1 . TECHNIKA SWOBODNEGO TEKSTU Jedną z technik

.
TECHNIKA SWOBODNEGO TEKSTU
Jedną z technik, najczęściej stosowanych przez nauczycieli w swej pracy, jest technika
swobodnego tekstu, która stawia na piedestale ekspresję słowną dziecka widząc w niej
skuteczny oraz nowoczesny środek nauczania i wychowania. Sam Freinet twierdził,
Ŝe swobodne wypowiedzi są najlepszym środkiem kształcenia czynnego języka dziecka.
Szkoła tradycyjna jest szkołą milczenia, szkołą podręczników i niezrozumiałych zadań,
szkołą lekcji i klasówek. Wystarczy stworzyć odpowiednie warunki, aby dzieci otworzyły
się i przemówiły w poezji, w swobodnym teatrze czy piosence.
Przy wprowadzaniu do zajęć lekcyjnych techniki swobodnego tekstu nauczyciel
powinien pamiętać o trzech podstawowych zasadach warunkujących jego skuteczność
dydaktyczną i wychowawczą:
•
•
•
Zasada swobody oznacza, Ŝe tekst, który moŜe ewentualnie powstać musi być
naprawdę swobodny, to znaczy, Ŝe powstanie wtedy, gdy dziecko będzie miało
naprawdę ochotę wyraŜania swoich myśli i emocji.
Zasada naturalnej motywacji czyli bezwzględne tworzenie uczniom warunków
do swobodnych wypowiedzi.
Zasada wykorzystania utworzonego tekstu do nauczania dzieci poprawności
językowej w mowie i piśmie.
Pewną odmianą swobodnego tekstu moŜe być równieŜ tekst zbiorowy. Pojęcie swobodny
odnosi się w tym przypadku do wyboru przez dzieci drogą głosowania tematu wypowiedzi.
C. Freinet określa pracę ze swobodnym tekstem jako polowanie na słowa, które polega na:
- analizie zdań tekstu,
- szukaniu wyrazów bliskoznacznych,
- określaniu emocjonalnego nastawienia do rzeczywistości za pomocą słów.
Swobodny tekst, w odróŜnieniu od wypracowania szkolnego cechuje spontaniczność,
twórczość, związek z Ŝyciem, kontakt ze środowiskiem, w którym dziecko Ŝyje, głęboka
ekspresja przeŜyć.
Wpływ na efektywność stosowania techniki swobodnego tekstu mają równieŜ:
•
•
•
•
•
•
treści nauczania dotyczące swobodnej twórczości uczniów
treści realizowane podczas zajęć z tekstem swobodnym
wprowadzane czynniki stymulujące
środki i metody nauczania i uczenia się
atrakcyjność lekcji
przygotowanie nauczyciela
Szczególną rolę wśród w/w czynników odgrywają czynniki stymulujące ekspresję dzieci.
Nie są one sztucznie określone lecz wydają się być wynikiem indywidualnej inwencji
i pomysłowości nauczyciela.
Wymienić tu naleŜy przede wszystkim następujące okoliczności:
1
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
obcowanie z przyrodą (inspirująca rola wycieczek klasowych, zielone szkoły itp.)
koncerty muzyczne
spacery
samotne przebywanie
smutek ( umiejętne „odczytanie” przez nla nastroju uczniów, jakim moŜe być
smutek, stanowi doskonały punkt wyjścia dla swobodnej ekspresji werbalnej
uczniów.)
radość
zwiedzanie wystawy malarskiej
oglądanie filmu
zapoznanie się z wybranym wierszem bądź fragmentem prozy
oglądanie fotografii
przeglądanie prasy
przypadkowość i wiele innych będących wynikiem intuicji , otwartości
i wszechstronności nauczyciela.
WdraŜanie „nowoczesnych” metod, technik, w tym techniki swobodnego tekstu, wymaga
od nauczyciela utoŜsamienia się ze zmianami jakie zachodzą obecnie w edukacji.
Jaki więc powinien być współczesny nauczyciel?
Powinien przede wszystkim:
• Być mediatorem, osobą pośredniczącą pomiędzy uczniem, a treściami edukacji,
współorganizatorem procesu edukacji, człowiekiem który wyzwala i rozbudza
emocje wśród uczniów skłaniając ich jednocześnie do spełniania się w procesie
poznania.
• Rozwijać wielokierunkową aktywność dzieci głównie poprzez ukierunkowanie
procesu nauczania na zainteresowania i potrzeby uczniów.
• Wspierać aktywność dzieci poprzez stosowanie metod aktywizujących.
•
•
•
•
•
•
Organizować i róŜnicować aktywność dzieci poprzez stosowanie szerokiej gamy
form pracy.
Stworzyć warsztat pracy przyjazny dzieciom, umoŜliwiający im samorealizację,
wyposaŜony w kąciki edukacyjne, rozwijające indywidualne umiejętności dzieci
oraz ich zainteresowania.
Wspierać aktywność własną dzieci poprzez stwarzanie sytuacji stymulujących
je do wyraŜania własnych uczuć, podejmowania decyzji.
