Show publication content!

Moduł II
Umiejętności poznawcze
mgr Urszula Sierżant
Cele ogólne:
Poznanie mechanizmów działania ludzkiego mózgu w zakresie funkcji poznawczych.
Poznanie sposobów kształtowania umiejętności poznawczych tj. ukierunkowanych na
rozwijanie takich umiejętności, jak czytanie i rozumowanie, ćwiczenie pamięci, koncentracji,
naukę technik zapamiętywania, rozwijanie wyobraźni.
Cele szczegółowe:
Po ukończeniu szkolenia uczestnik:
 określa strategie osiągania celów, rozwijania swojej wyobraźni,
 diagnozuje różne rodzaje inteligencji,
 nazywa nowoczesne metody pracy intelektualnej,
 zna mechanizmy działania ludzkiego mózgu w zakresie funkcji poznawczych,
 rozróżnia przyczyny trudności i niepowodzeń w pracy intelektualnej,
 stosuje różne sposoby zbierania, przyswajanie i wykorzystywanie i przetwarzania
informacji ,
 stosuje różne metody uczenia się,
 szuka różnych rozwiązań w sytuacjach problemowych, przewiduje skutki tych
rozwiązań.
Metody:
wykład, burza mózgów, praca w małych grupach, mapy pamięci, diagramy, wykresy.
Śródki dydaktyczne:
rzutnik multimedialny, plansze, duże arkusze papieru, karty ze schematami, analiza tekstu,
prezentacje.
Przebieg zajęć:
Sesja I Jak pracuje mózg człowieka?
Czas trwania 4 godziny
1. Wykład prezentujący zagadnienia pracy naszego mózgu: powszechnie panujące
opinie i schematy, a wyniki najnowszych badań, mechanizmy funkcjonowania,
specjalizacja półkul mózgowych, możliwości, wykorzystywanie,
2. Uczestnicy na podstawie dostarczonego materiału informacyjnego przygotowują,
krótką charakterystykę wybranych obszarów:
a. koncentracja uwagi
- istota problemów ze skupieniem uwagi, mechanizmy
działania, problem tzn. podzielności uwagi, metody wzmacniające procesy
uwagi;
b. zapamiętywanie
i
sposoby
- mechanizmy funkcjonowania pamięci, rodzaje pamięci
ich
zapamiętywania
wykorzystywania,
-
wykorzystanie
zjawisko
podstawowych
przeuczenia,
krzywa
elementów,
krzywa
zapominania - sposoby hamowania.
3. Prezentacje pracy poszczególnych grup warto omówić też pod kątem metod jakie
zastosowali uczestnicy selekcjonując dostarczone informacje oraz decydując się na
wybrany sposób, formę prezentacji przed pozostałymi uczestnikami.
Sesja II Wybrane zagadnienia rozwijania umiejętności poznawczych,
uczenia się
Czas trwania 4 godziny
1. W grupach określenie przyczyn trudności i niepowodzeń w procesie poznawania,
uczenia się. Po prezentacji na forum grupy dokonanie podziału na zależne i niezależne
od nas.
2. Prezentacja technik i ćwiczenie indywidualne umiejętności notowania istotnych
informacji techniką diagramów, map myślowych (Mind Mapping), schematów,
wyróżnień
w
teksie,
anagramów,
zapamiętywania
metodą
skojarzeń,
itd.
(z wykorzystaniem dostarczonych tekstów, odgrywanych scenek, podawanych
ciągów liczbowych i słów.)
3. Twórcze
myślenie
–niekonwencjonalne
sposoby
rozwiązywania
sytuacji
problemowych. Uczestnicy w grupach otrzymują zadania problemowe na plakatach
przygotowują różne warianty ich rozwiązań. Prezentują na forum grupy. Istotnym jest,
aby nie oceniać pomysłów pod kątem realności wykonania, jednakże jeśli pojawią się
takie zastrzeżenia warto przeprowadzić poprosić uczestników, aby podali odpowiedź
na pytanie: do czego nie może służyć widelec i sukcesywnie wykazywać, że nie
zgadzamy się z tym
pomysłem (bo nikt nie określił jakich rozmiarów i tworzywa
jest wykonany) Może nawet służyć za rakietę kosmiczną jak go odpowiedni
oprzyrządujemy.
W podsumowaniu zajęć należy podkreślić znaczenie naszej kreatywności, rozbudzania
wyobraźni i potrzebę ciągłego doskonalenia umiejętności poznawczych.
Ewaluacja zajęć – informacje zwrotne przedstawione przez uczestników na kartce.
