni
,fi)
c:
..lII:
O
.!ł
' fi)
'-
....
.!!! m
Q. <i)
-.ni E
c:
CIl
.~-o
I ~t:!
~c
O
fi)
~-
t:! m
.!ł :J
ot:!~
Q) CIl
cm
m
1969
1974
1993
38
43
62
20
25
34
19
24
32
1969
1974
1993
38
43
62
19
22
33
18
22
32
1969
1974
1993
38
43
62
20
24
35
19
23
33
1969
1974
1993
40
45
64
21
23
32
18
20
27
1969
1974
1993
40
45
64
20
22
32
17
20
27
1969
1974
1993
40
45
64
17
19
30
15
18
26
1968
1973
1993
38
43
63
19
21
30
17
19
28
1968
1973
1993
38
43
63
16
19
26
15
18
26
1968
1973
1993
38
43
63
18
20
28
17
19
26
~U5
CIl
-CIl
'0 c
lata
>-
.!!!
c:
..c:
::J
t:!t.> .......
CIl
0.0
m '.- ..lII: 'O
a..~
Q.
;: ~
m.b
t:!0
'0 ....
CIl m
..0.0
~
nlrn
c:
.-Q)'.!::
m
a..~
o:::
CIl
m
....
CI)
N E
...JZ
szt.lha
b4
640
510
420
b5
1160
850
410
b6
590
580
440
ci
710
710
320
c2
1040
1010
400
c3
1600
1400
520
a1
930
890
590
a2
1900
1660
900
a3
990
1040
860
CI)
;:
Q) C
a..
Q.(f.)
't.>
,fi)
o m
~ E
·N :J
Uwagi
Remarks
.-IVo
::E>
m' /ha
m"/ha
21
24
39
200
270
600
fragment
przerzedzony
thinned out fragment
32
33
36
300
360
550
fragment zwarty
dense fragment
18
26
41
181
290
690
fragment
przerzedzony
thinned out fragment
25
29
26
210
280
330
fragment
przerzedzony
thinned out fragment
32
38
33
270
360
410
fra§ment
przerzedzony
thinned out fragment
36
41
36
280
360
450
fragment zwarty
dense fragment
26
30
42
210
290
570
fragment
p rzerzeazony
thinned out fragment
39
45
49
290
400
610
fragment zwarty
dense fragment
21
28
41
160
250
510
fragment
przerzedzony
thinned out fragment
74
\
1. Zawada
pomIarow i obserwacji, jest różne nasilenie cięć pielęgnacyjnych: we fragmentach
zwartych wykonywano cięcia silniejsze, podczas gdy w partiach uszkodzonych
raczej tylko jednostkowe cięcia przygodne.
W oddz. 29c Nadleśnictwa Jeleśnia na trzech powierzchniach badawczych
po początkowym okresie wzrostu obserwujemy spadek wielkości powierzchni
przekroju pierśnicowego na 1 ha, duży spadek liczby drzew i bardzo powolny
wzrost miąższości w drzewostanie. Z obserwacji i pomiarów wynika, że w drzewostanie tym, w odróżnieniu od pozostałych dwóch tu omawianych (specyficzne
warunki terenowe), często występująjednostkowe złomy i wywroty, w związku
z czym cięć planowych wykonywano tam niewiele, natomiast pozyskiwano
przede wszystkim tzw. użytki przygodne.
W oddz. 104a Nadleśnictwa Jeleśnia, podobnie jak w oddz. 13b Nadleśnictwa
Ujsoły, nie obserwowano w późniejszym okresie istotnych szkód od śniegołomów.
Poza cięciami jednostkowymi, takimi jak usuwanie pojedynczych złomów, nie
wykonywano też trzebieży (została ona wykonana wkrótce po wykonaniu
pomiarów), wskutek czego fragmenty drzewostanu dawniej przerzedzone
(powierzchnie al oraz a3) doszły ponownie do zwarcia, natomiast fragment na
powierzchni b2 (dawniej o zwarciu pełnym) obecnie można uznać za
przegęszczony. Na powierzchni b3 występuje spora liczba znacznie cieńszych od
świerka buków, stąd przy stosunkowo dużej liczbie drzew mamy tu najniższy
zapas na 1 ha spośród trzech omawianych fragmentów drzewostanów.
