Zjawisko humoru a nowoczesne technologie komunikacyjne.

Transkrypt

Kultura – Media – Teologia
ISSN 2081-8971
2015 nr 22, s. 33-50.
Paweł Ochwat, AWF w Krakowie, Instytut Nauk Społecznych
Zjawisko humoru a nowoczesne technologie komunikacyjne.
Analiza źródeł tworzenia i kanałów przekazu treści humorystycznych.
Humour and New Communication Technologies. The Analysis of Sources and Transmission Channels
of Humorous Content.
STRESZCZENIE:
PREZENTOWANY ARTYKUŁ STANOWI PRÓBĘ PRZYJRZENIA
SIĘ ZJAWISKU HUMORU W NOWYM ŚRODOWISKU, JAKIM
JEST INTERNET I URZĄDZENIA MOBILNE Z DOSTĘPEM DO
SIECI. PRÓBĘ PRZEGLĄDU FORM I PRZEJAWÓW TREŚCI
HUMORYSTYCZNYCH DOKONANO ZE WZGLĘDU NA ŹRÓDŁO
TWORZENIA I KANAŁY PRZEKAZYWANIA TREŚCI
HUMORYSTYCZNYCH W OPARCIU O NOWOCZESNE
ABSTRACT:
THE PRESENT ARTICLE CONSTITUTES AN ATTEMPT TO VIEW
HUMOUR IN A NEW ENVIRONMENT, I.E. THE INTERNET AND
MOBILE DEVICES WITH THE INTERNET ACCESS. THE
ATTEMPTED REVIEW OF FORMS AND DISPLAYS OF
HUMOROUS CONTENT WAS DONE FROM THE ONLY
CURRENTLY POSSIBLE ANGLE
TECHNOLOGIE KOMUNIKACYJNE.
TECHNOLOGIES.
SŁOWA KLUCZOWE:
KEYWORDS:
HUMOR, NOWOCZESNE TECHNOLOGIE KOMUNIKACYJNE,
– SOURCES AND TRANSMISSION
CHANNELS BASED ON NEW COMMUNICATION
HUMOUR, NEW TECHNOLOGIES, INTERNET, NEW MEDIA
INTERNET, NOWE MEDIA
Kultura – Media – Teologia 22/2015
33
PRZESTRZENIE KULTURY
H
umor był przedmiotem dociekań badaczy od czasów starożytności – już Arystoteles uważał go za cechę wyróżniającą człowieka pośród innych zwierząt dwunożnych1. Obecnie jest to zagadnienie, które interesuje przedstawicieli różnych
dyscyplin naukowych: fizjologów, socjologów, psychologów, genetyków, lingwistów, literaturoznawców, kognitywistów czy specjalistów od reklamy2.
W ujęciu współczesnej nauki humor rozpatrywany jest najczęściej na dwa sposoby. Pierwszy ujmuje go jako doraźny emocjonalny stan jednostki związany z fizjologicznymi i emocjonalnymi reakcjami na daną sytuację. Humor może dotyczyć konkretnego
bodźca (np. w przypadku dowcipów, filmów komediowych), procesu umysłowego odpowiedzialnego za zrozumienie i docenienie jego istoty oraz reakcji rozbawienia przejawiającej się radością i śmiechem3. Drugie ujęcie problemu sytuuje humor jako stałą cechę osobowości, określaną jako poczucie humoru. Jest to konstrukt wielowymiarowy,
obejmujący wzorce zachowania (m.in. tendencję do opowiadania dowcipów), zdolności
do tworzenia, wyrażania, rozumienia i reagowania na komiczne sytuacje, a także cechy
temperamentu, postawy oraz strategie radzenia sobie ze stresem4.
To, jak ważne w życiu współczesnego człowieka jest poczucie humoru, ilustruje
następujący przykład: na zagranicznych portalach randkowych często można znaleźć
anonse o treści: Szukam pana wrażliwego, opiekuńczego, GSOH, lub Chętnie poznam
atrakcyjną, ciekawą świata, z dużym sercem i z GSOH (good sense of humor). Poczucie
humoru okazuje się tak ważne i oczekiwane u potencjalnego partnera, że powstał skrót
(akronim) dla jego określenia5.
Według Geoffrey’a Milllera poczucie humoru i zdolność rozbawiania innych dowodzą intelektualnej sprawności i są wskaźnikami kompetencji społecznych, np. towarzyskości czy tendencji do przewodzenia innym – przyczyniają się też do wzrostu popularności danej osoby w grupie. Humor pomaga zwrócić uwagę atrakcyjnego partnera,
zdobyć go i zatrzymać przy sobie6. Również Arnie Cann zauważa, że poczucie humoru
wzmacnia wzajemną atrakcyjność w początkowych fazach związku dwojga ludzi i zbliża
do siebie partnerów. Jest to bezpieczny sposób na dyskretne okazanie zainteresowania
drugą osobą. W razie odrzucenia schowanie się za fasadą humoru pozwala też wycofać
się z relacji bez utraty twarzy7.
1
2
3
4
5
6
7
34
K. Wieczorek, Poczucie humoru a filozofia, w: S. Gajda, D. Brzozowska (red.), Świat humoru, Opole
2000, s. 13-25.
J. Tomczuk-Wasilewska, Przegląd narzędzi do pomiaru poczucia humoru , „Roczniki Psychologiczne”
nr 2 (Tom XIII), 2010.
R. A. Martin, Sense of humor, in: S.J. Lopez, C.R. Snyder (ed.), Positive psychological assessment.
A Handbook of models and measures, Washington 2003, p. 313-326.
R. A. Martin, Sense of humor and physical health: Theoretical issues, recent findings, and future directions. ”Humor: International Journal of Humor Research” no. 17 (1/2), 2004, pp. 1-19.
A. Radomska, Dobry żart męża wart, „Charaktery” nr 4, 2012.
G. Miller., The Mating Mind, New York 2001.
A. Cann, C. L. Zapata, H. B. Davis, Humor style and relationship satisfaction in dating couples: Perceived versus self-reported humor styles as predictors of satisfaction, ”Humor: International Journal of
P. Ochwat, Zjawisko humoru a nowoczesne technologie komunikacyjne...
Do komponentów poczucia humoru zaliczyć można wiele elementów, m.in. zdolność rozumienia treści komicznych, poznawczą ocenę zabawności bodźca komicznego,
afektywną reakcję na bodziec (uśmiech, śmiech, śmiech serdeczny), aktywność w poszukiwaniu źródeł komizmu, pamięć zabawnych historii i sytuacji, zdolność wykorzystywania humoru do celów społecznych, postawę wobec komizmu, preferencje określonych
typów humoru i inne. Przedstawiona lista nie wyczerpuje wszystkich komponentów poczucia humoru; ilustruje ona jednak, jak skomplikowana i wielowymiarowa jest kwestia
komizmu w relacjach społecznych, a co za tym idzie, jak różnie może się ona przejawiać
u poszczególnych osób. Innymi słowy, ludzie różnią się poczuciem humoru między sobą
w sposób znaczny, czasami subtelny, a często nie różnią się w ogóle.
Pomimo występowania treści humorystycznych pod różnymi postaciami w różnych przestrzeniach medialnych (zarówno analogowych, jak i cyfrowych), możliwe wydaje się sklasyfikowanie ich ze względu na konkretną kategorię. Humor występuje
w różnych formach, posiada różne funkcje i w różnych celach jest on stosowany (cele
społeczne, polityczne, komercyjne i inne). Humor różni ludzi również pod względem
kulturowym i religijnym.