Sposób i formę wybierają uczestnicy – ma być niekonwencjonalny. Podajemy, że
zależy nam na informacjach o tym, które elementy szkolenia były dla nich ważne,
istotne, które zbędne, jakie zmiany wprowadziliby,
Materiały uzupełniające dla uczestników
Każde dziecko, bez względu na miejsce pochodzenia, sposób wychowania, rozwój
inteligencji i kulturę, w której wzrasta powinno rozwinąć w sobie umiejętności poznawcze,
aby mogło logicznie myśleć, rozumieć sytuacje i zdarzenia w jakich uczestniczy, postrzegać
świat w sposób usystematyzowany, uporządkowany i dostrzegać sens w działaniach.
By efektywnie przyswajało wiedzę i by mogło wykorzystać swoją inteligencję przy
poznawaniu świata i rozwiązywaniu napotkanych trudności bez konieczności korzystania
z pomocy. Najważniejsze dla rozwoju poznawczego dziecka są te funkcje, które jeszcze nie
zostały do końca ukształtowane. Zadania, które są atrakcyjne i są jednocześnie wyzwaniem,
wyzwalają w dziecku pęd do wiedzy, kreatywne myślenie. Często potrzebna jest pomocna
dłoń przewodnika, który ukierunkuje, wskaże prawidłową drogę rozwiązania danego
problemu. W ten sposób dziecko zdobywa nowe umiejętności i doświadczenia.
Zadania, które dziecko potrafi rozwiązać bez problemu i nie stanowią dla niego wyzwania,
mogą tylko utrwalać nabyte już umiejętności, takie koetencje nazywane są strefą aktualnego
rozwoju. Dlatego tak bardzo ważna jest dopasowanie zadań edukacyjne do sfery rozwojowej
dziecka, by nie dawać mu np. zbyt prostych lub zbyt trudnych do wykonania zadań, które
zniechęca do dalszej pracy i poszukiwań.
Strefa rozwoju nie określa inteligencji dziecka, ale raczej poziom jego możliwości,
poziom potencjalnego rozwoju. Nabycie umiejętności wykonywania różnych czynności
i rozwiązywania problemów we współpracy z innymi jest bardzo ważnym elementem
warunkującym np. przystosowanie do życia w społeczności przedszkolnej, szkolnej lub
współpracę z nauczycielem, dorosłymi, itd. Dlatego tak istotne jest skupienie się na tym,
co dziecko może zrobić jutro, a nie na tym, co potrafi bez problemu wykonać dzisiaj.
Zasada psychologiczna mówi: zanim zawołasz dziecko i zaproponujesz mu wykonanie
ćwiczenia, musisz pobudzić zainteresowanie dziecka tak, by było gotowe do jego wykonania,
i by chciało z całych sił wykonać je samodzielnie; nauczyciel ma za zadanie wyłącznie
kierować
i nadzorować,
by dziecko
nie
zeszło
z wytyczonej
drogi.
(Wygotski)
W toku rozwoju umiejętności poznawczych dziecko wykorzystuje narzędzia umysłu.
Pomagają one w wykonywaniu różnych codziennych czynności fizycznych i umysłowych.
Narzędzia umysłu pomagają człowiekowi odczytywać rzeczywistość na poziomie
psychologicznym, poruszać się w niej płynnie, rozwiązywać skomplikowane problemy,
odczytywać symbole i rozumieć kulturę, w której żyją. Do narzędzi umysłu zaliczamy: język,
znaki, symbole, mapy, plany, liczby, zapis muzyczny, wykresy, modele, obrazy...
Te symboliczne narzędzia przyswojone przez dzieci pozwalają już od najmłodszych lat
skutecznie i szybko analizować otaczający świat, rozumieć zakodowane w symbolach znaki
i informacje, na długo przed tym, zanim zaczną one czytać i pisać. Te wszystkie znaki to nic
innego jak symbole kulturowe tworzone przez ludzkość wiele setek lat.
Wyróżniamy cztery wymiary w których każde dziecko rozwija się z wiekiem oraz według
rodzaju symulacji jakiemu jest poddawane, głównie przez zabawę. ( Podstawową formą
pobudzania i rozwijania dziecka jest zabawa. Powinno inicjować się je we właściwym
miejscu i porządku w zależności od indywidualnego rozwoju dziecka.)
1.
2.
Motoryka – umiejętności są kontrolowane poprzez obszary ruchowe mózgu i dlatego
też zależą od stopnia jego rozwoju w zależności od wieku dziecka. Umiejętności
ruchowe obejmują głównie: raczkowanie, chodzenie, bieganie oraz inne czynności
związane z użyciem mięśni, np.: jak układanie klocków, cięcie nożyczkami lub
podnoszenie najdrobniejszych przedmiotów. Wszystkie przeżycia i doświadczenia
dziecka nabywane w okresie rozwoju umiejętności motorycznych są oczywiście
niezbędne do rozwoju motorycznego, ale chociaż często nie uświadamiamy sobie
tego, one także kształtują podstawy dla rozwoju umiejętności językowych. W okresie
rozwoju umiejętności motorycznych, gdy dziecko uczy się raczkować, zdolność
koordynacji pomiędzy prawą, a lewą stroną mózgu rozwija się szybciej dzięki ruchom
naprzemiennym rąk i nóg. Rozwój ten ma wielkie znaczenie w późniejszym życiu
dziecka, dotyczy jego zdolności koordynacji ruchów pomiędzy lewą a prawą stroną.