W tabeli 2 przedstawiono porównanie liczebności, przyrostu i powierzchni
przekroju drzew według dwóch przedziałów grubości pierśnic określonych na
podstawie pomiarów wykonanych w latach 1968-69. Jako wielkość graniczną
przyjęto wymiar pierśnicy przeciętnej z tego okresu. Porównanie to przedstawiono
w odniesieniu do 6 wybranych (na których wykonanie tego porównania okazało
się możliwe) z 9 omawianych w pracy powierzchni założonych w przerzedzonych
w różnym stopniu fragmentach drzewostanów: Ujsoły oddz. 13 b4 i b6, Jeleśnia
oddz. 104 al oraz Jeleśnia oddz. 29 cI, c2 i c3. Rejestrowanie zmian w ilości drzew
i śledzenie przyrostu grubości pierśnic było możliwe dzięki planom rozmieszczenia
drzew z naniesionymi wynikami pomiarów, wykonanym w latach 1968-69 dla
każdej powierzchni.
Z danych przedstawionych w tej tabeli wynika, że do czasu pomiaru
wykonanego w r. 1993 z grupy drzew cieńszych niż wymiar pierśnicy przeciętnej
pozostało tylko 15-62%. Najwięcej - 54 i 62% pozostało na 2 powięrzchniach
w oddz. 13b Nadleśnictwa Ujsoły, 47% na powierzchni w oddz. 104a
w Nadleśnictwie Jeleśnia, a najmniej (w granicach 13-30%) pozostało na trzech
powierzchniach w oddz. 29c Nadleśnictwa Jeleśnia, w drzewostanie okresowo
nawiedzanym przez śniegołomy. Kolejność ta, według oceny autora ~w pewien
sposób odpowiada warunkom siedliskowym: najlepszym (siedlisko lasu górskiego) w oddz. 13 b, średnim w oddz. 104a (las mieszany górski) i naj gorszym
("słaby" las mieszany górski na pograniczu boru mieszanego górskiego) w oddz. 29c.
Badania rozwoju uszkodzonych przez śnieg drągowin świerkowych Beskidu Żywieckiego ..."7 5
Tabela 2
Table '2 . ..
Porównanie liczebności, przyrostu i powierzchni przekroju drzew według dwóch
przedziałów grubości na wybranych 6 powierzchniach według pomiarÓw z lat
1968,1969 i 1993
The comparison ot numbers, increment, and basal areas ot trees according to two qjameter
intervals on 6 chosen plots according to measurments trom 1968, 1969, 1993.
. "
Przedziały
Lokalizacja
Localization
Nadleśnictwo
Forest
District
Oddział
Compartment
13 b4
Ujsoły
13 b6
104 a1
29 c1
Jeleśnia
29 c2
29 c3
pierśnic
Lata Years
1968-69
Stan w 1993
State in 1993
Przeciętny
Liczba
drzew
Number ot
trees
Liczba
drzew
Number ot
trees
cm
szt. pcs .
szt. pcs.
I. 12-20
37
20
54
11
13,5
II. 21-31
27
22
81
14
25,5
1. 8-20
34
21
62
12
15
II. 21-28
26
23
88
14
26
I. 7-18
49
23
47
7
9
II. 19-29
44
36
82
11
33
I. 8-21
40
12
30
4
5
II . 22-30
31
20
65
10
21
1. 9-20
62
15
24
4
6
II. 21-34
42
25
60
11
27
I. 7-17
102
15
15
4
4
II. 18-30
58
37
64
10
32
Diameter
intervals
%
Powierzchnia
przyrost
przekroju
Mean
Stand basal
increment
area
cm
"'
m2/ha
Drzew grubszych pozostało znacznie więcej (60-88 %), ale i tu występuje zróżni­
cowanie: w pierwszych trzech pozycjach tabeli 2 (oddz. 13b Nadleśnictwa
Ujsoły i oddz. 104a Nadleśnictwa Jeleśnia) 81-88% i w pozostałych trzech
(oddz. 29c Nadleśnictwa Jeleśnia) 60-65%.
Z danych przedstawionych w tabeli 2 wynika też, że przyśpieszenie przyrostu
drzew dotyczy bardziej drzew z tego drugiego przedziału. Drzewa te mają obecnie
w porównaniu z określonymi w latach 1968-69 jako cieńsze ok. 2-8 razy większą
powierzchnię przekroju pierśnicowego na 1 ha. Zróżnicowanie wynikające
z warunków siedliskowych jest i tu widoczne: na siedlisku lasu górskiego (pierwsze dwie pozycje) przyrost pierśnicy przeciętnej drzew grubszych jest większy
o kolejno 27 i 17%, a przyrost powierzchni przekroju pierśnicowego na 1 ha o 89
i 73%, natomiast na siedlisku lasu mieszanego górskiego (pozostałe ; 4 ·pozycje)
w przypadku przyrostu pierśnic różnica ta mieści się w granicach "57-175%,
76
1. Zawada
a przyrost powierzchni przekroju na l ha drzew grubszych jest tu 3,7-8 razy
większy .