W tym tekście podjęto próbę klasyfikacji humoru z perspektywy technicznej, biorąc
pod uwagę rodzaj stosowanego instrumentarium do tworzenia i przekazywania treści komicznych. Instrumentarium to może byś tradycyjne (przekazy słowne, występy kabaretowe, plakaty, rysunki, obrazy) lub nowoczesne, tworzone za pomocą nowoczesnych technologii komunikacyjnych. Patrząc z tej perspektywy, wyodrębniono trzy grupy wytworów
humorystycznych, które zostały scharakteryzowane w trzecim punkcie pracy.
1. Teoria humoru
Dzięki badaniom nad podejściem ludzi do humoru Rod Martin i jego współpracownicy
zbudowali teorię, w której nawiązali do intra- i interindywidualnych różnic w zakresie
wykorzystania humoru oraz jego pozytywnych i negatywnych przejawów. Badacze ci
scharakteryzowali cztery odmienne style humoru: afiliatywny, wzmacniający „Ja”,
agresywny i poniżający „Ja” 8.
Pierwszym z czterech wyróżnionych stylów humoru jest humor afiliatywny (affiliative), który stosowany jest w celu nawiązywania i utrzymywania relacji interpersonalnych. Jest to humor konstruktywny, wzmacniający relacje jednostki z otoczeniem. Pomaga redukować grupowe napięcia, konflikty i wspomaga komunikację. Stosowany jest
w celu zmniejszania dystansu i sprzyja dobremu samopoczuciu oraz decyduje o spójności wspólnoty. Ten styl humoru uzewnętrznia się w opowiadaniu dowcipów, śmiesznych historyjek, w celu rozbawienia innych; pozbawiony jest wrogości i pozwala stworzyć przyjazną atmosferę w grupie.
Drugim ze stylów humoru, wyróżnionym przez R. Martina i jego współpracowników, jest humor wzmacniający „Ja” (self-enhancing) - to także humor konstruktywny,
8
Humor Research”, no. 24 (1), 2011, pp.1-20.
R. A. Martin, Sense of humor, dz. cyt., s. 313-326.
35
jednak nakierowany raczej na dobro jednostki, niż grupy. Pomaga on stawiać czoła napotykanym przeciwnościom losu i wyzwaniom poprzez wykorzystywanie własnych zasobów. Służy więc podniesieniu skuteczności radzenia sobie z trudnymi sytuacjami oraz
związanym z nimi stresem, czyli niejako działa na rzecz „uodpornienia” jednostki. Tego
rodzaju humor pozwala też unikać negatywnych emocji oraz nabrać odpowiedniego dystansu do krytycznych zdarzeń, wpływając na ich postrzeganie jako mniej zagrażających. Osoba przejawiająca tego typu humor potrafi żartować sama z siebie, nie tracąc
przy poczucia własnej wartości, a wręcz wzmacniając własną samoocenę.
Kolejny ze stylów humoru określany jest przez badaczy mianem humoru agresywnego (agressive humor). Przejawia się on w tendencji do wykorzystywania humoru w celu poniżania, krytykowania, umniejszania wartości innych osób i manipulacji nimi. Jest to humor destruktywny, napastliwy i prześmiewczy. Wynika on z potrzeby wzmocnienia własnego „Ja” i służy podniesieniu własnej samooceny oraz zaakcentowaniu niezależności. Cechą
charakterystyczną tego typu humoru jest częsta nieadekwatność zastosowania żartu do konkretnej sytuacji. Humor przejawia się tu głównie w postaci sarkazmu, kpiny czy złośliwości.
Do tej kategorii można również zaliczyć humor rasistowski czy seksistowski. Warto zauważyć, że stosowanie przez jednostkę żartów tego rodzaju może owocować osłabieniem relacji
tej osoby z otoczeniem i odrzuceniem jej przez członków grupy.
Ostatni z omawianych styl humoru, nazwany jako poniżający „Ja” (self-defeating humor), również określono jako destruktywny. Osoba przejawiająca taki typ hu moru stara się kosztem samej siebie wzmocnić relacje z innymi, zdobyć akceptację otoczenia i jego przychylność. Deprecjacja własnej osoby przejawia się poprzez podkreślanie swoich słabości, umniejszanie kompetencji, nadmierną autoironię. Naśmiewanie
się z siebie ma na celu maskowanie, czy nawet negowanie, negatywnych emocji i stanowi formę ucieczki przed własnymi potrzebami bądź koniecznością zmierzenia się
z trudnościami9.
Przedstawione powyżej style humoru, jakimi posługują się ludzie w relacjach interpersonalnych, spełniają różnorakie funkcje. Avner Ziv w swoich badaniach zwrócił
uwagę na fakt, że ludzie posługują się humorem z określonych powodów. Wyróżnił on
następujące funkcje humoru:
• Agresywną, która pozwala na wyrażenie wrogości w sposób akceptowany społecznie; przyjmuje często formę bezpośredniego ataku bądź delikatnej gry słów.
Taki humor skierowany może być wobec jednostki, instytucji, jak również grup
społecznych;
• Seksualną, polegającą na redukcji napięcia związanego ze skrytymi pragnieniami. Humor taki wyraża przyjemność czerpaną z seksu lub też związane z nim
rozczarowania;
• Społeczną, mającą dwa aspekty: intra- i intergrupowy. Pierwszy dotyczy interakcji wewnątrz określonej wspólnoty. W tym aspekcie humor może być używany
w celu zdobycia akceptacji społecznej, zyskania pozycji w zbiorowości czy zbudo9
36
R. A. Martin, Sense of humor, dz. cyt., s. 313-326.
•
•
wania i podtrzymania pozytywnych relacji, więzi międzyludzkich. Aspekt intergrupowy odnosi się do społeczeństwa jako całości. Tutaj humor może być formą,
która pozwala na poprawę funkcjonowania społeczeństwa. Forma społecznej satyry ma na celu zwrócenie uwagi na problem i danie impulsu do zmiany;
Obronną, pozwalającą radzić sobie z trudnymi sytuacjami pozostającymi poza
kontrolą człowieka, np. chorobą, śmiercią. Zarówno „czarny humor”, jak i humor poniżający „Ja” pozwalają podtrzymać równowagę emocjonalną oraz
ochronić „Ja” przed destrukcją;
Intelektualną – związaną z czerpaniem przyjemności oraz satysfakcji z poznawczej aktywności towarzyszącej tworzeniu i rozumieniu sytuacji komicznych10.