Umiejętności motoryczne są niezwykle ważnym wymiarem dla dzieci i są decydujące
za rozwój w innych wymiarach.
Percepcja - proces funkcjonowania zmysłów dotyku, a także wrażeń wzrokowych
i słuchowych, węchu. Percepcja rozwija się wraz z rozwojem centralnego systemu
nerwowego i wiekiem dziecka. Percepcję możemy podzielić na obszary:
a) Percepcja dotykowa rejestruje wrażenia dotykowe, np. gdy dziecko dotyka
zabawki
o interesującej strukturze powierzchni,
b) Percepcja kinetyczna rejestruje ruchy mięśni, np. gdy dziecko wyciąga rączkę po
zabawkę, by ją chwycić,
c) Percepcja wizualna rejestruje wszystkie informacje powstające w oku, jak np.
kolor, kształt,
d) Percepcja słuchowa rejestruje wszystkie wrażenia słuchowe powstające w uchu,
jak np. kierunek dźwięku.
Pamięć formuje w całość wszystkie obszary percepcji. Wymienione cztery obszary
percepcji obejmują wiele aspektów, które są stymulowane i rozwijane w trakcie zabawy.
Podobnie jak w przypadku umiejętności motorycznych, stymulowanie umiejętności
percepcyjnych dziecka podczas zabawy daje podstawy do dalszego rozwoju i zdolności
uczenia się.
3. Koncentracja jest zdolnością skupienia uwagi na jednym przedmiocie czy zadaniu i
wyłączenia zewnętrznych zakłóceń. Zdolność dziecka do koncentracji rozwija się
wraz z rozwojem umiejętności percepcyjnych i motorycznych dziecka. Koncentracja
rozwija się od kilku minut w pierwszym roku życia, do około godziny w wieku
sześciu lat. Jeśli umiejętność koncentracji ćwiczona jest podczas zabawy, łatwiej jest
dziecku później uczyć się. Dla koncentracji dziecka ważne jest to, by było ono
motywowane i uznawało zabawę za atrakcyjną. Dlatego też zabawa (bądź zabawka)
nie może być zbyt łatwa, by dziecko nie nudziło się, ale także nie tak trudna, by
dziecko mogło ją właściwie używać.
4. Poznawanie - w warunkach naturalnych, umiejętności poznawcze to zdolność
dziecka do rozpoznawania obiektów wokół niego, z pomocą umiejętności
motorycznych i percepcji. Umiejętności poznawcze obejmują także zachowania
społeczne, to jest zdolność dziecka do zabawy z innymi dziećmi. Tak więc
umiejętności poznawcze, jak i motoryka pomagają rozwijającemu się dziecku
w gromadzeniu i zdobywaniu wiedzy. Wiedza zaś motywuje dziecko do
rozwiązywania
problemów
stosownie
do
jego
wieku,
rozpoczynając
od specyficznego poziomu elementarnego i stopniowo wzrastając poprzez poziom
wcześnie abstrakcyjny aż do momentu, gdy dziecko zbliża się do wieku szkolnego.
Umiejętności poznawcze to także zdolność do zapamiętywania i widzenia różnic
i podobieństw, zdolność do rozstrzygania relacji pomiędzy rzeczami i pojęciami, oraz
formowanie mechanizmów w całość ( dobrym przykładem zabawki rozwijającej te
umiejętności jest kolejka torowa). Możemy powiedzieć, iż umiejętności poznawcze to
zamknięty proces, który jedynie może oszacować to, co dziecko mówi, lub robi.
Pamięć jest tego istotną częścią, jest bowiem podstawą do przywołania tego,
co zostało usłyszane, lub zobaczone. Wczesny rozwój umiejętności poznawczych
charakteryzuje się przywoływaniem z pamięci wzorów, jak np. słońce jest rysowane
jako koło z odchodzącymi od niego promykami. W okresie późniejszym dzieci zaczną
znajdować swe własne rozwiązania, odpowiedzi, bazując na wiedzy którą
zgromadziły.
POBUDZANIE I ROZWÓJ DZIECKA
Ważnym aspektem w pobudzaniu i rozwoju dziecka jest aktywizowanie wszystkich czterech
wymiarów- motoryki, percepcji, koncentracji i umiejętności poznawczych, ponieważ jak to
już było wspomniane, są one zależne od siebie - jedne budowane są na drugich. Ważne jest
nie tylko to, by je wypróbowywać, ale także wciąż je szkolić. Tak więc chwytanie klocków
staje się działaniem automatycznym. W ten sposób mózg dziecka już nie będzie więcej
potrzebował, by skupiać się na czynności (ruchu), lecz może zamiast tego skierować swój
wysiłek do uczenia się nowych rzeczy. W czasie, gdy konkretny ruch staje się dla dziecka
automatyczny, jest ono gotowe, by poznać nowy. Ma to oczywiście zastosowanie nie tylko
dla motoryki, ale także dla trzech pozostałych wymiarów.