Jak wynika z analizy danych pomiarowych, mimo przerzedzenia i zwiększonego
dopływu światła z tym związanego, warunkiem pozostania przy życiu drzew
z grupy cieńszych było znaczne przyśpieszenie przyrostu. Drzewa, które tego
warunku nie spełniły, musiały wypaść.
4. DYSKUSJA
W pracy dokonano porównania ksztahowania się powierzchni przekroju drzewostanów i liczby drzew na l ha omawianych fragmentów drzewostanów na tle
wykresów przebiegu tych elementów określonych jako ekonomiczne.
Dane liczbowe dotyczące ekonomicznej powierzchni przekroju i ekonomicznej
liczby drzew w odniesieniu do drzewostanów świerkowych Beskidu Żywieckiego
opracowane zostały we wcześniejszych pracach autora (ZAWADA 1976),
znaj dują się one również w podręczniku ZAJĄCZKOWSKlEGO (1991). Tło
zamieszczonych rycin pochodzi z pracy autora (ZAWADA 1994). W tle tym znajdują się również linie przebiegu średnich powierzchni przekroju i średnich liczb
drzew na l ha według faz rozwojowych środowiska leśnego (ALEXANDROWICZ
1972) w interpretacji autora (ZAWADA 1974,1994).
Pojęcie ekonomicznej powierzchni przekroju pochodzi od W AGENKNECHTA
(1968). Jest to powierzchnia przekroju będąca dla określonej fazy wieku "najlepszą
syntezą potrzeb hodowlanych, produkcyjnych i ochronnych" (PUCHALSKI 1974).
W zakresie prowadzenia drzewostanów świerkowych Beskidu Żywieckiego
powierzchnia ta powinna uwzględniać podstawowe cele hodowlane, a mianowicie
uodpornienie tych drzewostanów na szkody pochodzenia atmosferycznego oraz
ich przebudowę na drzewostany mieszane.
Uodpornienie drzewostanów następuje przez stosowanie we wczesnej
młodości silnych cięc pielęgnacyjnych mających na celu zachowanie odpowiednich, korzystnych proporcji pomiędzy długością strzał i koron drzew
(BOHDANECKY 1926, HEGER 1948, KULIG 1964, WILCZKIEWICZ 1956, ZOLL
1958). Równocześnie cięcia te nie mogą być zbyt silne, bo spowoduje to spadek
produkcyjności i pogorszenie surowca (ASSMANN 1968). W ramach cięć ,rębnych
dla gatunków wprowadzanych pod okap drzewostanu macierzystego powinno
się uwzględniać wymagania świetlne i różne tempo ich rozwoju w młodości
(CHODZICKI 1956, KULIG 1959, PERINA, KADLUS, JIRKOVSKY 1964). ,Pierwsze etapy tych cięć powinny być miąższościowo niewielkie, a ol~res odnowienia wystarczaj ąco długi. W tym zakresie odpowiednia jest zaprojektoyvana przez CHODZICKIEGO (1960) rębnia stopniowa, oznaczona ,ąymbolem IIId,
według obowiązujących Zasad hodowlanych z 1988 r.
<.