Bogactwo form, w jakich występuje komizm, jest duże; poniższe przykłady ilustrują
jedynie niektóre z nich i prezentowane są dla zorientowania czytelnika w różnorodności
tego zjawiska. Z tymi przykładami spotykamy się najczęściej korzystając z mediów tradycyjnych (TV, radio), nowoczesnych technologii komunikacyjnych lub w interakcjach społecznych (np. w miejscu pracy). Komizm występuje między innymi jako:
• Wyolbrzymienie – hiperbolizacja niektórych cech zjawiska; może dotyczyć wyglądu (rysy twarzy, figura, ubiór), zachowania się (sposób mówienia i poruszania się, gestykulacja, mimika), sytuacji i cech charakteru;
• Karykaturowanie wyolbrzymiające – polega na wydobyciu i wyolbrzymieniu niektórych, często negatywnych cech wyglądu zewnętrznego lub charakteru zjawiska (karykatura satyryczna);
• Parodiowanie – polega na łączeniu w sobie naśladowania oryginału z uwydatnieniem jego charakterystycznych cech oraz z ich wyolbrzymieniem niekiedy do
granic absurdu;
• Pomniejszanie – podobnie jak wyolbrzymienie, przekształca dany przedmiot
w zjawisko odbiegające od normy;
• Trawersowanie – polega na poniżaniu, degradowaniu i wulgaryzowaniu cech
zjawisk, które są uważane za wartościowe, godne szacunku lub nawet wzniosłe
i święte;
• Karykaturowanie pomniejszające – dotyczy stosowania daleko idących uproszczeń, zniekształcających istotę rzeczy poprzez wyeksponowanie na pierwszym
planie cech drugorzędnych i błahych, pominięcie zaś cech istotnych;
• Naruszenie kolejności zjawisk w zasadzie nieodwracalnych – odwrócenie kolejności zdjęć, zjawisk11;
• Dowcip – powiedzenie zawierające treść komiczną, pobudzające do śmiechu;
• Żart – powiedziane lub zrobione coś nie na serio, lecz dla rozrywki, zabawy, zakpienia z kogoś (figiel, kawał);
10
11
A. Ziv, Personality and sense of humor, New York 1984, pp.26-37.
B. Dziemidok, O komizmie. Od Arystotelesa do dzisiaj, Gdańsk 2011, s. 65-153.
37
Ironia – zamaskowana kpina, w której ukryty sens jest zaprzeczeniem sensu dosłownego;
• Sarkazm – bardzo złośliwa ironia;
• Szyderstwo – nadzwyczaj złośliwa kpina;
• Zagadka – krótki wierszyk, epigramat lub zdanie, zawierające treść celowo niejasną, której się trzeba domyślić 12, np. Czy powinno się mieszać kawę prawą czy
lewą ręką? Żadną! Powinno się używać łyżeczki.;
• Zagadka oparta na grze słów – zestawienie słów o podobnym brzmieniu, ale innym znaczeniu, które ma na celu wywołać efekt komiczny, np. Dlaczego osioł
jada osty? Bo jest osłem.
• Zabawna uwaga odnosząca się do konkretnej osoby lub rzeczy, np. Ona jest doskonałym rozmówcą – najlepszym, przed jakim kiedykolwiek uciekłem.;
• Gag – forma ograniczona do komicznego dialogu;
• Anegdota – zabawne opowiadanie z nieoczekiwanym, dowcipnym zakończeniem;
• Gra słów - np. droga droga = autostrada;
• Humorystyczny komentarz - np. Gdyby ta tragedia działa się dzisiaj, z pewnością
powołano by komisje śledczą!
• Zabawna pomyłka lub błąd logiczny - np. Połowy są równe. Ale co ja wam będę
tłumaczył – i tak większa połowa tego nie zrozumie.
• Przejęzyczenia - np. Dzisiaj zajmiemy się ważnym problemem wolnej erekcji.
Humor jest zjawiskiem intelektualnym. Według teorii rozwiązania niespójności
humor wynika z połączenia dwóch niespójnych elementów w jedną całość. Dwufazowy
model rozumienia humoru Sulsa zakłada, że we wstępnej fazie poznawania bodźca komicznego odbiorca interpretuje sytuację na podstawie wstępnych danych (pierwsza
część dowcipu, sekwencji rysunków i zdjęć) oraz oczekiwań z nimi związanych. Porządkuje dostępne informacje (w dowcipie słownym) lub elementy dopełniające rysunek,
dostrzega niespójność w poznawczej reprezentacji bodźca. W drugiej fazie procesu rozumienia humoru odbiorca rozwiązuje niespójność na podstawie wiedzy i zawartych
w bodźcu sprzecznych cech, uzgadnia ze sobą te sprzeczne części dowcipu. Zgodnie z tą
teorią, bez rozwiązania niespójności (dostrzeżenie nonsensu treści humoru względem
pointy) nie jest możliwy humor .
•
2. Medialne treści humorystyczne powstające w sposób tradycyjny
Zajmijmy się najpierw zagadnienie treści humorystycznych w ludzkiej przestrzeni komunikacyjnej powstających w sposób tradycyjny. Pierwszą grupą, jaką można tu wyróżnić, są dzieła tworzone w sposób tradycyjny za pomocą klasycznych technik i metod oraz
przekazywane również za pośrednictwem tradycyjnych kanałów.
12
38
Słownik języka polskiego, t. X., Warszawa 1968, s. 499.
„
Humor jest zjawiskiem intelektualnym. Według
teorii rozwiązania niespójności humor wynika
z połączenia dwóch niespójnych elementów
w jedną całość. Dwufazowy model rozumienia
humoru Sulsa zakłada, że we wstępnej fazie
poznawania bodźca komicznego odbiorca
interpretuje sytuację na podstawie wstępnych
danych (pierwsza część dowcipu, sekwencji
rysunków i zdjęć) oraz oczekiwań z nimi
związanych. Porządkuje dostępne informacje
(w dowcipie słownym) lub elementy dopełniające
rysunek, dostrzega niespójność w poznawczej
reprezentacji bodźca. W drugiej fazie procesu
rozumienia humoru odbiorca rozwiązuje
niespójność na podstawie wiedzy i zawartych
w bodźcu sprzecznych cech, uzgadnia ze sobą
te sprzeczne części dowcipu.
Wśród tych przekazów tego typu wyróżnić można kilka podgrup. Pierwszą stanowią treści, których głównym nośnikiem jest bezpośredni przekaz werbalny (jednostką
obserwacji były tu zapisy wideo ze spotkań towarzyskich lub występów kabaretowych).
Jako przykład posłużyć tu może opowiadanie dowcipów i anegdot podczas bezpośredniej interakcji z innymi osobami lub np. występ kabaretowy oglądany na żywo (który nie
jest transmitowany przez telewizję). Charakterystyczną cechą takiego przekazu jest możliwość obserwowania bezpośredniej afektywnej reakcji ze strony odbiorcy lub publiczności. Umożliwia to nadawcy przekazu tworzenie nastroju wśród odbiorców spotkania
oraz adekwatne sterowanie klimatem wypowiedzi.
Kolejną podgrupę wytworów tworzonych i przekazywanych w sposób tradycyjny
stanowią treści przekazywane za pośrednictwem tradycyjnych mediów, takich jak telewizja, radio czy książki. Jest to przekaz jednostronny (od nadawcy do odbiorcy), w którym odbiorca nie ma możliwości ingerowania w wytworzony produkt. Można tu zaliczyć: telewizyjne programy rozrywkowe, filmy komediowe, teatr, teatr telewizji i inne.
W tej grupie istotne znaczenie, oprócz treści przekazu, ma obraz. Zarówno treść jak i obraz w tym przypadku tworzą bliską zależność, współuczestnicząc w tworzeniu komiKultura – Media – Teologia 22/2015
39
„
Analizując formę materiałów humorystycznych
omawianej grupy, zauważyć można, że każdy
materiał wyprodukowany w sposób tradycyjny
po zakodowaniu go w systemie cyfrowym można
magazynować, przekazywać, a także modyfikować
za pomocą nowoczesnych technologii
komunikacyjnych.
zmu. W zależności od typu produkcji raz pierwszy, raz drugi element przejmuje dominującą rolę, jednak zarówno treść, jak i obraz uzupełniają się wzajemnie.