WSZYSTKIE CZTERY WYMIARY MUSZĄ BYĆ ROZWIJANE
Przez długi czas uważano, że inteligencja jest czymś stałym, poziomem z którym się rodzimy
i którego nigdy nie zmieniamy. Mierzona jest za pomocą testów i określana jako IQ (ang.
Intelligence Quotient – iloraz inteligencji). IQ to pewna określona dla danego człowieka
liczba (100 dla przeciętnej inteligencji, ponad 100 dla ponad przeciętnej, mniej niż 100 dla
poniżej przeciętnej), którą uzyskuje się dzieląc „wiek rozwojowy” dziecka (zdefiniowany na
podstawie wyników testu) przez jego wiek kalendarzowy.
Jednakże nie ma na świecie takiego testu, który mógłby w pełni ujawnić wszystkie
uzdolnienia, predyspozycje i talenty. Każde dziecko jest inne i wyjątkowe, każde posiada
własną indywidualność. O ile potencjał dziecka jest nieograniczony, o tyle testy mają
ograniczoną możliwość zgłębienia tego potencjału.
IQ określa tylko to, jak daleko zaszedł rozwój wybranych postaci czy przejawów inteligencji
(głównie językowej i matematycznej, praktycznej). Wysoki iloraz inteligencji nie stanowi
gwarancji sukcesu czy osiągnięć na wybranej drodze kariery. Równie ważną rolę (a czasem i
ważniejszą) odgrywa osobowość, zaangażowanie, kreatywność i oddziaływanie środowiska.
(Einstein i Edison z całą pewnością uzyskaliby mierne wyniki w testach na inteligencję,
ponieważ obaj myśleli wolno i mieli trudności z wyartykułowaniem swoich myśli. Einstein
nie zdał egzaminów wstępnych na studia. Żadne testy i egzaminy nie były w stanie uchwycić
tego, co posiadał ten uznany geniusz – twórczej wyobraźni.)
Stąd też warto nabrać dystansu do wszelkiego rodzaju testów. Obecnie żyjemy w świecie,
gdzie ludzie nagminnie są sprawdzani przez różnego rodzaju testy, formularze, które roszczą
sobie prawo do orzekania o ich inteligencji czy umiejętnościach. Jeżeli dziecko ograniczy się
do nauki jak rozwiązywać testy i pozwoli, by inni oceniali go na podstawie uzyskanych
wyników, to odda swoje uzdolnienia indywidualność pod osąd drugich osób wg. schematów,
będzie zanikała jego naturalna ciekawość do poznawania siebie i świata. Dziecko powinno
samo, na swój własny użytek poznać swoje prawdziwe atuty i uzdolnienia. Z pomocą
dorosłych zająć się ich umacnianiem i rozwijaniem.
Profesor Howard Gardner, który spędził wiele lat na badaniu ludzkiego mózgu i jego wpływu
na kształcenie, twierdzi, że nie istnieje jedna inteligencja, ogarniająca wszystkie operacje
umysłu i tym bardziej nie można jej zmierzyć za pomocą testów. Wyróżnił on wiele rodzajów
inteligencji, rozszerzając tym samym pojęcie dziecięcego potencjału i wysuwając koncepcję
różnorodności talentów. W oparciu o stworzony przez Gardnera model, niektórzy badacze
wyłonili jeszcze dodatkowe obszary uzdolnień. W tej chwili, we współczesnej literaturze
psychologicznej, wymienia się następujące rodzaje inteligencji:

Inteligencja językowa – umiejętność czytania, pisania i porozumiewania się za
pomocą słów. Wyraża się ona m.in. w bogatym słownictwie, w umiejętności
budowania pięknych wypowiedzi i snuciu interesujących opowieści.

Inteligencja logiczno-matematyczna – umiejętność rozumowania i liczenia,
rozumienie liczb i zdolność logicznego myślenia.

Inteligencja muzyczna –słuchanie, świadomość różnorodności dźwięków,
umiejętność ich rozpoznawania, odtwarzania i wykorzystywania w kompozycjach.

Inteligencja przestrzenno-wizualna –
świadomość kształtów, umiejętność
zagospodarowania przestrzeni, rodzaj zdolności, którą wykorzystują architekci,
rzeźbiarze, malarze, nawigatorzy i piloci.

Inteligencja kinestetyczna (motoryczna) – rozwijanie umiejętności fizycznych,
zdolność koordynacji i bezbłędnego wykonywania złożonych sekwencji ruchów.