Badania rozwoju uszkodzonych przez śnieg drągowin świerkowych Beskidu Żywieckiego ... 77
Mając
na uwadze przytoczone argumenty autor zaprojektował przebieg
ekonomicznej powierzchni przekroju właściwy dla drzewostanów świerkowych
Beskidu Żywieckiego, uzupełniając go o mający charakter pomocniczy przebieg
ekonomicznej liczby drzew. Drzewostany prowadzone w sposób zbliżony do tych
wzorców powinny być w młodości (mimo znacznego w stosunku do stanu aktualnego rozrzedzenia) w dalszym ciągu zwarte, a elementem dominującym w dnie
lasu powinna być w dalszym ciągu ścioła. W wieku późniejszym w sposób
łagodny powinny przejść w tzw. fazę dojrzałości, oznaczoną na wykresach symbolem c+. Jest to stadium, w którym na dnie lasu panuje pokrywa będąca stadium
pośrednim pomiędzy stadiami określanymi w nomenklaturze urządzeniowej jako
pokrywa zazieleniona i pokrywa zadarniona. W stadium tym możliwe jest
wyhodowanie pod okapem starodrzewi mlodego pokolenia w postaci
pełnowartościowego podrostu. Prowadzenie drzewostanów w taki sposób, by ich
wielkość powierzchni przekroju na 1 ha była zbliżona do proponowanej jako
ekonomiczna powinno przyczynić się do zwiększenia wytrzymałości na szkody
pochodzenia atmosferycznego w młodym wieku oraz łagodne przejście w wieku
późniejszym w fazę dojrzałości c+, bez konieczności stosowania pierwszych
etapów cięć rębnych.
Charakterystyka przebiegu wielkości powierzchni przekroju i liczby drzew
na 1 ha na badanych powierzchniach przedstawiona jest na rycinach 1-6.
Na rycinach 1 i 2 obserwujemy stopniowy powrót do normalności przerzedzonych
fragmentów drzewostanów w oddz. l3b (powierzchnie b4 i b6) Nadleśnictwa
Uj soły. Stosunkowo mała liczba drzew jest rekompensowana poprzez zwiększone
wskutek przerzedzenia i większego dopływu światła rozmiary pierśnic. Natomiast
fragment drzewostanu na powierzchni b5, o zwarciu w początkowym okresie
modelowym, został w wyniku trzebieży przerzedzony nadmiernie i w następnych
latach należałoby znacznie ograniczyć intensywność tego zabiegu.
Tendencje rozwojowe fragmentów drzewostanu na powierzchniach w oddz .
•
29c Nadleśnictwa Jeleśnia, wynikające z rycin 3 i 4, wskazują na konieczność
niezwłocznej i skutecznej przebudowy z powodu znacznego zmniejszenia
powierzchni przekroju pierśnicowego i liczby drzew na 1 ha. Zmniejszenie to jest
już tak duże, że ponowne dojście do zwarcia tego fragmentu drzewostanu jest
w zasadzie niemożliwe.
W oddz. l04a fragmenty drzewostanu dawniej przerzedzone - powierzchnie
al i a3 (ryc. 5 i 6) - osiągnęły obecnie optymalny poziom zwarcia, natomiast
problem stanowią partie przegęszczone, takie jak na powierzchni a2. W tym
wieku (64 lata w 1993 r.) trzebież jest już mało skuteczna dla uodpornienia
drzewostanu na ewentualne późniejsze szkody atmosferyczne. Znaczne przerzedzenie
drzewostanu jest jednak konieczne ze względu · na umożliwienie przebudowy,
co związane jest z pewnym ryzykiem.
78
J Zawada
50
G
1.30
Ce-
.-
,
-I-
~<,f-""
C+_ t--
li . V l, bS
40
:/
-~ li
i ).
I
I ~b4
/
!. o!rj
T
' X l1A
rvA Al '
30
20
!
Ih
li
/ /
I 1/
/
1/
d
I -
il l b5
I/ i
li
II
- rOpi - --
IJ'
. r-
fJ
I
0-0-0
drzewostan zwarty
-
drzewostan przerzedzony
10
stocked stand
thinned stand
i
30
40
50
60 . 70
80
90
100 110
Wiek (lata)
Age (years)
2500
Ryc. 1. Powierzchnia przekroju pierśni­
cowego na 1 ha drzewostanów świerkowych
na powierzchniach próbnych w oddz. 13b
Nadleśnictwa Ujsoły na tle ekonomicznej
powierzchni przekroju tych drzewostanów
na 1 ha (linia ciągła) oraz średnich powierzchni
przekroju 1ha według faz rozwojowych śro­
dowiska leśnego (b4, b5, b6 - oznaczenia
powierzchni próbnych, b - faza drągowi­
nowa, c - faza dojrzałości, c+ - faza przejściowa
między fazą c i d właściwa dla przebudowy,
d - faza starzenia się, Op - okres poręby)
Fig . 1 Stand basal area per 1 ha of spruce
stands on the sample plots in the compartment
13b of Ujsoły Forest Oistrict on the background
of economic stand basal area per 1 ha (continuous line), and average basal area per 1ha according to development stages of forest environment (b4, bS, b6 - sample plots). Symbols: b thicket stage, c - maturity stage, c+ - transition
stage between c and d, appropriate for rebuilding, d - ageing stage, Op - cutting period ;
N
.t--
\
\
2000
i-
1\ \
\ \
\ b
\
1500
\
:--
\
\
\ \
.~1J5 1\
\
100 O
~ \ "1"'t;
'\..