Warto zaznaczyć, że choć nowoczesne media zdecydowanie różnią się od mediów
tradycyjnych, to jednak podział na media nowe i stare wydaje się być pewnym uproszczeniem. Tradycyjne media przejęły niektóre właściwości, charakterystyczne dla nowych mediów. Zjawisko, to zwane konwergencją, polega na wzajemnym przenikaniu się
i łączeniu mediów tradycyjnych i nowych oraz łączeniu wielu funkcji w jednym urządzeniu (np. Internetu i telefonu). To utrudnia zdecydowany podział na media tradycyjne i nowe media – a także komplikuje poczynione w tej pracy rozróżnienia.
Trzecia podgrupa twórczości humorystycznej tworzona i przekazywana jest za pomocą rysunków, zdjęć, plakatów, zeszytów humoru, komiksów, książek i innych. Pod
względem rodzaju kanałów transmisji treści humorystycznych są to najogólniej biorąc
media drukowane lub fotografie. Dominujący charakter treści lub obrazu zależy w tej
grupie wytworów od zastosowanej techniki ich tworzenia. Można tu wyróżnić dzieła,
w których głównym elementem jest obraz (np. zdjęcia, plakaty). Są to wytwory obrazujące rzeczywistość (zdjęcia) lub oddające wizje artysty (plakat, rysunek).
Drugą grupę treści humorystycznych powstających w sposób tradycyjny stanowią
te, które są przekazywane za pomocą nowoczesnych technologii komunikacyjnych.
Nowoczesne technologie komunikacyjne uzyskują coraz większe możliwości magazynowania, przesyłania, tworzenia najrozmaitszych informacji i materiałów. Wiele
stworzonych już materiałów „przeniosło się” więc do Internetu. Stanowią one drugą
grupę wytworów (30%), które powstają w klasyczny sposób, za pomocą tradycyjnych materiałów i z wykorzystaniem tradycyjnego instrumentarium, jednak magazynowane są
i przesyłane za pośrednictwem nowoczesnych technologii. Kluczowym procesem w tym
przejściu ze świata analogowego do wirtualnego jest transformacja treści na system binarny (zerojedynkowy), który w takiej formie umożliwia „drugie życie” materiałom wyprodukowanym poza Siecią.
Analizując formę materiałów humorystycznych omawianej grupy, zauważyć można, że każdy materiał wyprodukowany w sposób tradycyjny po zakodowaniu go w syste40
mie cyfrowym można magazynować, przekazywać, a także modyfikować za pomocą nowoczesnych technologii komunikacyjnych. Nowe media dają więc możliwość bezpośredniej interakcji werbalnej (za pośrednictwem komunikatorów), przekazu tekstów (książek, magazynów) w formie elektronicznej i obrazów (zdjęć, rysunków, grafik, filmów).
Dodatkowo nowoczesne technologie dają niekiedy odbiorcy możliwość ingerowania
w oryginalny produkt i przetwarzania go za pomocą odpowiedniego oprogramowania,
poprzez poprawianie lub zmianę kontekstu oryginału. Tego typu modyfikacje oryginalnych dzieł cieszą się dużym powodzeniem wśród użytkowników nowych mediów.
3. Treści humorystyczne powstające i przekazywane za pośrednictwem nowoczesnych technologii
komunikacyjnych
Nowoczesne technologie komunikacyjne są medium pozwalającym w nowy sposób rejestrować ludzkie przekazy i wytwory. Nowoczesne technologie komunikacyjne to nie tylko Internet, ale również wiele urządzeń mobilnych (telefony komórkowe, smartfony, tablety, nagrywarki, pendrive’y) zapisujących treści w postaci kodu binarnego, jak również oprogramowanie umożliwiające przetwarzanie istniejącego materiału lub tworzenie od podstaw wytworów komicznych tworzących nową jakość.
Bogactwo form, miejsc i treści o charakterze humorystycznym powstających przy
pomocy mediów cyfrowych i w nich magazynowanych oraz za ich pośrednictwem przekazywanych jest tak duże, jak duże są możliwości samych nowych mediów. Jeśli wpiszemy hasło „humor” w popularną wyszukiwarkę internetową Google, to ukazuje się ponad 200 milionów wyników w niecałe dwie dziesiąte sekundy. Wciąż zwiększają się możliwości tworzenia, magazynowania i przesyłania materiałów o charakterze humorystycznym. Niebagatelną rolę w tworzeniu takich materiałów odgrywa oprogramowanie,
które daje coraz większe możliwości ingerencji w oryginalny produkt, jak również tworzenia nowego materiału od podstaw. Multimedia umożliwiają więc przetwarzanie oryginalnych prac powstających poza Siecią, ingerencje w materiały tworzone przy pomocy
nowoczesnych technologii, jak również tworzenia specyficznych dla nich wytworów.
Czym się charakteryzują treści humorystyczne powstające i przekazywane za pośrednictwem nowoczesnych technologii komunikacyjnych? Jak uważa Jan van Dijk,
istotnym problemem dzisiejszej komunikacji masowej jest szybki spadek zainteresowania przekazem. Aby temu zapobiec, komunikaty składają się z coraz krótszych i silniejszych bodźców. Krótkie i mocne serwisy informacyjne, dynamiczne filmy i wideoklipy
oparte na szybkim montażu oraz pełne humoru programy telewizyjne przyczyniają się
do fragmentaryzacji treści. Liczy się efekt wizualny, zaskoczenie lub oprawa. Kontekst
omawianych zjawisk i refleksja znikają albo zostają odsunięte na dalszy plan. Prowadzi
to niewątpliwie do spłycenia treści. Wytwory produkowane za pośrednictwem nowych
mediów lub tworzone w sposób tradycyjny, ale przekazywane za ich pośrednictwem,
tworzone są często tak, aby przykuć uwagę odbiorcy, lub wręcz go zaszokować. Stąd też
liczne produkcje, które można znaleźć w Sieci, charakteryzują się często efekciarstwem,
wulgarnością i epatują seksualnością .
41
3.1. Gdzie możemy odnaleźć humor w Internecie?
W Internecie można znaleźć np. specjalne strony www zawierające wyłącznie materiały
o charakterze humorystycznym. Są to strony z dowcipami pogrupowanymi i skatalogowanymi alfabetycznie lub tematycznie (np. o blondynkach, o lekarzach, o szkole itp.).
Administratorzy takich stron zamieszczają udostępniane przez samych internautów materiały, które są systematycznie uzupełniane i uaktualniane. Popularnymi stronami tego
typu są m.in. http://funny2.com/indexOLD.htm, Kwejk, JoeMonster, http://www.collegehumor.com . Ponadto na popularnych portalach informacyjnych, np. AOL, Yahoo, Google i innych, znajdują się zakładki lub linki prowadzące do dużych zasobów z dowcipami i anegdotami (np. http://news.yahoo.com/comics/).
Zwykle materiały zamieszczane na tego typu stronach kontrolowane są przez moderatorów, czyli osoby oceniające jakość treści. Moderatorzy mają techniczne możliwości usuwania bądź blokowania komentarzy, a także usuwania bądź blokowania użytkowników lub postów łamiących netykietę (zbiór zasad zachowania w Internecie).
Technologia nowych mediów umożliwia również przesyłanie treści w formie tekstowej, zdjęciowej, filmowej czy animacji pomiędzy poszczególnymi rodzajami multimediów, np. pomiędzy odbiorcami w Sieci, z Internetu na telefon komórkowy, z komórki na inne komórki itd.
Warto przy tej okazji przyglądnąć się bliżej miejscom w Sieci, które umożliwiają
spotkanie różnych osób w przestrzeni wirtualnej.
Blog to strona internetowa zawierająca wpisy autora uporządkowane według dat
umieszczania. W uproszczeniu blog może być rozumiany jako pamiętnik właściciela.