Inteligencja interpersonalna – umiejętność nawiązywania kontaktu z innymi ludźmi,
i konstruktywnego obcowania z innymi osobami, zdolność wczuwania się w położenie
innych (empatia).

Inteligencja intrapersonalna (introspektywna) – umiejętność wejrzenia w siebie,
poznawania siebie. Ten rodzaj inteligencji wiąże się u niektórych ludzi z wielką
intuicją. Pozwala również sięgnąć do ogromnych zasobów informacji
przechowywanych w naszej podświadomości. Zdolność postrzegania i kontrolowania
własnych myśli, potrzeb oraz uczuć. Inteligencja inter- i intrapersonalna są często
łączone i nazywane inteligencją emocjonalną.

Inteligencja przyrodnicza – umiejętność pracy i życia w zgodzie z naturą, poczucie
harmonii ze światem przyrody i odpowiedzialności za utrzymanie równowagi
ekologicznej.

Inteligencja naukowa – zdobywanie wiedzy o świecie, ciekawość, by poszerzyć
wiedzę w wybranych dziedzinach życia, wykorzystywanie eksperymentów w celu
zbadania reguł rządzących wszechświatem.

Inteligencja filozoficzna – myślenie i zadawanie pytań dotyczących sensu życia,
umiejętność myślenia na poziomie abstrakcyjnym.

Inteligencja
moralna
–
umiejętność
dostosowania
się
do
zasad
społecznych,kulturowych i religijnych, poczucie sprawiedliwości, kierowanie się
etyką.

Inteligencja finansowa – umiejętność dysponowania własnymi środkami
pieniężnymi i ich pomnażania, rozumienie zasady obiegu pieniądza w społeczeństwie.
Każdy z nas posiada wiele typów inteligencji, przejawiających się na różne sposoby.
Tak naprawdę nie jest ważne, czy ile jest wszystkich rodzajów inteligencji. Ważne jest to, że
w każdym z nas tkwi olbrzymi potencjał. Każda człowiek przychodzi na świat
z różnorodnymi i złożonymi możliwościami mentalnymi, pamiętać należy, że wszystkie
talenty, jakiekolwiek by one nie były, muszą zostać rozbudzane, by mogły być dalej
rozwijane. To właśnie otoczenie – rodzina, przedszkole, szkoła – wyzwala tkwiące w dziecku
umiejętności (intelekt, kreatywność, talenty) i wspiera je bądź hamuje ich rozwój. Im silniej
stymulowane są różne formy aktywności dziecka, tym bogatszy jego rozwój - naturalna
ciekawość sprawia, że wzrasta w nim chęć odkrywania, odwaga podejmowania ryzyka,
motywacja, by się zaangażować i dzięki wytrwałości coś osiągnąć. W sprzyjającym mu
środowisku każdy ma możliwości stawania w obliczu wielu wyzwań i podejmowania różnych
prób i doświadczeń. Wspierające środowisko to takie, które nagradza wysiłki i motywuje do
podejmowania nowych zadań, będąc tym samym prawdziwym katalizatorem rozwoju.
Niestety dzieci częściej są strofowane niż stymulowane - słyszą, że są niemądre, że znowu
zrobiły błąd, że są niegrzeczne i sprawiają kłopoty. Takie etykietowanie działa jak
samospełniająca się przepowiednia, a każda późniejsza porażka zdaje się tylko to
potwierdzać.
Zamiast wyszukiwać u swojej pociechy wad, przykładów głupoty czy niezdarności, skupmy
się raczej na docenieniu zalet, dostrzeżeniu indywidualnych uzdolnień i talentów. Nauczmy
malucha świadomie wykorzystywać swój potencjał umysłowy i efektywnie posługiwać się
swoimi umysłowymi możliwościami. Niech dziecko wie, że ma wiele mocnych stron i
wykorzystuje je, a i te słabsze mogą zostać rozwinięte - bez względu na to, z jakim bagażem
genetycznym się urodziło.
Lew Wygotski w całej swojej pracy badawczej i naukowej podkreślał znaczenia języka, jako
narzędzia warunkującego rozwój poznawczy dziecka. Uważał, że myślenie i mowa
są ze sobą nierozerwalnie powiązane. Język, którego dziecko uczy się od najmłodszych lat,
ten, którym jest otoczone na co dzień, którego słucha i rozumie, zanim jeszcze samo zacznie
mówić, jest wyznacznikiem jego sposobu myślenia i komunikowania się w przyszłości.
