Charakterystyka ogólna

Wielkość i położenie regionu
Region Wodny Warty obejmuje w całości zlewnię rzeki Warty o powierzchni 54,5 tys. km2, co stanowi ok. 17,4% obszaru Polski. W całości jest administrowany
przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Poznaniu.
Położenie regionu wodnego Warty wyznaczają współrzędne:
długość geograficzna: 14°32?25? E; 19°42?56? E
szerokość geograficzna: 50°28?34? N; 53°58?13? N
Rzeka Warta ma długość 808,2 km i stanowi prawy, największy dopływ Odry.
Długość Warty jest większa niż długość części Odry powyżej przekroju ujścia Warty.
Zlewnia Warty graniczy od zachodu i południa z dorzeczem Odry (którego jest częścią),
a od wschodu z dorzeczem Wisły.
Phoca PDF
Źródła Warty znajdują się na Wyżynie Krakowsko - Częstochowskiej w okolicach Zawiercia. Warta uchodzi do Odry w rejonie Kostrzyna. Większymi rzekami
płynącymi w Regionie Wodnym Warty są: Noteć, Prosna, Drawa, Obręa Gwda, Ner, Wełna. Sieć rzeczna jest dobrze rozwinięta, znajdują się tutaj także liczne
jeziora, przy czym ich główne skupiska występują na trzech pojezierzach: Wielkopolskim, Lubuskim i Zachodniopomorskim.
Zlewnie bilansowe
Aby przeprowadzać jakiegolwiek analizy, zwłaszcza z zakresu ilości wód powierzchniowych i podziemnych zgromadzonych w zlewni Warty, czyli inaczej mówiąc,
aby przeprowadzać bilansowanie wód w zlewni, podzielono zlewnię Warty na 18 zlewni bilansowych. Każda zlewnia otrzymała swój nr rzymski. Najkrócej ujmując
możemy powiedzieć, że stanowią one jednostki hydrograficzne, w których prowadzi się wszelkie analizy w regionie wodnym. Podział na 18 zlewni bilansowych
wynika z konieczności zapewnienia zintegrowanego zarządzania zasobami wód powierzchniowych i podziemnych, czyli uwzględniającego warunki ich
interakcyjnego zasilania.
Pomocniczo wykorzystywane są również trzy inne obszary, które nazwano obszarami opracowań. Przyjęto dla nich oznaczenia kodowe W1, W2, W3. Są to również
jednostki hydrograficzne umożliwiające podawanie charakterystyk dla części regionu wodnego na wyższym stopniu ogólności niż zlewnia bilansowa.
Poniżej przedstawiono przyporządkowanie zlewni bilansowych do poszczególnych obszarów opracowań oraz graficzną prezentację ich rozkładu przestrzennego.
Zlewnie bilansowe i obszary opracowań w Regionie Wodnym Warty
Nr zlewni
Zlewnia bilansowa
Powierzchnia zlewni bilansowej
Nazwa i kod obszaru opracowa
[km?]
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
XIV
Górna Warta
Liswarta bez Kocinki
Warta od Liswarty do Widawki
Widawka
Warta od Widawki do Neru
Ner
Warta od Neru do Prosny
Prosna
Górna Noteć
2665
1297
1485
2416
1332
1834
4780
4913
4033
W1
Zlewnia górnej Warty i Prosny
2
Phoca PDF
W2
1
XV
XVI
XVII
IX
X
XI
XII
XIII
XVIII
Noteć pradoliny toruńsko-eberswaldzkiej
Gwda
Drawa
Warta od Prosny do Kanału Mosińskiego
Poznańskie Dorzecze Warty
Wełna
Warta od Obrzycka do Noteci
Obra
Dolna Warta
5023
4944
3289
1669
3818
2633
2107
4043
2199
Zlewnia Noteci
W3
Zlewnia dolnej Warty i Obry
Phoca PDF
1
Klimat
Położenie Regionu Wodnego Warty powoduje, że klimat generalnie nie odbiega od klimatu określanego dla obszaru Polski, wykazując typowe cechy klimatu
przejściowego, ze znacznym udziałem cech klimatu oceanicznego: mniejsze amplitudy temperatur, wczesna wiosna i lato, stosunkowo krótka zima.
Ze względu jednak na znaczną rozciągłość zlewni Warty, zarówno południkową jak i równoleżnikową, w miarę przesuwania się ku północnym i północno zachodnim krańcom obszaru, zaznacza się także coraz silniej odczuwany wpływ klimatu morskiego, będącego wynikiem oddziaływania Morza Bałtyckiego (większe
zachmurzenie, malejące amplitudy temperatury powietrza, chłodniejsze lato).