Właścicielami takich pamiętników internetowych są rozmaici internauci niezależnie od
wieku, płci, miejsca zamieszkania, wykształcenia, zawodu, czy statusu społecznego. Interaktywność nowych mediów pozwala na komentowanie takich wpisów przez osoby
odwiedzające blog. Wymiana zdań i poglądów prowadzi także do wytworzenia specyficznego języka komunikacji (skróty, emotikony, żargon).
Forum dyskusyjne z kolei to miejsce, gdzie użytkownicy mogą rozmawiać (za pomocą tekstu) na tematy, które ich interesują, poprzez publikowanie swoich wypowiedzi. Komunikacja na forum ma charakter asynchroniczny, co oznacza, że osoby mogą odpowiadać na wypowiedzi innych w późniejszym czasie. Forum dyskusyjne może mieć charakter
otwarty (wypowiadają się wszyscy o wszystkim) lub tematyczny, który skupia wokół siebie
zainteresowaną grupę specjalistów. Często oprócz postów czy wątków związanych bezpośrednio z tematyką danego miejsca, na forum znajduje się też wątek humorystyczny, gdzie
można wymieniać się dowcipami lub innymi treściami humorystycznymi.
Czat to jedna z usług internetowych umożliwiająca użytkownikom rozmowę
w czasie rzeczywistym, co oznacza, że komunikacja ma charakter synchroniczny. Możliwa jest tu zarówno rozmowa w tak zwanym pokoju publicznym, gdzie wszyscy mogą być
jej świadkami, jak i na tak zwanym privie, gdzie w rozmowie bierze udział jedynie
dwóch użytkowników. Komunikacja w tym przypadku zwykle ma postać pisaną – chociaż istnieje także możliwość pokazywania swojego wizerunku za pomocą kamerki internetowej.
42
Miejsc, gdzie można znaleźć i publikować swoje materiały zdjęciowe, filmowe,
animacje lub prezentacje multimedialne jest wiele: wcześniej wspomniana strona
YouTube i jej polskie odpowiedniki, Maxior lub Wrzuta, to strony specjalizujące się w zamieszczaniu wszelkiego rodzaju obrazów, zarówno pozytywnych, neutralnych jak i negatywnych, np. ośmieszających. Popularnym miejscem prezentowania takich zdjęć i filmów są również specjalne strony internetowe (Fabryka humoru, kwejk i inne) oraz portale społecznościowe (serwisy społecznościowe). Są to interaktywne strony internetowe
pozwalające uczestnikom na prezentacje własnego profilu zawierającego zwykle zdjęcia
i inne dane. Użytkownicy mają też możliwość rozmawiania ze sobą za pomocą wielu kanałów komunikacji. Do najpopularniejszych obecnie portali społecznościowych należą:
Facebook, Twitter, MySpace i ich polskie odpowiedniki: Nasza Klasa, Grono i wiele innych. Wspomniane wcześniej serwisy społecznościowe, w ramach których użytkownicy
mogą łączyć się w grupy, umożliwiają wymianę informacji, w tym tekstów, zdjęć, obrazów i filmów, najczęściej o humorystycznej treści. Dla przykładu najpopularniejszy
obecnie Facebook umożliwia użytkownikom zamieszczanie na tzw. „tablicy” treści, które są widoczne dla innych przyjętych do grona znajomych. Materiały, które zamieszczane są na „tablicy” pochodzą z niezliczonych stron internetowych, a opublikowanie takich informacji odbywa się automatycznie po „zalajkowaniu” (kliknięciu pod zdjęciem
lub filmikiem opcji „like”). Innymi słowy mamy tu do czynienia z wirtualną tablicą, na
której internauci wieszają różnorodne informacje (śmieszne, ciekawe lub nietypowe).
Dodatkową zachętą do aktywności na takich stronach jest fakt, że odbiorcy (internauci)
wzmacniają działania autora materiału za pomocą komentarzy zamieszczanych na temat danej produkcji lub udostępniają post innym użytkownikom. Możliwość uzyskania
niemal natychmiastowej informacji zwrotnej na temat swojej twórczości (interakcyjność
nowych mediów) jest cechą charakterystyczną dla nowoczesnych technologii. W tradycyjnych mediach przekaz był raczej jednostronny: od autora do odbiorcy. W przypadku
nowoczesnych technologii to odbiorcy mogą wpływać na efekt końcowy „dzieła”, zmieniając lub przetwarzając je.
3.2 Specyfika dowcipu internetowego
Dowcipu internetowego nie można porównywać z dowcipem opowiadanym w realnej
rzeczywistości. W takiej sytuacji o powstawaniu wspólnoty śmiechu decyduje kontekst
sytuacyjny, a umiejętność ekspresji werbalnej narratora przesądza o tym, czy jakaś opowieść jest uznana za dowcipną lub humorystyczną. Tymczasem, jak uważa Janina Hajduk-Nijakowska, dowcip internetowy przekazywany w formie tekstowej funkcjonuje
w nowej formie. Opiera się on na słowie pisanym, eksponuje grę słów, dialog, przypisuje
znane z tradycji koncepty postaciom medialnym lub politykom, wzbogaca efekt komiczny filmowymi scenkami13. Takim zabiegom wzbogacającym komizm sprzyja układ wielu witryn (najczęściej komercyjnych, wykorzystujących potrzebę rozrywki do przycią13
J. Hajduk-Nijakowska, E-folklor. Rola Internetu w powstawaniu nowych zjawisk folklorystycznych, w: P.
Francuz S. Jędrzejewski (red.) Nowe media i komunikowanie wizualne, Lublin 2010, s. 201-214.
43
gnięcia uwagi potencjalnego klienta), na których internauci głosują na wybrane dowcipy pogrupowane tematycznie.
Mówiąc o dowcipach, w których głównym elementem jest tekst, warto wspomnieć
o istnieniu w Internecie „dowcipów dźwiękowych” (np. http://www.jokes.com/joke-categories, www.opowiedz-kawal.pl), gdzie internauci mogą nagrywać opowiadane przez
siebie dowcipy, które oceniają inni.
Dowcipy w formie tekstowej można znaleźć również w innych miejscach Sieci.
Dość popularnym sposobem przekazywania treści humorystycznych jest komunikacja
mailowa, za której pośrednictwem ludzie przesyłają sobie dowcipy i kawały. Treści humorystyczne przekazywane są również za pomocą komunikatorów internetowych (np.
Skype), które umożliwiają bezpośrednią komunikację osób w czasie rzeczywistym. Często też użytkownicy mediów cyfrowych wymieniają się dowcipnymi wierszykami,
zwłaszcza w okresie świątecznym i noworocznym. Skarbnicą materiałów humorystycznych, i nie tylko, są również inne miejsca w Sieci; można tu wyróżnić m.in. blogi, fora
dyskusyjne, czaty, portale społecznościowe, portale plotkarskie, portale randkowe, radio internetowe, telewizję internetową, internetowe wydania gazet i magazynów. Bogactwo miejsc przechowywania i kanałów przekazu treści jest duże i stale się zwiększa wraz
z rozwojem nowych usług sieciowych.