Im bogatszy język, im więcej słów, którymi dziecko potrafi opisać świat, emocje, problemy
i radości, tym łatwiej jest mu komunikować się z innymi, wyrażać uczucia i sterować
własnym zachowaniem. Kiedy dziecku brakuje odpowiednich słów, którymi mogłoby
opowiedzieć, co naprawdę się z nim dzieje, staje się zamknięte w sobie i nierozumiane,
zniechęcone do nowych doświadczeń. Dziecko w toku rozwoju stopniowo dochodzi
do poziomu myślenia abstrakcyjnego. Na początku jednak język jest narzędziem służącym
do opisywania każdej czynności i tego, co dzieje się dookoła. Jest to raczej mechaniczne
działanie, pomagające usystematyzować czynności. Dopiero później ten monolog zewnętrzny
przeobraża się w monolog wewnętrzny. Dziecko nie musi już komentować cały czas tego
co robi, monolog zewnętrzny zamienia się w myślenie — monolog wewnętrzny. Dlatego
właśnie tak ważne jest, by dziecko miało jak najbogatszy zasób słów, które w późniejszym
czasie tworzyć będą jego myśli i cały świat wewnętrzny. Rozwój myślenia jest zatem
w zasadniczym stopniu zdeterminowany umiejętnościami językowymi dziecka.
Wychowanie i uczenie się poprzez poznanie społeczne zakłada, że kultura jest głównym
determinantem indywidualnego rozwoju dziecka. (Lew Wygotski) Ludzie jako gatunek,
żyjąc w różnych środowiskach geofizycznych, stworzyli kulturę, zatem każde dziecko
wzrasta w jakimś jej kontekście. Rozwój dziecka i przystosowanie do życia wśród innych
ludzi są, mniej lub bardziej, nacechowane elementami danej kultury, która ukierunkowuje
jego sposób myślenia i postrzegania świata. Poprzez kulturę dzieci przyswajają sobie
zachowania i wiedzę przekazywaną (czasami także mimowolnie) przez osoby, wśród których
się wychowują. Uczą się także, jak sobie radzić w różnych sytuacjach życiowych poprzez
uczestniczenie w nich, a z problemami poprzez wspólne ich rozwiązywanie. Język jest także
głównym nośnikiem komunikatów kulturowych. Staje się on zatem narzędziem jego
intelektualnego przystosowania do komunikowania się.
Skoro kultura, sposób myślenia i środowisko mają tak wielki wpływ na naukę, nie należy
dziecka izolować od innych i skupiać się jedynie na indywidualnym toku nauczania bez
uwzględniania wpływu otaczającego świata, ponieważ to znacznie ogranicza możliwości
poznawcze dziecka.
Pierwsze skojarzenie, które nasuwa się z terminem "umiejętność poznawcza", to uczenie się.
Te dwa pojęcia są silnie ze sobą powiązane. Aby osiągnąć pewien poziom umiejętności,
a szczególnie poznawczych, trzeba włożyć dużo wysiłku, ale chyba nie tylko. Musi tu
wystąpić także element wolitywny, motywujący, który zadecyduje o poziomie wykonania
danej operacji.
Badania profesorów Kena i Ritę Dunn z Uniwersytetu St, John’s w Jamaica w Stanie Nowy
Jork oraz ekspertów od programowania neurolingwistycznego Richarda Bandlera, Johna
Grindera, Michaela Grindera pozwoliły wyodrębnić trzy różne typy komunikowania się
i uczenia się:
Typ
Formy
Aktywność
Sposób
Jaki jest?
Często
aktywności twórcza
mówienia
używane
słowa,
zwroty
Lubi
Pisanie,
Mówi szybko, Ma dobrą pamięć
„ Jak
Wzrokowy
(wizualny)
obrazki,
malowanie,
ale potrafi
wzrokową –
wisisz…”;
uczenie się
diagramy,
projektowanie, siedzieć cicho poszukując informacji „Wygląda
poprzez
wykresy,
fotografowanie i obserwować przywołuje w pamięci, mi na to...”;
patrzenie,
pokazy,
machinalne
w skupieniu.
odtwarza cały obraz,
„Patrzymy
spostrzeganie filmy video; rysowanie
Używa
pamięta, gdzie coś
na to
rzeczywistośc lubi chodzić podczas
bogatego
położył kilka dni
inaczej”;
i jako
do kina,
rozmowy
słownictwa.
wcześniej; pamięta
„Spójrz na
obrazów.
rozwiązywa
wygląd ludzi, nie
to z mojego
ć krzyżówki.
zapomina twarzy,
punktu”;
Woli czytać
zwykle jest dobry z
„To jest
sam, jeśli
ortografii, objaśniając dość
czytane jest
drogę korzysta z
mgliste”;
głośno
mapy, lub sam ją
„Widzisz”,
słuchając
narysuje.
„Zobacz”,
chce widzieć
Wygląd jest dla niego „Wyobraź
tekst.
ważny; ubiera się
sobie”;
Lubi
starannie, dobiera
„Punkt
obserwować
kolory,
widzenia”;
ludzi, patrzy
na tego, kto
do niego
mówi lub
kto mu
czyta.
Postrzega
obrazami,
tak jakby
„robił
zdjęcia”.