Z kolei w miarę przesuwania się ku krańcom wschodnim zlewni Warty, rośnie udział cech klimatu kontynentalnego (większe amplitudy temperatury powietrza,
dłuższa oraz chłodniejsza zima), a w kierunku południowo - wschodnim wzrost wpływu wyżyn (większe opady, wzrost zróżnicowania czynników klimatycznych,
zależnie od wysokości i ekspozycji).
Ukształtowanie terenu
Źródła Warty znajdują się na wysokości ok. 380 m n.p.m. w Kromołowie koło Zawiercia. Są to źródła krasowe (wywierzysko) o wydajności 30-40 l/s. Ujście Warty do
Odry znajduje się na wysokości 12 m n.p.m. Najwyższym punktem zlewni Warty jest szczyt Berkowa (Góra Zborów) w gminie Kroczyce o wysokości 462 m n.p.m.
Skały Kroczyckie, w których obrębie jest położona Góra Zborów, stanowią dział wodny Warty i Pilicy.
W obrębie Regionu Wodnego Warty występują trzy główne typy rzeźby: staroglacjalna, młodoglacjalna i wyżynna. Uzupełniają je formy przekształcania dolinPhoca
przez
PDF
procesy związane z działaniem wody i wiatru.
Na podstawie regionalizacji fizyczno-geograficznej Kondrackiego, Region Wodny Warty można podzielić na trzy części, o przebiegu równoleżnikowym, różniące się
między sobą głównie przypowierzchniową budową geologiczną i ukształtowaniem terenu:
wyżynny obszar Jury Krakowsko-Częstochowskiej (Prowincja Wyżyny Polskie), który rozciąga się w przybliżeniu na południe od szerokości geograficznej
Wielunia - stanowi górną, najmniejszą część zlewni,
na północ od Wielunia, położona jest druga część, obejmująca Niziny Środkowopolskie ograniczone od północy linią maksymalnego zasięgu ostatniego
zlodowacenia, pokrywająca się w przybliżeniu z linią Leszno - Konin,
jeszcze dalej na północ rozciąga się najbardziej rozległa z trzech części zlewni - Pojezierza Południowobałtyckie (wraz z częścią Nizin Środkowopolskich
wchodzi w skład prowincji Niż Środkowoeuropejski),
W północnej części Regionu Wodnego Warty, dominują młodoglacjalne krajobrazy nizinne, natomiast w części południowej przeważa krajobraz równin
peryglacjalnych. Tereny objęte ostatnim zlodowaceniem, charakteryzują się dużą jeziornością, natomiast południowa część zlewni jest praktycznie bezjeziorna.
Najbardziej zróżnicowaną morfologią, charakteryzują się tereny pojezierzy, gdzie występują licznie wzgórza morenowe. Przeważającą część regionu stanowią
tereny nizinne.
Użytkowanie terenu
Roślinność pierwotna, która powinna wystąpić jako wypadkowa warunków klimatyczno-glebowych i ukształtowania terenu, nie zachowała się w Regionie Wodnym
Warty, jedynie miejscami występują skupiska roślinności zbliżone do naturalnej. W związku z tym, o krajobrazie decyduje przede wszystkim użytkowanie terenu.
Dominującą formą użytkowania w Regionie Wodnym Warty są grunty orne, zajmujące około 60% obszaru. Grunty orne dominują szczególnie w środkowej części
regionu.
Największe kompleksy leśne w zlewni Warty, występują w jego północno-zachodniej części: Puszcza Notecka położona pomiędzy Notecią i Wartą, Puszcza Drawska
w zlewni Drawy, lasy w zlewni Gwdy, lasy od Nowego Tomyśla i Zbąszynia po dolinę dolnej Warty, Puszcza Gorzowska na północ od Gorzowa Wielkopolskiego. W
tej części lesistość osiąga wskaźnik około 50%.
Lasy występują także w południowej, górnej części zlewni, jednak są one mniej zwarte. Zdecydowana większość lasów w Regionie Wodnym Warty to lasy iglaste, w
których gatunkiem dominującym jest sosna. Większe skupiska mieszanych i liściastych formacji leśnych, zbliżonych do warunków naturalnych, występują w
Puszczy Gorzowskiej i Drawskiej.
Trzecią formą użytkowania terenu pod względem zajmowanej powierzchni są użytki zielone (łąki i pastwiska). Ich udział jest jednak dużo mniejszy niż gruntów
ornych i lasów. Występują głównie w dolinach większych rzek (Pradolina Toruńsko - Eberswaldzka - Noteć, dolna Warta; Pradolina Warszawsko - Berlińska środkowa Warta, środkowa Obra).