Jakie zalety ma Internet jako medium dla przekazywania treści humorystycznych? Okazuje się, że jest bardzo przydatny w procesie komunikacji interpersonalnej. Jak wiadomo, dużym powodzeniem cieszą się różne dowcipy, kawały, humoreski
wykorzystywane podczas komunikowania się z innymi. Jak uważa P. Wallace, humor
w Internecie bardzo silnie wpływa na atrakcyjność interpersonalną, zwłaszcza, że
nie musi konkurować z wyglądem fizycznym uczestników komunikacji. Poczuciem
humoru można się w Sieci łatwo popisywać tylko za pomocą słowa pisanego, a ci,
którzy są w tym najlepsi, zyskują dodatkowe punkty na skali atrakcyjności interper sonalnej.
3.3. Tekst czy obraz?
Jeśli chodzi o formy, w jakich występują treści humorystyczne w tej grupie, to wyszczególnić można materiały, w których głównym elementem jest tekst, tekst połączony z obrazem, jak i sam obraz.
Najczęstszą formą przekazywania treści w opisanych powyżej miejscach Sieci jest
forma tekstowa. Treść tych przekazów i poziom wypowiedzi są zróżnicowane i zależą od
wielu czynników. Wśród czynników wpływających na styl komunikacji wymienić można: anonimowość lub jej brak, moderowanie, tematykę pokoju czatowego lub wątku na
forum dyskusyjnym i wiele innych. Jakość komunikacji w Internecie za pośrednictwem
nowoczesnych narzędzi jest zróżnicowana - podobnie jak język, którym posługują się internauci. Niestety poziom dyskusji nie zawsze jest merytoryczny i przyjacielski. Specyfika medium, jakim jest Internet, powoduje, że użytkownicy pozbywają się zahamowań
i raczej nie obawiają się poważniejszych konsekwencji wypowiadanych słów, posuwając
44
się często dalej, niż pozwoliliby sobie na to w interakcji bezpośredniej. W takich przypadkach ujawnia się ciemna strona humoru opisana w pierwszej części artykułu.
Poczucie większej anonimowości implikuje więc odczucie większej swobody wypowiedzi. Im bardziej otwarte jest dane narzędzie komunikacyjne, tym częściej pojawiają się swobodne, a nawet skrajne wypowiedzi14. Niemoderowane fora dyskusyjne funkcjonują zupełnie inaczej, niż ich moderowane odpowiedniki. Inaczej jest na moderowanych forach czy listach dyskusyjnych, np. specjalistycznych, gdzie użytkownicy podają
swoje imię i nazwisko czy adres mailowy; tam, gdzie łatwa jest identyfikacja użytkownika, kultura dyskusji i komizm mają wysoki poziom. W grupach dyskusyjnych, gdzie panuje zupełna anonimowość, gdzie nikt nie wie, kim jest jego potencjalny interlokutor,
dochodzi często do ostrych polemik, dyskutanci obrzucają się inwektywami, a humor
pełni tu rolę agresywną, seksualną lub obronną. Badania wskazują, że w grupach, gdzie
komunikacja była anonimowa, padało sześć razy więcej niestosownych uwag, niż w grupach nieanonimowych. Jak twierdzi Wiesław Wacławczyk, dyskusje na forach lub czatach przypominają nierzadko licytacje na obelgi, a im większy ich kaliber, tym większy
sukces obrażającego. Niezwykła łatwość wypowiadania się i publikowania w Internecie
rozmaitych treści sprawia, że pokusa przekraczania granic moralnych i prawnych jest
duża15. Komunikacja za pośrednictwem nowoczesnych technologii ma swoje pozytywne
i negatywne strony, co sprawia, że wiele dyskusji na forach, czatach czy blogach toczy się
z zachowaniem netykiety, a osoby ją łamiące są usuwane lub blokowane z danej społeczności internetowej.
Innym przejawem treści humorystycznych tworzonych przy pomocy multimediów są takie, w których głównym elementem jest obraz. Do wytworów takich zaliczyć
można zdjęcia, sekwencje zdjęć tworzące pewną tematyczną całość, śmieszne filmy, klipy, reklamy, kolaże, prezentacje multimedialne, humorystyczne kanały telewizyjne lub
radiowe. Wiele materiałów może być przekazywane za pośrednictwem telefonów komórkowych w postaci SMS-ów, MMS-ów, zdjęć, filmów lub linków do konkretnych stron.
Obecnie robienie zdjęć za pomocą aparatu cyfrowego lub telefonu komórkowego,
(w kamerę wyposażony jest już prawie każdy telefon) i umieszczenie ich w Internecie
jest niezwykle proste. Można więc publikować taki materiał na wielu wyspecjalizowanych stronach. Te najbardziej popularne to: YouTube, Wrzuta, Maxior, dailymotion.com
i wiele innych. Są to strony, na których można znaleźć filmy i zdjęcia (pojedyncze lub
całe ich sekwencje) przedstawiające autentyczne sceny z życia uchwycone w taki sposób,
że sam obraz tworzy komizm sytuacyjny.
Innym przykładem humoru w formie obrazu są materiały prezentujące zdjęcia
autentyczne lub przetworzone, opatrzone odpowiednim komentarzem. W takim przypadku zarówno obraz jak i treść komentarza lub napisu wspólnie tworzą efekt komicz14
15
P. Wallace, The Psychology of the Internet, Cambridge 1999, pp. 60.
W. Wacławczyk, Pojęcie godności osobowej w doktrynie praw człowieka a kwestia swobody wypowiedzi, w: M. Gwoździcka-Piotrowska, A. Zduniak (red.), Edukacja w społeczeństwie „ryzyka”. Bezpieczeństwo jako wartość, Poznań 2006, t.1.
45
ny. Żaden z tych elementów samodzielnie prezentowany nie byłby zabawny. Wśród takich produkcji wyszczególnić można również całe zbiory zdjęć (sekwencje), które razem
tworzą efekt komiczny. Ciekawym zabiegiem artystycznym, często stosowanym w takich
materiałach, jest prezentacja sekwencji artystycznych zdjęć przedstawiających jakąś historię i jednocześnie wciągających w klimat tej opowieści po to, by na końcu zaskoczyć
odbiorcę jakimś nieoczekiwanym obrazem (pointą), który ma zaskoczyć odbiorcę.
Częstym zabiegiem jest również przetwarzanie zdjęć za pomocą odpowiedniego
oprogramowania i tworzenie np. karykatur postaci pierwotnie na nich przedstawianych. Jest to zabieg występujący często w środowisku szkolnym – uczniowie lub studenci
często tworzą takie materiały przedstawiające nauczycieli. Zjawisko to spotykamy również w przestrzeni publicznej (np. w polityce).
W ostatnim czasie dużą popularnością cieszą się treści humorystyczne w postaci
tzw. memów internetowych. Są to zdjęcia, filmiki, lub krótkie utwory muzyczne (dowolna porcja informacji), które po przetworzeniu rozpowszechniane są poprzez portale
społecznościowe, komunikatory czy fora internetowe. Jednak najpopularniejsze są zdjęcia (często znanych osobistości ze świata polityki, sportu, show biznesu) oparzone dowcipnym komentarzem w formie tekstu. Memy pełnią często funkcję dowcipnego komentarza do bieżących wydarzeń politycznych, społecznych, sportowych lub artystycznych.
Stąd też żywotność memów jest krótka i ogranicza się do konkretnego czasu. Na potrzeby internautów stworzono specjalne strony do tworzenia takich materiałów, tzw. generatory memów, w których każdy może stworzyć własny materiał i zamieścić go w Sieci lub
wysłać znajomym.