Stosować alternatywne podręczniki podejmujące wiedzę zgodną z
zainteresowaniami dzieci.
DąŜyć do harmonijnego i wszechstronnego rozwoju osobowości dzieci, zarówno
ich sfery instrumentalnej ( wiedza, umiejętności, zdolności), jak i kierunkowej
(motywacja, postawy, poglądy, ideały).
Nieustannie wzbogacać swój warsztat pracy i dostosowywać go do potrzeb,
zainteresowań dzieci.
Reasumując powyŜsze rozwaŜania moŜemy jednoznacznie stwierdzić, Ŝe nadrzędną
wartością nowej edukacji powinien być indywidualny rozwój dziecka, którego
zewnętrznymi wskaźnikami byłyby kompetencje dziecka rozwijające się i kształtujące
dzięki jego aktywności własnej. Nauczyciel zaś ma być osobą pośredniczącą w przekazie
wiedzy, umoŜliwiającą dzieciom, poprzez wyzwalanie adekwatnych sytuacji, harmonijny
rozwój.
2
Scenariusz
zajęć zintegrowanych w klasie III
zainspirowanych techniką swobodnego tekstu
Blok tematyczny: „Moi przyjaciele”, obejmujący trzy dni aktywności:
1. Tworzenie swobodnej ekspresji werbalnej oraz swobodnego tekstu inspirowanych
bajką I. Krasickiego pt. „Przyjaciele”
2. Dzielimy świat z roślinami i zwierzętami, czyli ujawnianie własnych doświadczeń w
obcowaniu z przyrodą
3. Tworzenie albumu klasowego „Nasi przyjaciele” swobodna ekspresja dzieci
I Cele operacyjne
Uczeń:
1) potrafi swobodnie wypowiadać się na bliskie mu tematy,
2) potrafi wyrazić w mowie i w piśmie swoje uczucia, emocje, nastroje, posiadaną
wiedzę i doświadczenia w związku z poruszanym tematem,
3) aktywnie ćwiczy czytanie: ciche i wyraziste oraz z podziałem na role,
4) potrafi wykorzystać nowe słownictwo w tworzeniu zdań,
5) poprawnie formułuje zdania oceniające,
6) potrafi wyrazić swe emocje w twórczości plastycznej,
7) umie wymienić, zapisać cechy charakterystyczne dla prawdziwego przyjaciela oraz w
oparciu o zgromadzone słownictwo tworzyć inne formy wypowiedzi,
8) potrafi gromadzić materiały na dany temat i prezentować je,
9) potrafi wspólnie z nauczycielem dokonywać korekty wybranego tekstu oraz na jego
bazie tworzyć nowy, bogatszy tekst.
II Metody pracy:
oparte na słowie: rozmowa, praca z tekstem, prezentacja.
oparte na oglądzie: obserwacja.
oparte na działaniu: ćwiczenia, praktyczne działania.
III Formy pracy:
zbiorowa,
indywidualna jednolita
indywidualna zróŜnicowana
IV Środki dydaktyczne:
ksiąŜki, ilustracje postaci z bajek,
tekst bajki I. Krasickiego pt. Przyjaciele,
karty pracy z tekstem bajki,
nagranie magnetofonowe z muzyką klasyczną,
słowniczki ortograficzne,
arkusze papieru.
3
V Zapis w dzienniku
DłuŜsze wypowiedzi uczniów charakteryzujące prawdziwą przyjaźń w oparciu o własne
doświadczenia oraz tekst bajki I. Krasickiego pt. Przyjaciele. Tworzenie swobodnej ekspresji
werbalnej oraz swobodnego tekstu w oparciu o zgromadzone słownictwo. WyraŜanie swych
uczuć w twórczości plastycznej przy jednoczesnym słuchaniu muzyki klasycznej.
VI Przebieg zajęć
1. Zainteresowanie dzieci bajkami jako gatunkiem literackim skierowanym głównie
do dzieci.
o Nauczycielka informuje dzieci, Ŝe poznają nową bajkę, której przewodnim
tematem jest przyjaźń między jej bohaterami, jednocześnie motywuje dzieci
do wymieniania tytułów bajek o podobnej tematyce, poznanych wcześniej.
o Dzieci swobodnie wypowiadają się, wymieniają tytuły znanych bajek,
ujawniają emocje jakie towarzyszyły ich czytaniu oraz określają stopień
przyjaźni łączący ich bohaterów.
o Nauczycielka skłania uczniów do zdefiniowania pojęcia przyjaźni. Czym dla
was jest przyjaźń? Dlaczego warto mieć przyjaciół?
o Dzieci wypowiadają się swobodnie o przyjaźni odwołując się do swych
własnych doświadczeń.
2. Nauczycielka zaprasza dzieci do wysłuchania bajki, jednocześnie prosząc, by podczas
słuchania starały wyobrazić sobie, jakie uczucia, emocje towarzyszą jej głównemu
bohaterowi zajączkowi oraz czy przyjaźń opisaną w utworze moŜemy nazwać
prawdziwą przyjaźnią.
o Dzieci słuchają bajkę.
o Po wysłuchaniu nauczycielka wyjaśnia dzieciom niezrozumiałe wyrazy pisane
językiem staropolskim zastępując je jednocześnie wyrazami
bliskoznacznymi.