. ~
I'- ~
t-- I-b
4
I\)
~"
-~ ~
50 O
O
Ryc. 2. Liczba drzew w drzewostanach
na powierzchniach próbnych
b4, bS i b6 w oddz. 13b Nadleśnictwa Ujsoły
na tle ekonomicznej liczby drzew tych drzewostanów na 1 ha (linia ciągła) oraz średnich
liczb drzew na 1 ha według faz i"o~ojowych
środowiska leśnego; oznaczenia jak na ryc. 1
świerkowych
\
-..;
30
40
50
I--
P-::
~bo
C
r"': r::-...,
i' "':::::r--....
b
60
Fig. 2 Number of trees in the spruce stands on
the sample plots b4, bS, b6 in the compartment
13b of Ujsoły Forest Oistrict on the background of
economic number of trees of the stands per 1 ha
(continuous line) and the average number of
trees per 1 ha according to developmental stages
of the forest environment; the symbols as on the
Fig. 1
d c+." p,..,
i
70
.- Qpl"=- I--
80
90
100 110
Wiek (lata)
Age (years)
..
Badania rozwoju uszkodzonych przez śnieg drągowin świerkowych Beskidu Żywieckiego ...
50 G130
l ......
, ~
/ ;
i
C_
I
-
V
J,
b~
40
II)
'II
I
'C+
~ ...... C3
J
f7' i'.
~
d
I'c2
W
f- f0-
ł--
t-
f-
I
30
I
1/
/
/
I'
r'
..... r--.
CI
I-
/
1/
20
- Op
,-=- l --
ł-
-
79
Ryc. 3. Powierzchnia przekroju pierśni­
cowego na 1 ha drzewostanów świerkowych
na powierzchniach próbnych c1, c2 i c3
w oddz. 29c Nadleśnictwa Jeleśnia na tle
'e konomicznej powierzchni przekroju tych
drzewostanów na 1 ha (linia ciągła) oraz
średnich powierzchni przekroju 1 ha według
faz rozwojowych środowiska leśnego;
oznaczenia jak na ryc. 1
Fig. 3 Stand basal area per 1 ha ot spruce
stands on the sample plots c1 , c2 , c3 in the
compartment 29c ot Jeleśnia Forest District on
the background ot economic stand basal area
per 1 ha (continuous line), and the average basal
area per 1ha according to developmental stages
ot the torest environment; the symbols as on the
Fig . 1
I-
I-j
10
30
40
50
60
70
80
90
100 110
Wiek (lata)
Age (years)
2500
N
Ryc. 4. Liczba drzew w drzewostanach
na powierzchniach próbnych
c1, c2 i c3 w oddz. 29c Nadleśnictwa Jeleśnia
na tle ekonomicznej liczby drzew tych drzewostanów na 1 ha (linia ciągła) oraz średnich
liczb drzew na 1 ha według faz rozwojowych
środowiska leśnego; oznaczenia jak na ryc. 1
\
2000
świerkowych
\
1\
\
\
\
l'
\
1\1\
1500
\ '1\ b
Q.
\ \ ,\
,'h
ł"--..
1000
~
\ ,\
1\ 1\
,l -
......
I'{
'I"-1"- 1\1\
1"- 1~
\
"
I" l\c
500
f'.- r- t- C
f:::::: h0~+-...:::
2
Id
I'\.c 3
O
30
40
50
60
70
~ t--.
-- -
80
90
---..
0- p
~
100 110
Wiek (lata)
Age (years)
Fig. 4 Number ot trees in the spruce stands on
the sample plots c1 , c2, c3 in the compartment
29c ot Jeleśnia Forest District on the background
ot economic number ot trees ot the stands per 1
ha (continuous line) and the average number ot
trees per 1 ha according to developmental
stages ot torest environment; the symbols as on
the Fig. 1
80
50
J. Zawada
G
1.30
Ryc. 5. Powierzchnia przekroju pierśnicowego
na 1 ha drzewostanów świerkowych na
powierzchniach próbnych a1, a2 i a3 w oddz.