Z pozostałych form zagospodarowania istotnych dla krajobrazu wymienić należy obszary zurbanizowane. Największe powierzchnie miejskie zajmują Łódź, Poznań i
Częstochowa.
Region Wodny Warty można podzielić pod względem użytkowania terenu na trzy części:
północno - zachodnią (tereny na zachód od linii Zbąszyń - Złotów), w której znajdują się rozległe kompleksy leśne, porozdzielane obszarami rolniczymi,
środkową, której południową granicę można określić na linii Ostrów Wielkopolski - Łódź, typowo rolniczą z niewielkim mozaikowym udziałem lasów,
południową - rolniczo-leśną.
Geologia
Zlewnia Warty posiada bardzo zróżnicowaną budowę geologiczną. Z tego względu, szczegółowy opis geologii obejmuje trzy obszary opracowań - W1; W2 i W3:
Zlewnia Górnej Warty (W1) - rozciąga się na obszarze czterech podstawowych jednostek geologicznych: monokliny śląsko - krakowskiej, monokliny przedsudeckiej,
synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskiego, oraz antyklinorium środkowopolskiego. W obrębie monokliny śląsko-krakowskiej można wyróżnić część
krakowską, zajmującą niewielki obszar na południu, i część częstochowską, w całości objętą obszarem zlewni. Na północny wschód od monokliny śląskokrakowskiej i przedsudeckiej, zlewnia obejmuje znaczne fragmenty niecki łódzkiej i mogileńskiej. W obrębie niecki łódzkiej, zaznacza się przede wszystkim rów
Kleszczowa, charakteryzujący się niespotykaną gdzie indziej miąższością trzeciorzędu oraz elewacja radomszczańska, stanowiąca formę brachyantykliny z
utworami jury w centralnej części.
Podłoże kenozoiku stanowią głównie utwory mezozoiczne. W osiowej części niecki łódzkiej i mogileńskiej, przebiegającej z północnego zachodu na południowy
wschód, jest to kreda górna. W kierunku południowo-zachodnim i północno-wschodnim od tej strefy pojawiają się wychodnie podkenozoiczne skał, coraz to
starszych, do jury dolnej na krańcach NE, znajdujących się już na obszarze antyklinorium środkowopolskiego i triasu górnego na krańcach SW. W obszarze
południowym i południowo-zachodnim, utwory triasu i jury występują także na powierzchni terenu. Lokalnie, układ warstw podłoża jest zaburzony przez wysady
solne (Dębina, Sobótka, Mogilno) i wówczas blisko powierzchni terenu, czasem bezpośrednio pod czwartorzędem, występuje perm. Trzeciorzęd jest wykształcony w
miarę jednolicie, ale tylko w północnej części obszaru. Na południe od Kalisza jego miąższość maleje i sukcesywnie zanikają coraz to starsze ogniwa, aż do niemal
całkowitego zaniku na południe od Częstochowy, gdzie trzeciorzęd tworzy tylko niewielkie, izolowane płaty na powierzchni wychodni jury i triasu.
Czwartorzęd, podobnie jak trzeciorzęd, charakteryzuje się spadkiem miąższości i zanikiem coraz to młodszych ogniw w kierunku południowym. Na obszarze
pomiędzy Nerem a Prosną, na powierzchni występują gliny fazy poznańskiej zlodowacenia północnopolskiego, a dalej na południe-gliny fazy leszczyńskiej i coraz to
starszych stadiałów zlodowacenia środkowopolskiego.
Phoca PDF
Zlewnia Dolnej Warty (W3) - obejmuje swym zasięgiem trzy główne jednostki geologiczne: monoklinę przedsudecką (w części południowo-zachodniej),
synklinorium szczecińsko-łódzko-miechowskie oraz antyklinorium środkowopolskie (północno-wschodnia część zlewni Wełny). Podłoże kenozoiku stanowią utwory
jury (na obszarze monokliny przedsudeckiej i antyklinorium środkowopolskiego) oraz kredy (na pozostałym obszarze). W północnej części obszaru, występują
lokalnie wysady solne (Wapno, Damasławek), gdzie płytko pod powierzchnią pojawia się perm górny. Trzeciorzęd wykazuje silne zróżnicowanie litologii i
miąższości w różnych częściach obszaru. Najpełniej jest wykształcony w środkowej i północnej części, gdzie wykazuje także największe miąższości. W ogólności,
trzeciorzęd jest reprezentowany przez kompleks osadów piaszczysto-mułkowo-ilastych z wkładkami lub pokładami węgla brunatnego.