Utrwalanie przeŜyć – ekspresja werbalna dzieci.
Dzieci wypowiadają się, jakie ich zdaniem, uczucia
towarzyszyły głównemu bohaterowi bajki
( strach, smutek, Ŝal, samotność, odrzucenie, gorycz) .
Nauczycielka w celu wzmocnienia aktywności dzieci rozdaje
im tekst bajki
Nauczycielka stara się ukierunkować rozwaŜania dzieci pytając
je: dlaczego taka sytuacja przytrafiła się zającowi? Co ich
zdaniem wyraŜa tytuł bajki?
Dzieci wypowiadają się na temat znaczenia tytułu utworu.
Wspólnie dochodzą do wniosku, Ŝe poznana na zajęciach bajka
nie ukazuje prawdziwej przyjaźni, o jakiej mówiły wcześniej.
WyraŜają swoje własne opinie na temat prawdziwej przyjaźni,
jej znaczenia w Ŝyciu człowieka, opisują swych własnych
przyjaciół.
Nauczycielka zachęca dzieci do uŜywania zwrotów: moim
zdaniem, według mnie, uwaŜam Ŝe.
W celu pełniejszego utoŜsamienia się z bohaterami bajki dzieci
czytają tekst z podziałem na role.
4
Następnie nauczycielka prosi poszczególne dzieci by te zapisały
na tablicy wymieniane wcześniej cechy prawdziwego
przyjaciela ( odwaŜny, dobry, koleŜeński, wierny,
prawdomówny, szczery, grzeczny, Ŝyczliwy, rozsądny,
bohaterski, wesoły, towarzyski, uczciwy, spokojny,
przyjacielski, dobroczynny, sprawiedliwy, cierpliwy,
zaradny, rozmowny, miły, pomysłowy, lubiany, pomocny,
opiekuńczy).
Tworzenie swobodnych tekstów
Nauczycielka podkreśla, Ŝe wszystkie dzieci doskonale
wymieniły cechy prawdziwego przyjaciela, dlatego teraz prosi,
aby przelały swój wizerunek prawdziwego przyjaciela na kartkę
papieru, pytając: jaki ich zdaniem powinien być prawdziwy
przyjaciel? Jaki jest twój przyjaciel?
Dzieci rozpoczynają pisanie swych tekstów nauczycielka by
umilić im pracę włącza magnetofon z nagraniem muzyki
relaksacyjnej.
Odczytywanie tekstów dzieci chętnych ( nauczyciel dokłada wszelkich
starań, aby wszystkie dzieci pochwaliły się napisanym tekstem); wybór
najciekawszej zdaniem dzieci pracy poprzez głosowanie.
Wybór pracy.
Uzasadnienie wyboru pracy – jest najciekawsza.
Ćwiczenia słownikowo- frazeologiczne z tekstem
Nauczyciel zapisuje wybrany tekst na tablicy.
Korekta tekstu .
Dzieci wspólnie z nauczycielem sprawdzają poprawność
zapisanego tekstu, podkreślają wybrane części zdania
Dzieci wybierają z tekstu poszczególne wyrazy, które
samodzielnie zapisują na drugiej tablicy.
Dzieci układają dowolne zdania z wybranymi wcześniej
wyrazami.
Zapisują na tablicy nowe wyraŜenia, zwroty, wyrazy
bliskoznaczne.
Zastępują nimi wyrazy z tekstu i układają nowy tekst.
Przepisują stworzony wspólnie tekst do zeszytu.
Wyraziste czytanie
Ciche czytanie tekstu
Ćwiczenia w wyrazistym czytaniu
Podsumowanie, zebranie i wzmocnienie wyraŜanych przez dzieci na
lekcji emocji poprzez twórczość plastyczną
Nauczyciel prosi dzieci, aby na arkuszach papieru spróbowały
namalować portret swego najlepszego przyjaciela.
Nauczyciel mówi o późniejszym przeznaczeniu namalowanych
prac, tworzenie albumu „ Nasi przyjaciele”
Dzieci po zakończeniu pracy swobodnie opowiadają
o wykonanych portretach, uzasadniają swe wybory.
Zadanie domowe
Przeczytać tekst rodzicom
Zastanowić się nad związkiem człowieka z przyrodą
Przynieść ćwiczenia z matematyki
5
LITERATURA:
M. Kowalik Olubińska:„Uczymy inaczej. Nauczanie zintegrowane w klasach niŜszych”.
T. Kłosińska:„ Droga do twórczości. WdraŜanie technik C. Freineta”.
E. Filipiak, H. SmolińskaRębas: „ Od Celestyna Freineta do edukacji zintegrowanej w
poszukiwaniu modelu wczesnej edukacji, czyli o tym jak organizować sytuacje edukacyjne
wyzwalające aktywność własną dziecka”.
E. Cywińska, T. Janicka Panek, L. Zielkowska :Przewodnik metodyczny dla nauczyciela,
nauczanie zintegrowane w klasach 13.
6