104a Nadleśnictwa Jeleśnia na tle ekonomicznej
powierzchni przekroju tych drzewostanów
na 1 ha (linia ciągła) oraz średnich powierzchni
przekroju 1 ha według faz rozwojowych śro­
dowiska leśnego; oznaczenia jak na ryc. 1
f
16
/
al
b /.....W:i
40
V/! a3
6 /
e+
i
r-
JV
1/
Fig. 5 Stand basaJ area per 1 ha ot spruce
stands on the sample plots a1 , a2, a3 in the
compartment 104a ot Jelecsnia Forest District
on the background ot the economic stand basal
area per 1 ha (continuous line), and the average
basal area per 1ha according to development
alstages ot the torest environment; the symbols
as on the Fig. 1
30
40
50
60
70
80
90
100 11
Wiek (lata
Age (years
2500
N
Ryc. 6. Liczba drzew w drzewostanach
na powierzchniach próbnych
a1, a2 i a3 w oddz. 104a Nadleśnictwa
Jeleśnia na tle ekonomicznej liczby drzew
tych drzewostanów na 1 ha (linia ciągła) oraz
średnich liczb drzew na 1 ha według faz
rozwojowych środowiska leśnego;
oznaczenia jak na ryc. 1
świerkowych
\
\
\
2000
f-
~ -~
\
1500
I
\
h
-
~~
\
I\.
l...... ~\
1000
r
,\
\
••.1
,
\
~
f'...
r--...
"~2'
'" 1'1
'" al
50 O'
i"- ......
l"-
e
~ ~ t-
~-f"'"
r-
i-.
......
d - 0- p
--
o
30
40
50
60
70
80
90
.J
100110
Wiek (lata)
Age (years)
Fig. 6 Number of trees in the spru~e stands on
the sample plots a1 , a2, a3 in the compartment
104a ot Jeleśnia Forest Oistrict on the background ot economic number ot trees ot the
stands per 1 ha (continuous linę) and the average number ot trees per 1 ha according to developmental stages ot the torest environment;
the symbols as on the Fig. 1
Badania rozwoju uszkodzonych przeż śnieg drągowin świerkowych Beskidu Żywieckiego ...
81
W trakcie zakładania powierzchni można było zauważyć, wnioskując na
podstawie ocalałych lub mało uszkodzonych fragmentów drzewostanów, że były
one przedtem słabo lub wcale nie pielęgnowane, a przez to nieodporne. W tabelach przedstawiono ich przerzedzone fragmenty, które na wypadek gdyby już
zwarcia nie osiągnęły podsadzono (zniszczyła je zwierzyna) i pozostawiono bez
dodatkowych celowych zabiegów, tak że całą selekcję drzew w ciągu dalszych
dwudziestu kilku lat wykonywała natura. Trzeba przyznać, że często wybierała
przeciętnie ~łabsze drzewa pozostawiając przyszłościowe, lepiej jednak byłoby to
zrobić odpowiednio wcześnie, zanim wystąpiły szkody.
Po wystąpieniu szkód w drzewostanach przerzedzonych ocalała pewna ilość
drzew przedtem przyghlszonych. Na ogół, mimo zwiększonego wsku~ek
przerzedzenia dopływu światła, nie zwiększyły one w sposób istotny przyrostu.
Jak wspomniano, z przeprowadzonych obserwacji wynika, że wanmkiem pozostania w drzewostanie było znaczne zwiększenie przyrostu, co można było
zaobserwować u bardzo niewielkiej liczby drzew. Na ogół drzewa przyghlszone
w niewielkim stopniu poprawiały swoją kondycję i ostatecznie wypadły.
5. PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Obecnie stosowane metody prowadzenia drzewostanów świerkowych :nie
uwzględniają w wystarczającym stopniu konieczności uodpornienia ich na szk~dy
pochodzenia atmosferycznego (co w górach jest szczególnie ważne) i właściwego
przygotowania do przebudowy, nie mówiąc już o tym, że często w praktyce cięcia
są następstwem szkód, a nie wyprzedzają ich wystąpienia.
Wielkość użytkowania rębnego i przedrębnego wynika na ogół z matematycznych
reguł przyjętego sposobu regulacji użytkowania. Z punktu widzenia hodowli lasu,nie
może to być wystarczające, nawet wtedy, gdy rozmiar cięć określany jest jako wynikający z potrzeb hodowlanych, gdyż określany jest on orientacyjnie, najczęściej przy
pomocy szacunków wzrokowych i tylko na najbliższy lO-letni okres.