Słuchowy
(audialny)
uczenie się
poprzez
słuchanie
Lubi kasety
audio,
wykłady,
ustne
instrukcje,
lubi słuchać
radia,
muzyki,
uwielbia
dyskutować,
pamięta
nazwiska i
imiona
ludzi, łatwo
przypomina
sobie fakty,
które
usłyszał w
radio, lubi
dużo mówić,
używa
bogatego
słownictwa.
Lubi zajęcia
Ruchowy
(kinestetyczny) aktywne,
uczenie
siędziałanie
poprzez
praktyczne,
czynności
dotykanie,
śpiewanie,
opowiadanie
historii,
muzykowanie,
opowiadanie
dowcipów,
debatowanie,
filozofowanie,
Rzemiosło,
naprawy
sprzętu,
ogrodnictwo,
gotowanie,
Ujawnia na twarzy
emocje.
Kiedy nie ma zajęcia,
rysuje coś lub patrzy w
przestrzeń, lubi
załatwiać sprawy w
bezpośrednich
kontaktach.
Zorientowany na
szczegóły,
opracowując plan gry
przygląda się obrazowi
całości.
Mówi średnio W relacjach lubi
szybko, lubi
otwarty dialog
rozmawiać
i dyskusję; gdy nie ma
nawet podczas zajęcia nuci coś lub
lekcji, głośno
mówi sam do siebie;
powtarza treści lubi załatwiać sprawy
jakich się uczy, przez telefon. Na ogół
kilkakrotnie
dobrze przypomina
odsłuchuje
sobie, co kto
wybrane
powiedział; lepiej
fragmenty z
reaguje, gdy słyszy
nagrań.
informację niż gdy ją
czyta. Słownie udziela
informacji; pytany o
drogę udziela
wskazówek określając
kierunki: Trzeba iść
prosto, potem za
skrzyżowaniem w
lewo..”.
Emocje ujawnia
poprzez zmianę tonu
głosu. Pracując nad
czymś rozmawia o
metodach, debatuje
nad problemami,
opracowuje
rozwiązania w formie
słownej.
Nie przywiązuje
nadmiernej wagi do
wyglądu.
Mówi dość
Lubi kontakt fizyczny,
wolno,
dotykanie, podchodzi
z namysłem,
blisko, kiedy się nudzi,
czasami
wierci się, nie może
pomagając
usiedzieć w miejscu,
„Spojrzyj na
to z drugiej
strony”,;
„Olśnienie”,
„Z tej
perspektywy
..”,
„Wygląda
na to, że..”
„Czarno to
widzę”,
„Widok z
lotu ptaka”.
„Do
usłyszenia”;
„Brzmi to
ciekawie”;
„Powiem
wyraźnie
”Nie mów,
tylko
słuchaj”;
„To jest
słowo w
słowo to
samo”; ,
„Mówimy
różnymi
językami”;
„Zamieniam
się w słuch”,
„A teraz się
wygadaj”;
„Trzymaj
język za
zębami”.
„Prawdę
mówiąc, to
niesłychane”
„Rusz
głową”;
„Będziemy
w
kontakcie”,
fizyczne, ruchdoświadczan taniec, sport,
sobie gestami.
bezpośrednie ie, taniec,
majsterkowanie
zaangażowanie, wycieczki,
…
gry i zabawy
sportowe,
gimnastykę.
lubi załatwiać sprawy
robiąc coś – podczas
spaceru, grając w karty
itp.
Pracując działa metodą
„krok po kroku”. Lubi
zawinąć rękawy i
zabrać się do roboty.
Pamięta to, co się
zdarzyło;
Lepiej zapamiętuje,
kiedy korzysta
z trójwymiarowych
pomocy naukowych
np. kart
dydaktycznych.
Dobrze się uczy
mogąc przy czymś
manipulować.
Zapytany o drogę,
chętnie sam
podprowadzi zamiast
wyjaśniać.
Sposób ubierania się:
wygodny, materiał jest
ważniejszy niż styl;
Jego emocje zdradza
język ciała, napięcie,
ruch mięśni.
„Odnoszę
wrażenie”,
„Nie
chwytam
tego”,
„Nie
nadążam za
tobą”,
„Czujesz
to?” , „To
niezbita
prawda”,
„Ręka w
rękę”,
„Wziąć się
za bary”,
„Wyłożyć
karty na
stół”
„Chwycić
byka za
rogi”,
„Gotować
się ze
złości”,
„Pociągać za
sznurki”,
Wziąć się w
garść”, „Nie
poruszaj
tego
tematu”, „To
robi dobre
wrażenie”
Każdy z nas wykorzystuje trzy typy, ale wyraźnie preferuje jeden z nich.
Badania przeprowadzone na ponad 5 tys. uczniów klas od 5 do 12 ze Stanów, Hongkongu i
Japonii wykazały, ze preferencje rozkładają się tak:
 Typ wzrokowy: 29 %
 Typ słuchowy: 34 %
 Typ ruchowy: 37 %.