Czwartorzęd jest zdominowany przez osady zlodowacenia północnopolskiego, które zajmują tu największe powierzchnie wysoczyzn. Poniżej wykształcone są
prawie kompletnie osady zlodowacenia środkowo- i południowopolskiego. Miąższość pokrywy czwartorzędowej w wielu miejscach przekracza 200 m.
Zlewnia Noteci (W2) - przeważająca część zlewni, znajduje się na obszarze antyklinorium środkowopolskiego. Północno-wschodnie krańce obejmują swym
zasięgiem nieckę brzeżną, a południowo-zachodnie - niecką szczecińsko-mogileńską.
Podłoże kenozoiku stanowią głównie utwory jury, a na obszarze niecek-kredy. Lokalnie, w strefie wysadów solnych (Inowrocław, Góra, Wapno, Mogilno, Szubin,
Zalesie), płytko pod powierzchnią pojawiają się utwory starsze, które jednak - poza Wapnem - nie tworzą wychodni podkenozoicznych.
Trzeciorzęd jest na większości obszaru zlewni reprezentowany przez eocen i utwory młodsze, których łączna miąższość dochodzi lokalnie do 600 m. Utwory te są
zbudowane głównie z piasków, mułków i iłów z wkładkami i pokładami węgli brunatnych w środkowej części profilu.
Czwartorzęd jest zdominowany przez osady zlodowacenia północnopolskiego, które zajmują największe powierzchnie wysoczyzn. Najpełniejszy profil występuje w
dorzeczu górnej Gwdy i Drawy, gdzie mamy moreny fazy pomorskiej. Pozostały obszar jest zbudowany z osadów fazy poznańskiej, poniżej których występują
utwory fazy leszczyńskiej i starszych zlodowaceń. Miąższość pokrywy czwartorzędowej w wielu miejscach przekracza 200 m.
Zasoby kopalin
Z grupy kopalin podstawowych w Regionie Wodnym Warty reprezentowane są surowce energetyczne (ropa naftowa, gaz ziemny, węgiel brunatny), surowce
chemiczne (gips, sól kamienna, siarka, sól potasowo-magnezowa), surowce metaliczne (rudy cynku i ołowiu). Z grupy kopalin pospolitych występują: kruszywa
naturalne, surowce ilaste do produkcji ceramiki budowlanej, piaski kwarcowe, piaski formierskie, piaski szklarskie, kreda jeziorna i torf. Złoża kopalin
podstawowych jak i pospolitych zaliczane są do zasobów nieodnawialnych.
Eksploatacja złóż kopalin podstawowych to przede wszystkim wydobycie surowców energetycznych: węgla brunatnego, gazu ziemnego i ropy naftowej. Węgiel
brunatny wydobywany jest w rejonie Bełchatowa, Konina i Turku. Gaz ziemny wydobywany jest w rejonie Odolanowa i Ostrowa Wielkopolskiego, w środkowej
Wielkopolsce (Kościan, Stęszew) oraz w okolicach Gorzowa Wielkopolskiego. Ropa naftowa wydobywana jest z kilku złóż położonych w zachodniej części zlewni
Warty. Spośród surowców chemicznych duże znaczenie ma wydobycie soli kamiennej. Obecnie działają kopalnie w rejonie Kłodawy i Inowrocławia.
Gleby
Skałami macierzystymi gleb na obszarze zlewni Warty są utwory polodowcowe. W warstwie przypowierzchniowej dominują utwory piaszczyste i gliniaste. Są to
głównie gleby lekkie i bardzo lekkie, reprezentowane przez następujące klasy: brunatnoziemne (brunatne i pseudobielicowe), bielicoziemne, bagienne (mułowe i
torfowe), pobagienne (murszowe i czarne ziemie), napływowe (mady rzeczne). Gleby gruntów ornych Regionu Wodnego Warty, są glebami średniej i niskiej
jakości. Około 80% powierzchni gruntów ornych stanowią gleby kompleksów żytnich (4-7), 15% - gleby kompleksów pszennych (1-3), pozostałe 5% to gleby
kompleksów zbożowo-pastewnych (8-9).
Ogólny wskaźnik waloryzacji przestrzeni produkcyjnej dla Regionu Wodnego Warty wynosi 61,9 punktów. Dla Polski wskaźnik ten wynosi 66,6 pkt. Najwyższe
wskaźniki waloryzacji przestrzeni użytkowanej rolniczo wykazuje środkowa częśćzlewni Warty, gdzie zlewnie IX (Warta od Prosny do Kanału Mosińskiego), X
(Poznańskie Dorzecze Warty), XI (Wełna) i XIV (Górna Noteć) osiągają punktację na poziomie 65-75 punktów.
W części południowej, przeważają zlewnie z najmniejszymi wskaźnikami przydatności rolniczej gleb
Phoca PDF
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)