Umieszczenie danych taksacyjnych drzewostanów (powierzchni przekrpju
pierśnicowego i liczby drzew na l ha) w siatce współrzędnych, w spo~ób
przedstawiony na rycinach 1-6 dostarcza wielu dodatkowych informacji o st~~ie
i dalszych perspektywach ich rozwoju. Pozwala to na znacznie lepsze sterowal1ie
rozwojem drzewostanów w po~ądanych kierunkach. Przedstawione przykł*dy
dowodzą, jak różne to mogą być informacje w (wydawać by się mogło) pod~b­
nych drzewostanach i ukazują tego konsekwencje, w postaci konieczności określapia
odmiennych kienmków dalszego postępowania.
. Zastosowanie w praktyce przedstawionych propozycji doskonalenia sposobów
postępowania hodowlanego wymaga zakładania powierzchni próbnych, najlepiej
stałych . Nie jest to postulat nowy, gdyż jest on powtarzany od ' dawna i ciągle
82
1. Zawada
niedoceniany, niemniej wobec olbrzymiej wartości jaką przedstawiają lasy, postulaty zmierzające do poprawy gospodarowania są chyba uzasadnione.
Przedstawione porównania potwierdzają również znaną od lat opinię
(ASSMANN 1968) o nieopłacalności pozostawiania drzew gorszych klas
biosocjalnych w drzewostanach w nadziei, że po stworzeniu lepszych warunków
świetlnych zmienią one swój status. Drzewa te na ogół nie przyśpieszają swego
wzrostu w istotny sposób, mimo poprawy tych warunków. Zróżnicowanie
wymiarów drzew przedstawione w tabeli 2, wynikające z odmiennych warunków
siedliskowych, nie ma wpływu na ukierunkowanie postępowania pielęgnacyjnego
prowadzącego do uodpornienia na szkody pochodzenia atmosferycznego.
W każdym przypadku zachodzi potrzeba wzmocnienia drzewostanów przez
stosowanie silnych cięć od wczesnej młodości.
Praca została przyjęta przez Komitet Redakcyjny 4 listopada 1996 r.
THE RESEARCH ON THE DEVELOPMENT OF DAMAGED BY SNOW
SPRUCE THICKETS FROM BESKID ŻYWIECKI MOUNTAINS
AND THE SYLVICULTURAL APPLlCATIONS
Summary
The sample plots were establis hed in 1967-1975, in fragments of stands damaged by
the snowbreak in various degree, as well as for a comparison in the undamaged parts.
Some of the plots were found in 1993 for repeated measurement of tree diameters and
heights. It enabled to compare the stands state in 1968-1969, 1973-1974 and 1993. These
are three series of plots, 0.1 ha each. Each series consists oftwo parts: the first established
in thinned out stands and the second in relatively dense fragments of spruce thickets. The
plots were located in compartment 13b of Ujsoły Forest District, 29c, and 104a of Jeleśnia
Forest District. The thickets are almost in the same age (38-40 years at the moment of plots
establishing), however vary in location, site, and different forest management.
The comparison of forming the stand basa I areas and number of trees per 1 ha in
discussed fragments of stands wit h the charts showing the course of the elements, defined
as economical ones is interesting (Fig . 1-6).
Numerical data concerning "economic stand basa I area" and "economic number of trees",
in relation to spruce stands of Beskid Żywiecki Mountains were worked out in earlier papers of
the author (ZAWADA 1976). One can also find them in the book of ZAJĄCZKOWSKI (1991).
Background ofthe enclosed figures is from the author's paper (ZAWADA 1994). The figures show
the course of the average stand basal area and average trees number per 1 ha according to
developmental stages of forest environment.
On the Fig. 1,2 we can see the gradual return of thinned out fragments of the stand s to
the normai state in the compartment 13 b of Ujsoły Forest District. The relatively smali number
of trees is compensated by larger diameters owing to greater inflow of the light. The fragment of
stand from the fifth plot, of the model stand den sity at the beginning, was exce~sively thinned
out because of the intensive thinning. The intensity one should restrain considerably.
Badania rozwoju uszkodzonych przez śnieg drągowin świerkowych Beskidu Żywieckiego ...
83
The growth tendencies of stand fragments on the plots from the compartment 29 c of Jeleśnia
Forest District (Fig. 3, 4) indicate the necessity of immediate and efficient rebuilding because of
the decreasing in tree numbers and stand basa I per 1 ha. The decreasing has already been so
big that achieving normai density by the stand fragment is not possible.