 W momencie osiągnięcia dorosłości większość reprezentują wzrokowcy.
O jakości poznawania i uczenia się decydują:
I. Zdolności ogólne:
pamięć, spostrzegawczość, myślenie, uwaga, wyobraźnia, sprawność motoryczna…
Zdolności kierunkowe:
artystyczne, techniczne, przedmiotowe, interpersonalne…
II. Twórczość
płynność, oryginalność, giętkość, otwarcie na nowe doświadczenia, ciekawość, badawczość,
poszukiwanie przygód, preferencja ryzyka w działaniu i myśleniu, wrażliwość na szczegóły…
III.Zaangażowanie w pracę
motywacja, uporczywość, wytrzymałość, pracowitość, samozaparcie, pewność siebie, wiara
w zdolności i wykonywaną pracę… (Partyka M. , Zdolni, utalentowani, twórczy, WODN,
Warszawa 1998)
Oddziaływania nauczyciela służące rozwojowi wyżej wymienionych zakresów:
W zakresie zdolności:
 Uczenie umiejętności uczenia się.
 Docenianie zdolności w zakresie różnych rodzajów inteligencji.
 Zapewnieni dziecku przestrzeni do zaprezentowania swoich uzdolnień.
 Pomoc w wyrównaniu zaległości - jeśli istnieją.
 Dostrzeganie pozytywnych efektów uczenia się.
 Stwarzanie możliwości poprawy.
 Jasne kryteria oceny i konsekwentne przestrzeganie ich.
 Dostosowanie tempa i poziomu do możliwości ( zadania z górnego pułapu).
W zakresie twórczości:
 Akcepcja przejawów twórczości dziecka.
 Przekazywanie wiedzy o twórczości jako aktywności dostępnej każdemu człowiekowi.
 Wprowadzanie technik twórczych na lekcjach przedmiotowych i zajęciach
dodatkowych.
W zakresie zaangażowania zadaniowego:
 Wzmacnianie mocnych stron.
 Dostrzeganie postępów w działaniu.
 Wzmacnianie rywalizacji z samym sobą poprzez porównanie osiągnięć własnych i
stwarzanie możliwości poprawy poziomu wykonania zadania oraz pozostawienie
uczniowi decyzji o poziomie swoich aspiracji.
 Uczenie planowania zadań, czasu i organizowania pracy.
 Wspieranie wiary we własne możliwości.
 Uczenie formułowania konkretnych celów z określeniem czasu ich realizacji.
Pamiętać należy, że postrzegamy siebie i świat poprzez nasze zmysły – wzroku, słuchu,
dotyku, smaku, węchu. Postrzeganie świata jest magazynowaniem i kodowaniem informacji
w naszej myśli -mapą tworzoną, zapamiętywaną i przetwarzaną przez nasz mózg. Kiedy
myślimy o naszych doświadczeniach odtwarzamy „wewnętrznie” obrazy, dźwięki, odczucia.
Literatura
1. Carla Hannaford, Zmyślne ruchy, które doskonalą umysł, Oficyna Wydawnicza
Medyk, Warszawa 1995
2. Malgorzata Taraszkiewicz, Jak uczyć lepiej, CODN 1998
3.
Monika Lukasiewicz, Sukces w szkole, Ośrodek Doskonalenia Umiejętności
Poznań 1999r.
Katarzyna Gozdek - Michaelis, Rozwiń swój genialny umysł, J&BF, Warszawa 1
996r.
5. Alistair Smitch, Przyspieszone uczenie się w klasie, WOM, Katowice 1997r.
6. Robert Fisher, Uczymy jak się uczyć, WSiP Warszawa 1999
7. Robert Fisher, Uczymy jak myśleć, WSiP Warszawa 1999
4.
Gordon Dryden, Jeeanette Vos, Rewolucja w uczeniu, Wydawnictwo Moderski i
S-ka, Poznań 2000
9. Howard Gardner, Inteligencje wielorakie, Media Rodzina, Poznań 2002
8.
Sylwia Rimm, Dlaczego zdolne dzieci nie radzą sobie w szkole, Wydawnictwo
Moderski i S-ka, Poznan 2000
11. Sylwia Rimm, Bariery szkolnej kariery, WSiP, Warszawa 1994
10.
12.
Edyta Brudnik Anna Moszyilska Beata Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy
aktywnie, przewodnik po metodach aktywizujqcych, Zakl. Wydawniczy SFS,
Kielce, 2000
13.
Edyta Brudnik Anna Moszynska Beata Owczarska, Ja i mój uczeń pracujemy
aktywnie, scenariusze lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących, Zakl.
Wydawniczy SFS, Kielce, 2000
14.
Partyka M. , Zdolni, utalentowani, twórczy, WODN, Warszawa 1998