3.4. Internetowe formy
Ciekawą formą prezentacji materiałów humorystycznych są animacje komputerowe. Jak
utrzymuje Andrzej Wojnach, w ciągu ostatnich kilku lat specjaliści od animacji, obdarzeni nieraz specyficznym poczuciem humoru oraz dużą zdolnością obserwacyjną, w humorystyczny sposób komentują rzeczywistość. Dzisiaj wszechobecność animacji wydaje
się zupełnie oczywista, chociaż kilka lat temu tak nie było. Portale internetowe organizują konkursy na najlepsze produkty animacyjne, w których biorą udział miłośnicy i twórcy komputerowych animacji. Ten sposób tworzenia animacji ma ogromne znaczenie dla
kształtowania się obrazu współczesnej kultury, ponieważ biorą w nim udział setki tysięcy młodych ludzi, kształtujących na tym etapie kulturę dostępną dla setek milionów odbiorców, poprzez kodowanie własnych wyobrażeń o świecie i rzeczywistości .
Inną formą materiałów humorystycznych są prezentacje multimedialne tworzone w programie PowerPoint. Są to materiały specyficzne dla nowoczesnych technologii
komunikacyjnych, gdyż mogą one być tworzone tylko przy ich pomocy. W takich prezentacjach możliwe jest wykorzystywanie całego spektrum narzędzi służących do publikacji treści. Prezentacje wykorzystują więc tekst, obraz, zdjęcia, film i animacje; mogą
również zawierać materiały hybrydowe, zbudowane w oparciu o wszystkie możliwości
programu. Prezentacje multimedialne dodatkowo angażują odbiorcę, wciągając go
46
w swoją fabułę, zmuszając do dokonywania wyborów proponowanych rozwiązań lub
wykonywania narzuconych zadań. Najczęściej ta interakcyjna gra kończy się zaskakującą pointą lub obrazem, który tworzy efekt komiczny.
Wśród różnorodnych form humorystycznych warto również wspomnieć o specjalnych internetowych kanałach telewizyjnych. Na licznych portalach internetowych przystosowanych do zamieszczania materiałów zdjęciowych i filmowych można również
oglądać kanały humorystyczne, takie jak ToSięWytnie.pl (partnerzy: YouTube. Sadistic.pl, WP.TV, Babol.pl) lub matura to bzdura znajdujący się na stronie YouTube. Są to
miejsca prezentujące gagi, wpadki i wywiady utrzymane w konwencji humorystycznej.
Znajdują się tu również wywiady z osobami spotkanymi na ulicy, wideoklipy, animacje,
reklamówki i inne materiały; wszystko utrzymane w konwencji dynamicznego serwisu.
Dokonując przeglądu materiałów humorystycznych warto również wspomnieć
o grach komputerowych, które w dużej liczbie znajdują się w różnych miejscach Sieci.
Wśród popularnych gier dla dzieci, młodzieży i dorosłych istnieje również kategoria
gier humorystycznych. Opierają się one na dowcipnej animacji lub fabule. Dobrym
przykładem ilustrującym tę formę jest gra pt. Receptionist’s Revenge, gdzie gracz ma za
zadanie wrzucić jak najwięcej obrzydliwych rzeczy do kubka z kawą szefa biura, zajętego flirtowaniem z sekretarką – tak, aby ten niczego nie zauważył.
3.5. Naturalne czy zaaranżowane?
Filmy tworzone za pomocą multimediów to najrozmaitsze produkcje, od krótkich spontanicznych form dokumentalnych, poprzez produkcje zaplanowane i zaaranżowane (np.
jackassy lub happy slapping), filmiki reklamowe, tematyczne kanały telewizji internetowej lub radiowe (telewizja i radio internetowe) i wiele innych.
Wśród filmów z treściami humorystycznymi znajdujących się w Sieci można wyróżnić takie, które prezentują po prostu jakiś fragment rzeczywistości, gdzie efekt komiczny nie był zamierzony (a jednak sytuację tę można określić jako komiczną). Są to filmy niewyreżyserowane (np. filmy pochodzące z materiałów monitoringu, lub amatorskie zdjęcia z wakacji), a jednak przedstawiające śmieszne sytuacje zdarzające się na ulicach, placach, szkołach lub na boiskach. Takim przykładem jest wydarzenie, które miało
miejsce podczas Wigilii na rynku w Radomiu w 2012 roku. Wydarzenie to, które zyskało
tytuł „chytra baba z Radomia”, zrobiło internetową karierę na Youtube – fragment nagrania z wigilii wywołał lawinę kolejnych filmików i memów na temat „baby”. Informacja o tym fenomenie pojawiła się nawet w serwisie informacyjnym jednej z pomniejszych stacji telewizyjnych.
Innym popularnym w Sieci humorystycznym gatunkiem filmowym są produkcje
przedstawiające rzeczywistość z częściowo zaaranżowaną grą postaci (np. przypadek
„wkręcania” bohaterów filmów). Plan filmu i działania niektórych postaci są wcześniej
przygotowane po to, aby sfilmować reakcję nieświadomych bohaterów, którzy nagle znaleźli się w nietypowej sytuacji. Prowokuje się więc daną osobę do działania, a zdarzenie
nagrywane jest kamerą (np. w telefonie). Film taki często zamieszczany jest w różnych
47
miejscach Sieci. W skrajnej postaci zjawisko to nosi nazwę happy slapping i definiowane
jest jako element cyberbullyingu (agresji elektronicznej).
Wśród materiałów filmowych można także wyróżnić filmiki, w których wszystko
jest zaplanowane i wyreżyserowane. Zarówno tło, jak i gra aktorów są celowe i zmierzające do przekazania określonej idei, komunikatu lub wątku komicznego. Bardzo często
są to krótkie produkcje mające na celu przekazanie jakiejś myśli lub tylko rozbawienie
odbiorcy. Materiały takie mogą być publikowane tylko w Internecie, gdyż w tradycyjnych mediach, gdzie istnieje weryfikacja treści, autorzy takich prac nie mieliby szans na
prezentowanie swojej twórczości.
Zakończenie
Według Digital Future Project16, corocznego badania wpływu technologii internetowej na
społeczeństwo, prowadzonego na Wydziale Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Południowej Kalifornii, użytkownicy Internetu najczęściej wykonywali za pomocą Sieci następujące czynności (dane za 2012): obsługa poczty elektronicznej (96%), surfowanie po Internecie bez konkretnego celu (77%), wyszukiwanie wiadomości w Sieci (61%), korzystanie
z systemu bankowości elektronicznej (58%), używanie komunikatorów internetowych
(51%), szukanie informacji o jakimś produkcie (49%), granie w gry on-line (36%) oraz właśnie wyszukiwanie żartobliwych treści (25%). Wynika z tego, że użytkownicy Internetu
w znacznej mierze wykorzystują go do celów rozrywkowych. Jest on więc zarówno magazynem, jak i kanałem przesyłu różnorodnych treści o charakterze humorystycznym.
Podsumowując przeprowadzone analizy humoru można zaryzykować stwierdzenie, że można podzielić treści humorystyczne ze względu na sposoby tworzenia komicznych przekazów, a także ze względu na rodzaje kanałów ich dystrybucji (tradycyjne, tradycyjne przekazywane za pomocą nowych mediów, tworzone i przekazywane za pomocą NTK). Należy jednak wspomnieć o występującym tu zjawisku konwergencji (przenikanie się nowych i tradycyjnych mediów, łączenie wielu funkcji w jednym medium), które
może stanowić ograniczenie w interpretacji wyników badań.