The stand fragments from the compartment 104a, which were thinned out earlier plots 1, 3 (Fig. 5, 6), achieved - one can say the optimal stand density_level. The problems
occur in the too dense fragments, such as on the plot 2. In the age 64 (in 1993), the .thinning
is not effective as it concerns the resistance of stand to later atmospheric damages.
The considerable differentiation of growth course results from the presented examples .
It proves the n.ecessity of application of long-term silvicultural policy in the scope of using
the improvement cuttings. The practical referring to the developmental trends of the stand s
showed on the charts as on economical stand basa II area of trees and number of trees per
1ha can bring a great benefit to the forest.
On the base of Table 2, acceleration of trees increment concerns more trees from the
second interval. The trees have now 2-8 times bigger basal area per 1ha in comparing with
defined in 1968-1969 as a thinner ones. The differentiation resulting from the sitę conditions
is apparent. On the site of mountain forest (first two positions), the diameter of mean
increment of thicker trees is higher 27 and 17% respectively . The increment of basal area
of trees per 1ha is higher about 89 and 73% . On the site of mountain mixed forest (the last
four positions) in the case of diameter increments, variation is in the range 57-175% and the
increment of stand basal area per 1 ha of thicker trees is 3,7-8 times higher.
(Trans I. J. Cz.)
PiŚMIENNICTWO
ALEXANDROWICZ B. W . 1972: Typologiczna analiza lasu . PWN, Warszawa.
ASSMANN E. 1968: Nauka o produkcyjności lasu. PWRiL, Warsz~wa .
BOHDANECKY 1926: Zur Frage der Erziehung junger FichtenbesUinde. Forstwiss. Centraibiatt.
CHODZICKI E. 1956: Przebudowa lasów karpackich w Polsce. Sylwan, Ser.B, 1O.
CHODZICKI E. 1960: Udoskonalone rębni e jako środek do zwiększenia produkcji drewna
w leśnictwie zgodny z postulatami zachowania sił wytwórczych przyrody. Sylwan, 9.
HEGER A. 1948: Die Sicherung der Fichtenwaldes gegen Stunnschaden. Neumann Verlag, Radebeul und Berlin.
KULIG L. 1959: Hodowla lasu w górach. PWRiL, Warszawa.
KULIG L. 1964: Śniegołomy w świerczynach Beskidu Zachodniego. Sylwan, 6.
PUCHALSKI T. 1974: Rola powierzchni przekroju drzewostanów w cięciach pielęgnacyjnych
i odnowieniowych. Sylwan, 12.
PERTNA V., KADLUS Z. , JIRKOVSKY V. 1964: Prirozena obnova 1esnich porostu. Statni ZemedeIske Nah1ade1stvi, Praha.
W AGENKNECHT E. 1968: Rati oneIle Bestandserziehung und optimale Grundf1achenhaltimg.
Die Sozialistische Forstwirtschaft, 2.
WILCZKIEWICZ M. 1956: Przyczyny powstawania klęsk żywiołowych od wichrów i śniegu.
Sylwan, Ser. B, 4.
ZAJĄCZKOWSKI 1. 1991: Odporność lasu na szkodliwe działanie wiatru i śniegu. Wyd. Świat,
Warszawa.
Zasady hodowli lasu, PWRiL, Warszawa 1988.
ZAWADA 1. 1974: Typologiczna charakterystyka lasów Romanki jako przyrodnicza podstawa
zagospodarowania lasów Beskidu Żywieckiego. Prace Inst. Bad. Leśn., 489.
84
J. Zawada
ZAWADA J. 1976: Kierunki postępowania pielęgnacyjnego w górskich drzewostanach świerkowych
uszkodzonych przez okiść. Dok. Inst. Bad. Leśn . Warszawa.
ZAWADA J. 1976: Sposoby gospodarowania w górskich drzewostanach świerkowych uszkodzonych
przez okiść. Las Pol. 13.
ZAWADA J. 1994: Siedliskowo-drzewostanowa analiza dolnoreglowych świerczyn Beskidu
Żywieckiego i Sudetów oraz kierunki dalszego jej wykorzystania. Prace Inst. Bad. Leśn. 759.
ZOLL T. 1958: Podstawowe zagadnienia zagospodarowania lasów górskich w Sudetach .
Sylwan, 5/6.
.
"