W wielu miejscach Sieci można znaleźć różnorodne materiały rozrywkowe lub
treści postrzegane przez ich twórców za humorystyczne. Przybierają one czasem bardzo
rozbudowane pod względem treści i obrazu formy, a do ich tworzenia i dystrybucji wykorzystywana jest najnowsza technologia hardwarowa i softwarowa. Technologia ta
obecna jest w niemal każdym popularnym urządzeniu komunikacyjnym, takim jak telefony komórkowe, iPody, smartfony, tablety, notebooki – słowem, we wszystkich urządzeniach, bez których nie może się obejść współczesna młodzież. Urządzenia te przypominają raczej centra komunikacyjne z rozbudowanym oprogramowaniem niż telefony
w dawnym znaczeniu tego słowa, służące do komunikacji międzyludzkiej.
Nowoczesne technologie komunikacyjne są środowiskiem, w którym humor występuje pod różnymi postaciami. Niezależnie od formy, w jakiej występuje, i niezależnie
16
48
http://www.digitalcenter.org /2013/06/2013
od funkcji, jakie spełnia, będzie nadal tworzony i przekazywany za pomocą nowoczesnych technologii. Środowisko to daje duże możliwości zarówno tworzenia, jak i magazynowania oraz prezentowania treści humorystycznych. Z możliwości tych korzystają
zwłaszcza młodzi ludzie, mocno związani z nowoczesną technologią, dla których jest
ona jak druga skóra (tzn. nie uświadamiają sobie, że istnieje, dopóki nie zostaną jej pozbawieni). Obok tradycyjnych źródeł tworzenia i kanałów przekazu humoru wyrosło
więc medium, które z powodzeniem może konkurować z dotychczasowymi sposobami
tworzenia i przekazywania humoru. Można spodziewać się więc dalszej ewolucji i powstawania nowych form treści humorystycznych, wraz z dalszym rozwojem nowoczesnych technologii komunikacyjnych.
Z pewnością interakcje człowieka z nowoczesnymi technologiami komunikacyjnymi, jak i interakcje z innymi ludźmi w oparciu o humor, będą nadal się rozwijały, tak
jak ciągle rozwija się globalna Sieć wirtualna. Przybywa jej uczestników, a sieć połączeń
coraz bardziej gęstnieje. Jak podają Gary Small i Gigi Vogan, nowe technologie nie tylko
zwiększają naszą wydajność, upraszczają nam życie, ale i służą do zabawy. Trend do korzystania z nowoczesnych technologii z pewnością nadal będzie wzrastał, niezależnie od
tego, czy ich użytkownikami będą Internetowi Tubylcy czy Internetowi Imigranci1.
Wraz z rozwojem oprogramowania i możliwości technicznych tych urządzeń, rozwijać
się też będzie nadal zakres usług i możliwości wykorzystania nowoczesnych technologii.
Nie będzie wielką przesadą nazwanie XXI wieku epoką Sieci - coraz bardziej zaczyna ona
pełnić funkcję układu nerwowego naszego społeczeństwa. Nie ma wątpliwości, że nowoczesne technologie komunikacyjne otworzyły przed nami nowe możliwości i szanse – na
nawiązanie kontaktów społecznych i dotarcie z pomocą do szerszych grup, na wyzwolenie z lęku i niepewności, na finansowy i osobisty sukces oraz na samorealizację i własne
spełnienie. Niezależnie od skutków, jakie świat nowoczesnych technologii wprowadza
w nasze życie, można przyjąć, że korzystając z nich nie jesteśmy wcale gorsi czy lepsi,
a jedynie dużo bardziej skomplikowani. ■
BIBLIOGRAFIA:
Babbie E., Badania społeczne w praktyce, PWN Warszawa 2004, s. 342-352.
Cann A., Zapata C. L., & Davis H. B., Humor style and relationship satisfaction
in dating couples: Perceived versus self-reported humor styles as predictors of satisfaction, ”Humor: International Journal of Humor Research” no. 24(1), 2011, pp.1-20.
Dziemidok B., O komizmie. Od Arystotelesa do dzisiaj, Gdańsk, 2011, s. 65-153.
Hajduk-Nijakowska J., E-folklor. Rola Internetu w powstawaniu nowych zjawisk folklorystycznych, w: P. Francuz S. Jędrzejewski (red.), Nowe media
i komunikowanie wizualne, Lublin 2010, s. 201-214.
http://funny2.com/indexOLD.htm
http://www.collegehumor.com
http://www.daz3d.com
49
http://www.digitalcenter.org /2013/06/2013
http://www.jokes.com/joke-categories, www.opowiedz-kawal.pl
Martin R.A ., Sense of humor and physical health: Theoretical issues, recent
findings, and future directions, ”Humor: International Journal of Humor Research” no. 17(1/2), 2004, pp. 1-19.
Martin R.A., Sense of humor, in: S. J. Lopez, C. R. Snyder (ed.), Positive psychological assessment. A Handbook of models and measures, Washington
2003, pp. 313-326.
Miller G., The Mating Mind, New York, 2001.
Radomska A., Dobry żart męża wart, „Charaktery” nr 4, 2012.
Słownik języka polskiego, t. X., Warszawa 1968, s. 499.
Small G., Vorgan G., iMózg. Jak przetrwać technologiczną przemianę współczesnej umysłowości, Poznań, 2011, s. 273-274.
Szpunar M., Badania Internetu vs. Badania w Internecie, czyli jak badać nowe
medium- podstawowe problemy metodologiczne, „Studia Medioznawcze” nr 2 (29), 2007, s. 81-89.
Tomczuk-Wasilewska J., Przegląd narzędzi do pomiaru poczucia humoru,
„Roczniki Psychologiczne” nr 2 (Tom XIII), 2010.
Tomczuk-Wasilewska J., Psychologia humoru, Lublin 2009, s. 26.
Van Dijk J., The Network Society. Social Aspects of New Media, London 2006,
pp. 16-17.
Wacławczyk W., Pojęcie godności osobowej w doktrynie praw człowieka a kwestia swobody wypowiedzi, w: M. Gwoździcka-Piotrowska, A. Zduniak
(red.), Edukacja w społeczeństwie „ryzyka”. Bezpieczeństwo jako wartość, Poznań 2006, t.1.
Wallace P., The Psychology of the Internet, Cambridge 1999.
Wieczorek K., Poczucie humoru a filozofia, w: S. Gajda, D. Brzozowska (red.),
Świat humoru, Opole 2000, s. 13-25.
Wojnach A., Animacja jako nowy kod kulturowy. Myślenie animacją, w: P.
Francuz, S. Jędrzejewski (red.), Nowe media i komunikowanie wizualne,
Lublin 2010, s. 215-223.
Ziv A., Personality and sense of humor, New York 1984, pp.26-37.
O AUTORZE:
Dr Paweł Ochwat – adiunkt w Zakładzie Teorii i Metodyki WF, Wydział Wychowania Fizycznego i Sportu, Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie. Zainteresowania naukowo-badawcze dotyczą: dyscypliny i kontroli klasy w procesie dydaktyczno-wychowawczym, agresji szkolnej i wirtualnej w środowisku szkolnym oraz wykorzystanie
zjawiska humoru w procesie nauczania i wychowania. Wykładowca w PWSZ w Oświęcimiu, pracuje również jako nauczyciel w szkole gimnazjalnej w Krakowie. Kontakt:
[email protected].
50

Zjawisko humoru a nowoczesne technologie komunikacyjne.

Transkrypt

Podobne dokumenty

Humor na wagę złota

Czarny humor czyli o Kościele na wesoło

Humor in de vertaling

Angielski humor

założenia 21. biennale - Centrum Sztuki Dziecka